КӘСІПОРЫНДАРДА ҚАЙТА ҚҰРЫЛЫМДАУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ

ЖОСПАР
КІРІСПЕ ..............................................................................................................3
КӘСІПОРЫНДАРДА ҚАЙТА ҚҰРЫЛЫМДАУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ .....5
Кәсіпорындарды қайта құрудың, кеңейтудің экономикалық тиімділігі мен жүргізілу
1.2 Инновация өнеркәсіпті құрылымдардың негізгі формасы ретіндегі кезеңдері
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БҮГІНГІ ТАҢДАҒЫ ӨНЕРКӘСІП САЛАСЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ
2.1 Кәсіпорынның жаңа технологияларды игерудегі инвестициялық және
2.2 Қазақстан Республикасының бүгiнгi өнеркәсіптік жағдайы ................18
ҚОРЫТЫНДЫ .................................................................................................22
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ .....................................................24
КІРІСПЕ
Экономиканың негiзгi секторы болып саналатын өнеркәсiптi қайта құрылымдау,
Өйткенi егемендiк алғаннан кейiнгi макроэкономикалық көрсеткiштерге назар аударсақ
Бiрақта мұндай жетiстiктерге жетуiмiз жер қойнауымыздағы минералды қорымыздың
Сондықтан курстық жұмыс тақырыбын өзекті мәселенің бірі болып
Бұл тақырыптың өзектілігі Қазақстан өнеркәсібіндегі қызмет ететін кәсіпорындарды
Жұмысты орындау барысындағы негізгі мақсат болып кәсіпорындарды қайта
Бұл мақсатқа жету үшін келесідей міндеттер қарастырылады:
Кәсіпорындарды кеңйтудің қажеттігі мен жүргізілу кезеңдерін талдау мен
Өнеркәсіп саласында қызмет ететін кәсіпорындардың бүгінгі таңдағы жағдайы
Инновация мен инвестициялық саясат кәсіпорынды тиімді қайта құрудың
Қазақстан өнеркәсібіндегі кәсіпорындардың жағдайы мен оларды құрылымдау барысын,
І КӘСІПОРЫНДАРДА ҚАЙТА ҚҰРЫЛЫМДАУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ
1.1 Кәсіпорындарды қайта құрудың, кеңейтудің экономикалық тиімділігі мен
Қазіргі қоғамда кәсіпорын өте маңызды роль атқарады. Ол
Кәсіпорындарды мемлекеттік басқару мемлекеттік тапсырыстар мен оларды бөлумен
Еліміздің 1991 жылы егемендігін алып, экономикалық дамуда мүлдем
Осы аталған кәсіпорындардың жан-жақты құлдырауын ескере келе елімізде
Елімізде осы мәселелерді ескере отырып, сол жылдардан бастап
Қазақстан өнеркәсібіндегі қызмет ететін кәсіпорындарды қайта құрудың, техникалық
Ал Қазақсатнда осы аталған машина жасау өнеркәсібі құралдары
Өнеркәсіп орындарын қайта құрылымдау нарықтық экономикада қызмет ететін
Бұл анықтаманың кең қоданылатын қолданысында келесі ұғымдармен тікелей
Кәсіпорынның қайта құрылымдау түрлеріне келесіле ржатады:
Қаржылық қайта құрылымдаудың мәні кәсіпорынның қаржыларының құрылымдарын талдау
Физикалық қайта құрудың өндіріс қуаттылығын, машина және құрал-жабдықтарды
Бизнесті қайта құрыылмдау кәсіпорынның ішкі және сыртқы ортасына
Қайта құрылымдау отандық кәсіпорындардың қаржылық жағдайын тұрақтандырушы құрал
Машина жасау кәсіпорындарының ұзақ уақыт мерзімде төлемқабілетсіздік жағдайы
Сонымен машина жасау өнеркәсіптерін қайта құрылымдау комплекстік формада
Бәсеке қабылеттілік ұғымының қасиеті болып табылатын жаңашылдық
Жаңашылдықтың келесі ажырамас бөлігіне - әлеуметтік жаңалықтар жатады.
