Отбасы дағдарыс жағдайы
Тақырыбы: «Жанұядағы ата-анамен жеткішектер арасындағы қақтығыстардың туындауының психологиялық себептері»
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандық 050503 - “Психология”
Ғылыми жұмысымызда біз жанұяда туындайтын бала мен ата-ана арасындағы
Себебі, жанұя – адамдық қарым – қатынастын ежелгі институты,
Жанұядағы әртүрлі себептерге байланысты бала мен ата-ана арасында қақтығыстар
Ата-ана мен бала арасындағы қақтығыс көбінесе жеткіншектік кезеңде жиі
Балалардың жастық дағдарысы тым жоғары қақтығыстың түрі ретінде қаралады.
Қазіргі жанұя, оның ерекшеліктері еліміздің қазіргі кезеңдегі ерекшеліктерімен, яғни
Зерттеу обьектісі: Жанұядағы ата-ана мен жеткіншектер арасындағы қатығыстар.
Зерттеу пәні: Жанұядағы ата-анамен жеткіншектер арасындағы қақтығыстардың туындау себептерін
Зерттеудің мақсаты: Жанұядағы ата-ана мен бала арасындағы қақтығыстардың туындау
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер ата-аналар мен балалар арасындағы қақтығыстардың
Зерттеу міндеті:
Психологиядағы қақтығыстар мәселесін теориялық тұрғыда талдау;
Жанұядағы ата-ана мен жеткіншектер арасындағы қақтығыстың туу себептерін анықтау;
Жанұядағы ата-аналардың арасындағы қақтығыстың балаға тигізетін әсерін ашып көрсету;
Ата-аналар мен жеткіншектер арасындағы қақтығыстың туындау себептерін анықтауға бағытталған
Зерттеудің әдіснамалық негізі: Жанұядағы ата-ана мен жеткіншектер арасындағы
1. М.Рокичтің «Құндылық бағдарлауды танып білу» әдістемесі,
2.А.Басс және А. Дарки «Агрессивті және өшпенділік мінез-құлқын
3.Дж.Тейлордың мазасыздану деңгейін анықтау әдістемесі,
4.В. Гришино мен американдық соцолог – психолог К.Н. Томастың
«Қақтығыстық жағдайды бағалау» әдістемесі беріледі.
Зерттеу нәтижесінің сынақтан өтуі: Мағжан Жұмабаев атындағы гимназия-мектебінің 7-8
Ғылыми жаңарысы: Зерттеу болжамына сүйене отырып іріктеліп алынған әдістемелер
Дипломдық жұмыстың құрылымы:
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытынды мен әдебиеттер тізімінен,
Кіріспеде зерттеу тақырыбының өзектілігі көрсетіліп, зертеудің ғылыми аппараты айқындалған.
Бірінші тарауда. Жанұядағы қақтығыстардың теориялық негіздеріне талдау жасалды. Осы
Екінші тарауда. Зерттеу жұмыстары ұйымдастырылып жүргізілді. Тақырып мазмұнын ашуға
Қортындыда эксперимент нәтижесі негізінде бала мен ата-ана арасындағы қарым-қатынастың
1 Жанұядағы ата-анамен жеткішектер арасындағы қақтығыстардың туындауының психологиялық себептерін
1.1 Отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектеріне талдау
Қоғамның мақсаты адамдардың бақыты денсаулығы – жанұя. Жанұяда ғана
Адамдардың жанұялық өмір мұратының негізгі ерекшеліктері, В.А.Сухомлинский айтқандай, некенің
Жанұяның ең маңызды құндылығының бірі – балалар. Әкелік және
Психологиялық және әлеуметтік тұрғыдан алатын болсақ, жанұя мүшелері өздерінің
Жанұя сыртқы және ішкі әсерлерге байланысты бейімделіп тұратын күрделі
Отбасы мәселесіне байланысты жүйелі бағыт туралы бірқатар монографиялар мен
Ереже – бұл адамның белгілі бір жағдайларда өз -
Өмір дәлелдегендей, қақтығыс өмірлік тәжірибе және дұрыс мағына негізінде
Конфликт (латын тілінен – «қақтығыс») – қиын шешілетін қарама-қайшылықтардың
Кез-келген қақтығыс негізінен өзіне не қарама – қарсы жақтағы
Қақтығыстық жағдайдың объективтік анализі оның құрамын анықтауға мүмкіндік туғызады.
-қақтығыс пәні-күресуші жақтар тырысатын мәселе;
-пәннің объектісі аппоненттің қызығушылықтарының қақтығысуы негізінде мәселелік ситуация, бұлар
-қақтығыстың субъектісі - қақтығыс жасауға қабілетті конфликтілік тұлға немесе
Аппоненттер – қақтығысқа қатысушылар. Олармен қақтығыстық ситуацияда жеке тұлғалар,
Субъектіні манипуляциялау – қақтығысқа қатысушы тұлғаның нақты және жасырын
Иницидент – жағдайдың нәтижесі барысында немесе қақтығыс үшін себеп
Қақтығыстық жағжай мен инциденттердің берілген параметрлерін қарастыра отырып, біз
Белгілі жағдай қиын субъективті-объективті ақиқат ретінде қарастырылуы мүмкін. Отандық
Қиын жағдай дегеніміз не, жәй жағдайдан айырмашылығы қандай ?
Б.Швединның ойынша, қиын жағдай – бұл жеке тұлғаның іс-әрекет
Қиын жағдайларды талдау келесі анықтаманы белгіледі: жеке тұлғаның мүмкіндіктері
Алғашқы адам қауымдастығының пайда болуынан бастап қақтығыстар көп уақыт
Ежелгі дәуірде басқа да қақтығыстардың түрлері көрсетілген.
Орта дәуірде бұндай жағдайларды түсіну мумкіндігін белгілеген.
Ежелгі дәуір 1-ші зерттеулер біздің дәуірімізге дейінгі VII-VI ғасырғы
Ежелгі Грецияда қарама-қарсы заттар туралы олардың ролі туралы философиялық
Героклит қозғалыстың себептерін көрсетуге тырысқан, оның ойынша заттардың құбылыстың
Осы уақытқа байланысты соғыс туралы анықтамалар берген Героклиттің ойынша
Эпикурдың ойынша кері зардаптар адамдарды бейбітшілік жағдайында тұруға итермелейді.
