Ақсу өзенінің шатқалы

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
География факультеті
Туризм кафедрасы
Оңтүстік Қазақстан облысының туризм даму болашағы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Орындаған 4 курс студенті ________________________________ Туменбаев Д.С.
(қолы, дата)
Ғылыми жетекші _________________________________
(қолы, дата)
Нормабақылаушы _________________________________ Байжөкенова А.М.
(қолы, дата)
Кафедра меңгерушіс______________________
(қолы, дата)
Алматы, 2009 ж
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ................................................................................................................3
1 ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ ЕРЕКШЕ
ҚОРҒАЛАТЫН ТАБИҒИ ТЕРРИТОРИЯЛАРЫ …………………….......5
1.1 Оңтүстік Қазақстан облысының ерекше қорғалатын
территорияларына сипаттама ...................................................................5
1.2 Ерекше қорғалатын территорияларының классификациясы...................11
1.3 Оңтүстік Қазақстан облысының территориясын
географиялық аудандастыру......................................................................14
2 ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТЕРРИТОРИЯЛАРЫНДА
ТУРИЗМНІҢ ДАМУ ЖАҒДАЙЫ ................................................................20
2.1 Оңтүстік Қазақстан облысының
әлеуметтік-экономикалық жағдайы..........................................................20
2.2 Ерекше қорғалатын территорияларындағы
табиғи-табиғи туристік нысандар ...........................................................35
2.3 Ерекше қорғалатын территориялары
бойынша экологиялық маршруттар .........................................................40
3 ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТЕРРИТОРИЯЛАРЫНДА
ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ ...........................................................47
3.1 Туризмді дамытудың мемлекеттік бағдарламалары ................................47
3.2 Туризмді дамыту мақсатында қолданылатын шаралар ...........................50
ҚОРЫТЫНДЫ ......................................................................................................54
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ ........................................................56
ҚОСЫМША .......................................................................................................58
КІРІСПЕ
Адамзаттың шаруашылық іс-әрекеттері Қазақстанның табиғи ландшафтарының келбетін өзгертті. Әсіресе,
Ғасырлар бойы жиналған жер асты сулары кетуде. Арал маңындағы
Қазақстан территориясындағы апатты масштабтар антропогенді құрғаушылық процестерге ие болды.
Осындай жағадайларда сақталған табиғи ортаның қалыпты ландшафтарының қорғалуын қажет
Қазақстан жері алуан түрлі табиғат ландшафттарына бай ел. Мұнда,
Жаппай экологизациялау мәселесі қазіргі қоғамның барлық жақтарын қамтыды. Экологиялық
Экологиялық туризм дағдыларды қалыптастыру үшін табиғат қорғау пәндерді оқу
Жұмыстың бірінші тарауында Қазақстан Республикасы бойынша ерекше қорғалатын
Берілген жұмыста Оңтүстік Қазақстан облысының осындай ерекше қорғалатын табиғи
Жұмыстың мақсаты Оңтүстік Қазақстан облысының ерекше қорғалатын территорияларында туризмді
Жұмыс міндеттері: ерекше қорғалатын табиғат территорияларын классификациялау; қазіргі таңда
Ғылыми әдістемелік маңызы: Оңтүстік Қазақстан облысының ерекше қорғалатын табиғи
Тәжірибелік маңызы: Оңтүстік Қазақстан облысы алты ауданға аудастырылып, аудандар
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні: Оңтүстік Қазақстан облысының табиғи территориялары
Қорғалатын ұстаным
- оңтүстік Қазақстан облысының ерекше қорғалатын табиғи территориялары;
- ерекше қорғалатын территорияларында туризмнің даму жағдайы;
- ерекше қорғалатын территорияларында туризмді дамыту жолдары;
- туризмді дамытудың мемлекеттік бағдарламалары;
- туризмді дамыту мақсатында қолданылатын шаралар. [2]
Курстық жұмыс 60 беттен тұрады. Жұмыста 4 сурет пен
1 ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ ТУРИЗМ ДАМУ БОЛАШАҒЫ
Оңтүстік Қазақстан облысының ерекше қорғалатын
территорияларына сипаттама
Ақсу-Жабағылы қорығы - әлемнің айрықша қорғауында болатын қорықтар қатарына
Қорық 1926 жылы кұрылған. Оның иелігіңде бай өсімдік пен
Тянь-Шань тауының көзтартар жоталары мен сайлары, Ақсу өзенінің арнасы
Түлкібас ауданындағы бақылауға алынған табиғи ескерткіштер - Ақбиік ауылындағы
Батыс Тянь-Шаньның тамаша табиғатын 2003 жылы өңірімізге келген ЮНЕСКО
Қорықта негізгі үш аудан бар: бірінші аудан қорықтың өзі.
Қорық қорғауға мен экологиялық білім беру және туризмге қатысты
Сайрам-Угам Ұлттық саябағы табиғи саябақ болып табылады. Угам жоталары
Угам ұлттық сабағында өсімдіктердің 1250 түрі, оның 47 түрі
Лепсі территориясы Жоңғар Алатауы жоталарының солтүстік беткейлерінде орналасқан. Бүкіл
Қаратау мемлекеттік табиғи қорығы 2004 ж. құрылды. Қаратау
Қорық міндеттері: флора мен фаунаның экожүйесін, олардың генетика ресурстарын
Қорықтың орталығы Кентау қаласында орналасқан. (Түркістаннан 40 шақырым жерде
Қорықты құру мәселесесі өткен ғасырдың 80 жылдары көтерілген еді.
Дегенмен, экологиялық мәселелер де бірінші кезекте тұр. сол мәселелерге
Сырдария маңындағы шөл аймағында ауылшаруашылығы дамыған. Көп жерлерді қалалар,
Экологиялық табиғи факторлар:
а) экологиялық шиеленісуді тежейтін – Сырдария өзенін ластаушыларды тасып,
ә) экологиялық шиеленісуді күшейтетін – елеулі эрозиялық тілімденуі, ыза
Экологиялық деструкция деңгейі – шиеленіскен. Экологиялық шиеленісу көзі –
Экологиялық шиеленісу аймақтары:
1) Шардара бөгені. Сырдария өзенінің орта және төменгі ағысында
2). Сырдария өзені. Арнадағы суы ластанудың 4 класымен сипатталады
3). Арыс өзені. Оңтүстік Қазақстанның ең лас өзендерінің бірі.