өндірістік технологияны жетілдіру дәрежесі мен ғылыми техникалық деңгейі;
жаңа өнер табулармен жаңашылдықтарды қолдану
қазіргі заманға сай автоматтандырылған және робаттандарылған өндіріс құралдарын
Сонымен бейімділікмен жаңашылдық ұйымның бәсеке қабілеттілік қасиетін
1.2 Инновация өнеркәсіпті құрылымдардың негізгі формасы ретіндегі кезеңдері
Егемендiк алғаннан кейiнгi макроэкономикалық көрсеткiштерге назар аударсақ ұлттық
Бiрақта мұндай жетiстiктерге жетуiмiз жер қойнауымыздағы минералды қорымыздың
Австрия ғалымы Й. Шумпетер XX ғ. 30-жылдары экономика
Инновация категориясының экономикалық анализде басты төрт аспектiсiн көрсетуге
инновация – интелектуалды еңбек нәтижесi, яғни инновация арқылы
инновация – бәсекелестiк күш, яғни нарықтың тепе-теңдiгiн бұзады;
жаңа өнiм және жаңа процесс қоғамға оң нәтижесiн
инновация – экономикалық өсу факторы ретiнде. /15/
Осындағы төртiншi аспектi бiздiң елiмiз үшiн маңызды болып
XX ғ. 50 жылдары американ оқымыстысы Роберт Солоу
Экономикалық эволюцияда көптеген ғалымдар тұжырымы бойынша олар техника
экономикалық динамика мен экономикалық өсудi қозғаушы фактор инновациялық
экономикалық дамуда бiлiм мен интелект басты рольде болуы
интелектуалдық қызметтi институционализациялау оның құрылымы мен негiзi болып
Инновациялық процестiң негiзгi кезеңдерi
Алынған ойларды жүйелеу:
Рынок өзгерiсi туралы ақпарат жинау, жаңалықтар, ҒЗТКЖ ұйымдарынан
Фирманың жаңа өнiм өндiру мүмкiншiлiгiн және тәуекелдер деңгейiн
Мақсаттық рынок және оның дамуы туралы ақпараттар жинау;
Жекелеген ойларды талдау және жаңа өнiм идеясын зерттеу:
Мүмкiншiлiктердi және ойды практикалық iске асыруды анықтау;
Фирма дамуы стратегиясына жаңа өнiм өндiру жоспарының сәйкес
Болашақ өнiмнiң патенттiк айқындығын анықтау;
Жаңа өнiмнiң экономикалық тиiмдiлiгiне анализ жасау және маркетингтiк
Өнiм өндiру идеясының нақты жобаға айналу талдауын жасау;
Өнiмнiң техникалық-экономикалық сипатын анықтау, оның сапасына және тұтынушылық
Потенциалды рынок сұранысына және сату көлемiне талдау жасау;
Жаңа өнiмдi өндiруге кететiн шығындарды анықтап, өнiмнiң өз
Жаңа өнiм өндiруге қажеттi негiзгi ресурстардың көздерiн табу.
Жаңа өнiмдi игеру және оның рынокқа шығу мерзiмi;
Өнiмнiң пайдалылығын талдап, оған маркетингтiк бағдарлама жасау;
Жаңа өнiмдi дайындау:
Жаңа өнiм дамуының нақты бағдарламасын жасап дайындау;
Өнiмнiң техникалық жағдайын тексеру (экономикалық және әлеуметтiк қауiпсiздiгi,
Тауардың атын белгiлеп, оның тауарлық белгiсiн, оралуын, маркировкасын
Рынокта жаңа өнiмдi тестiлеу:
Өнiмдi 3 айда шектелген рынокта тестiлеу жүргiзу;
Сатылудың оптималды шараларын талдау;
Жарнама әдiсi мен құралдарын талдау;
Техникалық қызмет көрсетудi ұйымдастыру;
Жаңа өнiмдi өндiрiске енгiзу туралы шешiм қабылдау:
Жаңа өнiмнiң коммерциялық негiздемесi: сату көлемi, өнiмнiң пайдалылығы,
Фирманың өндiрiстiк мүмкiншiлiктерi бар ресурстарды тиiмдi пайдалануы және
Қаржылық мүмкiншiлiктер: инвестициялар, несиелер және гранттар;
Жаңа өнiмде патенттiк қорғаныстың болуы. / 5 /
Жалпы алғанда өндіріске енетін жаңа техника күрделігіне қарай
Технологиялық дайындау кезінде жаңа өнім қалай жасап шығарулуы
Бірінші кезең – сызбалық технгологиялық бақылауды өткізу. Бұл
Екінші кезең, цехаралық технологиялық маршрутты құру. Әр бөлшекке
Үшінші кезең – механикалық өңдеудің технологиялық процесін жасау.
