Интеграция стран СНГ
ЖОСПАР
Кіріспе 2
1-тарау. Интеграция теориясы және саяси негіздері 4
1.1. Интеграция теориясының негіздері 4
1.2. ТМД интеграция негізінің қалыптасуы және дамуы 8
2 тарау. ТМД-дағы экономикалық интеграция және Қазақстан 17
2.1. Орталық Азиядағы Экономикалық Қауымдастық 17
2.2. Еуразиялық Экономикалық Қоғамдастық: Қазақстанның қосқан үлесі 23
Қорытынды 31
Әдебиеттер тізімі 32
Кіріспе
XX ғасырдың аяғында, соңғы орасан зор әлеуметтік империялардың
Бұрынғы Одақтас Республикалардың, өзіндік егеменді мемлекет болып құрылуы
Енді жаңа тәуелсіз мемлекеттер алдында күрделі таңдау тұрды.
Қазіргі таңда жаңа егеменді мемлекеттердің саяси егемендігінің халықаралық
Бұл жұмыс КСРО-ның ыдырауы мен жаңа тәуелсіз мемлекеттердің
Қазақстан Республикасының халықаралық құқықтың субъектісі ретінде өмір сүруінің
Курстық жұмыстың өзектілігі. Қазіргі дүниежүзілік дамуда ғаламдану үрдісі
Курстық жұмыстың өзектілігі оның ғылыми-теориялық негізі де дәлелдейді.
Тақырыптың өзектілігін негіздейтін тағы бір факт, қазіргі кезде
Халықаралық қатынастар тарихы көрсеткендей, мемлекеттер арасындағы экономикалық, саяси,
ТМД елдерінің проблемаларын зерттеу, оның қазіргі даму тенденцияларын
Курстық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Курстық жұмысты жазудағы
Интеграциялық дамудың әлемдік маңызын зерттеу;
Интеграция теориясын қарастыру;
ТМД құрылуындағы мәселелерді қарастыру;
ТМД интеграциясының экономикалық, әскери жақтарын қарастыру.
Деректемелер. Жоғарыда көрсетілген мақсат пен міндеттерді жүзеге асыруға
Жұмыс жазу барысында автор келесі деректерге сүйенеді: ТМД
Баспасөз материалдарына тоқталар болсақ, “Казахстанская Правда”, “Панорама”, “Евразийское
Курстық жұмыстың құрылымы екі тараудан, кіріспе, қорытынды, әдебиет
1-тарау. Интеграция теориясы және саяси негіздері
1.1. Интеграция теориясының негіздері
Тарихтан бізге мәлім ең бірінші антикалық интеграциялық форма
Әлеуметтік өмірге қолданылатын интеграция ұғымы, кең анықтама, мәдени,
Интеграциялық үрдістің саяси жақтарын зерттеу, түрлі
Көп зерттеуші ғалымдар “саяси интеграция” ұғымын толық анықтамасын
Халықаралық қатынастар жүйесіндегі интеграцияның ең бірінші жүйелік сипаттағы
Интеграция ұғымының теориялық мағынасын сараптауға деген қажеттілік, Батыс
Ең бірінші аймақтық интеграция үрдісін теориялық тұрғыдан түсіндіруге
Әлемдік даму ағымы, дамыған мемлекеттерді ұлттық мүдделерін тиімді
Кедендік одақ 1957 жылы құрылған Еуропалық Экономикалық Қауымдастықтың
1960 жылы интеграция формасына деген әдістердің қайта қаралуы
Еркін сауда аймағы – мүше-мемлекеттер арасында мөлшерлік және
Кедендік одақ – жоғарылардан басқа, үшінші елдермен саудада
Ортақ нарық – саудаға шек қоюлармен қатар, өндірістік
Экономикалық одақ – тауар мен өндірістік факторлардың қозғалу
Саяси одақ – толық экономикалық интеграция, ұлттық экономикалық
Әлемдік интеграциялық үрдістің даму динамикасы интеграция теориясының дирижистік
Федеративтік интеграция идеясын Еуропалық Одақтың дамуында біраз байқай
Аймақтық интеграция саласындағы тағы бір ірі ағым коммуникациялық
Біз осылайша, интеграция шығу тегі, ұғымы және теориясы
Интеграциялық үрдіс әлемде, аймақтарда, мемлекеттерде әр түрлі дамуда.
