Қаржының функциялары және рөлі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
I НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІ
1.1 Қаржы және қаржы жүйесі туралы түсінік. .
1.2 Қаржының функциялары және рөлі . . .
1.3 Қаржы жүйесі және оны ұйымдастырудың қағидаттары .
II НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ НЕСИЕ ЖҮЙЕСІ
2.1 Несие туралы түсінік. . . . .
2.2 Несие жүйесінің ұғымы және оның құрылымы. .
2.3 Несиелік жүйені құру принциптері. . . .
2.4 Әлемдегі несие жүйесінің қазіргі даму тенденциясы. .
ҚОРЫТЫНДЫ. . . . . . . .
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кіріспе
Қаржы қоғамда нақты өмір сүретін, объективті сипаты мен
Қаржының пайда болуының бастапқы шарты ақша қатынастарымен ортақтастырылған
Тауар өндірісінің негізі тауар өндірушілердің экономикалық оқшауланушылығын шарттастыратын
Ұдайы өндіріс процесінің үздіксіз жалғасып жататын белгілі өндіру,
Қаржының мәні, іс-әрекет механизмі және рөлі оның функцияларынан
Несиенің мәнін анықтаған кезде бірқатар әдістемелік принциптерді ұстану
Несие мәселесі тұтасымен алғанда несенің мәнін ашуы керек.
Несиенің мәнін талдауда несенің құрылымын, қозғалас сатыларын, несиенің
Несиеде өзгермейтін, тұрақты болып қалатын жәйіт – құрылым.
Несие беруші – несиелік мәміленің қарыз ұсынатын
Несиелік қатынастар пайда болатын және дамитын нақты экономикалық
Қарызға алушы несиені кедей болғаны үшін алмайды, ол
Бөлім. Нарық жағдайындағы қаржы жүйесі
1.1 Қаржы және қаржы жүйесі туралы түсінік
Қаржы дегеніміз – французша қолдағы ақша, кіріс деген
Ақша қоры-мемлекеттің қолындағы үлкен байлығы. Сондықтан да кез-келген
Қаржы термині латын тілінен аударғанда ақша төлемі деген
Мемлекеттік қаржыны қаншалықты дұрыс жұмылдыру және оны тиімді
Қаржы қоғамда нақты өмір сүретін, объективті сипаты мен
Бүгінде қаржы терминін күнделікті қолданысқа енгізген авторды атау
Қаржы туралы жұмыстың ("Афин республикасының кірістері туралы") алғашқы
Түрлі қоғамдық-экономикалық формациялар қаржысының айырмашылығы негізінен мына себептерге
-әр түрлі қоғамдық формацияға қоғамның өзіне меншікті таптық
-кез келген қоғамдық-экономикалық формацияларда қаржы билеуші таптың мүдделерін
-өндірістің жаңа әдісі шаруашылық қатынастардың жаңа жүйесін тудырады.
Мәселен, құл иеленуші және феодалдық формацияларға натуралдық қатынастар
-егер мемлекет басқару органы ретінде қалыптасқан өндірістік қатынастардың
Құн категорияларының жүйесінде қаржы белгілі орын алады және
Қаржының пайда болуының бастапқы шарты ақша қатынастарымен ортақтастырылған
Тауар өндірісінің негізі тауар өндірушілердің экономикалық оқшауланушылығын шарттастыратын
Ұдайы өндіріс процесінің үздіксіз жалғасып жататын белгілі өндіру,
Жасалынған игіліктер мен құндылықтарды өлшеу құн өлшемі мен
Қоғамдық өнімнің нақтылы іске асырылуының екі нысанының болуы
Қаржы ғылыми ұғым ретінде қоғамдық өмірде сан алуан
Экономикалық өмірде қаржының сыртқы көрінісі қоғамдық өндірістегі әр
Қаржы жүйесі ұғымы тиісті акша қаражаттарының қорын құру
Жоғарыда көрсетілген ұғымның анықтамасына қаржының мәндік сипаттамасынан туындайтын
қаржы қатынастарының жиынтығы;
ақша-қаражат қорларының жиынтығы;
басқарудың қаржылық аппараты.
Қаржыдағы функционалдық сыныптамаға сәйкес, салық, бюджет, сыртқы экономикалық
Қаржы жүйесінің сыныптамасында функционалдық критерийден басқа қаржы жүйесін
Қаржы жүйесінің жекелеген құрамдас бөліктерінің орны мен рөлі
Материалдық өндіріс саласындағы шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылары қаржының
Өндірістік емес саладағы қржының қаржы жүйесіндегі орны мен
Халықтың қаржылары қаржы жүйесінің ерекше бір бөлігін көрсетеді.