4) Шымкент урбоөнеркәсіптік ауданы. Мұнай химиясы, химиялық, цемент өнеркәсібі
5) Ленгер қоңыр көмір алабы. Экологиялық орнықсыздану деңгейі –
Қорықтық нысандар:
а) қазіргі бар – Арыс өзені аңғарында және Қаратау
ә) ұсынылатын – Сырдария ландшафттық қорықшасы. Сырдария, Арыс және
Фауна мен флораның жоғалып бара жатқан және сирек кездесетін
сүтқоректілер - қарақұйрық, шұбар күзен;
құстар - қарабай, қалбағай, түркістан ақ ләйлік, сұнқылдақ аққу,
балықтар - сырдария тасбекіресі, пілмай (арал бекіресі), арал қаязы;
өсімдіктер – дермене жусан туысы.
Солтүстік Қызылқұм шөл (мал шаруашылығы) провинциясы ландшафттарында солтүстік шөлден
Табиғи ресурстары мен экономикасы.
Жыл бойы қолданылатын жайылымдар базасындағы мал шаруашылығы, кейбір жерлерде
Экологиялық табиғи факторлар:
а) экологиялық шиеленісуді тежейтін – Қызылқұмның жетуі қиын бөліктерінде
ә) экологиялық шиеленісуді күшейтетін – мал жаю процесінде
Экологиялық шиеленісу деңгейі – қанағаттанарлық. Эко-логиялық орнықсыздануының негізгі көріністері:
Сырдария мен Жаңадария аралығында Қазақстандағы ең ірі сексеуіл массиві
Қорықтық нысандар:
а) қазіргі бар – жоқ;
ә) ұсынылатын – Қызылқұм қорығы. Сырдарияның Қуаңдария, Жаңадария және
Фауна мен флораның жоғалып бара жатқан және сирек кездесетін
сүтқоректілер - тоғай бұғысы, қарақұйрық, қызылқұм арқары, шұбар күзен,
құстар - жыланжегіш қыран, бүркіт, қарабауыр бұлдырық, ақбауыр бұлдырық,
бауырымен жорғалаушылар - кесел;
өсімдіктер – лемман қызғалдақ туысы [5].
Экологиялық ақуалдың қасіреті аналарымызды анимеяға ұшыратып, ол өз кезегінде
Оңтүстік өңірінде радиоактивті уран өндірісін көбеюде. Қазіргі кезде уран
Отырар ауданына қарасты Табақбұлақ жерінен Заречная уран руднигін ашып,
Әлгі цехтардан шыққан түтіннің зияндылығы балқыту цехында мөлшерден 3,6
Ал «Южполиметалға» келсек мұндағы құрал жабдық 70 жыл ішінде
Қаланы лас ауамен тұмшалап отырған аса зиянды кәсіпорынның бірі
Осындай адам төзгісіз ахуалды түзету мақсатында Республикамызда 2015 жылға
-халықтың денсаулығына белгілі қауіп тудыратын экологиялық
қиыншылықтарды жою;
-техногендік апатқа ұшыраған аумақтарды қалпына келтіру.
-өндірістік, энергетикалық, қала, шаруашылық кәсіпорындарында
экологиялық таза қалдықтары аз және қалдықтарсыз технологияларды, шаң
тозаңдарды ұстайтын құрылғыларды, суды тазалайтын құралдарды өндіру
деңгейін 100 пайызға жеткізу.
-сұйық және сығымдалған газбен жүретін автокөліктердің санын
көбейту;
-қозғалысы үзіліссіз автомагистралдарды құру;
-өндірістік және коммуникациялық қалдықтарды қайта өндіру мен
залалсыздандыру.
-жүк тасымалдау және аралас автокөліктерді қаланың сыртынан
жүргізу үшін автомагистралдар салу;
Қорыта келгенде қаламыз лас, түтінге тұншығып жатыр деп мың
орындалу мерзімі ұзақтау болса да нақты қадам жасау қажет.
1.2 Ерекше қорғалатын территорияларының классификациясы
Еліміздің экотуризмнің бас объектілері ерекше қорғалатын табиғат территориялары болып
Кесте 1
Қазақстан бойынша ерекше қорғалатын территорияларының
түрлері [5]
Атауы
Саны
Ауданы, км2
Қорықтар
10
10436
Ұлттық саябақтар
8
14452
Табиғат қорықшалары
56
59134
Табиғат резерваттары
2
6368
Табиғат ескерткіштері
26
3066
Қорықты аймақ
4
50925
Бәрі
106
144381
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен қоршаған ортаның соларда орналасқан
Олардың арасында мемлекеттік қорықтар, ұлттық саябақтар, табиғат заказниктері мен
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен қоршаған ортаның соларда орналасқан
Қорғалатын территориялыр саны Қазақстанның бай ландшафты потенциалына сәйкес келмейді.
Осы мәселелерді зерттеу адамның қолы жетпеген табиғат эталоны болып
Қазақстанда 10 мемлекеттік қорық бар: Ақсу-Жабағылы, Алматы, Алакөл, Барсакелмес,
Ең алғашқысы Ақсу-Жабағылы қорығы. 1926 жылы құрылған
Ұлттық табиғат саябақтары – қорықтар сияқты бұлар белгілі ландшафтарды
Табиғат қорықшалары – қорықтарға қарағанда, мұнда шаруашылықтың белгілі бір
Қакзақстан территориясында 56 мемлекеттік қорықшалар бар. Қорықтарға қарағанда табиғатты
Геологиялық қорықшалар рельеф формаларының бірегей немесе сирек кездесетін құрылысы
Ботаникалық қорықшалар ормандар, дала, шөл, тау, көл аймақтарында ұйымдастырылады.
Ландшафты қорықшалардың орны үлкен. Мұнда табиғаттың ландшафты элементтері немесе
Ерекше қорғалатын табиғат территориялардың ерекше түрлерінің бірі табиғат резерваттары.
Қазақстан территориясындағы өсімдік жамылғысы 128 семьяға кіретін 6000 өсімдік
Жоғарыда аталып кеткен объекттер географиялық жағынан бір-бірінен алшақ орналасқан.
1.3 Оңтүстік Қазақстан облысының территориясын географиялық аудандастыру
Оңтүстік Қазақстан облысы әкімшілік-аумақтық бірлік ретінде 1932 жылы 10
Облыс жерінің көпшілік бөлігі Тұран плитасының құрамына кіреді. Геол.
Өзендері облыс аумағында біркелкі таралмаған. О. Қ. о. жерінің
Облыстың жазық бөлігінде топырақ жамылғысын сұр, сортаңды сұр, бозғылт
Облыс тұрғындарының саны жағынан республикада алдыңғы орында тұрған облыстардың
Республикада қолайлы табиғи жағдайларымен ерекшеленетін, қысы қатал, жазы салқын
Облыстың айтарлықтай өндірістік-экономикалық мүмкіндіктері бар. Олардың негізін орасан зор
Ерте кездердің өзінде Оңтүстік өңірі, оның Отырары мен Түркістаны,
Оңтүстік Қазақстанда болған адам осы бір тамаша өлке мен
Оңтүстік Қазақстан облысы Тянь-Шань тауының батыс сілемдері мен Тұран
Оңтүстік Қазақстан облысының шағын ғана аумағын салыстыра қарағанда өзіне
Облыс жері негізінен жазық, көпшілік бөлігін орташа биіктігі теңіз
Қазығұрт туралы жыр да, аңыз да көп. Көк Тәңірі
Облыс аумағының жер бедеріндегі жазықтар мен таулы аймақтар жиі
Геологиялық құрылымы жөнінен облыс аумағы Тұран плитасына жатады. Қаратау
Облыс қойнауы әр түрлі пайдалы қазбаларға бай: полиметалдар, қоңыр
Облыста республика уран ресурстарының жартысына жуығы орналасқан, олар әлемдегі
