Дүниежүзілік валюталық жүйе

МАЗМҰНЫ
ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН БЕЛГІЛЕР...............................................................3
КІРІСПЕ............................................................................................................4
1. ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕ ЖӘНЕ ВАЛЮТАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР.........6
1.1 Дүниежүзілік валюталық жүйе эвалюциясы...............................................6
1.2 Валюта-несиелік қатынастың маңызы, қажеттігі және әдістері.................9
1.3 Валюта ресурстарын қалыптастыру және пайдалану жолдары................15
2. ҚР ВАЛЮТАЛЫҚ НАРЫҒЫ МЕН ВАЛЮТАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРЫНЫҢ ТЕҢГЕ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫНА
2.1 Валюталық нарық және валюталық бағам олардың экономикаға әсері..........................................................................................................................20
2.2 Қазақстан Республикасының валюталық саясаты.......................................26
2.3 Комерциялық банктердің валюталық операциялары..................................29
3. ҚР ВАЛЮТАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ............................................................................................................33
ҚОРЫТЫНДЫ.................................................................................................35
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ..............................................37
ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН БЕЛГІЛЕР
АҚШ – Америка Құрама Штаттары
ГФР – Германия Федеративтік Республикасы
ГЭП – Сыйақы ставкаларының өзгерісі
ДСҰ – Дүниежүзілік сауда ұйымы
Евро – 1999 жылдың 1-ші қаңтарынан бастап енгізілген
ЕО – Европалық Одақ
ЕВЖ – Европалық Валюта Жүйесі
ЖКЕ – Капиталдандыру Ережесі
КСРО – Коммунисті Советтік Республикалар Одағы
ҚР – Қазақстан Республикасы
СДР – 1970 жылы айналымға енгізілген халықаралық валюта
СМЕ – Чикаго Сауда Биржасы
ТМД – Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
ХВҚ – Халықаралық Валюталық Қор
ШИК – Шетел Инвесторларының Кеңесі
ШТИ – Шетелдік тікелей инвестициялар
ЭКЮ – 1979 жылы енгізілген Европалық валюта бірлігі
ҰБ – ҚР-ның Ұлттық Банкі
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Экономиканың толығымен нарықтық қатынастарға өтуі, қазіргі кезде
Бүгінгі күні экономиканың басты элементi - валюталық нарық. Валюталық
Валюталық нарықтар уақытылы есеп айырысуларды жүзеге асыруды, валюталық қаражаттарды
Халықаралық есеп айырысудың өзiндiк ерекшелiгi барлық елдер үшiн жалпыға
Нарықтық экономикада банктер монополистерге айналады және барлық қаржылық капитал
Қазақстан Республикасының валюта нарығындағы шешімін күтіп тұрған келесі бір
Қазіргі валюта нарығының механизмінің осы уақытқа дейін қолданып
Қазіргі валюта нарығы және оның қызмет етуін жетілдіру барысындағы
Зерттеу объектісі:Қазақстан Республикасының валюталық нарығы және валюталық операциялары
Жұмысымның мақсаты нарықтық қатынастарға сай
Мақсатқа жетуде келесідей міндеттерді шешуді қажет етеді :
Қазіргі валюта нарығының тұжұрымдамасын ұсыну;
Қазіргі валюта нарығының құрлымдық элементтерін және өзіндік ерекшелігін зерттеу;
Валюта нарығына теориялық тұрғыдан баға беру;
Әлемдік тәжірибедегі валюталық нарықтың ерекшеліктерін оқып-үйреніп , олардың тиімді
Қазақстан Республикасындағы валюталық нарық тәжірибелеріне және даму ағымына талдау
Валюталық жүйені талдау;
Қазіргі валюта жүйесінің жетілдіру жолдарын анықтау және оларды тиімді
Зерттеу жұмысының әдістемелік және теориялық негізінде қазіргі кездегі отандық
Статистикалық жәнне ақпараттар базасы ретінде Қазақстан Респуликасы Ұлттық банктің
Жұмыстың кіріспесінде тақырыптың өзектілігі, жұмыстың мақсаты мен міндеттері зерттеу
Бірінші бөлімде, валюталық жүйе түсінігі және валюталық жүйенің
Екінші бөлімде, Қазақстан Республикасының валюталық саясаты, валюталық нарықтар
Үшінші бөлімде,– Қазақстан Республикасындағы валюталық нарық қызметтін ұйымдастыру және
Ал қорытынды бөлімде валюталық нарықтың жаңа перспективалары мен даму
І. ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕ ЖӘНЕ ВАЛЮТАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР
Дүниежүзілік валюталық жүйе эволюциясы.
