Бюджеттің құрылымы және бюджет жүйесі
Жоспар
Кіріспе
I – тарау. Бюджеттің құрылымы
1.1 Бюджет түсінігі және оның
1.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік бюджет жүйесінің құрылымы
1.3 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттіқ бюджеттің
II – тарау. Экономикалық қатынастардағы мемлекеттік бюджет
Бюджет тапшылығын жабу шаралары
Мемлекеттік борышты атқарудағы болатын мәселелер
Баланстанған бюджет
III – тарау. Бюджеттің экономикалық ролі мен маңызы
Қорытынды
Қосымша
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Бюджет жүйесі - бұл қаржылық қатынастардағы үлкен маңызы
I - тарауда жалпы бюджеттің түсінігін, қызыметін, мемлекеттің
II - тарауда мемлекеттік бюджеттің шығыстарының табыстардан асып
Ал III – тарауда мемлекеттік бюджеттің экономикалық қатынастардың
I – тарау. Бюджеттің құрылымы және бюджет жүйесі.
1.1. Бюджет түсінігі және оның қаржы жүйесіндегі орны.
Мемлекеттік бюджет дегеніміз- бұл кіріс пен шығысты салыстыратын
Ең алдымен бюджеттік жүйе әрекет етуші мемлекеттік құрылыспен
Қоғамдық өнімді құндық бөлу процесінде мемлекеттің кәсіпорындармен ұйымдармен,
Сондықтан мемлекеттік бюджеттің объективті қажеттілі ұдайы өндірістің
қызмет етеді.
Қаржы қатынастарының жиынтығы ретінде мемлекеттік бюджеттің қаржы категориясына
Бюджет қаржылық катынастардың күрделі кешені болып табылады,
Бюджеттік саясат мемлекеттік бюджетті өңдеу мен іске асыру
Мемлекеттік қаржы жалпы ішкі өнімді кайта бөлудің
Мемлекеттік бюджетті өңдеу мен қабылдау тәртібі – мемлекет
1.Әлеуметтік-экономикалық даму мақсаттары;
Халықтың бөлек топтарына көмек көрсету;
Әлеуметтік саланы қаржыландыру
Өндірушілерге селективті түрде қолдау көрсету;
Ғылым және қорғаныс потенциялына қолдау корсету;
Ұлттық экономиканың дамуына әсер етуші сыртқы экономикалык
Экспорттық мүмкіншіліктер;
Импорттық мүмкіншіліктер;
Төлем балансы.
Мемлекеттік бюджеттік кіріс бөлігін қалыптастыруға әсер ететін ішкі
шектеулер:
өндірістің дамуы;
кірістің ұлғаюы;
мүлік жағдайының өзгеруі;
акциз, тарифтер стафкалар деңгейі.
Егер XX – ғасырдың басында жалпы ұлттық өнім
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік бюджет жүйесінің құрылымы.
Қазақстан Республикасының бюджет жуйесі экономикалық қатынастарға және тиісті
Бюджет жүйесінің жұмыс істеуі бюджеттердің әртүрлі деңгейлерінің өзара
Бюджет жүйесі экономикалық қатынастармен заң нормаларына негізделегн өз
- республикалық бюджет;
- жергілікті бюджеттер, соның ішінде;
- облыстық, қалалық (республикалық және облыстық маңызы бар
қалалар бюджеттері және арнайы экономикалық аймақтардың бюджеттері.
Қаржы жылына арналған республикалық бюджет – Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі барлық бюджеттердің бірлігі толықтығы,
Мемлекеттік және жергілікті бюджеттерден қаржыландырылатын бюджетттік бағдарламалардың тізбесін
Мемлекеттік бюджеттің облыстардың бюджеттеріне берілетін субвенциялардың және
Қазақстан Республикасы мемлекеттік қаржыларды басқаруға жауап беретін
Тиісті қаржы жылына арналған мемлекеттік бюджет туралы заңда
Мемлекеттік бюджет туралы заңмен бекітілген жергілікті атқаруші органдар
Қазақстан Республикасы Үкіметі белгілейтін тәртіппен жергілікті атқарушы органдардың
Бюджеттің құрылымы мыналардан тұрады:
Түсімдер: кірістер, алынған ресми трансферттер (грандттар) бұрын бюджеттен
Шығыстар және кредит берулер;
Бюджет тапшылығы (профициті);
Бюджет тапшылығын (профицитін пайдалану) қаржыландыру;
1.3. Мемлекеттік бюджеттің кірістері мен шығыстары.