Қақтығыстарды қарастыра отырып, біз қақтығыстың келесі түрлеріне тоқталамыз.Тұлғааралық және
Алғашқы некеге тұрудың өзі - дағдарыс болып табылады. Әсіресе
Келесі дағдарыс отбасында екінші баланың дүниеге келуімен байланысты болады,
Қарым – қатынастағы дағдарыс бала мектепке дейінгі мекемеге немесе
Келесі ол уақытпен байланысты екінші дағдарыстың қатар келуі:
Отбасы дамуының келесі дағдарыстың кезеңі бұл – ерлі –
Қатар келген екі дағдарысты теңестіру қиынға соғып, отбасында іштей
Ажырасудың екінші шарықтау кезеңі 40-45 жас аралығы. Бұл бірге
Одан әрі өсіп қалған балалардың кәсіп таңдауымен байланысты –
Ажырасудың үшінші шарықтау шегі және өз - өзіне қол
Қалыпты дағдарыстармен қатар отбасы басқа да құбылыстарда мысалы: соғыс,
Балалар ажырасу процесіне үш түрлі типте жауап қайтарады: жеңімпаздар,
Жеңімпаздар ата –анасының ажырасуынан белгілі бір пайдаға қол жеткізеді:
Жеңілгендер. Бұл жағдайға байланысты қайғыруы жеңілген балалар. Отбасында қалған
Аман қалғандар бұл барлық ауыртпалықты белсенді түрде басынан өткен,
Отбасылық қалыптан тыс дағдарыс –отбасы өмірлік циклының кез-келген кезеңінде
1.Сыртқы қиындық ( жеке тұрғын үй, жұмыстың болмауы );
2.Күтпеген жағдай, стресстер ( отбасы немесе бір мүшесі жол
3.Ішкі отбасы жағдайын тепе-теңдікте бағалай және жеңе алмауы
Отбасында қалыптан тыс дағдарыс жағдайының белгі көрсеткіштері:
Отбасы дағдарыс жағдайы.
Отбасы мүшелерінің болып жатқан жағдайды түсінуі және қабылдауы.
Отбасы мүшелерінің болған жағдайға көз-қарасы, қабылдауы
Отбасы мүшелерінің өзгеруі.
Жекелік және отбасылық жағдайды дағдарыстан шығару мүмкіндігі
С.Кратохвилдың айтуынша жұбайлық өмірдің алғашқы жылдары бір-біріне үйрену кезіндегі
Жұбайлар қақтығысының пайда болуына сыртқы жағдайлар да әсер етеді:
Ата-ана мен бала арасында қақтығыс пайда болады және өкінішке
Бәрі жеңетіндей, қарама-қайшылықты қалай шешуге болады?
Алтернативаны тауып үйренуіміз керек, себебі бізден жайдан жай әрдайым
Ата-аналар алтернативаны іздеу «Мынаны істе», «Менің ойымша, сен істеуге
- Ақыл баланы одан сайын ата-анаға тәуелді етеді. Ол
- Жиі балалар ата-ананың ақылдарын скептикалық түрде қабылдайды, олар
- Егер ата-ананың ақылы көмектеспесе, оған кім кінәлі –
Балаға алтернативаны табуға үйрету іс-әрекеттің ең жақсы шешімін тауып,
Алтернативаны табудың белгілі бір кезеңдері бар:
қарама-қайшылықты немесе мәселені анықтау;
алтернативті шешімдерді шығару;
алтернативті шешімді бағалау және ойлап қарастыру;
алтернативаны таңдау және шешімді іске асыру;
прогрессті бағалауға мүмкіндік болған кезде болашақта анықтама беру.
Бірінші кезде көзге барлығы тәжірибеде өте оңай болып көрінгенімен
Жалпы қақтығыс мәселесі ерте заманнан-ақ көптеген ғалымдарды аландатқан. Оның
Дағдарысты жанұя. Жұбайлардың қызығушылықтарының сәйкес келмеуі. Жұбайлар бір –
Қақтығысты жанұя. Жұбайлар арасында қызығушылықтары күшті жанұя. Жалғасуы теріс
Мәселелі жанұя. Ол некенің тұрақтығына әсер ететін қиындықтардың ұзақ
Невротикалық жанұя. Бұнда жұбайдың психикасының бұзылуында негізгі ролді мұралық
Қақтығысты жанұядағы келіспеушіліктер жайында айтар болсақ, «Ата-ана - бала»
Шефер ата-ананың өзінің баласына деген қарым-қатынасын екі жұпты маңызды
Жағымсыздық – орын алу.
Шыдамдылық – ұстамдылық.
Бұл түрлердің мәнерлік деңгейі тәрбиелік әсердің мінезін анықтайды. В.И.Гарбузов
А түрі – итермелік (баланы қабылдамау,жағымсыз қарым – қатынасты
Б түрі – гиперәлеуметтік (тым жоғарғы талаптар: шектен тыс
В түрі - шектен көп қамқорлық (эгоцентралдық тәрбие: тым
Бірінші түрде бала өзін жалғызсырап, қамқорлықты сезінбей, өзіне сенімсіз
Г.Эберлейн дөрекілікті «махаббат пен шынайылықты іздеп жүрген баланың көңілі
Екінші түр (гиперәлеуметтік), балаға дамудың мысалы секілді, бірақ ол
Сонымен қатар ата-аналар балаға тым жоғары талаптар қойып, олардың
Дегенмен, шектен көп қамқорлық та тұлғаның дұрыс дамуына теріс
Психологтардың ойынша бұндай балалар жиі агрессияның құрбанына айналады. Өздері
Г.Е. Сухорева тәрбиелеудің басқа түрлерін бөлді. Ол қарама-қайшылық пен
А. ЯВарганың ойынша, жанұяның мәселелері де баланың дөрекілігінің дамуына
Көптеген ғалымдардың ойынша, ата-ана тәрбиесінің кемшіліктері, әсіресе, ата-ана
А.И. Захаровтың айтуынша, балалардың ата-анасының арасында қалыптыға қарағанда невроздармен
Жоғарыда аталған теориялар мен зерттеулер сәтсіз атмосферадағы жанұя мен
Жанұя баланың дамуындағы бірінші сатысы болып табылады Э.Берннің айтуынша,
Мұралық қақтығыс. Балаға дұрыс қарамау түріндегі тәрбие әлеуметтік жағдай
А.Адлердің ойынша балаға мән бермейтін жанұяда өскен балалар барлық
1.2 Ата-ана мен жеткіншектер арасындағы қақтығыстардың ерекшелігі
Ата-аналар мен жеткіншектер арасындағы қақтығыстың бұл түрі күнделікті өмірдегі
Ата – ана мен жеткіншектер арасында қақтығыстар неге пайда
Жоғарыда көрсетілген жалпы себептерінен басқа ата –аналармен балалар қарым
1. Отбасы ішіндегі қарым–қатынас түрі. Отбасылық қарым – қатынастың
Отбасының үйлесімсіздігі – жұбайлық қарым – қатынасының теріс мінездемесі,
2. Отбасылық тәрбиенің бұзылуы келесі бұзылу түрлерін шығарады:
-отбасы мүшелерінің тәрбие мәселесінде келіспеушіліктер;
-қарама – қайшылық, тиянақсыздық, тепе – теңсіздік;
-бала өміріндегі көп жағдайларға көптеген заттарға тиым салу немесе
-балаларға тым үлкен талап қою, жиі қорқыту, сөгістеу [17].
3. Балалардың жастық дағдарысы тым жоғары қақтығыстың түрі ретінде
Алғашқы жылдардағы дағдарыс (сәбиліктен ерте балалық шаққа өту кезеңі);
«3 жастағы» дағдарыс (ерте балалық шақтан мектепке дейінгі жасқа
6 – 7 жас дағдарысы (мектепке дейінгі кезеңнен бастауыш
Жыныс мүшелерінің жетілудегі дағарыс (бастауыш сыныптан жеткіншек кезеңіне өту
Жасөспірімдік дағдарыс 15-17 жас (Д. Эльконин) [12].
