Жануарлар психикасының түрлері
Мазмұны
Кіріспе ................................................................................................................ 3
І ТАРАУ. ПСИХИКАНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ, ДАМУЫ ЖӘНЕ НЕГІЗГІ
1.1.Психиканың пайда болуы және дамуы ......................................................... 4
1.2.Психиканың негізгі ерекшеліктері ................................................................ 5
ІІ ТАРАУ. Адам психикасының негізгі түрлері мен
2.1.Адам психикасының негізгі түрлері мен қасиеттері .................................. 11
2.2. Адам психикасының физиологиялық негіздері ......................................... 13
2.3.Адам психикасының айырмашылықтары .................................................. 16
ІІІ ТАРАУ. АДАМ ЖӘНЕ ЖАНУАРЛАР ПСИХИКАСЫНЫҢ АЙЫРМАШЫЛЫҒЫ
3.1. Жануарлар психикасының түрлері ............................................................ 20
3.2. Жануарлар мен адам психикасындағы
ІІІ. Қорытынды ............................................................................................ 33
IV. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ....................................... 34
V. Қосымшалар .......................................................................................... 35
Кіріспе
Курстық жұмыстың өзектілігі: Психика-тіршілік дамуының белгілі бір
Зерттеудің міндеттері
Адам психикасының функциларының дамуын теориялық тұрғыда қарастыру;
Адам психикасының дамуын анықтау;
Зерттеудің теориялық маңызы:
Адам психикасының дамуы мен
І ТАРАУ. ПСИХИКАНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ, ДАМУЫ ЖӘНЕ НЕГІЗГІ
1.1.Психиканың пайда болуы және дамуы
Ғылым бүткіл органикалық дүниенің мәңгі бақи
Психика органикалық материяның барлығында бірдей бола беретін қасиет
Психикалық әрекеттің дамуы нерв жүесімен дамуымен шарттас. Ал
Адамның даму тарихы сапалық жаңа саты, ол жануарлардың
Еңбек әрекеті адамды жануарлар дүниесін ерекшелейді. Егерде қоршаған
Еңбек үрдісінде адам өзінің дене және рухани табиғатын
Адамның даму тарихы сапалықжаңа саты, ол жануарлардың биологиялық
Еңбек әрекеті адамды жануарлар дүниесінен ерекшелейді. Егер де
Еңбек үрдісінде адам өзінің дене және рухани табиғатын
Адам санасының қалыптасуы мен психологиялық сипаттамасы жаңаның басталуын,
1.2.Психиканың негізгі ерекшеліктері
Психикалық бейнелеудің өзіндік сипаты, ең алдымен, жүйке жүйесінің
Психика – адам миында бейнеленетін таңба, әсер. Адам
Адам өзі өмір сүріп отырған ортамен тығыз байланыста
Болмыс пен шындыктың қаншалықты дұрыс бейнелендігі адамның қоғамдық-тарихи
Материя табиғатты зерттеу әрқилы қозғалыс түрлерімен ұштастырылады. Қозғалыс
Жанды материяның белгілі бір даму сатысында психика пайда
Тітіркену – барлық өсімдіктермен жәндіктер дүниесіне тән.
Жәндіктер дүниесінде кездесетін тітіркенудің жаңа түрі – сезімталдық
Эволюциялық дамуда психиканың бір орында тұрмайтындығы оның өсіп,дамып
Сонымен Дарвиннің эволюциялық теориясы жалпы даму мәселесін, әсіресе
Оларда бір қалыпрта тұрмай, әрдайым бұрынғыдан да жаңа
Американың биолог ғалымдары инфузориялармен тәжірбие жүргізіп,Лебтің теориясының дұрыс
Идеалистер сананың екінші, материяның бейнесі екенін мойындағысы келмейді.
Сонымен қатар сана мисыз өмір сүре алмайды, ал
Одан соң сана, бір жағынан, жинақталған білім, ал
Адам санасы объективті дүниенің айна бетіндегідей механикалық бейнесі
Әрбір адамның психикасында санасыздық та (иррационалдық), ақылсыздық та
ІІ ТАРАУ. Адам психикасының негізгі түрлері мен
2.1.Адам психикасының негізгі түрлері мен қасиеттері
Психика туралы матералистер мен идеялистер арасында ұзақ жолдар
Идеалистер – психика материядан бұрын – бірінші, яғни
Материалистік тұрғыда психиканы материадан кейінгі екінші құбылыс деп
Біз тіршілік етіп отырған жер шары бұдан төрт
Материалистік ілім – психика табиғаттан тыс ғажайып күш
Психика дегеніміз – үнемі болып отыратын қозу мен
Адам психикасының пайда болуы, дамып жетілуі –тарихи процесс.Ол
2.2. Адам психикасының физиологиялық негіздері
Адамның психикалық әрекеттердің,ақыл-ой санасының ағымдарын,өсіп, даму жолдарын білу
1.салыстырмалы физилогия ғылымының фактілерін зерттеу.