Валюталық жүйе – ұлттық заңдылықтармен немесе мемлекет-аралық келісім-шарттармен бекітілген
Валюталық жүйе үш түрге бөлінді:
Ұлттық валюталық жүйе
Дүниежүзілік валюталық жүйе
Аймақтық немесе мемлекет аралық валюталық жүйе
Тарихта ұлттық валюталық жүйе ең бірінші қалыптасқан. Ұлттық
Ұлттық валюталық жүйе – елдің ақша жүйесінің бір бөлігі.
Ұлттық валюталық жүйе дүниежүзілік валюталық жүйемен тығыз байланысты.Дүниежүзілік валюталық
Дүние жүзілік валюталық жүйе – бұл халықаралық несие –
Ұлттық және дүние жүзілік валюталық жүйелер арасындағы байланыс пен
Ұлттық және дүниежүзілік валюталық жүйенің элементтерін 1-ші кестеден көреміз.
Кесте 1 - Ұлттық және дүниежүзілік валюталық жүйенің элементтері.
Ұлттық валюталық жүйе Дүниежүзілік валюталық жүйе
Ұлттық валюта. 1. Резервтік валюталар
Ұлттық валютаның алмастыру шарты 2. Валюталардың өзара алмастыру шарты
Ұлттық валюта паритеті 3. Валюталық паритеттің ортақ режимі
Ұлттық валюта бағамының режимі 4. Валюталық бағамдар режимінің регламентациясы
Валюталық шектеудің, валюталық бақылаудың болуы немесе болмауы. 5. Валюталық
Ұлттық валюталық жүйе Дүниежүзілік валюталық жүйе
Елдің халықаралық валюта өтімділігін ұлттық реттеу 6. Халықаралық валюталық
Халықаралық несиелік айналыс құралдарын пайдалануды регламенттеу 7. Халықаралық несиелік
Елдің халықаралық есеп айырысуларын регламенттеу 8. Халықаралық есеп айырысудың
Ұлттық валюталық нарық пен алтын нарығының режимі 9. Дүниежүзілік
Елдің валюталық қатынастарын басқаратын және реттейтін ұлттық ұйымдары 10.Мемлекетарлық
Ескерту: Ғ.С.Сейітқасымов “Ақша, Несие, Банктер” Алматы 2001 Оқу құралы.
Егер де ұлттық валюталық жүйе ұлттық валютаға, яғни елдің
Резервтiк валюта - халықаралық төлем және резерв құралы функциясын
Резервтiк валюта мәртебесiн алудағы алғы шарттар:
дүниежүзiлiк өндiрiсте, тауарлар мен капитал экспорт-
тарында елдердiң билiк ету позициясы;
жоғары тиiмдi байланыс жүйесi бар несиелiк-банктiк
мекемелердiң дамыған торабы;
басқа елдерде оған деген сұранысты қамтамасыз ете-
тiн, халыкаралық айналымдағы валютаның еркiн
налымдығы және валюталық шектеудің болмауы.
Резервтiк валюта мәртебесi эмитент-елдiң экономикасына белгiлi бiр мiндеттемелердi жүктейдi:
Валюталық паритет - бұл валюталық бағамның негiзi болып табылатын
Ұлттық валюталық жүйенiң шегiнде ХВҚ аркылы мемлекетаралық реттеу объектiсi
Шаруашылық тұрмысты интернационалдандырудың өрiсiне карай ұлттық және Халықаралық валюта
Қазiргi ұлттық валюта жүйесi мынандай элементтердi қосады:
- Валютаның аты (теңге, рубль, доллар, марка
- Шетелдердiң валютасына айырбастау жағдайлары. Бұл мағынада мынандай бөлектену
а)еркiн айырбасталымды валюта. Мұндай валюталар кез келген басқа елдiң
кiредi;
б) жартылай айырбасталымды валюталар (ел iшiнде ғана айырбасталымды валюта,
в) айырбастауға жатпайтын валюталар (жабық валюталар).
Ұлттық валюталық жүйе, дүниежүзiлiк валюталық жүйемен тығыз байланысты. Бiрақ
Бірiншi дүние жүзiлiк валюта жүйесi, алтын-валюталық үлгiде, 1867 жыл
Бiрiншi дүниежүзiлiк соғыс кезiнде және одан кейiнгi жылдарда орын
Алтынды ақша мiндетiн аткарудан қалдырған Ямайкалық ресми шешiмге қарама-қарсы
Валюталар Валюталар қаржынындағы валюталардың үлесі АҚШ долларының бағамы USD/ЭКЮ
DEM-DM 0,6242 1,6798 0,371592
GBR 0,08784 1,6798 0,371592
FRF-FF 1,332 5,6450 0,02359691
ITL-Lit 151,8 1234,0000 0,123015
NLG-hfl 0,2198 1,8915 0,116204
BEF-bfr 3,301 34,7750 0,094925
LUX-lfr 0,130 34,7750 0,003738
DKK-Ir 0,008552 1,5961 0,013650
GRD-Dr 1,440 163,30 0,008818
ESB-Pta 6,885 106,50 0,064636
PTS-Esc 1,393 148,974 0,0009351
1,216364
USD/DM – 1,6798.ECU/DM бағамының есебі: 1,216364 * 1,6798=2,04325
Ескерту: Ғ.С.Сейітқасымов “Ақша, Несие, Банктер” Алматы 2001 Оқу құралы.