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік бюджеттің кірістері мен шығыстары. Мемлекеттік
1. Мемлекеттік бюджеттің кірістері (арнайы экономикалық аймақтардың қаржы
салықтардан, алымдардан және басқа да міндетті төлемдерден
қосылған құнға салынатын салық, акциздер;
спирттің барлық түріне 50 процент;
темекі бұйымдарына;
хрустальді жарық беру аспаптарына;
импортталатын тауарларға;
жасалған зергерлік бұйымдарға;
газ конденсатын қоса алғанда, өңделмеген мұнайға;
Жасалған келісім шарттарға орай мемлекеттік бюджетке түсетін бөлігінде
бағалы қағаздар эмиссиясын тіркеу ушін алым;
Қазақстан Республикасының аумағы бойынша автокөлік құралдарының жүріп
Жеке адамдардың шетел валютасымен нақтылай сатып алғаны үшін
Бонустар, кедендік бақылауды және кедендік рәсімдерді жүзеге асырудан
Қазақстан Республикасының радиожиілік ресурстарын пайдаланған үшін төлемдер;
Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемдер;
2. Салықтық емес түсімдер: мемлекеттік кәсіпорындар пайдасының үлесі;
Орталық артарушы органдарга бағынысты мемлекеттік мекемелерге тиеісілі мүліктерді
Мемлекеттік меншік болып табылатын акциялар пакеттерінен түсетін девиденттер;
Орталық атқарушы органдарга бағынысты мемлекеттік мекемелердің көрсеткен
Мемлекеттік меншіктегі мүлікті жалғы беруден алынатын түсімдер;
Орталық атқарушы органдарга бағыныста мемлекеттік мекемелер заңға сәйкес
Консулдық алымдардан түсетін түсімдер;
екінші деңгейдегі банктерде қолданылатын санкциялар сомаларының түсімі;
Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген, орталық атқарушы
Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген өзге де салыққа
Арнайы экономикалық аймақтардың қаржы қорлары (бюджеттері) кірістерінің жалпы
3. Капиталмен жүргізілетін операциялардан алынатын кірістерден, мемлекеттік
Мемлекеттің резервтерден алынған тауарлар үшін берешекті өтеуден және
Жерді және тұрақты жер пайдалану құқығын сатудан алынатын
Алынған ресми трансферттер (гранттар);
Мемлекеттің ақшалай қаражаттарының орталықтандырылған қорын жасаумен және пайдаланумен
Кірістер мен шығыстардың құрамы мен құрылымы мемлекеттің нақты
Республикалық бюджет негізінен жалпы мемлекеттік салықтар есебінен қалыптастыратын
Ішкі ресми трансферттер мыналардан тұрады:
Ішкі ресми трансферттер,соның ішінде атқарушы органдардан алынатын трансферттер;
2. Халықаралық ұйымдар мен шет мемлекеттерден алынатын сыртқы
трансферттер;
- Республикалық бюджеттің тапшылығын жабуға қажетті ішкі
көздерден бюджетке түметін түсімдерден тұратын Үкімет қарыздары;
- Бұрын республикалық бюджеттің берілген несиелерді (қарыздарды) өтеуден
Облыстар мен Астана және Алматы қалалары бюджеттірінің кіріс
1. Қазақстан Республикасы Президентінің Парламентінің, Конституциялық кеңестік, есеп
- сыртқы саяси қызметті;
- қаржы және салық қызметі;
- іргелі және қолданбалы
- қорғанысты және қауіпсіздікті;
- республикалық деңгейдегі төтенше оқиғалар
ұйымдастыруды;
- республикалық деңгейдегі құқық қорғау
- әділет саласындағы қызметті;
- жоғарғы білімді;
- республикалық деңгейдегі
- республикалық деңгейдегі
бағдарламаларды;
- орталық атқарушы
- мемлекеттік клиникалар мен
мамандырылған медициналық көмек көрсетуді;
- заң актілерінде белгіленген
- мемлекеттік әулеметтік
- республикалық деңгейдегі мәдениет,
қызметтерді;
- көші-қон саласындағы
- ауыл, орман, су
жерге орналыстыруды қоршаған табиғи отраны қоғау жөнінде
республикалық деңгейде жүргізілетін шараларды;
- республикалық деңгейдегі өнеркәсіп пен
саласындағы орнаулы бағдарламаларда үкіметтік кепілдіктер бойынша
міндеттемелерді орындауда;
- жергілікті бюджеттерге мемлекеттік
трансферттерді қаржыландыруға жұмсалады.
2. Мемлекеттік бюджеттік бағадарламалардың әкімшілерін, олардың аумақтық бөлімшелерін
Қазақстан Республикасының саяси және экономикалық тәуелсіздігін қалыптастыру кезеңінде
Жоғары білім беруді қаржыландыруға арналған шығыстарды оңтайландыру, білім
Мемлекеттік бюджеттік бағдарлмалардың әкімшілерін ұстауға арналған шығыстар Қазақстан
3. Мемлекеттік бюджеттің сырқы экономикалық қызмет пен байланыста
- бюджет нетто-ең аз, негізгі шығындарды жоспарлап,
құрылады. Бұған ағымдық шығындар кіреді.