Төртінші кезең – құрастыру технологиялық процесін жасау.
Бесінші кезең – технологиялық жабдықтарды жобалау және жабдықтарды
Алтыншы кезең – технологияларды ақырғы рет түзеп, өндірісте
Инновацияны жүзеге асыру үшiн оны мемлекеттiк қолдайтын құқықтық
2002 жылдың шілде айында қабылданған “Инновациялық қызмет” туралы
Шетелдік тәжірибе көрсеткендей, ғылыми-техникалық потенциал- кез-келген мемлекеттің өркендеуінің
Машина жасау кешенiн дамытудың ұзақ мерзiмдiк стратегиясы Қазақстан
Дегенмен, экономикадағы соңғы жылдары қалыптасқан өсу үрдiсi кейбiр
екен. Мұның өзi бұл саланың перспективасы болашақта жоғары
2006 жылғы мәлiметтерi бойынша өңдеу өнеркәсiбiнде 670,7 млрд.
Елiмiздегi машина жасау саласының экспорттағы үлесi бар жоғы
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БҮГІНГІ ТАҢДАҒЫ ӨНЕРКӘСІП САЛАСЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ
2.1 Кәсіпорынның жаңа технологияларды игерудегі инвестициялық және
Нақты өмiрде экономикалық өсудiң экстенсивтiк немесе интенсивтiк типтерi
Өндiрiсте қолданылатын еңбек пен капиталдың сәйкестiгiн белгiлейтiн макроэкономикалық
Егер ҒТП дамуында еңбектiң капиталмен жабдықталуының әрбiр белгiленген
Егер еңбектiң капиталмен жабдықталуы белгiленген жағдайда шектi еңбек
Егер ҒТП дамуында белгiленген еңбек өнiмдiлiгiнiң орта дәрежесiне
Инновация категориясының экономикалық анализде басты төрт аспектiсiн көрсетуге
инновация – интелектуалды еңбек нәтижесi, яғни инновация арқылы
инновация – бәсекелестiк күш, яғни нарықтың тепе-теңдiгiн бұзады;
жаңа өнiм және жаңа процесс қоғамға оң нәтижесiн
инновация – экономикалық өсу факторы ретiнде. /15/
Осындағы төртiншi аспектi бiздiң елiмiз үшiн маңызды болып
XX ғ. 50 жылдары американ оқымыстысы Роберт Солоу
Экономикалық эволюцияда көптеген ғалымдар тұжырымы бойынша олар техника
экономикалық динамика мен экономикалық өсудi қозғаушы фактор инновациялық
экономикалық дамуда бiлiм мен интелект басты рольде болуы
интелектуалдық қызметтi институционализациялау оның құрылымы мен негiзi болып
Қазiргi заманғы экономикалық теорияда экономикалық өсу факторларын негiзгi
елде экономикалық ресурстардың өсуi;
өндiрiстiң жаңа технологиялар арқылы қызмет iстеуi, ресурс шығындарын
шектеулi ресурстарды тиiмдi бөлудiң әдiстерiн талдау;
адамдардың денсаулығының, өмiр сүру деңгейiнiң өсуi.
Мұнда 1-шi әрекет экстенсивтi экономикалық өсуге жатса, ал
Экономикалық өсу сандық және сапалық өсуiне байланысты
Экстенцивтi түрiне:
Технологияда инвестицияның артуы;
Бос уақыты жоқ қызметкерлер санының артуы;
Тұтынушы шикiзат көлемдерiнiң, материалдардың, сыртқы капиталдардың өсу қарқыны;
Интенцивтi факторларға:
Ғылыми-техникалық прогрестi дамыту, яғни инновациялық дамудың жүзеге асуы;
Қызметкерлердiң мамандық деңгейiнiң жоғарылауы, бiлiм берудi дамыту;
Негiзгi және сыртқы қорларды қолдануды жақсарту;
Қызметкерлердiң бос уақытының өсуi.