1.2 Қаржының функциялары және рөлі
Қаржының мәнін толық ашу оның ұғымы мен қажеттігін
Қаржыға қатысты функция осы экономикалық категорияға тән қызмет
Қаржы - ішкі жалпы өнімді бөлу мен қайта
Қаржы басқа тым жалпы категориядан - ақшадан туындайтын
Қазіргі уақытта қаржының бөлгіштік және ұдайыөндірістік тәрізді екі
Бөлгіштік функциясының көмегімен жалпы қоғамдық өнім мен оның
Қаржы көмегімен мемлекет өзінің иелігіне материалдық өндіріс сферасында
Бұл ақша қорларын (табыстарды) нақтылы пайдалану қаржының басқа
Қаржының арқасында экономиканың барлық құрылымдық бөліктерінде (материалдық өндіріс
Жалпы қоғамдық өнімнің кұны (оның ақша нысанында), сонымен
Қарамағында мақсатты арналымның қорлары қалыптасатын ұдайыөндірістік үдерістің қатысушылары
Тап осы функция арқылы қаржының қоғамдық арналымы -
Қаржының бөлгіштік функциясының іс-әрекеті оның мәнінен: жиынтық қоғамдық
Қоғамдық өнімді бөлу алғашқы және кейінгі, немесе қайта
Алгашкы бөлу кезінде жиынтық коғамдық өнімнің жалпы көлемінен
Қайта бөлу салалық, сондай-ақ аумақтық тұрғыдағы шаруашылық жүргізуші
Қаржы көмегімен ұлттық табысты бөлу және қайта бөлу
Қаржынық - бюджеттік әдіс. Ол бюджетке табыстарды алғанда
Кредиттік - банктік әдіс. Ол уақытша бос қаржы
Қаржы көмегімен жететін нәтижелерді бағалауға жалпы тәсілдеме каржының
1) ұлғаймалы ұдайы өндірістің қажеттіліктерін қажетті қаржы көздерімен
2) каржыны коғамдық өндірістің құндық құрылымын реттеу үшін
3) қаржыны әлеуметтік - экономикалық дамудың ынталандырмасы ретінде
Ақша нысанында тұлғаланған қоғамдық өнім кұнының қозғалысымен байланысты
1.3 Қаржы жүйесі және оны ұйымдастырудың қағидаттары
«Қаржы жүйесінің» ұғымы қаржы ұғымының одан әрі дамуы
Өзінің тарихи дамуында қаржы жүйесі ұзақ эволюциядан өтті.
Қаржы жүйесі интеграциялық типтің жүйесі болып табылады, оған
Сыныптаманың матасқан қатары ретінде буындарда жоғары разрядтың элементтері
Сонымен бірге жалпы институттық тұрғыдан алғанда қаржы жүйесі
Елдің біртұтас қаржы жүйесі-тиісті ақша қорлары құрылып, пайдаланылатын
Қаржы жүйесі терминінің келтірілген анықтамасында қаржының мәндік сипаттамасын,
1) қаржылық қатынастардың жиынтығы;
2) ақша қорларының жиынтығы;
3) басқарудың қаржы аппараты.