бюджет брутто – толығымен бюджеттен қаржыландырылатын ұйымдардың шығындары
Республикалық бюджеттен мыналарды қамтитын мемлекеттік бағадарламалармен шараларды
ә) іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулер
б) мемлекеттік борыштар бойынша проценттер төлеуге және оларды
орналастыруға байланысты мемлекеттік міндеттемелерді орындау
жөніндегі;
в) қысқа мерзімді, орташа мерзімді және ұзақ мерзімді
бағдарламаларды орындау үшін әдетте мемлекеттік банкілер арқылы
қайтарымды негізде бюджеттен бөлінетін бюджет қаражаты.
II – тарау. Экономикалық қатынастардағы мемлекеттік бюджет.
2.1 Бюджет тапшылығын
Мемлекеттік бюджеттің орындалуының ең тамаша үлгісі мемлекеттік шығыстарды
Мемлекеттік бюджет тапшылығы ел эканомикасының тұрақтылығын сипаттайтын маңызды
Бюджет тапшылығына қатысты фискалдық саясат үш тұжырымдамаға негізделеді:
1. Жыл сайынғы теңдестірілетін бюджет. Мұндай бюджет фискалдық
2. Циклдық негізде теңдестірілетін бюджет. Бұл тұжырымдамаға сәйкес
3. Қаржының функционалдық тұжырымдамасының мақсаты макроэкономикалық тұрақтылыққа, инфляциялық
1999 жылы бюджет тапшылығы жалпы ішкі өнімнің 4,1
Мемлекеттік бағалы қағаздардың ықтиярсыз орналастырылуына әкеліп, нарықтық жеке
Мемлекеттік қарыздарды орналастыру қарыз капиталы нарығында еркін қаржыларды
Үкіметтің ағымдық берешегі жиналады және мемлекеттік қарызға айналады.
Мысалы, екінші дүниежүзілік соғысында мемлекеттік борыш бес еседен
Өкімет тарапынан егер салықты өсіре, еңбекке ынталануға мүмкіндік
2.2 Мемлекеттік борышты ақтаудағы болатын проблемалар.
Мемлекеттік борыштың көзі – төмендеулер, ал егер
Бірақ осыған байланысты мемлекеттік шығындар кеміген жоқ.
Мемлекеттік борыштың басым көпшілігі соғыс жылдары, циклдық төмендеулер
Борыш мемлекетті, жалпы ұлттық банкроттыққа әкелмейді.Сонымен бірге, ерекше
Банкроттық па? Жоқ. Жауабы үш мәселені қамтиды.
1. Қайта қаржыландыру. Біріншіден, борышты қысқартуды талап ететін
2. Салық салу. Үкімет Конституция бойынша тұрғындарға салық
3. Ақша жасау. Үкіметтің банкрот болуы мүмкін емес
Мемлекеттік борышты түгел ақтауға болмайды. Оның болуы реалды
А. Табыстың бөлінуі. Меншіктің өкіметтік облигацияға бөлінуі тең
Ә. Ынталандыру. Егер борышты өсірмеу керек болса, ол
Б. Сыртқы борыш. Қазақстанның шетел мекемелеріне, азаматтарына бережағы
В. Ығыстыру эффектісі және негізгі өндірістік қорлар. Бұл
Ағымдағы инвестиция деңгейі өзгермейді, демек болашақ ұрпаққа қалатын
Көпшілік кейлион бағытындағы экономистер соңғы жылдардағы дефициттер эканомиканы
Енді салаларды қаралық.
Конституциялық түзету – Мүмкін болатын ұсыныстың біреуі конституциялық
Салықты өсіру- көпшілік зерттеушілер жаңа салықтар түрін енгізуді
Басқа ұсыныстар. Дефициттің және мемлекеттік борыштың өсуімен
1. Жекешелендіру – бұл келіссіз термин. Үкімет өзінің
2. Шығын статьялары мен жолдарына Вето қолдану. Мұндай
Борышты жасақтау – бұл борш арқылы жинақтарды, шығынды
Үкіметтің “бюджеттік банкті жою туралы” қаулысына сәйкес, мемлекеттік
2.3.Баланстанған бюджет.
30 – шы жылдардағы « Ұлы депрессияға »
Үкімет салық ставкасын өсіруі керек; немесе
Мемлекеттік шығындарды кемітуі керек; немесе
Екі шара да сәйкесті алуы керек.