Интеграциялық топтар ХХ ғасырдың екінші жартысында әлемнің түкпір-түкпірінде
Бірнеше жыл бұрын Батыс жарты шарында жаңа интеграциялық
Латын Америкасындағы МЕРКОСУР, құрамында Бразилия, Аргентина, Уругвай, Парагвай.
Оңтүстік Шығыс Азиядағы АСЕАН.
Кейбір кедергілерге қарамастан Батыс Еуропадағы интеграциялық топ бірқатар
Азия мемлекеттері және үшінші әлемдегі интеграциялық жүйелерді сараптау
Қазір бүкіл әлем интеграциялануға ұмтылуда. Техника, мәдениет, білім
1.2. ТМД интеграция негізінің қалыптасуы және дамуы
Кеңестер Одағының ыдырауы ХХ ғасырдың соңындағы ең елеулі
Өзінің 13 жылдық өмірінде ТМД көптеген сынақтардан өтті.
ТМД өз өмірі кезінде бірнеше кезеңнен өтті:
Бірінші кезең - 1991 мен 1993 жылдар аралығы.
Екінші кезең - 1993-1996жылдар. ТМД мемлекеттері өздерінің саяси
Үшінші кезең 1997 жылдан басталады. Достастықтың бүкіл мүшелері
ТМД-дағы қиыншылықтар мұнымен жойыла қоймайды. Интеграциялық мақсаттар екінші
Жаңа елдердің мемлекеттілігін қалыптастырумен қатар олардың өзара қарым-қатынастарының
“Независимая” газетіне берген сұхбатында Н.Назарбаев Қазақстанның Президенті былай
Бұрынғы Одақтың мемлекеттері арасындағы қатынас бірінші кезеңде біркелкі
Сол кездегі Достастық жағдайына Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев
Әлемнің саяси картасында жаңа мемлекеттердің пайда болуы, олардың
Өркениетті елдердің экономикалық және саяси интеграцияға ұмтылуы бүгінгі
Интеграция – ТМД-ң өмір сүруінің негізгі қажеттілігі екендігі
ТМД-ң құрамында аймақтық интеграцияның даму тенденциялары бүгінгі күннің
ТМД-дағы жаңа қалыптасып отырған жағдай Қазақстан, Қырғызстан,
Кеден Одағы кейінірек дамып, кеңейіп қазір де ол
ТМД-ң құрылуымен байланысты жаңа геосаяси ахуалға әсер етуші
ТМД республикаларының шаруашылығының өзара байланысының интеграциялық күш–қуаты, нарықтық
Шикізат, энергия, дайын өнімдерді пайдалану аудандары мен еңбек
Қоғамдық өнімнің тиімділігін қамтамасыз ететін, салалық және территориялық
Экологиялық тепе-теңдікті, қоршаған ортаны қорғауда;
Барлық республикалар мен ел аймақтары экономикалық дамуын бір
ТМД елдерінде Кеңестік уақытта сыртқы экономикалық байланыстар мен
ТМД-ның басқа мемлекеттері сияқты, Қазақстанда осы жылдардың ішінде
Интеграцияны жақтаушыларды, ең алдымен Қазақстанның табанды күш–жігерінің нәтижесінде
Қазақстан ТМД мемлекеттерінің экономикалық интеграциясы идеясын әр уақытта
ТМД – бұл мемлекет емес, бұл табиғи жағдайда
ТМД мемлекеттерінің интеграциясына кедергі жасайтын факторлар мыналар:
Жаңа мемлекеттердің жүйесін құрудағы ұлтшылдықтың өсуі;
