Айналым қаражат көзі

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ......................................................................................................................5
1АЙНАЛЫМ АКТИВТЕРІ МЕН ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.............
1.1 Айналым активтерінің экономикалық мәні, құрылымы және мазмұны…......8
1.2 Міндеттемелердің мәні мен мазмұны және олардың жіктелуі ......................16
1.3 Айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерді басқару саясаты
2 ФИРМАЛАРДЫҢ АЙНАЛЫМ АКТИВТЕРІ МЕН ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕРІН БАСҚАРУЫН
2.1 «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің қаржы-шаруашылық қызметінің сипаттамасы...............................................................................................................35
2.2 Фирманың айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелердің құрылымын
2.3 «Институт Градтранспроект» ЖШС айналым активтерін қолдану тиімділігін талдау..........................................................................................................................50
3ҒАЛАМДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ФИРМАЛАРДЫҢ АЙНАЛЫМ АКТИВТЕРІ МЕН ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕРІН
3.1 Фирмалардың айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерін басқару
3.2 Ғаламдану жағдайында фирманың айналым активтері мен қысқа
ҚОРЫТЫНДЫ........................................................................................................65
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ..........................................................68
ҚОСЫМШАЛАР.....................................................................................................69
КІРІСПЕ
Айналым активтері кез келген фирмада жалпы активтердің көп бөлігін
Нарықтық қатынастардың дамуы фирманың қысқа мерзімді міндеттемелері мен айналым
Қысқа мерзімді міндеттемелер мен айналым активтерінің есебін және талдауын
Фирманың немесе шаруашылық субъектінің дұрыс қызметін жүргізу үшін айналым
Осымен байланысты фирманың айналым активтерінің қолдану тиімділігін көтеру мәселесі
Зерттеліп отырған тақырыптың өзектілігі – қазіргі нарықтағы фирмалардың
Диплом жұмысының мақсаты – фирманың айналым активтері мен қысқа
Қойылған мақсаттарға орай жұмыста келесі мәселелерді шешу қарастырылды:
жалпы айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерге анықтама беру;
айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерін басқару ерекшеліктері мен
айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерін басқаруының қазіргі жағдайына
айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерді басқарудағы әр түрлі
фирмалардың айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерін басқаруындағы мәселелерін
Зерттеу объектісі - «Институт Градтранспроект» ЖШС-тің айналым активтері мен
Ал зерттеу пәні болып айналым активтері мен қысқа мерзімді
Диплом жұмысының құрылымы үш тараудан тұрады. Бірінші тарауында
Екінші тарауда қазіргі уақыттағы фирмалардың айналым активтері мен қысқа
Үшінші тарауда ғаламдық жағдайдағы фирмалардың айналым активтері мен
1 АЙНАЛЫМ АКТИВТЕРІ МЕН ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
1.1 Айналым активтерінің экономикалық мәні, құрылымы және мазмұны
Айналым активтері (айналым капиталы) – бұл бір өндірістік-коммерциялық циклде
Айналым активтерін 2 топқа бөлуге болады:
Тұрақты бөлімі;
Өзгермелі бөлімі.
Тұрақты бөлімі – бұл белгілі бір цикл ішінде үнемі
Өзгермелі бөлімі – бұл ағымдағы активтерге қажеттілігі тек белгілі
Өзінің айналым жасау кезінде айналым активтері ақшалай, өндірістік және
өндірістік қорлары (шикізат және материалдар, қосалқы бөлшектер, аяқталмаған өндіріс,
айналым қорлары (дайын өнім, ақшалай қаражаттар және дебиторлық қарыздар);
Айналым активтерінің басқару объектісі болып:
өтімділік дәрежесі;
құрылымы;
мөлшері;
қалыптасу көздері және олардың құрылымы [1.,].
Өтімділік дәрежесіне байланысты айналым қаражатының құрамы мен құрылымы келесі
Кесте 1
Айналым қаражаттарының өтімділік дәрежесі бойынша құрамы мен құрылымы
Айналым қаражаттарының топтары Енгізілетін қаражаттар құрамы
1 2
Ең өтімді актив 1.1.Ақшалай қаражат
- Касса;
Кесте 1- нің жалғасы
1 2
- Есеп айрысу шоты;
- Валюталық шот;
- Өзге де ақшалай қаражаттар.
1.2.Қысқа мерзімді қаржы салымдары
Жылдам сатылатын актив 2.1.Жөнелетін тауар
2.2.Дебиторлық берешек:
- Тауар, жұмыс, қызмет үшін;
- Алынған вексель бойынша;
- Еншілес фирмалармен;
- Бюджетпен;
- Қызметкерлермен өзге операциялар бойынша;
- Өзге дебиторлармен.
2.3. Өзге айналым капиталы
Баяу сатылатын актив 3.1.Алдағы кезеңде шығысы шегерілген запас және
Дерек көзі:Кадерова Н.Н. Корпоративтік қаржы,[2.,].Экономика,2008ж.,93 бет.