Көрiп отырғандай елiмiз дамыған елдер қатарына қосылуы үшiн
Инвестициялық стратегия корпорацияның ұзақ мерзiмдi кезеңдегi жоспарланған инвестициялардың
Қарастырылып отырған шараларды экономикалық, ғылыми-техникалық, экологиялық және әлеуметтiк
Корпорацияның капитал салымдарынан түсiп отыратын пайдаларды тиiмдi инвестициялау;
Пайдалы емес жобаларды iске асырғанда ақша ресурстарын тиiмдi
Инвестицияның тиiмдiлiгiн арттыруда мемлекеттiк қолдауларды қажет ету;
Шетел инвесторларыннан несие және қарыз алуда белгiлi бiр
Инвестициялық тәуекелдiлiктердi минималдауды қамтамасыз ету және инвестициялық ортадағы
Жаңа технологияларды игеруде корпорацияның инвестициялық саясатын анықтағанда келесi
Өндiрiлген өнiмнiң рыноктағы жағдайын, көлемiн, сапасын және сол
Корпорацияның өнеркәсiбiнiң техникалық мүмкiншiлiк деңгейiн, оның балансындағы аяқталмаған
Құрылғыларды лизингке алу мүмкiншiлiгiн ескеру;
Корпорацияның қаржы-экономикалық жағдайы (төлемқабiлеттiлiгi, баланстың өтiмдiлiгi, қаржылық тәуелсiздiк
Корпорацияның өзiндiк меншiк және қарыз капиталдарының арақатынасы;
Инвестордың мемлекеттен тарапынан қолдау табатын жеңiлдiлiк түрлерi;
Капитал рыногын инвестициялаудың қаржылық жағдайы;
Инвестициялық жобаның коммерциялық және бюджеттiк тиiмдiлiгi, яғни корпорацияның
Талданған инвестициялық саясаттың жағдайын сипаттағанда инвестициялық жобаның техника-экономикалық
Индустриялық саясат дегенiмiз мемлекеттiң бәсекеге түсуге қабiлеттi және
Яғни елiмiз осы мәселелердi шешiп жоғары бәсекеқабiлеттi алдынғы
Стратегияның негiзгi мақсаты – бәсекелестiкке шыдайтын, импорт алмастырушы
Индустриялық-инновациялық даму бағдарламасына сәйкес бiз экономиканың шикiзаттық бағытынан
Ендi осы тұрақты экономикалық өсудiң бүгiнгi таңдағы ең
Стратегияның басты мақсаты шикiзат бағытынан қол үзуге
Өңдеушi өнеркiсiпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге
Дүниежүзiлiк экономиканың ғаламдануы аясында Қазақстанның қазiргi таңдағы экономикасының
экономиканың бiр жақты шикiзат бағыттылығы;
әлемдiк экономикаға ықпалдасудың әлсiздiгi;
ел iшiндегi салааралық және өңiраралық экономикалық ықпалдасудың босаңдығы;
iшкi рынокта тауарлар мен қызметтерге тұтыну сұранысының мардымсыздығы
өндiрiстiк және әлеуметтiк инфрақұрылымның жеткiлiктi дәрежеде дамымауы;
кластерлiк желiлердiң дамымауы, яғни кәсiпорындардың бiр орталыққа шоғырланбауы;
мұнай-газ және кен-металургиялық кешенге жатпайтын экономика саларында негiзгi
кәсiпорындардың жалпы техникалық және технологиялық артта қалушылығы;
ғылыми зерттеу және тәжiрибелiк-констукторлық жұмыстарға (ҒЗТКЖ) қаржының аз
ғылым мен өндiрiс арасында ұтымды байланыстыболмауы;
мамандарды және жұмысшы кадрларды даярлау мен қайта даярлаудың
экономиканың өңдеушi секторларына инвестициялар салуға отандық қаржы институттары