Жалпыодақтық мүлікті соның ішінде әскери мүлікті бөлісу процесі;
Бұрынғы билік жүйесіндегілер мен неонационалистер және мұсылман фундаменталистері
Этника аралық қақтығыс (Карабах, Оңтүстік Осетия, Абхазия)
Интеграциялық қарым–қатынасқа оң әсерін беретін блоктар болса, өзара
Бұл интеграцияға сонымен қатар, географиялық жақындық, біртұтас инфраструктураның
Ал енді интеграциялаушы (біріктіруші) және дезинтеграциялаушы (айырушы) факторға
а) біртұтас одақтас мемлекет шеңберінде:
Интеграциялаушы фактор: 1) барлық әлеуметтік – экономикалық қызметпен
2) Одақтың специлизациялық және кооперациялық, республикалар өнеркәсіп және
Дезинтеграциялаушы фактор: 1) біртұтас мемлекет және біртұтас
2) Экономикалық тиімділігін ескерместен құрылған өндірістік–технологиялық кооперациялық байланыстардың
б) Рыноктың экономикасы бар жаңа егеменді мемлекеттердің құрылу
Интеграциялаушы фактор: 1) техника–технологиялық және инфраструктуралық байланыстар, мамандық
Дезинтеграциялаушы фактор: 1) Рыноктық қатынастар мен сауда
2) Жаңа мемлекеттердің салық, бюджет, валюта, кеден және
3) Достастықтың ең жетекші елі Ресейдің интеграциялаушы ролінің
в) Экономикалық жағдайды тұрақтандырудың келесі кезеңі:
Интеграциялаушы фактор: 1) шаруашылықтың экономикалық жүйесінің жақындығы біртұтас
2) Интеграцияланған біртұтас экономикалық кеңістікте бірлескен тауар өндіру
Дезинтеграциялаушы фактор: 1) өз мүдделерін мен тауар өндірушілер
2) тауар өндіруші және жаңа мемлекеттердің экономикасы арасындағы
ТМД-дағы интеграциялық үрдіске әсер еттетін факторлардың тағы біреуі
ЕО тәуелсіз мемлекеттердің интеграциясы нәтижесі болса, ал ТМД
ЕО-тағы саясат келеді кетеді, ал интеграцияға деген бағыт
Интеграциялық үрдіске қауіп төндіретін тағы бір айта
Сөзімізді қорытындылай келе біз ТМД интеграциясына әсер ететін
2 тарау. ТМД-дағы экономикалық интеграция және Қазақстан
2.1. Орталық Азиядағы Экономикалық Қауымдастық
XXІ ғасыр адамзат тарихындағы ең дүбірге толы кезеңі.
Орталық Азиядағы интеграциялық үрдістің, әлеуметтік өмірдің интернационализациялануы мен
Президент Н.Назарбаев Қазақстан халқына «Қазақстан – 2030» жолдауында:
Орталық Азиялық интеграциялық үрдістің ерекшелігі жаңа тәуелсіз мемлекеттің
Орталық Азиядағы су ресурстары мемлекеттер арасында теңдей бөлінбеген.
Орталық Азиядағы интеграциялық ағымның спецификалық ерекшеліктерінің бірі аймақтағы
Назарбаев ТМД елдері үшін интеграциялық ынтымақтастық экономикалық қажеттілік
Қазіргі таңда әлем өзара интеграциялық жүйе үрдісінде дамуда.