Кентау қаласына жақын маңда орналасқан Ақсай және Солтүстік доломитті
Облыстағы құрылыс материалдарының минералды-шикізат базасы әр түрлі цемент, керамзит,
Облыстағы ең ірі және ұзын өзен - Сырдария өзені
Облыстағы жерасты суларының қоры ретінде Бадам-Сайрам, Мырғалымсай, Талас-Ақсу, Иқансу,
Кесте 2
Оңтүстік Қазақстан облысының территориясын аудандастыру [9, 15]
Аудан (қала)
Орналасқан орны
Ауданы,га
Бәйдібек
Облыстың олтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан. 1933 ж құрылып, Алғабас ауданы
721300
Созақ
Оңтүстік Қазақстан облысының солтүстік бөлігінде орналасқан. 1928 жылы құрылды.
4104800
Түркістан
Сырдария өзенінің оң жағасында Қаратау оңтүстік қыраттарының баурайында орналасқан.
740300
Төлеби
Облыстың оңтүстік - шығысында орналасқан. 1932 жылы Ленгір ауданы
313900
Түлкібас
Облыстың оңтүстік шығысында орналасқан. аудан 1935 жылы құрылды. Әкімшілік
233838
Қазығұрт
Облыстың оңтүстік - шығысында орналасқан. 1928 жылы Ленинский ауданы
409300
Кестеде көрсетілгендей облыста Түркістан және Бәйдібек аудандары ең ірі
Оңтүстік Қазақстан облысының әр аймағы үшін ерекше қорғалатын табиғат
Кесте 3
Оңтүстік Қазақстан облысының ерекше қорғалатын табиғат территорияларының басқармаларының тізімі
Басқарма, ерекше қорғалатын территория аты Орналасқан жері Ауданы, мың
Жалпы ауданы Оның ішінде орманмен жамылған
Арыс Арыс қ. 190,3 75,3
Бадам Шымкент қ. 4,1 2,2
Боролдай Бәйдібек ауданы, Жарықбас елді-мекені 61,0 12,1
Отырар Отырар ауданы, Шәуілдір елді-мекені 860,1 589,4
Созақ Созақ ауданы, Шолаққорған елді-мекен 812,6 384,0
Төлеби Төлеби ауданы, Көксәйек елді-мкені 36,4 10,1
Түркістан Түркістан қ. 53,2 7,2
Түлкібас Түлкібас ауданы, Тұрар Рысқұлов елді-мекені 25,1 7,5
Угам Қазығұрт ауданы, Қазығұрт елді-мекені 74,6 9,6
Шардара Шардара қ. 925,1 484,8
Ақсу-Жабағылы қорығы Түлкібас ауданы, Жабағылы елді мекені 75,1
Барлығы 3117,7 1604,0
Барлығы 10 басқарма ауданы. Әр ауданның әрқайсысы өзінің территориясында
2 ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТЕРРИТОРИЯЛАРЫНДА ТУРИЗМНІҢ ДАМУ ЖАҒДАЙЫ
2.1 Оңтүстік Қазақстан облысының әлеуметтік-экономикалық жағдайы
Ерекше қорғалатын территорияларының дамуының алғышарттарының бірі облыстағы әлеуметтік –
Халық саны бойынша Оңтүстік Қазақстан облысы жетекші орында. Мұнда
Дегенмен, соңғы он жыл ішінде халық санының өсу үрдісінің
Ұлт құрамы да облыста алуан түрлі. Қазақстар67,8%, бұл бүкіл
Республика халқының 14,5%-ы тұрады (2004). Тұрғындарының орташа тығыздығы 1
Кентау қалалық әкімшілігі 0,6 мың шаршы шақырым территорияны немесе
Қала халқының саны 2001 жылы 82,7 мың адам құрады.
Халықтың негізгі бөлігін қазақтар құрайды – 63,3%, өзбектер –
Хантағы елді-мекені 1979 жылы құрылды. Бұған дейін Кентау қаласының
Байылдыр елді мекені Кентау қаласынан солтүстік батысында үш шақырым
Түркістан қала әкімшілігі Сырдария өзенінің оң жағында Қаратау қыратының
Ауыл тұрғындары 50,5 пайызды құрайды. Халқысы үнемі өсіп отырады.
Негізгі халқысы қазақтар құрайды – 53,9%, өзбектер – 42,7,
Яссы ауыл округі Түркістан қаласынан үш шақырым жерде орналасқан.
Созақ ауданы Оңтүстік Қазақстан облысының солтүстігінде орналасқан. 1928 жылы
Туу коэффициенті 1991 жылдан бері 1,8 есе төмендеді –
Сызған ауыл округінің құрамына бес елді мекен кіреді. Жалпы
Бәйдібек ауданы облыстың солтүстік-шығысында орналасқан. 1933 жылы Алғабас ауданы
Соңғы жылдары халық саны 6% артты. Соңғы екі жыл
Боралдай ауыл округі ауданның оңтүстік – шығысында Боролдай тауының
Алмалы ауыл округі ауданның оңтүстік шығысында орналасқан. Жалпы адам
Түлкібас ауданы Оңтүстік Қазақстан облысының оңтүстік шығысында орналасқан. Аудан
Түлкібас ауданның халық саны соңғы он жылы ішінде тұрақты
Балық ауыл округі ауданның солтүстік батысында орналасқан. Округ құрамына
Ауданның халықтың 81,7% ауыл халқысы. Туу коэффициенті 1000 адамға
Алатау ауыл округінің құрамына 11 елді мекен кіреді: Алатау
Қаратоба ауыл округі Ақсу – Жабағылы қорығының қасында орналасқан.
Бірінші май ауыл округінің құрамына 9 елді мекен кіреді.
Қазығұрт ауданы Оңтүстік Қазақстан облысының оңтүстік-шығыс жағында орналасқан. Аудан
Алтынтөбе ауыл округі ауданның оңтүстік шығысында Қаржантау қыратының батысында
Қақпас ауыл округі – Қаржантау қыратының оңтүстік беткейлерінде Өзбекастан
Оңтүстік Қазақстан облысының экономикалық жағдайының анализінің нәтижелері бойынша аймақтық
Облыс территориясында ірі өңдеуші кәсіпорындар шоғырланган, оалрдың үлесіне облыстың
1998 жылдан бастап қазіргі күнге дейін ірі қара мал,
Кәсіпорындарының көбісі Шымкент, Кентау, Түркістан қалаларында орналасқан. Анализ нәтижелері
Кентау қалалық әкімшілігі облыс бойынша Шымкент қаласынан кейін өндіріс
«Ачполиметалл» комбинаты – ең ірі түсті металлургия орталығы, мұндағы
1998 жыл комбинат «Ачполиметалл» банкрот деп жарияланды. Қазіргі таңда
Кентау ЖЭС-5 облыс энергиясының 5,3%, жылу энергиясының 8,4%
ХХ ғасырдың 90 жылдарында қала әкімшілігінің жалпы өнімінің 23
Бірінші өнім (ТМ-180 типтес трансформатор) Кентау трансформатор зауытымен (КТЗ)
Кентау экскаватор зауыты 1958 жылы «Ачполиметалл» шеберхана негізінде құрылды.
Қалалақы әкімшілігінің өндіріс кәсіпкерліктердің ішкі өнім көрсеткіші барлық көлемнің
Кентау калалық әкімшілігінің құрамына келесі елді мекендері кіреді: Кеттау,
Хантағының халқысы ХХ ғасырдың 90 жылдарында Кентау қала әкімшілігінің
Баялдыр ауылында жұмыспен 49 адам қамтылған бұл халықтың 2,3%.
1991 жылы Түркістан қалалық әкімшілігінің өндіріс өнімінің көлемі 3,5%
Созақ ауданында барлық өндірістік өнімнің 89,9% тау-кен өндірісіне келеді.
Бәйдібек ауданының өндірісі екі кәсіпкерлікпен анықталған, бірі ЖШС «Қуан»,
Аймақта жұмыссыздық байқалуда. Жұмыссыздардың жалпы саны 3300 адам. 1991
Сурет 1. Оңтүстік Қазақстан облысының көлік тасымалының динамикасы [15]