4. Тұлғалық фактор. Балалармен қақтығыстарға апаратын ата–аналардың тұлғалық ерекшеліктері
Жеткіншектерде пайда болатын негізгі мәселе – ата-анамен өзара қарым
Жеткіншек – жанұя мүшелерін әлеуметтік, тұлғалық және жанұяның кемеліне
Жеткіншек жастың негізгі мазмұны балалық кезеңнен ересектік кезеңге өтумен
Бұл жасты неге қиын жас кезеңі деп суреттейді?
Мектепке оқуға қабілетті емес оқушылар орта сыныптарда жиі кездеседі.
Жеткіншек жастағы қиыншылықтарды әртүрлі психофизиологиялық және психикалық кемістіктерді жыныстық
Жеткіншекке, жыныстық жетілуге байланысты дене және физиологиялық дамуындағы жедел
Осы жастағы оқушылармен нақты практикалық жұмысты жоспарлау, іске асыру
Жеткіншектің жеке басының әлеуметтік-моральдық ересектігінің дамуында қарым-қатынастың ерекше түрі
Балалардың жақындасуы үшін мүдделер мен сүйікті кәсіптердің ұқсастығының, әңгімелесудің
Өзіне ұнаған құрдасының қасиеттері көбіне жеткіншекті өзіне ұнайтын және
Маңызды әрі жеке адамға қатысты деп ұғынылатын мазмұнның ұлғайып,
Осылай жеткіншектердің ата-анадан алшақтауы, оларға қарсы тұруы басталады. Бала
Жеткіншектің көзіне ана мен әке эмоциональды жылулықтың қайнар көзі,
Осыған орай ең жақсы деген жанұялардың өзінде жоғарғы сынып
Балалардың осы кездегі барлық үлкендердің айтқан сөздерін електен өткізгендей
Сонымен қатар жанұядағы ата-аналар мен балалар арасындағы қақтығыстарды қарастыра
1.Тұрақсыз ата-ана қабылдауының қақтығысы
Психологтардың ойынша, негізінен, ата-ана мен балалар арасындағы қақтығыстар жиі
Соңында жақсы қасиеттер бағаланбайды,оның орнына нашар қасиеттер туындайды. Әсіресе,
Ата-аналар өздерінің қарама-қайшы сезімдерін ұғынуға тырысқандары өте қажет.
Өздеріндегі қанағаттанбаушылық пен тітіркенулерді тоқтатулары қажет. Жеткіншектің жақсы сапалары
2. Ата-аналардың өктемдігі
Бұл қақтығыстың формалары әр түрлі, бірақ жалпы тұжырымдалған ой
Әрине, ата-ана балаға талаптар қоя алады және міндетті де,
Психологтардың ойынша, ата-аналардың талаптары балаларына сенімділік пен сыйластық негізінде
Әр бір адамда, әсіресе, өсіп келе жатқан жеткіншектің меншікті
Бір-бірлерінің бөлмелеріне қақпай немесе онда ешкім болмаған жағдайда кірмеу;
Біреудің меншікті затына тиіспеу;
Телефонмен сөйлескенде тыңдап тұрмау;
Жеткіншек досты, киімді, әуенді және т.б. таңдағанда өзі білуі
Сіз ренжіген жағдайда не сезінетіңізді шын жүректен айтыңыз, бірақ
3. Достық қарым-қатынас – көрінбейтін қақтығыс
Мұнда біреудің ісіне араласпау жағдайы орнаған. Әрқайсысының өз жетістіктері,
Мұнда «тиым салмаушылық» та жатады. Ата-аналардың шексіз тиымдары тұлғаның
Қарым-қатынастың бағытын өзгертіңіз. Тиым салу жүйесін құрып, жеткіншектің өміріне
Қамқорлық қақтығысы.
Негізінен қамқорлық – қиыншылықтан сақтау, қамқор болу, қатысу. Бұндай
Бірақ жеткіншектің «деспозматизмі» сирек кездеседі. Жиі бұл балалық шағына
Баламен эмоциялық жақындықты сақтағысы келетін ата-аналар балаларына жеткіліксіз көңіл
Мұндай балалар өз құрдастарының ортасында бақытсыз, олар өмірдің қиындықтарына
Қақтығыс ата-ана өз қарым – қатынасын түзегенде ғана шешіледі.
Көмектесіңіз, бірақ мәселелерді оның орнына тырыспаңыз! Берілген жағдайдан шығудың
5. Ата-аналық дәреже қақтығысы. «Шокты терапия»
Мұндай жанұяда баланы вундеркинд қылып тәрбиелеуге тырысады. Тілдерге, өлеңге
1. Бала өз-өзін сенімсіз сезінеді, ол реніш және ашуды
2. Бәрі соғыстағыдай. Екі жақтың күштері (ата-ана мен бала)
Жанұядағы қарым-қатынас әр ретте болады. Жақсы қарым –қатынаста қалыптасқан
1. Ата-ана мен балалар арасындағы жақын достық қарым –
Бұндай отбасында ата-аналар балаларының осы заманға лайықты әуен, сән,
2. Тілектес атмосфера орнаған жанұялар. Ата-ана баласының дамуын қадағалайды,
3. Ата-аналар баласының оқуына, күнделікті өміріне едәуір көңіл бөледі,
4. Жеткіншектер артынан аңдитын, оларға сенбейтін жанұялар.
Мұндай жанұяда әрқашан есейген балалар мен ата-ана арасында қақтығыс
Мұндай жанұядағы жеткіншектерде ата-анасымен берік қақтығыс орнайды, жалпы ересектерге
5. Ата-ана мен балалардың арасындағы қарым – қатынас дұрыс
Жоғарыда айтылғандардан мынадай қорытынды жасауға болады: жоғары сынып жасындағы
Балаларды алаңдататын мәселелер ата-анаға жәй, қарапайым болып көрінеді, себебі
Сонымен қатар ата-аналар мен балалардың кіммен дос болу, қандай
Балалар өз - өздерін шамдана ұстайды. Олардың ойынша,
Соңында байланыс пен силастық жоғалады. Қақтығығыстар туындалады. Бұдан бәріне
Ұлдар мен қыздарға мәселе жайында құрдастарына қарағанда үлкендермен сөйлескен
Негізінен бала ата-анасының талаптарымен қақтығыстық істеріне мынадай реакциялармен жауап
оппозиция реакциясы (теріс мінездін наразылық көрсететін істері);
бас тарту реакциясы (ата – ана талаптарын орындамау);
жалғыз қалу реакциясы (ата – аналармен қарым – қатынаста
Осыдан келіп шығатыны ата – аналар мен балалардың қақтығыстарының
1. Ата-аналарының педагогикалық мәдинетін жоғарылату, ол балалардың жастық психологиялық
2. Ұжымдық бастамаларда отбасының ұйымдастырылуы. Жалпы көріністер, анық еңбек
3. Тәрбие процестерінің жағдайы ауызша нығаюын талап етеді.