Халықаралық есептiк ақша бiрлiгi - валюталық паритет пен валюталық
1.2 Валюта-несиелік қатынастың маңызы, қажеттігі және әдістері
Нарықтық экономика жағдайында валюталық қатынастарды нарықтық және мемлекеттік қатынас
Бірақ, мемлекет валюталық қатынасқа бұрыннан араласып келеді - алдымен
Нарықтық және мемлекеттік қатынас бір-бірін толықтырып отырады. Біріншісі, бәсекеге
Валюталық қатынас - валюталық саясатты іске асыратын құрал болып
валюталық жүйе мен валюталық нарықтың тұрақты қызметін қамтамасыз ету;
валюталық күйзелісті жеңіп шығу және валюталық тұрақтылықты қамтамасыз ету;
ұлттық валютаның валюталық бағамының тұрақтылығын қамтамасыз ету ;
валютаның конвертациялануына өту;
валюталық операцияларды либерализациялау.
Валюталық қатынас мемлекеттің валюталық құндылықтармен жасалатын мәмілелердің тәртібін және
валюталық қатынас органдарының, валюталық қатынас органдары мен агенттерінің қызметін
ішкі валюталық нарықтағы валюталық құндылықтармен жасалынатын операциялардың жүргізілу тәртібін,
валюталық құндылыққа деген мүліктік құқықты қорғауды қамтамасыз ету;
әлемдік есеп айырысуларды регламенттеу;
елдің әлемдік нарықпен қарым-қатынасының жеткілікті деңгейде болуын қамтамсыз ету;
ұлттық валюта бағамының және төлем балансының тұрақтылығын қамтамасыз ету.
Валюталық қатынастың мақсаты - ағымдағы валюталық операцияларды жүргізу кезінде
Төлем балансы өз кезегінде халықаралық операциялардың баланстық шотын білдіреді
Төлем балансы мемлекеттік қатынастың бұрыннан келе жатқан объектілерінің бірі
төлем балансына, бір елдегі ұзақ және ірі тапшылықтың және
төлем балансын бағалық қатынас арқылы түзетудің стихиялы механизмі өте
шаруашылық байланыстың глобализация жағдайындағы төлем балансы экономиканы мемлекеттік қатынас
Төлем балансын қатынастың материалдық негізі болып келесілер
ресми алтын-валюталы резерв;
мемлекеттік бюджет арқылы бөлінетін ұлттық табыс;
мемлекеттің халықаралық экономикалық қатынастарға капитал, несие, кепіл болушы, қарыз
нормативті актілер және валюталық қатынас органдарының көмегі арқылы сыртқы
Төлем балансын қатынас кезінде мынадай сұрақ туындайды: қандай елдер
Төлем балансын мемлекеттік қатынас - бұл, төлем балансының негізгі
Төлем балансы тапшылыққа ұшыраған елдерде экспортты ынталандыру, тауар импортын
Девальвация бұл – ұлттық валюта бағамын төмендету экспортты ынталандыруға
Валюталық шектеулер – резидент және резидент еместердің валютамен
Валюта бағамы - бұл, әр түрлі мемлекеттердің ақша өлшемдерінің
Валюта бағамына әсер ететін факторларды атап кетуге болады:
тұтынушылар талғамының өзгеруі;
инфляция қарқыны;
төлем балансының жағдайы;
пайыз мөлшерінің деңгейі;
валюта нарығының қызметі және алып-сатарлық валюталық операциялар;
еуронарықта және халықаралық есеп айырысуларда белгілі бір валютаны пайдалану
ұлттық және әлемдік нарықта валютаға деген сенім деңгейі.
Айырбас бағамының өзгеру индексін есептеу әдістемесі кезең бойынша жүргізілінеді:
базалық кезеңмен салыстырғандағы есептік кезеңдегі ұлттық валютаның айырбас бағамының
∆ Si = Sit / Sio мұндағы:
∆Si - шет ел валютасы бірлігінде берілген есептік кезеңдегі
Sit - есептік кезеңдегі ұлттық валюта бағамы;
Sio -базалық кезеңдегі ұлттық валюта бағамы;
Номиналды тиімді айырбас бағамының индексін - NEER есептеу(Қосымша):
NEER = 100*Пi (∆ Si)W
мұндағы: Пi - туынды, W - республика тауар айналымындағы
Нақты тиімді айырбас бағамының индексін - REER есептеу:
REER= Пi [NEER* (Рd/Рif)], мұндағы:
Рif - i-еліндегі баға деңгейі;
Рd - қарастырып отырған елдің ИПЦ.