Суретте көріп отырғанымыздай, жыл сайын автокөлік құралады пайдалынатын адам
Облыс бойынша авто магистарльдар желісі жақсы дамыған (4 кесте).
Кесте 4
Көлік жолдарының сипаттамасы [20]
Жол түрі Қашықтығы, шақырым
Барлығы Оның ішінде
Орманды Жалпы пайдалануға
Барлық жолдар 14901 800 14101
Темір жол - - -
Авто көлік 14901 800 14101
Оның ішінде қатты жолдар 55 - 55
Грунт жолдары 14846 800 14046
Оның ішінде жыл бойы қызмет ететін 12606 800
Кестеде көрсетілгендей облыс бойынша жолдарының 14901 шақырымының 12606 шақырымы
Әрбір ауданның туристік шаруашылық жағдайын жеке қарастырған дұрыс.
Сайрам ауданы: «Волна» қонақ үйі Шымкент қаласынан 25 шақырым
Бәйдібек ауданы:
1) Теректі кен шарындағы отбасылық қонақ үй. Шымкент қаласынан
2) Боролдай өзені бойндағы база Шымкент қаласынан 62 шақырым
Түлкібас ауданы:
1) «Эль-тур» базасы Машат өзенінің шатқалында Шымкент қаласынан 48
2) «Горная» тур базасы Шымкент қаласынан 80 шақырымжерде орналасқан.
3) «Құлан» кемпингі Шымкент қаласынан 77 шақырым жерде Құлан
4) «Шоқпақ» кемпеингі Шымкент қаласынан 97 шақырым жерде орналасқан.
5) «У Жени и Люды» қонақ үйі Жабағылы кен
6) «Әсел» туристік лагері Жабағылы аймағында Шымкент қаласынан 100
7) «Жабығылы» кен шарындағы отбасылық қонақ үйі Шымкент қаласынан
Төлеби ауданы:
1) «Южная» турбазасы. Шымкент қаласынан 65 шақырым жерде орналасқан.
2) «Ақ мешіт» кемпингі Шымкент қаласына 62 шақырым жерде
3) «Бүргілік» тур базасы Шымкент қаласынан 63 шақырым жерде
4) «Бүргілік» балалар базасы Шымкент қаласынан 63 шақырым жерде
5) Қасқасу және Алатау кен шарларындағы отбасы қонақ үйлер
6) «Сайрамсу» кемпингі Шымкент қаласынан 72 шақырым жерде орналасқан.
7) «Қасқасу» кемпингі Шымкент қаласынан 65 шақырым жерде орналасқан.
8) Балдабек кен шарындағы отбасылық қонақ үй Шымкент қаласынан
Қазығұрт ауданы:
1) Угам кен шарындағы аңшылық үйі Шымкент қаласынан 85
2) «Ауыл» кемпингі 4 киіз үйден құралады. Ұлттық дәстүрде
Созақ ауданы:
1) 12 адамға арналған «Таукент» қонақ үйі Шымкент қаласынан
2) Шолаққорған кен шарында 10 адамға арналған қонақ үйі
3) Қызылкөлдегі 20 адамға арналған кемпинг Шымкент қаласынан 230
Түркістан ауданы:
1) Икан кен шарындағы қонақ үй Шымкент қаласынан 160
2) Кентау қаласындағы 20 адамға арналған қонақ үй. Жағдайы
3) Түркістан қаласындағы қонақ үйлер. Негізгі үш қонақ үй
Аймақ бойынша қазіргі таңда бар орналастыру құралдары, жағдайы төмен
Сурет 2. Кентау қаласында орналасқан қалалық саябақ [автордан]
Әрбір туроператордың клиенттің барлық сұрансысына мен талаптарына жауап беретін
Ордабасы ұлттық тарихи-мәдени қорық-мұражайы Қорық-мұражай аумағында археологиялық ізденіс жұмыстары
Оңтүстiк Қазақстан облыстық тарихи-өлкетану мұражайы 1920 жылы құрылған. 1977
Облыстық мұражайдың 3 бөлiмшесi: Түркiстан қаласында С.Ерубаев атындағы әдеби-мәдени
Қазақстан Республикасы Президентi Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына арналған Жолдауына сәйкес
Облыстық саяси қуғын-сүргін құрбандарының мұражайы 2001 жылы 2-қарашада Қазақстан
2002 жылдың 13-тамызында облыс әкімінің №284 қаулысымен «Оңтүстік Қазақстан
Мұражай ғимараты екі қабаттан тұрады: 1-ші қабатта үлкен экспозиция
2005 жылы мұражайда бір қатар іс-шаралар атқарылып, өз қорын
2004 жылы мұражай қорында 7295 экспонат болса, 2005 жылы
Оның негізгі қорындағы экспонаттар саны 7420 болса, көмекші экспонаттар
Мұражайдың директоры - Ханбибі Есенқарақызы. 1949 жылы туылған, білімі
Қажымұқан атындағы облыстық спорт мұражайы Қажымұқан Мұңайтпасов атындағы музей
Халық демеушілігінің арқасында ұлттық нақышта салынған жалпы аумағы 368,5
Көрермендердің қызығушылығын тудыратын, кезінде киелі палуанның тұрмыста қолданған заттары
Мұражай қызметінің басты жұмысы, ғылыми қорды, толықтыруға байланысты іздестіру
Қажымұқанның спорттық өмір жолын ғылыми іздестіру жұмысы Республикалық мемлекеттік
Тарихи-мәдени мұраны қорғау, қалпына келтіру және пайдалану жөніндегі орталық
Орталықта екі бөлім жұмыс жасайды: археология және тарих ескерткіштерін
Орталықтың негізгі қызметі облыс көлемінде орналасқан барлық тарихи-мәдени маңыздылығы
Отырар мемлекеттік археологиялық қорық-музейі 1979 ж. 11- мамырда Қаз
Қорық-музейде төрт ғылыми-зерттеу бөлімі, ғылыми кітапхана (оның қорында 1511
Музей ғимаратымен қоса Арыстанбаб, Отырар руханиятының филлиалы, қазақ қоржын
Археологиялық ескерткіштердің орналасу орындары мен қорық аумағының көлемі көрсетілген
Ескерткіштердің сақталуы жөнінде аудандық жер ресурстарын орналастыру комитетіне, аудандық
Отырар аудан әкіміне Отырар өңіріндегі 60- тарихи-археологиялық ескерткішке жерді
Арыстанбаб кесенесі айналасындағы дренаждар мен құдықтарының су деңгейі өлшеніп
Ескерткіштерге музей күшімен қойылған қорықтық тақталар жаңартылып жазылып, қайта
Отырар мемлекеттік археологиялық қорық-музейінің қызметкерлері Н.О.Алдабергенов, С.З.Ахмет, С.Ақылбектер Отырар
2005 жылы мамыр, маусым айларында музей қызметкерлері С.Ахмет, М.Бекетов,
Экспедиция мақсаты: жаңадан игерілетін жерлердегі археологиялық және тарихи-мәдени ескерткіштердің,
Экспедиция есебі Археология институтына және М.Үнембаев атындағы барлау және
Отырар қорық-музейі өз күшіменен (Экспедиция басшысы Н.Алдабергенов, жетекшісі С.Ахмет,
Мұражай қызметкері С.Ақылбек Ә.Марғұлан атындағы археология институты қызметкерілерімен бірлесе
Мұражай қызметкері С.Ақылбек Археология институтымен бірлесе Алматы облысындағы ортағасырлық
Мұражай қызметкерлері 2005 жылы музей қорына 236 археологиялық-этнографиялық жәдігер
Мұражай қызметкерлері Н.Алдабергенов, С.З.Ахмет, С.Ақылбек Алматы қаласындағы Ә.Марғұлан атындағы
Семей қаласындағы Абай мемлекеттік қорық-музейінің, «Абайдың туғанына-160 жыл» және
Мұражай қызметкерлері 2005 жыл ішінде бірнеше ғылыми және танымдық
2.2 Ерекше қоғалатын территорияларындағы табиғи-тарихи туристік нысандар