Бұрынғы Кеңестік республикалар өз тәуелсіздігін алғаннан кейін ішкі
Қол жеткізілген егемендікке шүкіршілік ете отырып, оқшау қалу;
Күшті мемлекеттің ықпалына қалып, олардың шикі зат көзіне
Біріккен Еуропаны мысал, үлгі ете отырып, бұрынғы Кеңестер
Осылайша бұрынғы КСРО территориясында жаңа интеграциялық топтар пайда
Экономика сөз жоқ, интеграцияның анағұрлым маңызды құрамдас бөлігі
Орталық Азия мемлекеттерін аймақтық интеграциялау идеясы Біртұтас Экономикалық
Бұл келісімнің 1 бабы бойынша былай делінген: «Біртұтас
Шартты дамыту тұрғысында 1994 жылы шілдеде президенттердің шешімімен
Сөз болып отырған уақытта Орталық Азия ынтымақтастық және
Әлемнің жетекші мемлекеттерінің Орталық Азия мен Закавказға деген
Біріншіден, олардың территориясы арқылы әуе-коммуникациялық жолар өтетін Азияның
Екіншіден, бұл аймақта – жер қазба байлықтары –
Үшіншіден, бұл аймақ өте ауқымды, аз игерілген дайын
Төртіншіден, жаңа тәуелсіз мемлекеттің өндірістік содерасында ықпалды позицияны
Бесіншіден, дәстүрлі көп ғасырлар бойы Ресей ықпалы мен
Орталық Азиялық мемлекеттерінің тәуелсіздік алуы мемлекетаралық ынтымақтастық пен
Орталық Азия елдерінің тиісті шарттары мен келісімдерінің орындалуына
2000 жылы 14 маусымдағы Душанбедағы ОАЭҚ мемлекетаралық кеңестің
ОАӘҚ шеңберіндегі интеграцияны тереңдетуге ұмтыла отырып, президенттер
Сауда-экономикалық байланыстарды жандандыру;
Су және энергетикалық ресурстарды бірлескен түрде және ұтымды
Көліктік-коммуникациялық жүйені дамыту саласында келісілген саясаттарды жүргізу;
Қалыптасқан шаруашылық байланыстарды жетілдіру және импортты алмастыратын өндірісті
ОАЭҚ елдерінің халықтар арасындағы гуманитарлық мәдени байланыстарды кеңейту
ОАЭҚ мемлекеттерінің 2002 жылы дейінгі кезеңге арналған біртұтас
Мемлекетаралық автокөлік жолдары мен теміржол траспортында, транзиттік жүкті
Егер Еуропа құрлығының тарихына көз жүгіртсек, ол құрлық
Немесе АСЕАН мүше елдерінің аймақтың интеграциялық тәжірибесін алайық.
Дегенмен, 90 жылдары АСЕАН-ның сәтті құрылуы нәтижесінде бұл
Экономикалық интеграцияның маңыздылығы жөнінде айта келе, АҚШ-тай ірі,
Орталық Азия мемлекеттерінің тәуелсіздік алуы нарықтың экономиканы құруда
Кейбір мамандар, ТМД аймағындағы, Орталық Азия мемлекеттерінің интеграцияға
Орталық Азияның геосаяси аймағы, кейбіреулердің осы аймақты мұсылман
Саяси интеграция интеграциялық үрдістің осы аймақтағы айрылмас бөлігі.
2.2. Еуразиялық Экономикалық Қоғамдастық: Қазақстанның қосқан үлесі
Көпжақты, сондай-ақ екі жақты үлгідегі ТМД елдерінің өзара
Тұтас аймақтар мен құрлықтардың өсе түсіп отырған интеграциясы
Түрлі жағдайларға байланысты ТМД елдерінің басшылары Достастық мақсаттары
Тәжірбие көрсетіп отырғандай аймақтық экономикалық интеграциялық үрдісі өте
ТМД мемлекеттерінің басшылары Кедендік Одақ құруды, кедендік тарифтерден
Бірлескен жұмыстағы келесі қадам деп 1993 жылы қыркүйекте
Уағдаласушы Тараптар халықтардың тұрмыс деңгейін арттыру мақсатында олардың
Нарықтық қатынастар негізінде кезең-кезеңімен ортақ экономикалық кеңістік құру;
Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін тең мүмкіндіктер туғызу
ТМД мемлекеттердің басшылары Экономикалық Одақ интеграцияны кезең–кезеңімен тереңдету,
6 қаңтар 1995 жылы Ресей Федерациясы мен Беларусия
Кеден Одағының құрудағы басты мақсат болып мыналар жариаланды:
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің еркін экономикалық қарым–қатынасына теріс әсерін
Тұрақты экономикалық дамуды, еркін тауар айналымын және шынайы