Индекстің өсуі ұлттық валютаның басқа да саудаласатын елдердің валютасымен
Валюта қатынас бағамының әдістің бір түрі болып валюталық интервенция
Халықаралық валюта қорының валюта бағамын қатынасына қатысты қоятын талаптары
Валюта бағамын төлем балансын қатынас кезінде туындайтын қиыншылықтарға қарсы
Халықаралық валюта қорына мүше басқа да елдермен қатар ұлттық
Валюталық интервенция мынадай үш нәтижеге алып келуі мүмкін:
валюта бағамының өзгеруіне;
валюта резервінің диверсификациясына;
ақша массасының өзгеруіне.
Валюталық интервенция тиімділігінің критерийлері:
«бағыт» критерийінің мәні мынада, егер валюта бағамының қозғалысы интервенция
«түзету» критерийі валюта бағамының құбылуын түзетумен байланысты. Бұл интервенция
«айналым» критерийі, бұл кезде тек 1-ші критерий орындалған кезде
Интервенцияны жанама және тікелей деп екі түрге бөлуге болады.
Ақырғы объектілерді қатынасді оптимизациялау үшін орталық банк валюталық қатынастың
Валюталық қатынасті ұйымдастырудың негізгі қағидалары:
аймақтық;
экономикалық анықтылық;
валюталық операциялардың негізділігі;
валюталық операцияларды жүргізу кезіндегі банктердің монополиялығы;
резиденттердің шет елде авуарды иемдену құқығын шектеу;
мерзімді операцияларды қатынас;
банктің валюталық позициясын қатынас;
валюталық операцияларды категорияларға бөлу;
алыпсатарлық операциялармен айналысуға тыйым салу.
Валюталық қатынастың тікелей және жанама әдістерін атап кетуге болады.
Сондай-ақ, топтастыруды тағы да былай толықтыруға болады: экономикалық және
Экономикалық әдістерге:
валюталық интервенция;
девальвация/ревальвация;
Ал, әкімшілдік әдістерге:
валюталық шектеулер;
ұлттық валютаның айырбасталуын қатынас жатады.
Халықаралық несие.Халықаралық несиелік қатынастардың қазіргі әр алуан. Олар заемдық
Енді осы екі несие формаларын жеке қарастырамыз. Халықаралық сауданы
Экспорттық несиелер өнеркәсібі дамыған елдер арасында жиі қолданылады. Экспорттық
Импортерлерге өнім жабдықтаушыларының беретін несиелері, сондай-ақ импортерлердің ұзақ мерзімді
Экспортты қысқа мерзімді қаржыландырудың (6 айға дейін) басты құралы
Несие беру негізінен ірі банктер арқылы жүзеге асты, олар
Сыртқы сауда операцияларын қаржыландыруға қажеттілік халықаралық коммерциялық несие берудің
шетелдік сатып алушыларға тауарларын шығаратын өндірушіге
тікелей берілетін фирмалық несиелер;
экспортталатынбұйымдарменкөрсетілетінқызметтерді
әр түрлі мемлекетаралық келісімдер шегінде берілетін несиелер.
Тікелей банктік несиелеудің әрі қарай жетілдіруі нәтижесінде сыртқы сауда
Қорытындылай келе, валюта-несиелік қатынас экономикалық өсу тұрақтылығын қамтамасыз етуде
1.3 Валюта ресурстарын қалыптастыру және пайдалану жолдары
Қазақстан Республикасының халықаралық экономикалық қатынастарын дамытуда орталықтандырылған валюта қорларын
Ұлттық банк: " валюталық басқыншылықтарды" - елдегi
тұрақты ақша айналысын қамтамасыз ету жөнiндегi мемлекеттiң
стратегиялық жоспарлармен анықталатын, реттелетiн деңгейде
ұлттық валюта бағамын қолдап отыру мақсатында валютаны са-
туды жузеге асыру үшiн; Ұлттық банктiң қарыздары мен басқа
Қаржы министiрлiгi: қарыздар туралы келiсiмшартпен
белгiленген уақытта сыртқы берешектi өтеу графигi бойынша
жабу үшiн; халықаралық ұйымдардағы мүшелiк үшiн жарна-
лар төлеу; елшiлiктердің, консульдықтардың, өкiлдiктердiң
және басқа елдердегi осындай органдардың жұмысын қаржы-
ландыру үшiн;
Үкiмет органдары: мемлекеттiк қажеттердi - тауарлар мен
көлшiлiк қолды бұйымдарды импорттау жөнiндегi орталықтан-
дырылған сатып алуды қанағаттандыру үшiн;
Басқарудың жергiлiктi органдары — коммуналдьқ шаруа-
шылықтың,өндiрiстiк емес сфераның қажеттiлiкгерiн, аймақ-
тардың жергiлiктi инфрақұрылымын дамытуды, халықтың түрлi
елеулi қажеттiлiктерiн қанағаттандыру үшiн.