Оңтүстік Қазақстан облысының ерекше қорғалатын территорияларының бәрі Батыс Тянь-Шань
Аталаған ерекше қорғалатын табиғи территорияларды бір топқа біріктіруге болады.
Берікқара, Боралдай және Ирсу-Даубабы қорықшалары мен Қаратау қорығы Батыс
Қыраттарының шыңдарында тасты шөлейттер мен далалар алады. Солтүстік беткейлері
Боралдай қорықшасы және Қаратау қорығының территориялары аз игерілген, себебі,
Рельефтің ерекшеліктеріне байланысты (платотәрізді қыраттар, грунт жолдары бар штқалдар,
Ерекше қорғалатын табиғи территориялары Дельтопланерлер мен паропланерлер үшін қызықты
К кесте 6
Оңтүстік Қазақстан облысының табиғи нысандарының орналасуы [12]
Қорғалатын табиғи нысан аты Орналасқан жері
Кіші Қайынды шатқалындағы су құламасы Ақсу-жабағылы қорығы
Ақсу өзенінің шатқалы Ақсу-жабағылы қорығы
Көксай қақпалары Ақсу-жабағылы қорығы
Әулие Ақсу-жабағылы қорығы
Дарбаза қақпалары жартасы Ақсу-жабағылы қорығы
Келіншектау тауы Қаратау табиғи қорығы
Мыңжылқы тауы Қаратау табиғи қорығы
Аққұз өзенінің шатқалы Қаратау табиғи қорығы
Ақтас үңгірі Қаратау табиғи қорығы
Балағайын үңгірі Қаратау табиғи қорығы
Қазанбұлақ үңгірі Қаратау табиғи қорығы
Шарқойлы үңгірі Қаратау табиғи қорығы
Хантағы өзенінің аңғары Қаратау табиғи қорығы
Ақсу өзенінің шатқалы – табиғаттың ұлы дары. Бұл тереңдігі
Топшақ – көгаландырылған шатқал асуға қарай апарады, асудан Жабағылы
Кіші Қайынды шатқалы – аршалы ормандар өседі.
Кіші Қайынды асуы –теңіз деңгейінен 2975 метр биік. Мұнда
Үлкен Қайынды шатқалында «тоғай» лагері орналасқан, бұл жерден қорықтың
Үлкен Қайынды асуының биіктігі теңіз деңгейінен 2800 метр. Ақсу
Қасқабұлақ ойысы – теңіз деңгейінен 3275 метр төмен орналасқан.
Шуылдақ шатқалы – көктемде Грейг сары қызғалдақтары өседі. Сонымен
Дарбаза шатқалында өзен ағып өтеді, аршалы ормандар өседі.
Көксай өзенінің шатқалы – желдердірілген Қаратауындағы ілмелі қабаттар орналасқан.
Берқара шатқалындатаза бұлақ көзі мен шетендер орманы өседі.
Қараүңгір шатқалы – жабайы жүзім, бадам (миндаль) өседі. Шатқалда
Билікөл – қамыс арасындағы орналасқан көл. Мұнда дала және
Теріс Ащыбұлақ су қоймасы – қолдан жасалған көл. Жаз
Қызылкөл – Қаратау баурайында тасты шөл орталығында орналасқан.
Шошақкөл – қамыспен өскен көл. Бұл жерде негізінен су
Оңтүстік Қазақстан облысының табиғи нысандарын типтері бойынша бірнеше топқа
Геологиялық нысандарына келесі нысандар жатады:
- Жаңақорған зені бойында жоғарғы девон – төменгі карбон;
- Қатынқамал өзені бойында жоғарғы девон;
- Түлкібас станциясы аймағында жоғарғы девон рифті құрылыстарымен бірге;
- Келіншектау тауы;
- Мыңжылқы тауы;
- Қаратау юра бассейні;
- Байсай өзені бассейндегі Карбон;
- Жертапсай өзені бойындағы Карбон;
- Ұя өзен бойындағы Карбон;
- трилобит қалдықтарымен Арпаөзен бойындағы Кембрий және ордовик
- Әулие;
- Ақсу өзенінің сол жағалауы мен Жабағлы тауындағы төменгі
- Қаржантауындағы орта карбон және төменгі пермь;
Геоморфологиялық нысандары:
- Кіші Қайынды шатқалындағы су құламасы;
- Аққұз өзенінің шатқалы;
- Ақсу өзенінің шатқалы;
- Баялдыр өзені даласындағы Ақтас үңгірі;
- Кеңөзен аңғарындағы Балағайын үңгірі;
- Бестоғай үңгірі;
- Кеңес төбе үңгірі;
- Бұлағы бар Қазанбұлақ үңгірі;
- Шарқойлы үңгірі;
- Хантағы өзенінің сағасы;
- Дарбаза қақпасы жартастары.
Гидрологиялық нысанға Көксай көлдерін жатқызамыз. Көксай көлдері Ақсу –
Ерекше қорғалатын территорияларының бірінші тобында туристік мүмкіндіктері туризмнің барлық
Оңтүстік Қазақстан облысының ормандары аймақ бойынша топырақ және дала
03.02.97. № 137 Қазақстан Республикасы өкіметінің қаулысы бойынша Оңтүстік
- жайлауларды ұтымды пайдалану жүйесі, жерлердің қуаншылығын алдын-алу мақсатында
- биоалуан түрлілікті және биоценоздарды қалпына келтіру мен сақтау
- ерекше қорғалатын табиғи территориялар желісін көбейту, Әлем мәдени
Бұның бәрі ормандар ұйымдастыруына үлкен жауапкершікті арттырады. Оңтүстік Қазақстан
Ерекше қорғалатын табиғи территориялар ішінде орман қоры жер қорының
Табиғи территорияларды қорғау аудандық мекемелерінің басқару құрылымы сурет 12
Адамды қоршап жатқан ортасының жағдайы, Қазақстан Республикасының табиғатын қорғау
Оңтүстік Қазақстан облысының ерекше қорғалатын табиғи территорияларының туристік нысандарына
2.3 Ерекше қорғалатын территориялары бойынша экологиялық маршруттар
Зерттелініп отырған территориясы бойынша автобус, ат, жаяу маршруттары, сондай-ақ,
Бірінші топтағы маршруттар
1. Бораладай және Ирсу-Дәубаба қорықшалары бойынша бір күндік туристік
Қашықтығы Шымкент қаласынан 52 шақырым (бару-келу)
Ұзақтығы 8-9 сағат, оның ішінде 3-4 сағат жаяу серуендеу.
Маршрут Оңтүстік Қазақстанның бірнеше аңыздарымен, оның ішінде Қожа Ахмет
2. «Жер асты өзенге қарай»
Қашықтығы Шымкенттен 45 шақырым (бару-келу) және Жабығылы кен шарынан
Ұзақтығы 9 сағат, оның ішінде 3-4 сағат жаяу серуендеу.
Туристер Исфиджаб, Сайрам және Шарафкент сияқты ежелгі қалаларын, Ахмет
3. «Қараүңгір өзенінің шатқалы»
Қашықтығы Жабағылы кен шарынан 140 шақырым.
Ұзақтығы 9 сағат, оның ішінде 3 сағат жаяу серуендеу.
Экскурсия барысында туристер Боролдай қыратының далаларымен, «Боролдай» қорықшасының сирек
4. «Құлан» өзенінің шатқалы
Қашықтығы Жабағылы кен шарынан 75 шақырым (бару-келу)
Ұзақтығы 8 сағат, оның ішінде 3,5 сағат жаяу серуендеу.
Маршрут туристерді көркем үңгірлерінің бірі «Кристалды», ежелгі таңбаларымен, жел
5. Ақсу Жабағылы бойынша маршрут.
Ұзақтығы 3 күн
1 күн – Жабағылы қонақ үйіне келу, түнеу.
2 күн – таңғы ас, Ақсу өзенінің шатқалына экскурсия,
3 күн – Шымкент қаласына қайту.
6. Ақсу өзенінің шатқалы.
Қашықтығы Жабағылы кен шарынан 58 шақырым (бару-келу)
Ұзақтығы 7 сағат, оның ішінде 3 сағат жаяу серуендеу.
Маршрут: Жабағылы кен шары – Елтай кен шары –
Маршрут ұзындығы 15 шақырым шатқалымен таныстырады. Өзенге түсіп табиғи