ЖIӨ-нiң 1 долларына электр энергиясының жұмсалу деңгейi бойынша,
Сурет-7 - 2000 жыл бойынша әлемдегi бiрнеше елдiң
Қазақстан кәсiпорындарының негiзгi қорлары құлдырау алдында, 2001 жылдың
Ендi өндiрiске жұмсалатын электр энергиясының шығындарын ( ЖIӨ-нiң
Осы мәселелердi шешу қызметi барысында стратегияның келесi мiндеттерiн
Стратегияның мiндеттерi:
өңдеушi өнеркәсiпте орташа жылдық өсу қарқынын 8-8,4% мөлшерiнде
өңдеушi өнеркәсiптiң негiзгi қорларының өнiмдiлiгiн арттыру;
кәсiпкерлiк құрылымды қалыптастыру; бәсекелестiк артықшылықты жетiлдiретiн қоғамдық институттарды
ғылымды көп қажет ететiн және жоғары технологиялық экспортқа
сапаның әлемдiк стандартына көшу;
дүниежүзiлiк ғылыми – техникалық және инновациялық процестерге қосыла
Осы стратегияны iске асыру мерзiмi 2003-2015 жылдарды
1-шi кезең – 2003-2005 жылдар
2-шi кезең – 2005-2010 жылдар
3-шi кезең – 2010-2015 жылдар
Күтiлетiн нәтижелер: Индустриялық-инновациялық саясатты белсендi жүргiзу экономиканың өсу
2.2 Қазақстан Республикасының бүгiнгi өнеркәсіптік жағдайы
Экономиканың негiзгi секторы болып саналатын өнеркәсiптi қайта және
Өйткенi егемендiк алғаннан кейiнгi макроэкономикалық көрсеткiштерге назар аударсақ
Бiрақта мұндай жетiстiктерге жетуiмiз жер қойнауымыздағы минералды қорымыздың
Басқа мемлекеттермен салыстырғанда Қазақстанда өнеркәсiптi дамытуға барлық жағдайдың
Олардың қатарына мыналарды жатқызуға болады десек қателеспеймiз:
өтпелi кезеңдегi жекешелендiру мен мемлекет иелiгiнен алуда жiберiлген
кәсiпорындардағы табиғи және моралдық тозығы жеткен негiзгi қорлардың
жаңа техника мен технологияны, шикiзат пен комплект бұйымдарын
отандық тауар өндiрушiлердi қолдау шаралары және импорт алмастыру
өнеркәсiп кәсiпорындарының сыртқы және iшкi инвестицияларға мұқтаждығы, мемлекет
өнеркәсiп салалары арасындағы салааралық, салаiшiлiк компаниялар мен
өндiрiстiк инфрақұрылымның жетiлмеуi, сонымен бiрге, өнеркәсiпке қызмет көрсетушi
iшкi рынокта тауарлар мен қызметтерге тұтыну сұранысының мардымсыздығы
өндiрiстiк және әлеуметтiк инфрақұрылымның жеткiлiктi дәрежеде дамымауы;
мұнай-газ және кен-металургиялық кешенге жатпайтын экономика саларында негiзгi
Сондықтан да президенттiң 2004 жылы 19 наурызындағы Қазақстан
Қазақстан өнеркәсiбi кен өндiру, өңдеу және электр энергиясын,
Экономикалық қызмет түрлерi 2004 жылы 1999 жылмен салыстырғанда
Стратегияның даму болжамдары бойынша өңдеу өнеркәсiп салалары Қазақстан
Импорт көлемiн азайту экспортқа бағытталған өнiм өндiру барлық
Машина жасау кешенiн дамытудың ұзақ мерзiмдiк стратегиясы Қазақстан
Дегенмен, экономикадағы соңғы жылдары қалыптасқан өсу үрдiсi кейбiр
екен. Мұның өзi бұл саланың перспективасы болашақта жоғары
2006 жылғы мәлiметтерi бойынша өңдеу өнеркәсiбiнде 670,7 млрд.