Ақша қорларының қозғалысына байланысты мемлекет, шаруашылық жүргізуші субъектілер,
Қаржылық катынастар өзінің экономикалық табиғаты жөнінен бөлгіштік қатынастар
Қаржылық қатынастар негізінен мына екі сфераны қамтиды:
1) мемлекеттік бюджетке жинақталатын мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорларын
2) кәсіпорындардың орталықтандырылмаған ақша қорларының толық айналымын ортақтастыратын
Қаржыларда функциялық қосалқы жүйелер ретінде салық, бюджет, сыртқы
Қаржы жүйесін сыныптаудың функциялык критерийінен басқа қаржы субъектілерінің
Қаржылық қатынастар сфераларының әрқайсысының ішінде буындар бөлінеді, оның
Қаржы жүйесінің әр буыны өз кезегінде буыншаларға (ондағы
Сонымен бірге қаржы кұрамын мемлекеттің каржы саясатын жүзеге
Қазақстан Республикасында макро және микроэкономиканың қаржы жүйесінің құрамы
1) мемлекеттің бюджет жүйесі;
2) арнаулы бюджеттен тыс корлар;
3) мемлекеттік кредит;
4) жергілікті қаржы;
5) шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы;
6) халықтың (үй шаруашылықтарының) қаржысы. Қаржылық қатынастардың алғашқы
Жергілікті қаржы мемлекеттің қаржы жүйесінің маңызды кұрамы болып
Жалпы, қаржылардың бүкіл кұрамы екі ірілендірілген бөлікке біріктіріледі:
мемлекеттік және муниципалдық қаржы;
шаруашьшық жүргізуші субъектілердің қаржысы
Қаржылық қатынастардың буындарына тән болып келетін тиісті орталықтандырылған
Қаржының материалдық мазмұны өзінің көрінісін қаржы ресурстарын қалыптастырып,
Қаржы ресурстарын пайдалану (оларды пайдаланудың қор емес нысанының
Қаржылық қатынастардың нысандары мен акша қорлары басқарылатын материалдық
Қаржы жүйесін құрайтын жеке элементтердің орны мен рөлі
Мемлекеттің қаржысы - қоғамдық өнімнің құнын және ұлттық
Мемлекеттің қаржысы қаржы ресурстарының орталықтандырылған қорын жасаудың экономикалық
Мемлекеттік бюджет - экономиканы, әлеуметтік-мәдени мұқтаждарды, қорғаныс пен
Мемлекеттік бюджеттен тыс қорлар - қорлардың ұйымдық дербестігі
Қалыптасу көздері:
а) арнаулы мақсатты салықтар, қарыздар;
б) қосымша табыстар мен үнемделген қаржы ресурстары;
в) ерікті жарналар және қайырмалдықтар.
Бюджеттен тыс қорлар толық көлемде ресурстарды мақсатты пайдалануды
Мемлекеттік кредит - мемлекеттік билік органдарының қарамағына уақытша
Кредиттік қатынастардың қаржылық қатынастардан айырмашылығы болғанымен мемлекеттік кредит
Қаржы жүйесіне сақтандыруды да жиі жатқызады, алайда көптеген
Сақтандыру - шаруашылық жүргізуші субъектілерге келтірілген мүмкін болған
Сақтандыру - айрықшалықты, өзінің буындары бар сфера: әлеуметтік
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы қаржылардың негізін құрайды, бұл
Бөлім. Нарық жағдайындағы несие жүйесі
2.1 Несие туралы түсінік
Несиені зерттеу барысында таным әдісі ретінде теорияның
Ғалымдар бүгінгі таңда экномика ғылымының алдында бір жағынан
Теоррияны тәжірибеден оқшау қарыстырмау керек екені түсінікті. Барлық
Экномикалық әдебиеттерде несиенің мәніне, қызметтері мен заңына қатысты
Натуралистік несие теориясы ХҮІІІ ғасырдың екіші жартысында пайда
Бұған қарамастан натуралистік теорияның маңызын несиенің қазіргі заманғы
Несиенің капиталдық жасампаздық теориясы натуралистік қарама қарсы идеяны
салушы, ағылшын экономисі Дж. Лонның ойынша несие елдің
Бұл теорияның қолданушылары а ғылшын экономистері Г. Макмед,
1929 – 1933 жж. әлемдік дағдарыс несиенің капиталдық
Батыс және Еуропамен 24 – тен астам дамыған
Егер Қазақстанның несие нарығына тоқталатын болсақ, онда оның
Ипотека нарығы алғашқы даму сатысында, оның инфрақұрылымы мен
Қор нарығы кенжелеп қалған. Оның заңдық базалары мен
тұрғысынан енді – енді оянып келе жатыр. Егер
Капиталдық жасампаздық теорияны ары қарай монетаристер дамытуда. Оқулықтың
Монетаризм теориясы дамыған елдердің экономикалық саясатында кеңінен қолданылуда.