3 сурет. Ақсу-Жабағылы мемлекеттік табиғи қорығы [автордан]
7. «Бөкейтау»
Жабағылы кен шарынан 90 шақырым (бару-келу)
Ұзақтығы 2 күн
Маршрут барысында ландшафттың әр түрлі формалары мен табиғи аудандарын,
Екінші топтағы маршруттар
8. Угам ұлттық саябағы бойынша маршрут
Қашықтығы Шымкент қаласынан 152 шақырым (бару-келу), оның ішінде 30
Ұзақтығы 2 күн
Маршрут- Шымкент қ. – Георгиевка кен шары – Каскасу
Георгиевка және Қасқасу кен шарларында 19 ғасырға жататын архитектура
9. Қарақатсай шатқалына жорық
Қашықтығы – 320 шақырым, оның ішінде 32 шақырым жаяу
Ұзақтығы – 2 күн.
Маршрут – Шымкент қ. – Қазығұрт кен шары –
10. Туризмді дамытуда біздің Қаратау тауымыздың және қорығымыздың мүмкіншілігі
Бірінші бағыт Хантағы-Құсұя деп аталса, ал екінші бағыт Хантағы-Тастыңбауы
Экскурциялық соқпақтың І-бағыты.
Соқпақтың (маршруттың) атауы: Хантағы-Құсұя.
Соқпақтың (маршруттың) жүктемесі:
а) бағыты бойынша: ғылыми-танымдық, оқу-ағартушылық;
ә) орналасу түрі бойынша: жаяу жүріс, атпен;
б) қолданыс уақыты бойынша: маусымдық;
в) ұйымдастыру нысаны бойынша топтық, дара;
3.– Кардон - Ханның тағы
- Ханның тағы -Жасар бұлақ
- Жасар бұлақ - Құлжабай сайы
-Құлжабай сайы - Тастың бауы
(негізгі географиялық пункттердің атауы)
4. Ұзақтығы 6,5 шаршы метр, аялдаманы ескере отырып, уақыт
5. Соқпақтың (маршруттың) жұмыс істеу мерзімі 25 наурыздан 30
6. Топтағы адамдардың ең көп саны 20 адам. Экскурсия
7. Шілде айында ауа температурасының - 40°С жетіп және
Хантағы кордонына жетер жолда екі «Ұл қорған» және «Қыз
Хантағы сайында таққа ұқсаған әсем жартас орналасқан, бұл жартастың
Келесі - Құлжабай сайының аталу себебі бұрынырақта сол жерлерде
Хантағы сайында Тастың бауы атты шатқал орналасқан. Бұл шатқал
11. Соқпақтың (маршруттың) қысқаша сипаттамасы (сипаты).
«Хантағы-Тастың бауы» экобағытының туристік-экскурсиялық маңызы бар. Жүру сипатына қарай
Жол бойы келіп кетушілерге аңыз және тарихи әңгімелерімен осы
12. Соқпақ (маршрут) бойынша және қарау (шолу) алаңдарында қарау
«Хантағы-Тастың бауы» экобағыты туристік-экскурсиялық маңызы бар. Жүру сипатына қарай
Жол бойы туристерді аңыз және тарихи әңгімелермен осы өңірде
Экскурциялық соқпақтың ІІ-бағыты.
1. Соқпактың (маршруттың) атауы: Хантағы-Құсұя
2. Соқпақтың (маршруттың) жіктемесі:
1) бағыты бойынша: ғылыми-танымдың, оқу-ағартушылық;
2) орналасу түрі бойынша: жаяу жүріс, атпен;
3) қолданыс уақыт бойынша: маусымдық;
4) ұйымдастыру нысаны бойынша: топтық, дара;
3. - Кордон - Ханның тағы
- Ханның тағы — Айғырұшқан
- Айғырұшқан - Ғанидың асуы
- Ғанидың асуы - Құрсай
- Құрсай -Алмалы сай
- Алмалы сай -Тойшыбектің қыстауы
- Тойшыбектің қыстауы - Басүйген
- Басүйген - Құсұя
(негізгі географиялық пункттердің атауы)
4. Қауіпсіздік шаралары.
- жылқыға міну кезіндегі кауіпсіздік техникасын сақтау;
- өрт қауіпсіздік іс-шараларын сақтау;
- таулы жерлерде жүру үшін аяқ киімі сәйкес болуы;
- дәрі-дәрмек қорапшасы:
5. Ұзақтығы 26,2 км, аялдаманы ескере отырып, уақыт ұзақтығы
6. Соқпақтың (маршруттың) жұмыс істеу мерзімі 25 наурыздан 30
7. Топтағы адамдардың ең көп саны 10-20 адам .
8. Шілде айында ауа температурасының + 40°С жетіп және
9. Экскурсия экскурсоводсыз соқпақтарда жүру мүмкіндігіне тиым салынады Экскурсия
10. Соқпақтарда жүру ерекше ережелері:
- Қорық аумағында аң аулауға қатаң тиым салынған;
- Ағаштарға,тастарға,жартастарға сурет салуға немесе жазуға болмайды;
- Ағаштар мен бұталарды шабуға болмайды;
- Темекі тартуға немесе от жағуға қатаң тиым салынады;
- Құстардың, аңдардың, жәндіктердің ұяларын жоюға немесе ұстауға тиым
11. Соқпақтың (маршруттың) қысқаша сипаттамасы (сипаты).
«Хантағы-Құсұя» экобағытының туристік-экскурсиялық маңызы бар. Жүру сипатына қарай жаяу
12. Соқпақ (маршрут) бойынша және қарау (шолу) алаңдарында қарау
Бұдан ертерек уақытта сол кезде танымал Ғани деген аңшы
Облыс бойынша ерекше қорғалатын табиғи аудандары бойынша туристік шаруашылық
3 ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТЕРРИТОРИЯЛАРЫНДА ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Туризмді дамытудың мемлекеттік бағдарламалары
Оңтүстік Қазақстан облысының туризм саласында қызметтерді атқаратын Туризм бөлімі
Бөлім өзінің жұмысы барысында, Оңтүстік Қазақстан облысының кәсіпкерлік және
Бөлім Қазақстан Республикасының Президенті мен Үкіметінің, облыс әкімі мен
Облыс басшыларын туризм мәселелері бойынша өзара тиімді ынтымақтастық қатынастары
Туризмді дамыту мәселелері бойынша аймақтық іс-шаралар ұйымдастыруға қатысады.
Облыс аумағында облыстық, республикалық және халықаралық туристік іс-шараларды ұйымдастырады
Департаменттің келешектегі бағдарламалары мен жоспарларын талдау мәселелерімен айналысады, олардың
Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулыларына, Министрліктер мен облыс әкімінің шешімдері
Бөлімге жүктелген міндеттердің нақты және дер кезінде орындалуына жауапкершілік,
1992 жылы Рио-де-Жанейро қаласында БҰҰ-ң қоршаған орта мен даму
Экологиялық қауіпсіздік міндет пен мақсаттары:
- экологиялық қауіпсіздік пен тұрақты табиғат пайдалану мәселелері бойынша
- қоршаған орта жағдайының мониторингінің біркелкі жүйені енгізу;
- Қазақстан территориясын аймақтарға бөлі, экологиялық картографиялау, табиғат ортаның
- табиғатты қорғау заңдарын дамыту;
- экологиялық білім беру мен тәрбие жүйесін дамыту.
Қазақстан Республикасында экотуризм дамуының, қоршаған ортаны қорғау саласында халықаралық
Республикамыз көптеген халық аралық келісімдерге қол қойды.
- Орхусск конвенциясы (2001 ж., экологиялық ақпаратқа еркін ену)
- биологиялық алуан түрлілік туралы конвенция (1994)
- БҰҰ-ң қуаңшылықпен күресу Конвенциясы (2001 ж.)
- климаттың өзгеруі туралы БҰҰ-ң Конвенциясы (1996 ж.)
- климаттың өзгеруі туралы БҰҰ-ң Конвенциясына Киот хаттамасы (1999
- әлем мәдени және табиғат мұраларын қорғау туралы Ковенция