Тірелетін тұйық, қиындық бұл щараларды қолданғанда тұтастай сұранысты
Бұл жағдайда үкімет:
Салықты азайтады;
Немесе үкімет шығындарын өсіруі керек;
Немесе екі шараны да сәйкесті қолдануы керек.
Бұл шаралардың қай- қайсысы да эканомикаға инфляциялық қысым
Экономиканың төмендеуіне қарсы тұруы үшін үкімет салықты кемітіп,
Функционалдық қаржылар идеясымен сәйкес қарағанда, жыл сайынғы немесе
Мемлекеттік борыштың көптігінен тынышсызданушыларға функционалдық қаржылар идеясын жақтаушылардың
III – тарау. Мемлекеттік бюджеттің экономикалық ролі
Қаржылық байланыстардың орасан зор әр алуандығында жеке ортақ
Қаржыны орталықтандырудың арқасында ақша қаражаттары, мемлекеттің
1. Мемлекеттен жалпы қоғамдық өнімнің бір бөлігінің оқшауландыру
2. Құнды жасау және оны тұтыну процесін шарттастыратын
3. Қоғамдық өнімнің оның тауар нысанындағы қозғалысы мен
а) борышты төлемей оны қайтадан қаржыландыру керек;
б) өкіметтің салықты қайта тағайындап және ақша жасауға
Мемлекеттік борышпен байланысты тым маңызды проблемалар:
1. Мемлекеттік борыш бойынша төленетін проценттер табыстың тең
2. Борыш боыйнша төленетін процент салықты көбейтуді талап
3. Процентті төлеу немесе негізгі борышты шет елдіктерге
4. Үкіметтің капитал нарығынан борышты қайтадан қаржыландыру үшін
Бюджетті реттеу концепциялары:
Жыл сайын балансыланған негіздегі бюджет;
Циклдік балансыланған бюджет;
Фундаменталды қаржыландыру;
Бюджеттің негізгі проблемалары, балансыланған бюджет циклдық қайшылықты тереңдетеді.
Сөйтіп, құндық бөліністің айырықша бөлігі ретінде мемлекеттік бюджет
Бюджеттік қор - бұл қоғамдық өнім мен ұлттық
Қорытынды.
Мемлекеттік бюжет дегеніміз – шығыс пен кірісті реттейтін
Қосымша 1
Қазақстан республикасының бюджет жүйесінің құрылымы:
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1 «Жалпы экономикалық теория»
Ө. Қ. Шеденов, Б.А. Жүсінов, Н.С. Байжомартов., Алматы
2 «Ақша, несие, бантер»
Ғ.С. Сейтқасымов., Алматы «экономика» 2001ж.
3. «Экономикалық теория»
С.С. Мауленова, С.Қ. Бекмолдин, Е.Қ. Құдайбергенов.
4. «Микроэкономика» 2003ж.
Н.Қ. Момыров, Қ.С. Есенгалиева, М.Ә. Тілеужанова
5. «Экономикалық теория» 1991ж.
Я.Ә. Әубәкіров, Б.Б. Байжұмаев, Ф.М. Жақыпова, Т.П. Табиев
6. «Халықаралық экономикалық қатынастар» 2000ж.
7. «Макроэкономика» 2000ж. Дорун
8. «Нарықтық экономика негіздері» 2002ж.
Ү.С. Байжомартов
9. «Халықаралық экономикалық қатынастар» 1998ж. Н.Н.
10. « Бюджет жүйесі туралы ҚР-ң Заңы
11. Құлпыбаев С. Қаржы оқу құралы.
12. Мельников В.Д., Ильясов К.К. «Финансы»
13. «Финансы, деньги, кредит »
Учебник под. Ред. Соколовой, Москва 2001г.
14. Жалпы мемлекеттік салықтар. А.К. Ермекпаев.
15. Мемлекеттік бюджет Исакова
Алматы 1998 ж.
3
Аудандық бюджет
Облысқа бағынышты қалалық бюджет
Облыстық бюджет
Облыстар бюджеті
Аудан
дардың
бюджеті
Облыстық маңызы
бар
қалалардың бюджеті
Республикалық бюджет
Бюджеттер
Қазақстан республикасының мемлекеттік бюджеті
Мемлекеттік бюджеттің ақшалай кірістері
Қазақстан Республикасынының бюджет жүйесі
Мемлекеттік бюджет және Қазақстан Республикасындағы бюджет тапшылығы мәселесі
Бюджет жүйесі және бюджет құрылысы
Мемлекеттік бюджеттің қалыптасуының ерекшеліктері
Бюджет жүйесі туралы ақпарат
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджет жүйесінің экономикалық мазмұны
Қазақстан бюджетін қалыптастырудың ерекшеліктері
Мемлекеттің орталықтандырылған қаражат қоры
Қазақстан Республикасының бюджет жүйеснің құрылымы