Жалпы экономикалық кеңістікті құруда жағдай жасау;
Кеден Одағына мүше–мемлекеттердің әлемдік рынокқа белсенді шығуына жағдай
Кеден Одағы мынадай қағидаларға негізделетін экономикалық бірлестік ретінде:
а) Кеден Одағына мүше–мемлекеттердің біртұтас кедендік территориясының болуы;
б) Бірыңғайландырылған заң шығару және рыноктық шаруашылығына негізделген,
Кеден Одағында атқарушы органдар ретінде төрт мемлекеттің интеграциясын
Жылдамдығы әр-түрлі интеграция үрдісіне тиісті серпін беруге ұмтыла
Интеграциялық ынтымақтастық одан әрі 1996 жылы 2 сәуірдегі
Атап айтуымыз керек, жалпы ТМД мемлекеттермен экономикалық байланыстарды
Құжаттардың кейбіреуі практикалық тұрғыдан жүзеге асты. 1998 жылы
Ынтымақтастықты кеңейту жөніндегі ұйымдық, техникалық және экономикалық шаралады
1998 жылы сәуірде Беларусь, Қазақстан, Қырғызстан және Ресей
Кеден Одағына қатысушы мемлекеттердің басшылары 2000 жылы қазанда
Белгілі, дәл механизмнің, бұрынғы міндеттер мен мақсаттарды жүзеге
Жаңа ұйымның анық көрсетілген халықаралық статусы ЕурАзЭқ халықаралық
Алдыңғылардан да жақсы, интеграциялық формула. Қоғамдастықта әрбір мемлекет,
Шешім қабылдаудың жаңа түрі. ЕурАзЭқ-ң құрылу туралы келісім
Шешімдерді орындауды бақылаудың жаңа жүйесінің құрылуы. Қауымдастығы келісімдер
Заң шығарудың бірыңғайлылығы мен жақындасуындағы жаңа әдістер.
Мүшелікке деген жоғары талаптар. Мүшелік өз міндеттерін орындамаған
Интеграциялық комитет (ИК) – Қоғамдастықтың тұрақты жұмыс істейтін
Мемлекетаралық Кеңес пен ИК қызметін ұйымдастыру тұрғысынан қамтамасыз
2001 жылы 21 ақпанда Алматыда интеграциялық комитет Белорусия,
Еуразиялық Экономикалық Қоғамдастыққа алып келген құжаттарды сараптай келе,
ЕурАзЭқ-тің берілуі экономикалық форумы осы жылы, яғни 2003
Иинтеграциялық процестерге қатысты ТМД-ға қатысушыларының позициясы көп жағдайда
Қазақстан принциптік тұрғыдан барлық мемлекеттердің экономикалық даму мен
Қазақстан осы ұйымның келешегіне зор үміт артады. Қазақстан
Қорытынды
Бастапқыда ТМД шеңберіндегі ынтымақтастық өте нашар болды. Бұл
Бір кезде біртұтас мемлекеттің ыдырау кезеңіндегі сын-cағатта Н.
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы – біртұтас одақтық мемлекеттен тәуелсіз
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы өмір сүруінің он жылдан астам
Әйтседе, ешнәрсе оңайлықпен келмейтіндей ТМД интеграция жолы да
Әдебиеттер тізімі
Деректемелер
Алматинская декларация. Сборник документов под ред. К.Токаева. Алматы,1998.
Договор об учреждении Евразийского экономического сообщества . ред.
Договор о создании Единого экономического пространства между Республикой
Соглашение о создании Содружества Независимых Государств. Сборник документов
Соглашение о сотрудничестве и взаимопомощи в таможенных делах.
Арнайы әдебиеттер
Гаврилов В. Интеграции в СНГ и национальные интересы.
Десять лет Независимости Казахстана: итоги и перспективы развития.
Евразийское пространство интеграционный потенциал и его реализации. Ответственный
Исингарин Н. Проблемы интеграции в СНГ. Алматы,
Исингарин Н. Транспорт, магистраль экономической интеграции в СНГ.
Исингарин Н. Казахстан и Содружество: проблемы экономической интеграции.
Козбеков У.О. Внешние экономические отношения государств в переходной
Назарбаев Н.А На пороге XXІ века. Алматы, 1997.
Назарбаев Н.А. Евразийский союз идеи, практика, перспективы 1994-1997.
Назарбаев Н.А. Стратегия трансформаций общества и возрождения Евразийской
Назарбаев Н.А. 10 лет равные столетию. Алматы, 2001.
Назарбаев Н.А. Сындарлы он жыл. Алматы, 2003.