2001 жылдың 25 наурызында Қазақстан Республикасының №382 «Республикалық маңызы
Жойылу қаупі бар құстар, жануарлар мен өсімдіктер түрлерін қалпына
Табиғат ресурстары және қоршаған орта Министрлігіне мемлекеттік қорғалатын территориялары
Мемлекеттік бағдарламаның мақсаты - сырттан келушілер туризмі және ішкі
Қойылған мақсаттарға сәйкес бірінші кезектегі міндеттер мыналар болып айқындалды:
Бұл бағытта мынадай шараларды іске асыру қажет: Қазақстан Республикасының
Туризм инфрақұрылымын дамыту және инвестициялық ахуалды жақсарту мәселелерін шешу
электр беру желісін жүргізу;
сумен жабдықтау және су бұру жүйесінің құрылысын салу; телефон
көлік жолдарын салу және қайта салу.
Сонымен қатар, қазіргі өзекті мәселелердің бірі Ұлы жібек жол
Тек қана мәдени құндылықтары басымдық танытатын Өзбекстанмен салыстырғанда Қазақстанның
Түркістан қаласында, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымының, Дүниежүзілік туристік
3.2 Туризмді дамыту мақсатында қолданылатын шаралар
Қазақстан тәуелсіз мемлекетке айналғаннан кейін туристік қызметті реттеудің және
Жалпы туризм әлемдік экономиканың негізгі және динамикалық салаларының бірі.
Жұмыста келтірілген мәліметтерге сай ерекше қорғалатын территорияларында туризмді дамыту
2) Соқпақ желісін құру
Ерекше қорғалатын табиғи территориялының негізі дұрыс құрастырылған және дамыған
Туристердің келу саны мен табиғи территорияға түсетін ауыртпалығына байланысты
Жаппай қозғалысы үшін магистральды серуендеу жолдары кем дегенде ені
Бұлақтар, өзендер арқылы бөренелерден жасалған көпірлерді жасауға болады.
Жолдардың жабылуы мүмкін, жоспарланатын ауыртпалыққа байланысты болады. Тек қана
Дұрыс дамыған соқпақтар желісі рекреациялық территорияларындағы топырақ құнсыздануын алдын-алады.
Экскурсия экскурсоводсыз соқпақтарда жүру мүмкіндігіне тиым салынады
Соқпақтарда журу ерекше ережелері:
- Қорық аумағында аң аулауға қатаң тиым салынған;
- Ағаштарға,тастарға,жартастарға сурет салуға немесе жазуға болмайды;
- Ағаштар мен бұталарды шабуға болмайды;
- Темекі тартуға немесе от жағуға қатаң тиым салынады;
- Құстардың, аңдардың, жәндіктердің ұяларын жоюға немесе ұстауға тиым
салынады:
- Радио, магнитофондарды қосуға болмайды;
- Қорықтың жерінде тек қана арнайы жолдармен жүру қажет;
Сонымен қатар, соқпақта жүру кезінде келесі қауіпсіздік шараларын сақтау
- жылқыға міну кезіндегі кауіпсіздік техникасын сақтау;
- өрт қауіпсіздік іс-шараларын сақтау;
- таулы жерлерде жүру үшін аяқ киімі сәйкес болуы;
- дәрі-дәрмек қорапшасы:
2) Тоған суларды, беседка және құдықтар құрылысы.
Тоған сулары өзен, табиғи және жасанды су көздері жоқ
Беседкалар табиғат көрінісін тамашалауға болатын орынадарда орналастырылады. Мысалы, қыр
Құдықтар рекреация территориясы бойынша, табиғи су көздерін есепке ала
3) Тамақ дайындау орындары өзен және басқа да су
Туалеттер табиғи территорияларында адам неғұрлым көп жиналатын жерлерде біркелкі
4) Спорт алаңдарының құрылысы
Спорт алаңдары су көздері маңында кең ашық алаңдарда құрастырған
7 кесте
Cпорт алаңдарының параметрлері [9]
Спорт алаң түрі Ұзындығы, м Ені, м
Баскетбол 30 18
Волейбол 24 15
Бадминтон 15 8
Қалашық ойыны 30 15
Гандбол 40 20
Лапта ойыны 76 38
Стол теннисі 7,8 4,3
Қазақстан Республикасында экологиялық туризм дамытудың ең негізгі шарасы экотуризм
8 кесте
Табиғатпен жасалынған эстетикалық құндылықтарды қорғау [28]
Шаралар Практикалық іс-әрекет
Қорықтарды ұйымдастыру Жаңа қорықтарды олардың ғылыми эәне эстетикалық маңызын
Ұлттық және табиғат саябақтарын құру Ландшафттардың эстетикалық қасиетін, туризм
Табиғат қорықшаларын құру Табиғат қорғау, биологиялық-ресурстық және эстетикалық потенциалымен
Табиғат ескерткіштерін жүйелеу Ғылыми және эстетикалық маңызы бар тірі
Сондай-ақ экотуризмнің келешек дамуында табиғат ортасын оптимализациялау үлкен орын
4 сурет. Табиғат ортасын оптимизациялау жолдары [28]
Мұнда, барлық зат пен құбылыстар бір-біріне тәуелді және олар
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазақстан Республикасы алдына 50 дамыған мемлекеттер қатарына кіру мақсат
Қоршаған ортаның экологиялық жағдайы қоршаған ортаны қорғау мен табиғатты
Қазақстанның туризмнің, оның ішінде, экологиялық туризм дамуының маңызды серпілісі
Қазақстанда экотуризмнің дамуы табиғат шаруашылық кешенінің дамуына үлкен әсер
Жерінің кеңдігі жағынан тоғызыншы орында тұрған Қазақстанның табиғаты ешбір
Жұмыс барысында
Облыстың ерекше қорғалатын территорияларының жағдайы, мұндағы туризм даму деңгейі
туризм дамыту мақсатында ерекше маңызды және қазіргі заманғы елді
Оңтүстік Қазақстан облысының тарихи-мәдени мұрасының мейлінше маңызды археологиялық және
Ерекше қорғалатын табиғат территорияларында туризмді дұрыс бағытпен дамыру арқылы
Экологиялық туризм келесі мәселелерді шешуде үлесін тигізеді:
табиғи және әкімшілік аудандарының ресурстық (бөлек өзен бассейндері, тау
бөлек табиғи ландшафтарының бәсекелестік жағдайын анықтау;
табиғи-шаруашылық аудандарының тауарлы құнын анықтау;
табиғатты қорғау (созологиялық) және бағалау-маркетингтік карталарды құрастыру;
шаруашылық аудандарда «мәдени» ландшафтарды құруды ұйымдастыру;
шаруашылық-табии аудандардың қазіргі экологилық жағдайын анықтап, табиғатты қорғау шараларды
Экотуризм қазіргі таңда туындаған әлеуметтік-экономикалық қиындықтарды шешеміз. Әлеуметтік тұрғыдан
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ
Алиева Ж. Н. Экологический туризм. Алматы, 2001.- 101с
Амашев З., Жетибаев Ж. Қазақ петроглифтері. Алматы, 2005.- 312
Бельгибаев М.Е. Геоэкология – развитие, структура и методы. //
Биологическое разнообразие: тематический обзор к программе развития ООН в
Бөкейханқызы Р. Туризм – мемлекеттің жарнамасы: елімізде туризм саласын
Вернадский В.И. Биосфера. Мысли и наброски.-М.: Ноосфера, 2001.-672 с.
Виноградов Б.В. Основы ландшафтной экологии – М.: ГЕОС, 1998.