Валюта қаражаттары түсiмдерiнiң мүмкiн болатын көзi келiсiмшарттарды, арбитраж органдары
Валюта ресурстарының аталған коздерiнiң қаражаттары жи-ынтығында шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң
1) дүниежүзiлiк рыноктарда жұмыс iстейтiн компаниялардың, фирмалардың экспорттық әлуетiн
импортты алмастыратын өнiм өндiрудi ұйымдастыру не-
месе мұндай өнiмнiң қолданыстағы өндiрiсiн ұлғайту; бұл мақ-
саттарды жүзеге асыру үшiн валюталық ресурстар есебiнен құрал-
жабдық, саймандар, материалдар, технологиялар, лицензиялар,
ноу-хау сатып алынады, негiзгi құралдардың лизингi жөнiндегi
операциялар жүргiзiледi, шетел мамандары шақырылады, кадр-
ларды оқытады.
валюталық кредиттердi және оларды пайдаланғаны үшiн
пайыздар өтеу;
мамандандырылған сыртқы экономикалық ұйымдарға
сыртқы нарықтарда операциялар жасауға жәірдемдесу жөнiндегi
қызметтерi үшiн комиссиялық сыйақылар төлеу;
Кесте 3 – Валюта бағамдар өзгерісінің экспорт пен импорт
КӨРСЕТКІШТЕР
Бағамдар нұсқалары
1-қалып-ты 2-тө-мендетiлген 3-
Көтерiңкi
1 2 3 4
Бағамдардың арақатьнасы (шет, ақша өлш.: ұлт. ақша өлш.)
- Ақшаның бастапқы сомасы (мың ұлт. өлш.)
- А. Тiркелген бағамдар
Экспорт
- Алынған экспорттық түсiм-ақша (мың шет. ақша өлш.)
- Белгiленген бағам бойынша қайта саналған экспорттық түсiм-ақша (мың
- Валюталардың қалыпты бағамының шарт-тарынан ауытқу (мың ұлт. өлш.)
Импорт
Отандық импортшы үшiн:
Шетеддiк валютаға кайта саналған акшаның сомасы (импорт құны, мың
- Ішкi нарықтағы сатудың көлемi (нарықтық шарттар бойынша
- Валюталардың қалыпты бағамы - ның шарт-
тарынан ауытқу (мың. ұлт. өлш.)
2. Шетелдiк импортшы үшiн: Жеткiзiлiм көлемi (мын. шет. олш.)
1:120
10000
100
1200
-
66,7
10000
-
100
1:110
100
1100
100
71,4
10710
710
100
1:150
100
1300
100
62,5
93,75
625
100
Өткiзуден алынған табыс (мың ұлт. өлш.) 1200 1200 1200
Шетелдiк валютаға кайта саналған өткiзуден алынған табыс (мың ұлт.
Шетелдiк импортшы үшiн ауытқу (мың шет. өлш.)
100
-
107,5
7,1
1 7
93,7
-6,3
Б. Икемдi бағамдар
Экспорт
Жеткiзiлiм көлемi (мың ұлт. өлш.)
10000
10000
10000
Шетел нарығында сату (мың ұлт. өлш.)
Еркiн бағам бойынша ұлт. өлш. қайта саналған өткiзуден алынған
10000 71,4
10000 62,5
10000
Импорт
1. Отандық импортшы үшiн:
Валютаға қайта саналған қаражаттардың сомасы және сатып алу көлемi
66,7
71,4
62,5
Ішкi нарықтағы сатудың көлемi (мың ұлт. өлш.) 10000 10000
Шетелдiк импортшы үшiн:
Шетелдiк өлшемдегi жеткізiлiм көлемi (мың шет. өлш.)
100
100
100
Өткiзуден алынған табыс (мың шет. өлш.) 1200 1100 1100
Валютаға қайта саналған өткiзуден алынған түсiм ақша (мың шет.