4. Баланың ішкі өміріне, олардың жағдайына деген қызығушылық. Психологтардың
Әлеуметтік қолдау стратегиясы жиi колданылады, олар көп жағдайда ғажайыпка
Жұбайы мен бipгe бала тәрбиелейтін аналар қиындыктармен кездескенде дерексіздік
Кіші жасөспірімдердін, өзін-өзі ұстану мінезі толық және толық емес
Ер адамнын, қолдауы жоқ әйелдер оны тек туыстарынан ғана
Жеткіншектердің жастық ерекшеліктеріне байланысты ата-алармен арасында қақтығыстардың туындауы осы
Кейде жанұяға өзгерістер енгізу қиын – көптеген адамдар үшін
Егер сізге отбасының тұрақтылығы маңызды болса, сіздің үйініздегі басым
Балалар - өз ата-аналарының кармалық тәрбиесінің құралы. Олар өз
Барлық ата-аналар не конфронтация, не жағдайдағы өзгерістер баланың мінез
Сонымен қатар ата-аналар мен балалардың кіммен дос болу, қандай
Балалар өз - өздерін шамдана ұстайды. Олардың ойынша,
Ұлдар мен қыздарға мәселе жайында құрдастарына қарағанда үлкендермен сөйлескен
Ересектермен қатынасы оның ішінде ең біріншіден ата-аналарымен қатынасы. Ата-аналар
Сонымен қатар жасөспірімдерге жақын ересектерден эмансипацияға ұмтылу тән. Ата-аналарды,
Қарым-қатынасудағы негізгі қиындықтар, қақтығыстар жасөспірімнің оқуына, жүріс-тұрысына, досты таңдауға
Жанұялық қатынастарда бақылаудан басқа ата-аналардың нені күтетіндігі, балаға деген
Ата-аналар қажеттіліктерімен балалар арасындағы қақтығысты жанұяда болдырмау мүмкін емес,
Ата-ана мен бала арасындағы күрделі фактор - қақтығысты шешу.
Жанұяда ашық түрде болатын қақтығыстар қарапайым феномен ретінде қабылданады,
1.3 Ата-ана мен жеткіншектер арасындағы қарым-қатынас негізінде қақтығыстың туындауының
Кез-келген стратегиялық мәселесінің бірі өсіп келе жатқан ұрпақтың тәрбиесі
Барлық ата-аналар не конфронтация, не жағдайдағы өзгерістер баланың мінез
Ата-аналар қажеттіліктерімен балалар арасындағы қақтығысты жанұяда болдырмау мүмкін емес,
Ата-ана мен бала арасындағы күрделі фактор - қақтығысты шешу.
Жанұяда ашық түрде болатын қақтығыстар қарапайым феномен ретінде қабылданады,
Жеткіншектердің қарым-қатынас ерекшеліктерін зерттеу және оны өңдеу көкейкесті проблема
Ата-аналар баласының оқуына, күнделікті өміріне едәуір көңіл бөледі, бірақ
Мелибурданың тұжырымы бойынша, балалық шағында қарым-қатынасы дұрыс қалыптаспаған балаларда
Жеткіншекке, жыныстық жетілуге байланысты дене және физиологиялық дамуындағы жедел
Осы жастағы оқушылармен нақты практикалық жұмысты жоспарлау, іске асыру
Жеткіншектің жеке басының әлеуметтік-моральдық ересектігінің дамуында қарым-қатынастың ерекше түрі
Балалардың жақындасуы үшін мүдделер мен сүйікті кәсіптердің ұқсастығының, әңгімелесудің
Өзіне ұнаған құрдасының қасиеттері көбіне жеткіншекті өзіне ұнайтын және
Маңызды әрі жеке адамға қатысты деп ұғынылатын мазмұнның ұлғайып,
Осылай жеткіншектердің ата-анадан алшақтауы, оларға қарсы тұруы басталады. Бала
Жеткіншектік кезеңде «ұрпақтар даудамайын» туғызатын кездер аз болмайды.
Есейген балалардың өз өмірінде орын алған мәселелердің мәселлердің басым
мінез-құлық автонгомиясы (жеткіншектердің жеке өзіне қатысты мәселерді өзі дербес
эмоционалдық автономия (тек педогогтар мен ата-анасының дегенімен ғана емес,
моралдық және құндылық автономиясы (өз көзқарастарының болуына құқығы мен
Эмоционалдық автономияның баланың болашағына тигізетін үлкен теріс әсері бар.
Басқаларға әсерлі болудың қыр-сырын әлі түсінбеген бала оны дөрекілікпен
Балаларға ұжым өміріне қатысуы, балалармен бірге болуы, құрбы-құрдастарының оны
Ұжымдағы статусының төмен болуы жеткіншектерді алаңдатады, оның топтағы психологиялық
Қарым-қатынаста әлеументтік перцепция үлкен орын алады. Бл проблеманы зерттегендер,
Адам туралы алғашқы әсердің қалыптасуы үш типтік нұсқа бойынша
Жанұя – нақты өмірлік құндылықтарды, түсініктерді, қоғаммен өзара қатынаста
Жанұядағы ең басты іс-әрекет ол ата-анамен жеткіншек арасындағы қарым-қатынас.
Қарым-қатынас – адамзат өмірінің аса маңызды және негізгі сферасы
Жанұя қарым-қатынасында, олардың ішінде өзара түсіністік, бірінің екіншісіне бойұсынуы,
Қарым-қатынас барысында бірінің екінші бір адамға әсерін, не болмаса
Жеткіншек жастағы қиыншылықтарды әртүрлі психофизиологиялық және психикалық кемістіктерді жыныстық
Жеткіншекке, жыныстық жетілуге байланысты дене және физиологиялық дамуындағы жедел
Осы жастағы оқушылармен нақты практикалық жұмысты жоспарлау, іске асыру
Жеткіншектің жеке басының әлеуметтік-моральдық ересектігінің дамуында қарым-қатынастың ерекше түрі
Балалардың жақындасуы үшін мүдделер мен сүйікті кәсіптердің ұқсастығының, әңгімелесудің
Өзіне ұнаған құрдасының қасиеттері көбіне жеткіншекті өзіне ұнайтын және
Жеткіншектік жас кезеңі адам тұлғасының қалыптасуына маңызды кезең болып
Жеткіншектік кезеңді М.Мұқанов баланың дамуындағы ерекше орны бар «өтпелі»,
Біз жеткіншектің «Мен» деген қасиетін жете түсіну үшін оның
А.Г. Ковалев дағдарыс кезі жеткіншектің жасына орай келмейді, онымен
Жеткіншек үлкендерден өзінің есейгенімен, өзбеттілігімен санасуын әр сала бойынша
Бала ересектермен қарым-қатынастың белгілі бір кезеңінде жағымды эмоциялық қатынаста
Жеткіншектер ересектер тобына өтуге және үлкендердің балаларда жоқ кейбір
Жеткіншек бұрын ынталана орындайтын талаптарға қарсыласа бастайды; өзінің дербестігін
Ересектермен қарым-қатынастың балалық кезде болған типі жеткіншек үшін енді
Жеткіншектер ересектік сезімінің және төңірегіндегілердің оны мойындауын қажетсінуінің пайда
Қарым-қатынаста қиыншылықтар психология ғылымындағы ең күрделі мәселелердің бірі болып
Қарым-қатынастың күрделі мәселесі іс-әрекетте, қарым-қатынас барысында кесдесетін қиындықтарымен қарым-қатынастағы
В.А. Кан-Калик субъектінің әрекетіне әсер ететін қарым-қатынастағы қиындықты немесе
Қарым – қатынастағы дағдарыс бала мектепке дейінгі мекемеге немесе
Ата-аналар қажеттіліктерімен балалар арасындағы қақтығысты жанұяда болдырмау мүмкін емес,
Ата-аналар мен балар арасындағы қақтығыс бала есейгенде де өз
20-35 жас аралығындағы күрделі аурулары жоқ, қатты стресс алмаған,
Лариса Рудина бұған себеп болған психологиялық мәселелер және ең
Болашақ ананың денсаулығына, сонымен қатар оның ата-анасының қызына байланысты
Қауіптің екінші факторы - пессимизм. Онымен көптеген әйелдер ауырады.