2.эксперименттік жизология фактілерін зерттеу.
3.медициналық клиника фактілерін зерттеу.
4.құрсақтағы ұрықтың жүйке саласының өсіп дамуын зерттеу.
Осы әдістер арқылы адамның жүйке саласының өсіп, дамуы,мұның
Айтып өткеніміздей, адам психикасы дамуының негізгі ерекшеліктерін биологиялық
Бұлай болған жағдайда дамудың биологиялық шарттарының, тұқым қуалаушылықтың,
Адамның психикалық іс-әрекеті — өте күрделі құрылым. Оның
Адамның өмірде қалыптасатын күрделі психикалық іс-әрекеті (ойлау, сөйлеу)
Белгілі бір жағдайларда қарапайым функциялар жөнді жетілмеген немесе
Ми қызметінің тұқым қуалай берілетін ерекшеліктерінің бірі —
Сөйтіп, физиологиялық, қарапайым, тұқым қуалай берілетіні функциялар психикалық
Ал адамның іс-әрекетінде ақылсыздық деп мидың, сананың іске
Р. Авенариустың пікірінше, сана мидың жемісі емес, ол
Адам бойындағы барлық күшін объективті дүниеден алады. Соны
Сонымен, сана дегеніміз – объективті дүниенің адам миында
2.3.Адам психикасының айырмашылықтары
Дүниеде ең ғажап, керемет құбылыс – адамның рухани
Сонда сана дегеніміз не? Ол қайда, қалай пайда
Дін иелері сананы материалдан тыс, дербес және мәңгі
Идеалистік философияның қайсысы болсын сана, идея, рух материядан
Барлық тіршіліктің негізі клетка екені белгілі. Ол -
Сөйтіп, тірлік негізі клетка ХІХ ғ. 30-жылдары, ал
Сол органикалық және органикалық емес дүние арасындағы дәнекер
Енді сол клетканың пайда болуымен жоғары дамыған организм
Ғылыми мәліметтерге сүйене отырып, ғылымдар сана барлық материяның
Адам миының құрылымы да аса күрделі. Кейбір аналйз,
Адам миы түрлі түйсіктер арқылы келетін мәліметтерді орталық
ІІІ ТАРАУ. АДАМ ЖӘНЕ ЖАНУАРЛАР ПСИХИКАСЫНЫҢ АЙЫРМАШЫЛЫҒЫ
3.1. Жануарлар психикасының түрлері
Жүйке жүйесінің эволюциясының келесі кезеңі жоғары омыртқасыздарда, әсіресе,
Неғұрлым қарапайым омырткасыздардан (құрттардан), өткен кезеңдегімен салыстырғанда, жүйке
Құрттардың жағдайындағы жүйке жүйесінің күрделенуі олардағы неғұрлым жетілген
Мінез-құлықтың кейінгі эволюциясы сыртқы ортадан арнайы ақпаратты қабылдауға
Жәндіктерде күрделі фоторецептормен қатар, арнайы тактильді химиялық рецепторлар
Күрделі бағдарламалардың туа бітуі мен тұқым қуалауы және
Бұл мінез-құлықтың жұмбақ түрін этологтардың кейінгі зерттеулері ғана
Сипатталған механизмдер туа біткен мінез-құлық үрдістерін түсінуде айтарлықтай
Осы сияқты нәтижелерді араның түсті ажыратуына жасалған эксперименттер
Зоолоттар мен психологтар жасаған зерттеулер туа біткен инстинктивтік
Ара інге кіріп кеткен кезде сырттағы олжаны бірнеше
Жануарлар тұрақты өзгеріп отыратын орта жағдайларына қалай бейімделеді?