Қазақстан да несие теориясының жемістерін тәжірибеде кеңінен пайдаланып
2.2 Несие жүйесінің ұғымы және оның құрылымы
Нарықтық экономикада несие-банк жүйесі маңызды роль атқарады. Ол
Өндіріске қатысты алғанда, екінші кезекте саналатын несие жүйесі
Несие жүйесінің ролі мен маңызы келесідей бірқатар көрсеткіштермен
АҚШ несиелік қатынастардың даму дәрежесі бойынша, шаруашылықтың өндірістік
Американдық шаруашылықта пайдаланылатын ақшалай капиталдың орта есеппен 3/4
Несие жүйесінің өз қызметтерін орындауы барысында несиелік қатынастар
Бірақ, несиелік қатынастар мазмұны тек қана ақшалай капиталды
Несие жүйесінің елдегі ақша айналымын реттеудегі, заңды және
Несиелік қатынастар екі жақты сипатқа ие және шаруашылық
Екі жақты қатынас: шаруашылық ұйымдары мен несие жүйесі,
Жоғарыда түсіндіргеніміздей, несиелік қатынас негізінен ақшалай формада несие
Несие екі формада болады: тауарлық және ақшалай. Тауар
Несиелік қатынастар мен несие формаларының және несиелік мекемелердің
Ал несие жүйесі тар мағанасында - бұл несиелік
Басқаша айтқанда, несие жүйесі банктік және басқа да
Экономиканың әрбір экономикалық-тарихи даму кезеңіне несие-ақшалай қызмет көрсетудегі
Бірлескен несие жүйесінің күрделі, көп буынды құрылы-мы болады.
• Орталық (эмиссиялық) банк;
• коммерциялық банктер;
• мамандандырылған несиелік мекемелер: (сақтандыру, жинақтық, ипотекалық, сенімгерлік
Функционалдық мамандануына, шаруашылық буындарға несие-қаржылық қызмет көрсету көлемі
Орталық банк - бірінші деңгейдегі мемлекеттік банк, сондай-ақ
Банктік мекемелерге қатысты Орталық банк тікелей әрекет ету
Коммерциялық банктер қарыз капиталы нарығының әр түрлі секторларында
Олар укіметтің, іскерлер мен миллиондаған жеке тұлғалардың салымдарын
Мамандандырылған несие мекемелері (оларды парабанктік деп атайды) нарық
Парабанктік мекемелер көбінесе белгілі бір клиенттер типіне немесе
Мұндай мекемелер екі жақты бағыныштылықта болады: бір жағынан,
2.3 Несиелік жүйені құру принциптері
Несие жуйесінің ұйымдастырылуы мен жұмыс істеуі негізінде белгіленген
Банк ісіне мемлекеттік монополия ұғымы мемлекеттік банктердің құрылуы
Нарықтық экономиканың ерекшеліктері банктік емес мекемелер мен олардың
Өзара жинақтау банктері «өзара» кәсіпорындар типі бойынша
Қарыз-жинақтау бірлестіктері халық жинақтарының салымдық операцияларымен айналысады және
Несиелік ссудалар-кәсіподақтар, ірі кәсіпорындар, шіркеулер тарапынан ұйымдастырылатын кооперативтік
Сақтандыру компаниялары біздің сақтандыру ұйымдары орындайтын операциялармен айналысады.
Жкеменшік және мемлекеттік зейнетақы қорлары халықтың салымдарын
Ақша нарығының өзара қорлары депозиттік сертификаттардың, қазынашылық вексельдердің
АҚШ-тың несиелік жүйесіндегі банктік емес қаржылық-несиелік мекемелердің рөлі
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі (бұдан әрі Ұлттық банк)
Банк ісінің әлемдік тәжірибесі мынаны көрсетеді, яғни барлық
Олардың басшылық рөлі мемлекетберген кең ауқымды өкілеттіктерге байланысты
Коммерциялық банктер несиелік саясатты жургізуде және өз клиенттеріне
Нарықтық экономикада банктік емес институттарды құрмайынша кез келген
Экономиканы басқара отырып мемлекет ортақ ақша-несие саясатын жүргізеді,
Несие жүйесін құрудың басты принципі-несие мекемелерінің желісін барынша
Қазіргі таңда Қазақстан аумағында 385 бөлімшесі мен филиалдары
Барлық ақша айналымының несие жүйесінде шоғырлануы несиелік ресурстарды
Мемлекеттік валюталық монополия принципіне үлкен мән беріледі. Қазақстан
«Валюталық реттеу» түсінігіне нормативтік актілерді жасау, ақпаратты жинау,
Бұл принцип-елдің тәуелсіздігін сақтау шартының бірі, валюталық резервтер-дің
Орталық банктің автаномиясы егеменді елдердің заңнамасымен, Қазақстанда «ҚР-ның
Банктер оперативті банктік қызметпен байланысқан шешімдерді қабылдау кезінде
Ұлттық банк Қазақстан Республикасы Парламентіне және президентіне ғана
Істің мән-жайы мынада, яғни Бүкіл республиканың ұзақ мерзімдік
Орталық банк елдегі ақша-несие саясатының жүргізілуіне толығымен
Ұлыбритания мен Францияда орталық банктердің капиталы мемлекеттің
Орталық банктердің автаномиясы Германияда, АҚШ-та заңды түрде бекітіл-ген.