100
100
100
Валюта бағамы-бiр елдiң ақша бiрлiгiнiң басқа елдiң ақша бiрлiгiмен
Импорт кезiнде (шетелдiк импортшы үшiн) шетел валютасы баѕғамының жергiліктi
Отандық импортшылар үшiн бағамдардың ауытқулары ше-тел тауарларын сатып алу
Сөйтiп, валюта бағамы экспорт пен импорттыѓ колемiне әсер етедi,ол,
ІІ. ҚР ВАЛЮТАЛЫҚ НАРЫҒЫ МЕН ВАЛЮТАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРЫНЫҢ ТЕҢГЕ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫНА
Валюталық нарық және валюталық бағам оның экономикаға әсері
Валюталық нарықтар уақтылы есеп айырусыларды жүзеге асыруды, валюталық қаражаттарды
Халықаралық есеп айырысудың өзiндiк ерекшелiгi барлық елдер үшiн жалпыға
Валюталық нарықтағы операцияларға банктер функциональдық көзқараспен қарасақ, валюталық нарық
Институционалдық жағынан қарасақ, валюталық нарық – Үкiметтiң, банктердiң, инвестициялық
Ұйымдастырылу – техникалық жағынан алсақ, валюталық нарық – банктердi
Валюталық нарық қаржы нарығының құрамдас бөлiгi болып табылады.
Валюталық нарық- бұл шетел валюталары мен шетел валютасындағы бағалы
Валюталық операциялардың көлемi, сипатына және пайдаланатын санына қарай байланысты
халықаралық;
аумақтық;
ұлттық (жергiлiктi)
Ұйымдастырылу – техникалық жағынан алсақ, валюталық нарық – банктердi
Валюталық нарықты белгiлерiне қарай келесiдей түрде жiктеледi:
Орналасу аумағына қарай:
халық аралық;
iшкi;
аумақтық;
Валюталық шектеуге қатысты:
еркiн нарық;
еркiн емес.
Валюталық шектеу қойылған валюталық нарықты –еркiн емес нарық деп,
Валюталық бағамның қолданылу түрiне қарай:
бiр ғана режимдi;
қос режимдi.
Валюталық нарықтарда шетел валютасына деген сұраныс пен ұсыныс ең
Ұлттық валюталық нарықтар деп, ережеге сәйкес, халықаралық операцияларды жүргiзуге
Диаграмма 1 - Валюталық операциялар айналымы.
Күнiне барлығы 1000 млрд. US $
Ескерту: Ғ.С.Сейітқасымов “Ақша, Несие, Банктер” Алматы 2001 Оқу құралы.
Сурет-1 LERADE D.J. Int’l Ltd компаниясы арқылы өтетiн
Ескерту: Майдан - Әли Байгесиев “Халықаралық экономикалық қатынастар”.
Валюталық нарық бойынша ақпаратпен қамтамасыз ететiндер: банкаралық валюталық бағамдар,
Халықаралық банкаралық қаржылық операциялар нарығында сауда кейбiр белгiленген валюта
STA
SFR
STGIJRY 125000
Бұндай лотты нарыққа шығарғанда (орналасуын сатып немесе сатып алумен
Маржелiк сауданың мұндай механизмi, яғни, клиенттiң өз капиталына қарағанда,
Кесте 4 - FOREX нарығындағы сауданың халықаралық уақыты.
Алматы, Қазақстан, Жергiлiктi уақыт
Қысқы уақыт
Токио
Гонконг және Сингапур 07:00
Франкфурт
Лондон
Нью-Йорк
Жазғы уақыт
Токио
Гонконг және Сингапур 08:00
Франкфурт
Лондон
Нью-Йорк
Ескерту:Банки Казахстана.Журнал. Алматы.
Валюталық жүйенiң басты элементi - валюталық бағам. Валюталық бағамның
Бiр ғана режимдi валюталық нарық – бұл еркiн валюталық
Формула 1 - Рейтер (Reuter) агентiгiнiң кросс- бағамын есептеу
Шетел валютасының долларға қатысты бағамы
Кросс –бағам (теңге) =
Теңгенiң долларға қатысты бағамы
Айырбас бағамы режимiнiң нұсқасын таңдау екi факторға тәуелдi болады:
Валюталық интервенция. Валюталық бағамдарды реттеу әдiстерiнiң бiрi-ұлттық валюта бағамына
Валюталық шектеулерзаңды немесе әкiмшiлiк ретiмен мемлекет тарапынан белгiленген шаралар
Валюталық нарықтар уақтылы есеп айырусыларды жүзеге асыруды, валюталық қаражаттарды
Валюталық бағамға әсер ететiн факторлар: кез келген баға сияқты
инфляция қарқыны
төлем байланысының жағдайы
Төлем балансы- елдiң дүниежүзiлiк байланысының құндық көрiнiсi.
Активтi төлем балансы ұлттық валюта бағанының өсуiне мүмкiндiк бередi,
Валюта бағамы бірнеше классификацияға бөлінеді. Оны біз 5-ші кестеден
Кесте 5 – Валюта бағамының классификациясы.