Елiмiздегi машина жасау саласының экспорттағы үлесi бар жоғы
Ендi келесi 5-шi кестеден тiкелей шетел инвестицияларының өнеркәсiп
Кесте 4
Өнеркәсiп өнiмдерiнiн экспорттау және импорттау құрылымы (%)
Өнiм 2003 2004 2005 2006 2007
Минералды өнiмдер
экспорт
43,9
55,2
58,0
61,0
65,0
импорт 11,3 13,2 14,0 12,0 12,0
Қымбат емес металдар
экспорт
32,1
25,4
24,0
23,0
20,0
импорт 9,4 11,2 14,0 11,0 12,0
Өңдеушi өнеркәсiп өнiмдерi, машина жасау және т.б.
экспорт
-
8
8
7
7
импорт - 58 55 60 58
Сонымен, бүгiнгi таңда басты мәселенiң бiрi болып отырған,
Осы жұмыстарды қаржыландыру бюджеттен бөлiнген қаражаттардан құралатын, Даму
Қазiргi таңда тағы бiр маңызды мәселелер қатарына өнеркәсiпте
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорытындылай келе, отандық өнеркәсiптi дамыту шараларына нарықтық тетiктердi
Өнеркәсіп орындарын қайта құрылымдау нарықтық экономикада қызмет ететін
Бұл анықтаманың кең қоданылатын қолданысында келесі ұғымдармен тікелей
Сонымен өнеркәсіп кәсіпорнын қайта құрылымдау процесінде келесі шаралар
Кәсіпорынның басқару құрылымын қайта өзгерту;
Ірі кәсіпорырнда тимді ұйымдастырылған бөлімдерге бөлу;
Конвенция және диверцификация;
Техникалық жабдықталуды және технологиялық процесті қайта құрылымдау;
Өндірісті кеңейту,
Жаңа және сапалы, бәсекеге қабілетті өнімдер өндіру.
Бұл аталған қайта қаруландыру және кеңейту бүгінгі таңда
Яғни елiмiз өнеркәсіп саласында орын алып отырған мәселелердi
Басқа мемлекеттермен салыстырғанда Қазақстанда өнеркәсiптi дамытуға барлық жағдайдың
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
В.В.Бочаров Корпоративные финансы. – СПб: Питер, 2002.
Шуляк П.Н. Финансы предприятия. – Москва, - 2003г.
Горфинкель В.Я., Купряков Е.М. Экономика предприятия. М:
Мейiрбеков А.Қ., Әлiмбетова Қ.Ә. Кәсiпорын экономикасы: Оқу
Любушкин Н.П. Анализ финансово-экономической деятельности предприятия. Учебное пособие
Финансовый менеджмент: Учебник для вузов/ Г.П. Поляк, И.А.Акодис
Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия. Учебное пособие.
Стратегия / “Қазақстан Республикасының Индустриялы-инновациялы дамуының 2003-2015 жылдарға
Дәуренбекова Ә.Н. “Бәсеке қабiлеттi өнеркәсiптi дамыту – индустриялық-инновациялық
Н. Ә. Назарбаев. “Бәсеке қабiлеттi Қазақстан”, “Бәсекеқабiлеттi
Кожахмедов Д.Б. “Машиностроение как основа формирования конкурентспособной
Бердашкевич А.П Оподдержке инновационной деятельности в Японии //
Купешова С.Т. Ғылыми-технологиялық және инновациялық саладағы мемлекеттің орны
Статистический ежегодник. Алматы. – 2007г.
3

Ұқсас жұмыстар

Кәсіпорын активтерін қайта құрылымдау

«УАТ» ЖШС сабын комбинатының еңбек өнімділігін талдау

Қазақстандық өнеркәсіптік корпорациялардың инвестициялық саясаты

Экономиканың нақты секторын инвестициялау, жаңа технологияларды игеру және қайта құру

ҚР теміржолының дамуы

КӘСІПОРЫННЫҢ ӨНДІРІСТІК БАҒДАРЛАМАСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Экономиканыц нақты секторына инвестициялар, жаңа технологияларды игеру және құрылымдау

ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ АУДИТ ЖӘНЕ МЕНЕДЖМЕНТ НЕГІЗДЕРІ

Дағдарысқа қарсы стратегия