Біздің еліміздегі және шет елдегі несие жуйесінің автаномдығының
Президенттің заң күші бар «Қазақстан Республикасы Ұлттық банк
а) Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігіне қарыз алушының кеңілдеме-лік
ә) Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігіне Қазақстанның халықаралық ұйымдарға
Ұлттық банктің басқа клиенттері сияқты Үкімет те сәйкес
Әрбір несие бойынша Үкімет нарықтық пайыздық қойылымдары бар
АҚШ-та, Жапонияда, Англияда, Канадада және тағы басқа елдерде
2.4 Әлемдегі несие жүйесінің қазіргі даму тенденциясы
Бүтінгі тандағы несие жүйесі соңғы жылдары біршама өзгеріске
Ірі әмбебап банк өз клиенттері үшін депозиттік шоттарды
Несиелік мекемелердің әмбебаптануы екі бағыт бойынша көрінеді. Біріншісі
Екіншісі - банктік нарықтарда банктік емес мекемелердің (сақтандыру,
Соңғы жылдары банктер мен басқа арнайы қаржы-несие мекемелері
Бұрын коммерциялық банктер халық жинақтарын тартудағы депозиттер бойынша
Ірі банктік мекемелерге ортақ әмбебаптану тенденциясы олардың мамандануын
Бұл принцип - ел тәуелсіздігін сақтау шарттарының бірі,
Орталық банктің автономиясы егемен елдер заңдарымен бекітілген. Банктер
Ұлттық банк тек Қазақстан Республикасы Президентіне ғана есеп
Кей жағдайда бұл Республиканың ұзақ мерзімді міндеттерінің қорғаушысы
Орталық банк елдегі ақша-несие саясатының жүргізілуіне толық жауап
Ұлыбритания мен Францияда орталық банктердің капиталы мемлекет иелігінде,
Орталық банктердің автономиясы Батыс Германияда, АҚШ-та заң жүзінде
Банк жүйесі дамуындағы маңызды құбылыс ретіндегі несиелік мекемелердің
Сондықтан кейінгі кезең нарықтық қатынастары дамыған елдер экономикасындағы
Біз тек дамыған нарықты экономикалы елдердегі қазіргі несие
Қорытынды
Қаржы термині латын тілінен аударғанда ақша төлемі деген
Мемлекеттік қаржыны қаншалықты дұрыс жұмылдыру және оны тиімді
Қаржы қоғамда нақты өмір сүретін, объективті сипаты мен
Қаржының мәні, іс-әрекет механизмі және рөлі оның функцияларынан
Несие ақша сияқты тарихи экономикалық дәреже болып табылады.
Несиенің мақсатты сипаты несие берушіден алынған қаражаттың мақсатқа
Несиенің тауарлық формасы шарты жағынан алып қарағанда оның
Қазақстанда тұрғын үй құрылысын салуға және оны сатып
Инфляция жағдайында, керісінше, қолма қол ақшамен төлеудін үлесі
Пайдаланылған әдебиеттер
Ақша, несие, банктер. / Ғ.С.Сейтқасымов / Алматы: Экономика,
О. Баймұратов / Қазақстан қаржы нарығы. / Алматы
Мақыш.С.Б. / “Ақша айналысы және несие” / Алматы:
Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі. – Алматы: Юрист, 2004.
Абленов Д.О. «Қаржылық бақылау және басқарушылық аудит
www.google.kz
2
Қаржының функциялары және рөлі
Қазақстан Республикасының қаржы жүйесі
Қаржының мәнi, функциялары және ролi.
Қаржының мәні
Мемлекеттің қаржысы
Қаржылық кәсіпкерліктің артықшылықтары
Қаржының мәні, функциялары
Қазақстан Республикасының қаржы жүйесі туралы ақпарат
Ұдайы өндірістік тұжырымдамасын жақтаушылар
Қаржының мәні, функциялары және рөлі. Қаржы қатынастарының объектісі ретіндегі қаржы ресурстары мен қорлары