Жанұядағы өзара қарым-қатынастардың ретін қарастыра отырып біз ата-аналар арасындағы
Отбасылық тәрбие мен отбасындағы қарым-қатынастың балаға әсері жайындағы мәселелерді
Бұл мәселемен айналысатын авторлар басты орынға нақты мәдени ортадағы
М. Мид жабайы қауымдастықты зерттей отырып, өте қызықты жаңалықтар
Анасы баланы төстен ерте айырады, жұмыс істеуге көпке кетеді,
Эрон және басқалары терең зерттеулер жүргізе отырып, қатал және
М.И. Буяновтың ойынша «екіжүзділік, күштілер алдында жалтақтау сияқты жаман
А.А. Бодалевтің де ойынша баланың іс-әрекеттері жай ғана үлкен
Әлеуметтік пайдалы тәжірибелерді бере отырып, ата-аналар өте эмоциялы «іс-әрекетке
Ал ата-аналардың өзі, Э. Берннің айтуынша, балалардың, тіпті жаман
Сөйтіп, берілген мәліметтерге сүйене отырып, агрессияның әлеуметтенуіне негізгі екі
- Ата-аналардың қарым-қатынасы мен мінез-құлықтарының үлгісі;
- Қоршаған ортаның дөрекілік мінезге әсері [11].
Негізінен ата-ананың жазасы мен баланың агрессия арасында байланыс орнатылды.
Р.Бэрон, Д.Ричардсон да балалардың агрессиясы отбасындағы қарым-қатынастардың әсері деп
Р.С.Сирс, Е.Е.Маккоби, К.Левин өздерінің зерттеулерінде баланың іс-әрекетінде агрессия дамуының
- қамқоршылық, яғни ата-ананың баланың іс-әрекеттерін кешіру, түсіну және
- баланың агрессиялы іс-әрекетін ата-ананың қатал жазалауы.
Ата-анасы тым қамқоршыл немесе тым қатал болмаса, олардың балалары
Сонымен қатар әдейі болмаса да баланы ұратын ата-ана балаға
Мұндай жағдайда жеткіншектермен қарым-қатынаста жол беруге болады деп есептейді,
Егер жаза баланы тым қатты ренжітсе, олар ата-ана неліктен
Әлеметтенудің стратегиясы жақсы қарым-қатынастың ережесін ұғынуға кедергі туғызады, яғни
Сондай қатты әсерден кейін өз іс-әрекеттерін өзгерткен балалар өздерін
Балалардағы дөрекілік тенденциялар бірнеше жолдармен қалыптасады:
Ата-аналар балаларының басқаларға немесе қоршаған ортаға деген дөрекілігіне қарсы
Ата-аналар балаларының дөрекілігі үшін жазалайды. Зерттеулерден мыналарды көре аламыз:
Өз баласындағы дөрекілікті басып отыратын ата-аналар дөрекілікті одан сайын
Баласын дөрекілік үін жазаламайтын ата-аналар тіптен қатты дөрекішіл болып
Баласындағы дөрекілікті ақылмен шешетін ата-ана дөрекілік жағдайды туғызатын кезеңдерде
Ата-ана мен жеткіншектер арасындағы күрделі фактор - қақтығысты шешу.
Мұндай жанұяда бала қақтығыс тәжірибесінен өту мүмкіндігі бар, өмір
2 Ата-ана мен жеткіншектер арасындағы туындайтын қақтықыстарды анықтау мақсатында
2.1 Зерттеуді әдістермен қамтамасыз ету және ұйымдастыру
Ата-ана мен балалар арасындағы туатын қақтығыстарды анықтау мақсатында зерттеу
Осыған байланысты бірнеше мәселелердің негізін ашуға бағытталған зерттеу жұмыстары
Сондай-ақ ата-анамен балалар арасында туатын қақтығыстар себептерін анықтау мақсатына
1.М.Рокичтің «Құндылық бағдарлауды танып білу» әдістемесі,
2.А.Басс және А. Дарки «Агрессивті және өшпенділік мінез-құлқын
3.Дж.Тейлордың мазасыздану деңгейін анықтау әдістемесі,
4.В. Гришино мен американдық соцолог – психолог К.Н. Томастың
«Қақтығыстық жағдайды бағалау» әдістемесі беріледі.
М.Рокичтің «Құндылық бағдарлауды танып білу» (RVS - Rokeach Value
1.Терминалды- жекелік тіршіліктің әлдебір негізгі мақсатының өзіне жетуге тұратындығына
2. Инструменталды (құралдық) іс-әрекеттің әлдебір қимыл-амалы немесе жеке тұлғаның
Бұл айыру дәстүрлі құндылықтар – мақсаттар және құндылықтар –
Сыналушыларға құндылықтың алфафит ретімен жазылған әрқайсысы 18-ден тұратын тізімі
Зерттеушілер құндылықтардың мәнін ескеріп қана қоймай, оны жүзеге асыруды
Басса-Даркидің сұрақнамасы ұсынылған, оның негізгі мақсаты - тұлғалық агрессия
Жеке тұлғаның агрессияның жоғарғы деңгейі отбасы іс-әрекетіне әсер етіп
Агерссивтілік тікелей және жанама сипатқа ие болады. Басқа да
А.Басс және А.Дарки Осы сұрақнаманы құрастыру негізінде агрессивтілік пен
1.Физикалық агрессия (бас салу) -өзге тұлғаға қарсы физикалық күш
2.Жанама агрессия – өзге тұлғаға қарсы басқа жолдармен әсер
3.Вербальды агрессия –ұнамсыз негативті сезімдерді (айғай,ұрыс-жанжал) жағдайымен сондай-ақ сөз
4.Тітіркенуге икемділік- болар- блмас қоздырғыштарға сезімталдық бірден ашу шақыру,
5.Негативизм - мінез-құлықтың оппозициялық көрінісі, жекекшіге немесе беделге қарсылық
Кінә сезімі нашар адам екендігіне өзін өзі сендіру, және
Сұрақнама 75 бекітуден тұрады мұнда зерттелуші иә және жоқ
Үшінші әдістеме «Субьективті бақылау бағдарын анықтау» әдістемесі Аталған психологиялық
Тәжірибелік жұмыстар тұлға құрылымындағы әр алуан мінез-құлық формаларының экстерналды-интерналды
Интерналдар көбінесе өзгелердің қысымына көнуге бейім олар өздерін манипуляциялағанды
Интерналы экстернальдарға қарағанда жағдайдан туындайтын тез меңгерілетін Интерналдар көбінесе
Зерттеулер өзара қарым-қатынаста интерналдар анағұрлым әйгілі және қайырымды ниетті,
Интерналыдар психокорекцияның әдістерін дерективті емес деп қабылдайды, ал экстерналдар
Субъективті бақылау жағдайдың күрделегі мен ауырлығына немесе жеңілдігіне байланысты
Сондықтанда локусь контрол бірөлшемді сипатты емес, көп профильді әлеуметтік
Сұрақнама 44 пікірден тұрады, 3 сыналушыға жауаптар 6 балдық
44 пікірді тыңдайды және ол пікірлерге келісемін немен келіспеймін
-3 – түпкілікті келіспеймін ;
1-келіспейтін шығармын ;
+1 –келіскеннен гөрі келіспегенге жақын;
+1 –келіспегеннен гөрі келіскенге жақын ;
+2 –келісетін шығармын ;
+3 –толығымен келісемін.