Критерийлер
Бекiту тәсiлi Қалқымалы
Бекiтiлген
Аралас
Есеп айырысу тәсiлi Тең құқықтық (паритетный)
Келiсiмдер түрi Жедел келiсiмдiк
Спот-келiсiмдiк
Своп-келiсiмдiк
Белгiлеу(нұсқау) тәсiлi Ресми
Бейресми
Валютаның сатып алу қабiлетiнiң паритетке қанынасы Жоғарылатылған
Төмендетiлген
Паритеттi
Келiсiм қатысушыларына қатынасы Сатып алу бағамы
Сату бағамы
Орта бағам
Инфляцияны ескеру, есептеу бойынша Нақты
Номиналды
Сату әдiсi бойынша Қолма-қол сату бағамы
Қолма-қол емес сату бағамы
Валюта айырбастаудың көтерме
Банкноттық
Ескерту:Е.Н.Нәбиев “Халықаралық экономикалық қатынастар”. Астана
Валюта айырбас курсының фундаментальдi тепе-теңдiгiн өзгертуге iкелетiн бiр қатар
Кесте 6 - 2007 жылдағы Қазақстан Республикасы Ұлттық теңгесiне
1 АВСТРАЛИЯ ДОЛЛАРЫ AUD / KZT 97.68
1 АҒЫЛШЫН ФУНД-СТЕРЛИНГІ GBP / KZT 236.91
1БЕЛОРУС РУБЛЬІ BYR / KZT 0.06
1 ДАНИЯ КРОНАСЫ DKK / KZT 21.72
1 БАЭ ДИРХАМЫ AED / KZT 32.48
1 АҚШ ДОЛЛАРЫ USD / KZT 119.28
1 ЕВРО EUR / KZT 161.80
1 КАНАДА ДОЛЛАРЫ CAD / KZT 107.90
1 ҚЫТАЙ ЮАНЬЫ CNY / KZT 15.48
1 КУВЕЙТ ДИНАРЫ KWD / KZT 412.58
1 ҚЫРҒЫЗС СОМЫ KGS / KZT 3.15
1 ЛАТВИЯ ЛАТЫ LVL / KZT 232.47
1 ЛИТВА ЛИТЫ LTL / KZT 46.88
1 МОЛДАВИЯ ЛЕЙІ MDL / KZT 9.82
1 НОРВЕГИЯ КРОНАСЫ NOK / KZT 19.92
1 ПОЛЬША ЗЛОТЫЙЫ PLN / KZT 43.19
1 САУД АРАВИЯСЫНЫҢ РИЯЛЫ SAR / KZT 31.81
1 РЕСЕй РУБЛЬІ RUB / KZT 4.63
1 СДР XDR / KZT 181.66
1 СИНГАПУР ДОЛЛАРЫ SGD / KZT 78.53
1 ТҮРІК ЛИРАСЫ TRY / KZT 88.06
1 ӨЗБЕК СУМЫ UZS / KZT 0.09
1 УКРАИНА ГРИВНАСЫ UAH / KZT 23.77
1 ШВЕД КРОНАСЫ SEK / KZT 17.70
1 ШВЕЙЦАР ФРАНКІ CHF / KZT 98.20
1 ЭСТОН КРОНАСЫ EEK / KZT 10.34
1 ОҢТҮТІК АФРИКА РАНДІ ZAR / KZT 17.03
Ескерту:Қазақстан Республикасынын Ұлттық Банкінің сайты www.nationalbank.kz
Қазақстан Республикасының валюталық саясаты
КСРО күйрегеннен кейiн қазақстан Республикасында да өндiрiстiң құлдырауы, инфляция
Қазақстан Республикасы экономиканы тұрақтандыру, оны терең құрылымдық, валюталық және
Қазақстанның экономикаға өту мерзiмiн бiрнеше кезеңдерге бөлуге болады:
1-кезең. 1992-1994 ж.ж. Қазақстан Республикасы егемендi мемлекет болды. Меншiк
Елде нарықтық инфрақұрылым қалыптасты: коммерциялық банктердiң кең жүйесi құрылды,
Республика өзiнiң ұлттық валютасы – теңгенi енгiзуге мәжбур болды
Ұлттық валюта – теңгенi енгiзу күнiнде (1993 жылдың
Қазақстан теңгесiнiң айналымға тускеннен кейiнгi бағымы Қазақстан Республикасының
Валюталық нарыққа ұлттық валютаны енгiзу сәтiнде оның айрбас
Бiрақ көптеген экономистер пiкiрi бойнша, бұл режим ең нашар
Әлемдiк тәжiрибеде валютаны енгiзудiң 3 түрлi нұсқасы бар:
аралық енгiзу;
параллелдi енгiзу;
тiкелей енгiзу.