Сонымен инстинктивтік әрекеттердің бағдарламалары түрлі тітіркендіргіштердің
Жануарлардың жер бетіндегі тіршілікке өтуімен тіршілік түрлері де
Қоршаған ортаға беймделудің қиындауы, ортаның құбылмалылығына жеке бейімделу
Неғұрлым жоғары денгейде ұйымдасқан жануарларда өзек аппаратының үстіне,
Кейде жануарлар өмірінің қалпын кескіндейтін, өте күрделі туа
Жоғарыда сипатталған аппараттарына, жоғары жарты шарлардың жүйке жүйесінің
Кит арыстан ит маймыл адам
1/10,000 1/540 1/250 1/100 1/40
Жануарлардың жоғары жарты шарларының эволюциялық даму өлшемі жануарлардың
Жоғары омыртқалылар эволюциясының соңғы кезеңдерінде қуатты дамитын бас
Жануардың құбылмалы-дара мінез-құлық түрлерін жағдайлар және олардың қалыптасу
Осы мәселелерді шешу үшін зерттеушілер "бейімділікті жасау" деп
И.П.Павлов қолданған "классикалық шартты рефлекстер" әдісінен күрделі бейімделулерді
Осыған байланысты жануар алдындағы міндеттердін шешілуіне әкелетін мінез-құлықтың
Басқа ұстанымдағы авторлар тобы мәселелердің шешілуінің сәтті тәсілдерін
Осының салдарынан мақсатқа бағытталған жануардың ұмтылыстары азаяды және
Бұл айғақ күрдслі лабиринт ішіндегі жануардың (атжалманның) қажетті
"Латенттік үйрету" деп аталатын эксперименттер осының айғағы болады.
Американдық зерттеушілер эксперименггерінде лабиринтті етіп шығу мақсатымен салынған
Омыртқалылардағы бейімделу әрекетінің мұндай жаңа түрлерінің қалыптасуына екі
Туа біткен мінез-күлық бағдарламаларының құбылмалы-дара жана эрекет түрлерімен
Эволюция баспалдағының шыңындағы омыртқалыларда "интеллектуалдық" мінез-кұлық деп атауға
мәселе шешімінің нүхқасын жасауға әкелетін бейімделуге бағытталған зерттеуші
мақсатқа жетуге бағытталған мінез-құлықтың құбылмалы бағдарламаларын қалыптастыру;
- орындалған әрекеттерді бастапқы ниетпен ұштастыру.
Жануарладың мінез-құлқының бұл түрін екі маңызды құбылыс ерекшелейді:
Интеллектуалды мінез-құлықтың қалыптасуының маңызды шартын тудыратын екінші бастау
атжалман -
ит
маймыл -
Жоғары жануарлардың (маймылдардың) иителлектуалдық мінез-құлқын жүйелі түрде зерттеулерін
Келлер жасаған зерттеулер келесі көріністі байқауға мүмкіндік берді.
Жануарлардың тапсырманы интеллектуалды тұрғыда шешуге қалай келетінін түсіндіру
Сонымен жоғары сүт қоректілерге тән интеллектуалдық мінез-құлық өзінің
Сонымен жануарлардың күрделірек ортаға бейімделуі қарапайым жүйке жүйесі
Психиканың бірнеше даму сатылары болады. Психиканың қарапайым түрі
Тіршілік иесінің, әсіресе жүйке жүйесінің құрылысы неғұрлым күрделеніп
Барлық сүтқоректілердің әрекеті осы екінші сатыдағы ерекшеліктермен сииатталады,
Жоғары сатыдағы сүтқоректілерге қарапайым тұрғыда ойлау қасиеті тән.
Байқампаздық маймылдарды заттар арасындағы байланысты "ашу" деңгейіне итермелейді.
Павловтың атап көрсеткеніндей, маймылдардық ойлау қабілеті бар. Олардың
Сонымен, маймыл тамақты жеу алдында шөлін қандырып алу
Бастаушының іс-әрекеті өзгелері үшін белгі ретінде ұғынылуымен бірге
Ғалымдар сонғы ондаған жылдардан бері дельфиндер тіршілігіне баса
Ғалымдардың бақылаулары мен арнайы тәжірибелері дельфиндерде шапшаң қабылдау
Швейцария профессоры А.Портман, адам мен жануарларды интеллектік сынау
Дельфин тәртіптің, дағдының кез келген туріне өте тез
Мұлдем басқа ерекшеліктермен сипатталатын дамудың мүлдем басқа түрін
3.2. Жануарлар мен адам психикасындағы
Жануарлар мен адам психикасының өзіндік ерекшеліктері және сипаттары
Зерттеу тәжірибелеріне қарағанда, жоғары сатыдағы жануарларда әрекеттік ойлау
Адамның жануарлардан басты ерекшелігінін, бірі — еңбек
Адам сезімінің дамуы және абстрактылы ойлауы нәтижесінде болмысты
Адам психикасының жануарлар психикасынан тағы бір
Адам психикасы — бүкіл материяның эволюциялық даму
ІІІ. Қорытынды
Кез келген ғасырды алып
Адам санасы объективті дүниенің айна бетіндегідей механикалық бейнесі
IV. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Алдамұратов Ә. Қызықты психология. А, «Қазақ
1992 жыл
2. Ә.