Назарбаева Д.Н. Взаимодействие стран – членов СНГ и
Назарбаева Д.Н. Содружесво Евразия. Москва, 2003.
Шишков Ю.В. Теория региональной капит. интеграции. 1978.
Энциклопедический словарь. Под ред. Г.В.Осипова. Москва: ИСПИ РАН,1995г.
Барановский В.Г. Политическая интеграция в Западной Европе. Москва:
Барановский В.Г. Политическая интеграция в Западной Европе. Москва:
Там же. с.32.
Там же с.35.
Там же. с. 188.
Степан Ситорян. Интеграция стран СНГ.: трудности и
Н.Исингарин. Казахстан и Содружество: проблемы экономической интеграции. Алматы,
Хан.Г.Б., Суворов Л.С., Рахманова Г.Б. Внешняя политика Республики
Н.Назарбаев На пороге ХХ1 века. Алматы, 1996.с.102.
Í.Èñèíãàðèí: Òàìîæåííûé ñîþç: Äåëà è ïëàíû. Àëìàòû,2000. ñ.
Ïåðâûé ýêîíîìè÷åñêèé ôîðóì Åâðîçèéñêîãî ýêîíîìè÷åñêîãî ñîîáùåñòâî: Ìîñêâà, 2003ã.
Êàçàõñòàíñêàÿ Ïðàâäà.2001ã 15 àïðåëÿ.
Н. Назарбаев . Евразийский союз идей, практика, перспективы
Сонда 31 бет
Хазанов А. М., Котляров В.С. Россия-СНГ-Азия (проблемы,
Н. Исингарин. 10 лет СНГ. Ппроблемы, поиски, решения.
Н. Истнгарин. Казахстан и Соодружество, проблемы экономической интеграции.
Д. Назарбаева. Содружество Евразия. Москва, 2000. С. 26
Сонда 35 бет
Казахстанская Правда // 2001, №5 апрель
Н. А. Назарбаев. Казахстан-2030. С. 79
Сборник документов под ред. К. Токаева. Алматы,1998. ІІ
Сборник документов под ред. К. Токаева. Алматы,1998. І
Н. Исингарин. 10 лет СНГ. Проблемы, поиски, решения.
Сонда 224 бет
К. Токаев. Қазақстан Республикасының дипломатиясы. Алматы, 2002. С.93
Н. Исингарин. Казахстан и Соодружество: проблемы экономической интеграции.
К. Токаев. Дипломатия Казахстана. Алматы 2001. С.60
Сборник документов под ред. К. Токаева. Алматы,1998.II том.С.
Сборник документов под ред. Токаева К. Алматы, 1998.
Н. Исингарин. Таможенный союз: Дела и Планы. Алматы,
Сборник документов под ред. К. Токаева. I том.
Хан Г.Б.,Суворов Л.С.,Рахманова Г.Б. Внешняя политика Республики Казахстан.
Сборник документов под редакцией К. Токаева. II том
Информационный бюллетень ЕврАзЭс. Алматы, 2001. 1 часть. С.13
Н. Исингарин. 10 лет СНГ проблемы поиски решения.
Спасибо Т.С. Да здраствует Евразийское сообщество Каз.
АЭС обретает контуры Каз. Правда. 2001 г,
Инф. бюллетень ЕвразЭс №1, Алматы, 2001г. Инф. бюллетень
Первый экономический форум Евразийского Экономического Сообщества. Москва, 2003.
1
ТМД-ның ролі мен маңызы Қазақстан
Халықаралық экономикалық қатынастардың негізі және құрылымы
Қазақстанның экономикасын, рыноктық жүйесі. АҚШ, СНГ, Еуропа елдерінің саясаты, стратегиясы және экономикасы
Аймақтық интеграциялық үрдістері мен Қазақстан
ТМД-дағы саяси-экономикалық интеграция және Қазақстан
Конфедеративтік мемлекеттер бірлестігі
Кеңес Одағының ыдырауы және оның себептері
Еуразиялық Экономикалық Қоғамдастық: Қазақстанның қосқан үлесі
ТМД-дағы экономикалық интеграция және Қазақстан
Еуразиялық экономикалық қоғамдастық