Осы әдiстердiң үшiншi нұсқасы таңдалды.
Валюталық режимдi таңдау кезiнде мемлекеттiк комиссия Ұлттық банктiң интервенциясымен
2-кезең: 1994-1995жж. Бұл кезеңде отандық заңды құқықтық база, соның
Валюта нарығының қалыптасуымен қатар, құнды қағаздар нарығы да құрылды.
Реформалау саясатының басым мақсаттарының бiрi- еркiн ауыстырылу (конвертация) проблемасы
1994жылы Ұлттық валюта бағамының төмендеу қарқыны шамамен 11,6%-тi құрады
Теңге бағамы төмендеуiнiң соңғы кездегi тенденциялары халықтың теңгеге деген
Теңге тұрақтылығын сақтау және төлем балансының тапшылығын қысқарту мақсатында
Осы шарамен бiрге бiр мезетте iшкi нарықты және отандыыыық
Төлемдiк дағдарыстың әсерiнен отандық өндiрушiлер жаппай банкротқа ұшырады. Несиеге
1995жылдың екiншi жартысынан бастап , валюталық нарықтың биржадан тыс
3-кезең. 1996-1998 ж.ж. Әлеуметтiк- экономикалық жағдайға жүргiзiлген талдау көрсеткендей,
Шетелдiк инвесторлар үшiн салық салудың ұлттық режимi белгiленген, сонымен
Ұлттық валютаның тұрақтануы;
Болжамдалған инфляция мен жұмыссыздық;
Отандық банктiк жүйенiң құрылуы;
Шетелдiк банктердiң қызметi;
Қаржылық нарықтың, соның iшiнде бағалы қағаздар нарығының дамуы.
Валютаның айырбас бағамы сияқты – валюталарды сатып алу қабiлетiн
Валюталық саясаттың дәстурлi формаларының iшiнде мынадай құралдар қолданылады: валюта
Валюталық органдарға мыналар жатады: мемлекеттiк Кеден комитетi, салық органдары,
Валюталық реттеу
2-шi бап. Валюталық реттеу органдары
1. ҚР-ның Ұлттық Банкi ҚР-сының заңдарына сәйкес ҚР-сындағы валюталық
2. ҚР-сының Үкiметi және өзге де мемлекеттiк органдар ҚР-ның
3- бап. Валюталық операциялар жүргiзуге қойылатын шектеулер.
Халықаралық мiндеттемелердi орындау мақсатында және төтенше жағдайлар пайда болған
ҚР-ның Ұлттық Банкi резиденттердiң экспорттық операцияларының төлем валютасына шектеу
4-бап Шетел валютасына байланысты қызметтi лицензиялау.
Шетел валютасымен банктiк операциялар жүргiзудi лицензиялауды ҚР-ның заңдарына сәйкес
ҚР-ның Ұлттық Банкi бөлшек салданы және қолма -қол шетел
2.3 Комерциялық банктердің валюталық операциялары
Валюталық операциялардың жіктелінуі:
Клиентердің валюталық шоттарын жүргізу
Шетелдік банктермен корреспонденттік қатынас жүргізу
Конверсиондық операциялар
Мемлекетаралық есепайырсу операциялары
Банкке қаражаттарды тарту және оларды орналастыру
Банктік қызметтен басқа операцияларды жүргізу
Бұл жіктемені біз 2-ші сызбадан көре аламыз.
Сурет 2 - Валюталық операциялар
1.Клиенттердің валюталық шоттарын жүргізу операцияларына жататындар:
Заңды және жеке , резидент және резидент емес тұлғаларға
Шоттағы қалдық ақшалар бойынша пайыздық өсімдерді төлеу[7].
Банк басқарушыларының келісімімен кейбір клиенттермен овердрафт операцияларын жүргізу
Белгілі бір уақыт аралығында архивтік шоттар жүргізу
Клиенттердің келісімімен олардың валюталық шоттарын мен қаражаттарын пайдалана отырып
Экспорттық – импорттық операцияларды қадағалау
2 Шетел банктерімен корреспонденттік қатынас жүргізу клиенттердің экспорттық –
Мемлекетаралық есепайырысуларды жүргізу үшін шетелдік банктерде

Ұқсас жұмыстар

Валюталық жүйе және оның түрлері жайлы

Дүниежүзілік валюталық жүйе элементтері

Валюталық жүйелер

Халықаралық валюталық қатынастар

Дүниежүзілік валюта айналымы

Үшінші дүниежүзілік валюта жүйесі

Әлемдік валюталық жүйенің даму кезеңдері

Валюта жүйе: мәні мен түрлері және негізгі элементтері

Валюталық нарықты валюталық қатынастар мен валюталық операциялар