Аймаұтов Ж. Психология (оқу құралы).
1926жыл
4. Жарықбаев
5. Жарықбаев
6. Жарықбаев
7.
8. Мұқанов
9. Мұқанов
1980 жыл
10. Мұқанов М.
11. Тәжібаев Т.
12. Выготский А.С.
қазынасы. Алматы, Таймас баспа үйі. 2005
13. Сторяренко Л.Д. Основы
2001 г.
14. Көмебаева Л.К. Психологиялық
Алматы 2003 жылы
15. Бап- Баба Жантану
16. Ф. Н. Гоноболин
17. Қ. Жарықбаев, А.
18. Д. Қожаахметов Бірінші
дамуына арналған сабақтар.
19. Т. Р. Нұрмұхамбетова Тәжірибелік
20. Т. Р. Нурмухамметова,Ш. Е. Рысмаханбетова
Шымкент, 2004
V. Қосымшалар
Қосымша-1
Жеке тұлғаны геометриялық фигуралар арқылы зерттеу.
Психогеометрия жүйе ретінде АҚШ-та құрылған. Бұл жүйенің авторы-басқару
Таңдалған фигураларды ретімен қою арқылы біз адамның негізгі
Адамның қылығына негізгі психологиялық мінездеме.
Төртбұрыш - ұйымдастырғыш, дәлділік, бақылауға қатал, қадағалайтын,
Үшбұрыш - көшбасшы, билікке талпынады, тазалықты сүйгіш, жеңіске
Тіктөртбұрыш - көңіл-күйі өзгермелі, өз-өзін қадағаламайды, анықталмаған, қозғыш,
Домалақ - қарым-қатынасты жоғары бағалайтын, өзгелерді қадағалайды,
Зиг-заг- көңіл – күйі өзгеруге бейім, креативті, білімге
Қосымша-2
Әдіс: “Сіз қандай сурет салуды ұнатасыз”
Мақсаты: Әр түрлі ағаштарды салу арқылы адам бойындағы
Қажетті құралдар: таза парақ, түрлі –түсті қаламдар
Нұсқауы: Оқушыларға таза параққа талдың суретін салуды ұсынады.
Нәтижені талдау:
Тәжі үлкен, жұмсақ доп тәрізді болса:
Онда сіз есейген тұлғасыз, сіз жүрек қалауы мен
Талдарда жеміс ілініп тұрса:
Онда сіздің драмалық сезіміңіз мықты, күшті тұлға екендігіңізді
Діңгегі үлкен, тәжі дөңгелектеніп келген тал:
Толық әрі үлкен діңгек және дөңгелектеніп келген тәж
Ағаштағы сызықтар ирек –ирек болса:
Онда ол өткеннің қара дақтары – сіздің қазіргі
Үлкен мамық тәж:
Бұл адамдар эмоционалды ашық, ашушаң емес және
Тәждегі кішкентай дөңгелектер:
Бұл сіздің күшті ерік жігеріңізді және сіздің
Жаңа жылдық шырша:
Жаңа жылдағы шырша – күйзелістің және енжарлықтың белгісі.
Шыбықтары шашырап тұрған ағаш:
Егер ағашыңыз жапырақсыз жалаңаш болса, онда сіздің
3
Психиканың пайда болуы және дамуы
Зоопсихология пәні
Жануарлар психикасының негізгі түрлері
Жануарлармен адамның психикалық әрекетін салыстыру
Психика туралы түсінік, оның даму эволюциясы
Жануар мен адам психикасының айырмашылықтары
Психикалық әрекетті зерттеу әдістері
Зоопсихология - жануарлар деңгейіндегі психикалық бейнелеудің эволюциясы мен заңдылықтар көріністері жайлы ғылым
Салыстырмалы психология пәні, міндеттері, әдістері
Салыстырмалы психологияның даму тарихы