Геоэкологические основы территориального проектирования – М.: Наука, 1989. –
Демина Т.А. Экология, природопользование, охрана окружающей среды.-М.: Аспект персс,
Дрейер О.К., Лось В.А. Экология и устойчивое развитие. –
Емельянов А.Г. Основы природопользования: учебник для вузов.-М.: Академия, 2004.-304
Инфармационный экологический бюллетень Республики Казахстан. Итоговый выпуск 2000 г.-Алматы:
Карта экологической напряженности Казахстана. Масштаб 1:2500000. – Алматы: КазИМС,
Карта особо охраняемых территорий Республики Казахстан. Масштаб 1:200000. –
Комарова Н.Г Геоэкология и природопользование: учебное пособие. – М.:
Красная книга Казахстана: Т.1. Животные. – Алматы: Конжык, 1996.
Қазақстан Республикасындағы туристік қызмет туралы заң. №212-ІІ, -Астана, 13
Қазақстан туризмі 2006 жылғы: статистикалық жинақ ҚР стат. агенттігі;
Ландшафтное и биологическое разнообразие Республики Казастан: Информационный обзор Программы
Маргулан А., Мендикулов М., Басенов Т. Архитектура Казахстана. -
Оңтүстік Қазақстан облысының 2006-2008 жылдарға арналған «Мәдени мұра» өңірлік
Регионы Казахстана: Статистический сборник. – Алматы: Агенство РК по
Тонкопий М.С. Экология и экономика природопользования: учебник – Алматы:
Физическая география Республики Казастан. Учебное пособие. – Алматы: Қазақ
Чигаркин А.В. Охрана природы Казастана: учебное пособие. –Алма-Ата: Изд.КазГУ,
Чигаркин А.В. Региональная геоэклогия Казахстана. – Алматы: Қазақ университеті,
Чигаркин А.В. Геоэкология Казахстана (географические аспекты природопользования и охраны
29. Экологический туризм в Казахстане www.atamekentours.kz
30. Южно-Казахстанская область растет www.kazakh.ru
ҚОСЫМША
Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша табиғи нысандар тізімі
Түлкібас ауданы
Қараүңгір шатқалы Тереңдігі 150 м, ені 3-5 м, үңгірлерінің
Ұзынбұлақ шатқалы Көркем ландшафт, бірнеше үңгір бар, ежелгі бейнелер,
Үңгірсай шатқалы Ежелгі қорғандар, су құламасы, жануарлар бейнесі бар
Шелекті шатқалы Ежелгі қорған, радонды су көзі, үңгір, эндемик
«Жайра үңгірі» Тереңдігі 60 м., соңына дейін зерттелмеген. Үңгірде
Көкбұлақ шатқалы Көркем ландшафттар, бірегей, ерекше желдің әсерінен пайда
Машат шатқалы Тереңдігі 350 метр, ені 5-100 метр. Көптеген
Корнилов көлі Тереңдігі 7 метрге жететін көл, сақ тайпасының
Шарафкент елді мекені IХ- ХII ғғ жататын қала қалдықтары
«Қызыл құлама» Табиғат ескерткіші Грейг қызғалдағының көп санымен сипатталады
Азатлық елді мекені Түлкібас қол жетекшісінің мазары, киелі бұлақтар,
Құлан өзенінің шатқалы Жапырақты ормандар, қызғалдақтар, Құлан көлі орналасқан
«Кристалды» үңгірі Оңтүстік Қазақстанның ең көркем үңгірі, арагонит тастарынан
Дәубаба өзенінің шатқалы Тереңдігі 250 м, үңгірлер, тербемелі жартасы
Ақсу өзенінің шатқалы Тереңдігі 5000 метр, үлкен алма орманы,
Кемербастау бұлағы Үңгірлері бар, ежелгі қала қалдықтары және қорғандар
Төлеби ауданы
Қазығұрт таулары Палеонтологиялық қорықша (динозавр қаңқасының қалдықтары)
Күннің тас бейнесі – кері свастика
Бадам өзенінің шатқалы Эндемик өсімдіктері, геологиялық ескерткіштер бар. Адамның
Ақ мешіт өзенінің шатқалы Тереңдігі 30-50 метр, ені 3-5
Бүргілік өзенінің шатқалы
Шатқал тереңдігі 250 м, ені 3-5м, Екі суқұламасы бар.
Наутсай шатқалы Геологиялық құрылымдар, су құламасы, ежелгі қорғандар
Қасқасу шатқалы Эндемик өсімдіктері, Сусінген тірі көлі, геологиялық құрылымдар,
Сарыайғыр шатқалы Геологиялық құрылымдар, мензибар сусамырының мекен ету ортасы
Сайрамсу шатқалы Эндемик өсімдіктері, шыршалы қалың ормандар, тау көлдері
Сілбілі шатқалы Суқұлама, екі көл, эндемик өсімдіктері, ежелгі қорғандар
Бала-балдарбек өзен шатқалы Шатқал тереңдігі 200 м, шағын су
Арша жаңғағы Жартылай саванналарға тән өсімдіктер, «Терең құлама» үңгірі,
Ақсу өзенінің шатқалы Шатқал тереңдігі 500м, ені 10-600м, жартастар
Сайрам ауданы
Сайрам елді-мекені Исфиджаб қаласы (ІХ-ХV ғ), 28 мазар, олардың
Қарамұрт елді-мекені ХІХ ғ мешіті, ежелгі қорғандар, мұнда сақтардың
Ақсу өзенінің шатқалы Табиғи тас көпірі
Шошқасай өзенінің шатқалы Шатқал тереңдігі 200 м, ені 5м
Қарасу бұлақтары Ежелгі қорғандар, киелі орын
Суайрық Ақсу және Арыс зендерінің қосылу орны, «Құстар» айрығы
Қарабұлақ елді-мекені Архитектуралық ескерткіштер, «Үш аға» мешіті
Бәйдібек ауданы
Арыстанды шатқалы Ежелгі адам тұрақтанған үңгірлері
Шаян өзенінің шатқалы Жер асты көлі бар үңгір орналасқан.
Бүгін өзенінің шатқалы Ежелгі адамның тұрақтану іздері, Адамтас ежелгі
Боролдай шатқалы Тас бейнелері, ХІ ғ ежелгі қалалары, б.з.д.
Ақ мешіт үңгірі Киелі үңгір, аңыздар бойынша мұнда Отырар
Бәйдібек ата және Бесана мазарлары Қолбасшы Бәйдібек және оның
Домалақ ана мазары Қазақ тарихының ескерткіші
Боралдай жотасы Архартас, Аютас, Ататас жартастары, Киізүңгір, Архарүңгір, Девуүңгір
Ботаникалық қорықша Жусан қорықшасы
2
Табиғат ортасын оптимализациялау
Табиғат ресурстарын рационалды пайдалану
Табиғатты қорғау
Табиғатты жаңарту
Табиғи-антропогенді жүйелерді ландшафты зерттеу
Табиғи-ресурстық потенциалының анализі
Экономикалық потенциалының анализі
Табиғаттың шаруашылыққа әсері
Шаруашылықтың табиғатқа әсері
Табиғаттың антропогенді іс-әрекетке төзімділігін бағалау
Табиғатты пайдаланудың стратегиясын таңдау
Табиғатты пайдаланудың аймақтық-ландашфты аспектілері




Ұқсас жұмыстар

---

Оңтүстік Қазақстан облысының ерекше қорғалатын табиғи территориялары

---

ЖЕТІСУ ӨҢІРІ ТҰРҒЫНДАРЫНЫҢ РЕСЕЙ ПАТШАЛЫҒЫ ҚҰРАМЫНДАҒЫ ӨМІРІНЕН

---

Ерекше қорғалатын табиғи аймақтарда туристерге қызмет көрсету

---

Берікқара шатқалы

---

Қазақстан бойынша саяхат

---

Шығыс Қазақстан облысының туризм орындары

---

Үлкен Алматы шатқалы

---

Ақсу-жабағылы мeмлeкeттік табиғи қoры туралы

---

Ерекше қорғалатын территориялар туралы түсінік

---

Солтүстік Қырғыз климаттық ауданы

---