Алынған мәндер субьективті бақылау бағдарының интернальды немесе экстернальды бағдарлау
Дж.Тейлордың мазасыздану деңгейін анықтау әдістемесі
Мақсаты: балалардың мазасыздану деңгейін анықтау.
Эксперименттің негізіне Дж.Тейлордың сұрақтар жиынтығы алынған әдістемесі [2].
Эксперименталды материал. Мазасыздық деңгейін өлшеуге арналған сұрақнамалар.
Нәтижелерді талдау. Балалардың қойған баллдары белгілі бір сандық мәнге
Коэфиценттердің алгебралық қосындысы үлкен +1,28 болса, психикалық қысымның, мазасыздықтың
Тәжірибелік зерттеу жұмыстары Қарағанды қаласындағы Мағжан Жұмабаев атындағы №39-шы
2.2 Зерттеу нәтижелерінің қортындылары
Жанұядағы ата-аналармен бала арасындағы қақтығыстардың туындау себептерін анықтауға
Ал ата-аналардың 34,4 % жанұяда қақтығыстар туындаса бұл бір-бірімізді
Зерттелуші ата-аналар арасында кейбір ата-аналар балама үлкен сеніммен қараймын,
Кейде отбасында материалдық жағдайдың шектеулілігінен балалардың қажеттіліктері орындалмайды, кейде
Балалардың ата-аналар мен арасындағы қақтығыстардыңң туындау себептеріне орай жүргізілген.
Бұл көсеткіш ата-ана пікірлеріне қарағанда әлдеқайда төмен деңгейде,
Ата-анамен балалар арасындағы өзара түсінбеушілік қақтығыстардың туындауының алғы шарты
Бұл балалардың өз отбасыларында әртүрлі себептерге байланысты қанағаттанбау сезімінің
Зерттеу қорытындыларына сүйене отырып жанұядағы қақтығыстардың әртүрлі себептерге байланысты
М.Рокичтің «Құндылық бағдарлауды танып білу» (RVS - Rokeach Value
Рокичтың тұлғаның құндылық бағытын зерттеу тесті (1-2 сурет) ата-анамен
1. Кесте Рокич тестісі бойынша ата-аналармен жеткіншектердің терминалдық құндылықтардың
Стратегиялар жеткіншектер Ата-аналар
ТҚ 1 10,48 9,2
ТҚ 2 7,95 8,5
ТҚ 3 4,62 3,9
ТҚ 4 8,33 8,5
ТҚ 5 13,67 14,3
ТҚ 6 4,43 3,6
ТҚ 7 7,76 7
ТҚ 8 5,81 5,8
ТҚ 9 13,41 11,8
ТҚ 10 12,23 13,4
ТҚ 11 11,33 11,9
ТҚ 12 9,81 11,5
ТҚ 13 19,19 13,2
ТҚ 14 9,33 9,1
ТҚ 15 4,14 4,7
ТҚ 16 12,33 12,5
ТҚ 17 13,29 14,4
ТҚ 18 8,52 7,7
Таблицада көрсетіліп тұрғандай, терминалдық құндылық иерархиясы ата-аналармен жеткіншектердегі бірдей
1 сурет Рокич тестісі бойынша ата-аналармен жеткіншектердің терминалдық
2 кесте. Рокич тестісі бойынша ата-аналармен жеткіншектердің инструменталдық
Стратегиялар жеткіншектер Ата-аналар
ИҚ 1 7,43 9,2
ИҚ 2 5,24 8,5
ИҚ 3 15,52 3,9
ИҚ 4 7,67 8,5
ИҚ 5 10,29 14,3
ИҚ 6 8,9 3,6
ИҚ 7 16,33 7
ИҚ 8 6,71 5,8
ИҚ 9 7,43 11,8
ИҚ 10 11,95 13,4
ИҚ 11 6,9 11,9
ИҚ 12 10,48 11,5
ИҚ 13 7,9 13,2
ИҚ 14 10,24 9,1
ИҚ 15 7,43 4,7
ИҚ 16 8,48 12,5
ИҚ 17 11,19 14,4
ИҚ 18 10,9 7,7
2-сурет Рокич тестісі бойынша ата-аналармен жеткіншектердің инструменталдық құндылықтардың профилі
Жеткіншектерде іскерлік шығармашылық алады (шығармашылық іс-әрекетке мүмкіндік).
Инструменталды құндылықтарды талдау барысында да иерархия ұқсастығы анықталды, әйтсе
Сонымен қатар жағымсыз инструменталды құндылықтар мен ата-аналармен жеткіншектерде арасында
Басса –Даркидің сауаламасын жүргізудің негізінде біз келесідей нәтижелерге көз
3 кесте Сыналушы екі топтың агрессивтілігінің көріну деңгейінің көрсеткіші.
Шкалалар Жеткіншектер Ата-аналар
1.Физикалық агрессия 5,5 5,85,
2. Жанама агрессия 4,6 5,85
3. Қозғыштық 6,35 4,05
4. Негативизм 3,65 4,3
5. Реніш 5,15 3,7
6.Күмәншәлдік 6.6 5,15
7.Вербальды агрессия 5,15 7,75
8. Кінәлі сезіну 9,15 7,5
Жеткіншектердің көрсеткіштерінің ішінде № 8 шкала ерекше көрінеді, бұл
3 Сурет. Сыналушы екі топтың агрессивтілігінің көріну деңгейінің
Сыналушы екі топтың агресситілігінің көріну деңгейінің көрсеткішін талдау
Сенімнің жоқ болуы адамдармен қарым-қатынасты өте абай, сақ
Вербальды агрессия — ұнамсыз негативті сезімдердің әр түрлі формада
Тағы да ерекше көрінген №1 – бұл физикалық
Ал заңды таңдайтын жасөспірімдерде ерекше көрінетін бұл а 7-
Осындай сипаттармаларға негізделе отырып тәртіп бұзушы жасөспірімдерде №8,7,6,1 шкалалар
Экспериментальды топта бұл жасөспірімдердің анықталған жаңғдайларда реттеу олардың
Өшпенділіктің негізін сипаттайтын шкалалар 5 және 6 болып табылады
Агессивтіліктің қалыпты көрсеткіші мен индексі көлемі 21 қосу,
Жеткіншектерде өшпенділік деңгейінің индексі жоғары болды бұл оладың
Ата-аналар тобында негізінен өшпенділік индексі көрсеткіші төмен және 4,9
Осындай мәліметтерге орай тәртіп бұзушы жасөспірімдерде агрессивтіліктің көріну түрлері
Дж.Тейлордың мазасыздану деңгейін анықтау әдістемесі нәтижесін талдау келесі нәтижелерді
4 кесте Сыналушылардың мазасыздану деңгейінің көрсеткіші.
№ Cыналушылар Мазасыздану деңгейі
жоғары( %) Мазасыздану деңгейі
Орташа (%) Мазасыздану деңгейі
төмен (%)0
1 Ата-аналар 58% 11% 31%
2 Жеткіншектер 22% 67% 10%
Аталған топ жеткіншектерінде мінез-құлықта құпталмайтын сана қалыптасқан- яғни жеткіншектер
4 сурет Сыналушылардың мазасыздану деңгейінің орташа көрсеткіші
Мазасыздықтың жоғары деңгейі толық емес жанұя балаларының әр түрлі
Эксперимент нәтижесі бойынша ата-аналардың мазасыздануының жоғары деңгейі жалпы
Мазасыздықтың жоғары деңгейі жеткіншектер алаңдаумен тығыз байланысты әр түрлі
К.Н. Томастың «Қақтығыстық жағдайды бағалау» әдістемесі беріледі. «Қақтығыстық»
5 кесте «Қақтығыстық жағдайды бағалау» әдістемесінің көрсеткіштері
Стратегиялар Жеткіншектер Ата-аналар
Бақталастық 12,5% 18 %
Бірлестік 18,75% 12,5%
Компромисс 28,1% 19,75%
Қақтығыстардан қашу. 25% 22%
Бейімділік 15,62% 28,1%
Жеткіншектердің ата-аналармен қарым-қатынасының негізінде кездесетін қақтығыстар мәселесіне қатынасы төмендегідей
Бірлестік категориясы бойынша балалар өздерінің қызығушылықтарымен мүмкіндектерін ашық пайдаланудан
Компромисс бұл категория бойынша балалар 28,1% көрсетті. Жеткіншектер ата-анамен
5 сурет. Жеткіншектер мен ата-аналардың қақтығыстық жағдайға қатынасының көрсеткіші.
Ал қақтығыстардан қашуға келетін болсақ жеткіншектердің 25% қақтығыстардан бойын
Бұл категория бойынша ата-аналар балаларға қарағанда төмен деңгей көрсетті.
Бейімделу бойынша жеткіншектер 15,62% көстетті бұл жеткіншектердің қарым-қатынаста әсіресе
Алынған мәміметтер негізіне сүйене отырып баламен ата-ана арасындағы қарым-қатынастың
Жеткіншектердің ата-аналармен қарым-қатынасының негізінде кездесетін қақтығыстар мәселесіне қатынасы төмендегідей
Бұл жеткіншектердің өзінің қызығушылықтарын қанағаттандыру, өзгелерге кедергі келтіру деңгейнің
Бірлестік категориясы бойынша балалар өздерінің қызығушылықтарымен мүмкіндектерін ашық пайдаланудан
Компромисс бұл категория бойынша балалар 28,1% көрсетті. Жеткіншектер ата-анамен
Ал қақтығыстардан қашуға келетін болсақ жеткіншектердің 25% қақтығыстардан бойын
Бейімделу бойынша жеткіншектер 15,62% көстетті бұл жеткіншектердің қарым-қатынаста әсіресе
Зерттеу барысында алынған нәтижелерді нақтылау мақсатымен математикалық өндеу қолданылды.
Пирсонның х2 критерийі бір таңдама ішіндегі бірнеше айнымалылардың арасындағы
Қойылатын болжамдар:
H0 – қарым-қатынастағы қанағаттану деңгейі, жанұядағы қақтығыстық жағдайдағы жүріс-тұрыс
H1 – қарым-қатынаста қанағаттану деңгейі, жанұядағы қақтығыстық жағдайдағы жүріс-тұрыс
Пирсонның х2 критерийі бойынша әр қақтығыстық жағдайдағы стильдіқарым-қатынастағы
Бәсекелестік стилі мен қарым-қатынастағы қанағаттану деңгейі арасындағы байланыс х2
Бәсекелестік стилі мен жанұядағы қатынаспен қанағаттану деңгейі арасындағы, оның
Яғни, жанұядғы қарым-қатынастағы бәсекелестік стилі ата-анамен бала арасындағы қатынасты
Серіктестік стилі мен некедегі қанағаттану деңгейі арасындағы байланыс х2
Серіктестік стилі мен жанұядағы қатынаспен қанағаттану деңгейі арасындағы, оның
Компромисстік стилі мен жанұядағы қанағаттану деңгейі арасындағы байланыс х2
Компромисстік стилі мен жанұядағы қатынаспен қанағаттану деңгейі арасындағы,
4. Қақтығыстық жағдайда жүріс-тұрыстың қашқақтау стилі мен жанұядағы қанағаттану
Жанұядағы қатынаспен қанағаттану деңгейі мен жүріс-тұрыстың қашқақтау стилі арасында
5. Қақтығыстық жағдайда жүріс-тұрыстың бейімделу стилі мен жанұядағы қанағаттану
Жанұялық қатынаспен қанағаттану деңгейі мен жүріс-тұрыстың бейімделу стилі арасында
Жүріс-тұрыстың соңғы екі стилі бойынша, бейімделуде бәсекелестікке қарама-қайшы жүріс-тұрысты
Қорытынды
Егеменді еліміздің ертеңі бүгінгі жас буын, болашақтағы ересек азаматтар.
Бала бідің болашағымыз деген сөздің астарында салмақты ой жатыр.
Жеткіншектердің ата-аналарымен қарым-қатынасының үйлесімді болуы ол әрбір баласы есейіп
Баланың мінез-құлқының дұрыс қалыптасуы және олада қарым-қатынас мәдениетінің қалыптасуы
Шын мәнінде бала мен ата-ана арасындағы қақтығыстар неден туындайды
Қазіргі таңда балалардың талап тілектеріде, талғамдарымен қажеттіліктерінің өзі де
Әрбір балада оның ата-анасы ұнатпайтын қылықтар болады. Барлық ата-аналар
Психологтардың ойынша, негізінен, ата-ана мен балалар арасындағы қақтығыстар жиі
Жеткіншек тіптеп тартымсыз. Сонымен қатар, кейде өзін үлкендерше ұстайды,
Ата-аналар өздерінің қарама-қайшы сезімдерін ұғынуға тырысқандары өте қажет. Өздеріндегі
Бұл қақтығыстың формалары әр түрлі, бірақ жалпы тұжырымдалған ой
Жеткіншек үлкендерден өзінің есейгенімен, өзбеттілігімен санасуын әр сала бойынша
Егер осындай қатынас көп созылса жеткіншекпен үлкендер арасында түсінбеушіліктер
Жеткіншектердің қарым-қатынас ерекшеліктерін зерттеу және оны өңдеу көкейкесті проблема
Жанұяда ашық түрде болатын қақтығыстар қарапайым феномен ретінде қабылданады,
Бала ересектермен қарым-қатынастың белгілі бір кезеңінде жағымды эмоциялық қатынаста
Жеткіншектер ересектер тобына өтуге және үлкендердің балаларда жоқ кейбір
Жеткіншек жаста бала балалық тәуелділіктен құтылып, өзара сенім, сыйластыққа
Жеткіншек – жанұя мүшелерін әлеуметтік, тұлғалық және жанұяның кемеліне
Осылай жеткіншектердің ата-анадан алшақтауы, оларға қарсы тұруы басталады. Бала
Жеткіншектің көзіне ана мен әке эмоциональды жылулықтың қайнар көзі,
Осыған орай ең жақсы деген жанұялардың өзінде жоғарғы сынып
Ата аналармен қарым-қатынас жасаудың негізінде халқымыздың ұрпақтан -ұрпаққа беріліп
Егер де бала тәрбиесінде қандайда бір қиыншылық кездессе арнайы
Ата-аналар қажеттіліктерімен балалар арасындағы қақтығысты жанұяда болдырмау мүмкін емес,
Қақтығыс қарым – қатынастың шындығы болып табылады, бұл осы
Қортыта айтқанда бала-ата-ана бұл жанұяның негізі, жанұя бақыты осы
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1 Ынтымақов С.А. , Карпушина Т. Д. , “Отбасы
2 Шнейдер Л. Б. “Психология семейных отношений” [[ Москва.,
3 Вишнякова Н. Ф. «Конфликт – это творчества». Треннинговый
4 Козырев Г.И. «Введение в конфлктологою»[[ Москва, Владос 1999г;
5 Вишнякова Н.Ф. «Конфликтология» [[ Москва, 2001 г;
6 Чткин Э.А. «Конфликтология»[[Москва, 2001г;
7 Гришина Н.В. «Психология конфликта» [[-СПБ. Питер, 2001 г;
8 Глотов М. Б. «Конфликт между поколениями» [[
9 Антонов (ред.) «Социология семьи» [[ Москва, 2005г;
10 Сысенко В.А «Супружеские конфликты» [[ Москва, Мысль 1985г;
11 Малярова Н. В. «Конфликт семейный» [[ Энциклопед.
12 Ковалев С. В. “Психология семейных отношений” [[
13 Эйдемиллер Э. Г. “Семейная психотерапия” [[ Питер,
14 Бородкин Ф.М. «Внимание конфликт!» [[ Москва 1999г;
15 Хоментауска Г.Т. «Семья глазами ребенка» [[ Москва, 1991г;
16 Корнеева Е.Н. «Если в семье конфликт» [[ Москва,
17 Владик В.В. «Гармония семейных отношений» Алма-Ата: Казахстан 1991г;
18 Афанасьева Т.М. «Семья» Алматы «Мектеп» 1985г;
19 Егисеева И.И: “Перестройка семье” [[ Москва, “Мысль” 1990г;
20 Гелешевская М. Э. «Искусство делать людей
21 Гребенников И.В. “Этика и психология семейной жизни”
22 Клюева Н. В. “Психолог и семья” [[ Ярославль
23 Ковалев С.В. “Психология современной семьи” [[ Москва, “Просвещение”1988г;
24 «Введение в конфликтологию: Подросток и конфликт». Уч. Пособие
25 Денисенко И.И. Изд-во Общественного фонда «Достижения молодых». Алматы,2003г;
26 Кичанова И.М. «Конфликт: за и против». Москва, 1989г;
27 Жинот. Х. «Родители и подросток» Феникс 1997г;
28 Сысенко В.А. «Супружеские конфликты» [[ Москва, 1989г;
29 Субботина Л.Ю. «Конфликты» [[ Акад.развития: Акад.Холдинг, 2001г;
30 Шуман С.Г. «Родительские тревоги» Москва, 1996г;
31 Дружинин В.И. «Психология семьи» [[ Москва, 1996г;
32 Шуман С.Г. «Семейные конфликты»[[ Берст., 1992г;
33 Спичак С. Ф. “Семья глазами психолога” Москва –
34 Навайтис Г “Семья в психологической консультации” Москва –
35 Тутушкина М. К. “Психологическая помощь и консультирование практической
36 Бодолева А. А., Столина В. В., “Семья в
37 Скотт Д.Г., «Конфликты, пути их преодоления» [[ Киев:
38 Шейнов В.П. «Конфликты в нашей жизни и их
39 Хасан Б.И. Разрешение конфликтов и ведение переговоров[[ Москва
40 Антонов А.Н. , Борисов В.А. «Кризис семьи ипути
41 Алешина Ю.В. «Индивидуальное и семейное консультирование» Москва, 1991г;
42 Бэндлер Р. «Семейная терапия» Москва-Воронеж, 1993г;
43 Филер Р., Юрий У. «Путь к согласию». Москва,1990г;
44 Эйдемиллер Э.Г,Юстицкис В. , “Психология и психотерапия семьи”
45Сулимова М.С: «Социальная работа и конструктивное разрешение конфликтов» [[
46 Степанов С. “Познокомтесь с собой” Москва “Эксмо-Пресс” 2000г;
47 Морецкий Д.Ф. «Общение в конфликтный ситуации» Новасибирск 1998г;
48 Демьянов Ю.Г. «Основы психопрофилактики и психотерапии» Москва
49 Бойков «Если ты мать и жена»[[ Москва, 1991г;
50 Бурменская Г.В., Карабанов O.A., Лидерс А. Г. «Возрастное
51 Браун Д. “Теория и практика семейной психотерапии” СПб:
52 Витек К. “Проблемы супружеского благополучия” Москва-Прогресс 1988г;
53 Найберт Р. “Новая книга о супружестве” Москва “планета”1991г;
Москвина Л. «Энцоклопедия психологических тестов» Саратов 1996г;
7
Отбасы дағдарыс жағдайы
Отбасы дағдарысы
Отбасы және отбасындағы конфликтілі жағдайдың психологиялық-теориялық негізі
Отбасында баланың жас және психологиялық даму ерекшеліктері
Отбасы қалыпты дағдарыстары
Проблемалы отбасылардағы бала тәрбиесінің тиімділігін арттыру
Қазіргі Қазақстандағы отбасылық зорлық-зомбылық мәселесінің әлеуметтік аспектілері (салыстырмалы талдау)
Балаң жас өспірімдік психология жас өспірімдік - әлеуметтік-психологиялық құбылыс
Отбасы мүшелерінің өзгеруі
Муниципалдық тұрғын үй саясаты