Кестеден көріп отырғанымыздай, айналым қаражаттарының өтімділік дәрежесінің құрамы
Тікелей жоспарлау мүмкіншілігіне байланысты айналым қаражаттары мөлшерлі және мөлшерсіз
Қалыптастыру көздеріне байланысты айналым активтері келесі кестеде көрсетілген (2
Кесте 2
Айналым қаражат көзінің құрамы мен құрылымы
Айналым қаражат көзі
Меншікті Қарыз Қосымша тартылған
Жарғылық капитал Банктің ұзақ мерзімді кредиті
Кредиторлық берешек:
- Жеткізушілер мен
Кесте 2 – нің жалғасы
Үстеме капитал
Резервтегі капитал
Бөлінбеген таза кіріс
Жинақтау қоры
Мақсатты қаржыландыру, сондай – ақ бюджеттен және бюджеттен тыс
Банктің қысқа мерзімді кредиті
Қысқа мерзімді қарыз
Коммерциялық кредит
Инвестициялық салық кредиті
Қызметкерлердің инвестициялық жарнасы мердігерлерге
- Еңбекақы төлеу бойынша
- Сақтандыру бойынша
- Бюджетпен
- Өзге кредиторлармен
Тұтыну қоры
Алдағы шығыс пен төлемнің резерві
Күмәнді борыш бойынша резерв
Қысқа мерзімді өзге міндеттеме
Қайырымдылық және өзге түсім
Дерек көзі:Кадерова Н.Н. Корпоративтік қаржы,[2.,]. Экономика, 2008ж., 95 бет.
Кестеде айналым қаражат көзінің құрамы мен құрылымы көрініс тапқан.
Фирманың айналым капиталының қалай сыныпталатыны келесі суретте
Айналым капиталы
Өндірістік айналым қорлары
Айналыс қорлары
Өндірістік босалқы қорлары
Аяқталмаған өндіріс пен болашақ кезең шығыстары
Дайын өнім
Ақша қаражаттары мен есеп айырысудағы қаражаттар
Мөлшерлі
Мөлшерсіз
Меншікті
Қарыз
Сурет 1. Айналым капиталының сыныптамасы
Дерек көзі: Көпешова Б. Корпорациялар қаржысы, [1.,]. Қазақ университеті,
Суретте айналым капиталының сыныптамасы көрініс тапқан.Фирма үшін айналым қаражаттарын
Айналым капиталын басқару айналым капиталын құру және оны қолдану
Айналым капиталы фирманың жалпы бөлігі болып табылатындықтан, оған келесідей
капиталды қолданудың негізгі түрі, яғни экономикалық ресурс ретінде;
операциялық қызметті қаржыландырушы , экономикалық ресурс ретінде;
негізгі капиталды қолданудың спецификалық мүмкіндіктері мен механизмдері;
табысты (пайданы) жоғарлату арқылы айналым активтерінің өзіндік ерекшеліктерін көтеру;
әр түрлі тәуекелдерді тудыру;
айналым капиталының үнемі айналу кезінде олардың формасын өзгертуі;
әр түрлі нарықтардың жұмыс істеуіне тікелей байланысты;
кәсіпорынның тактикалық мақсаттарымен, миссияларымен тікелей байланысты.
Капиталды қолдануды басқару болып, басқару шешімдерінің жүйелік міндеттері
Капиталды қолдануды басқарудың негізгі міндеттеріне келесілерді жатқызуға болады:
фирманы басқарудың жалпы жүйесіне интеграциялау;
басқару шешімдерінің жалпы сипаттамасын құру;
басқарудың жоғары динамизмі;
белгілі шешімдерді қарастыру кезіндегі олардың көп қырлылығы; Фирманың стратегиялық
Айналым капиталын қолдануының басқару бүкіл фирманы басқару жүйесінде алатын
Кәсіпорынды басқарудың жалпы жүйесі.
Кәсіпорынның қаржысын басқару жүйесі
Кәсіпорынның капиалын басқару жүйесі
Капиталды құруды басқару жүйесі Капиталды қолдануды басқару жүйесі.
Айналым капиталын басқару жүйесі
Сурет 2. Фирманы басқарудың баспалдағы
Дерек көзі: Поляк Г.Б. Финансовый менеджмент, [3.,].Прима, 2003 ж.,
Суретте фирманы басқаруының баспалдағы көрсетілген, бұл жерде фирманы басқарудың
Капиталды қолдануды басқару, яғни фирманы басқарудың арнайы облысы ретінде
қажетті көрсеткіштер негізінде айналым капиталын қолдану талдауын жасау;
капиталды қолдануды басқаруын, оның айналым жасау үдерісіне;
операциялық қызметте капитал қолдануының қозғалысын басқару;
капитал қолдануымен байланысты әр түрлі қаржылық тәуекелдерді басқару;
Операциялық қызметте капитал қолдануын басқару келесідей:
айналым капиталын қолдануын басқару саясатын құрастыру;
айналым капиталын қолдануын басқару.
Айналым капиталының қозғалысын басқару келесідей болып табылады:
ақша ағындарының қозғалысын басқару;
материалдық ағындарының қозғалысын басқару.
Капиталды қолдануды басқаруының механизмінің базасы болып, нарықтық механизмінің реттелінуі,
Айналым активтерін қолданудың басқару мақсаты – ағымдағы және болашақ
Айналым активтерін қолдануының негізгі бағыттары ретінде:
әртараптандыруды оңтайландыру, яғни құрылған капиталды қызмет түрлеріне байланысты бағыттау;
қабылдап отырған тәуекел дәрежесінде капиталды пайдалану арқылы максималды табыс
айналым капиталын пайдалану кезінде барынша қаржылық тәуекелдерді төмендету;
айналым активтеріне керекті кезде реинвестициялық қызметтер жүргізу болып табылады[3.,].
Айналым активтерін басқару жалпы фирманың күнделікті атқаруды қажет ететін
Жалпы фирманың айналым активтерін басқаруды және ұйымдастыруды қаржы менеджменті
Қаржы менеджментін келесі кезеңдердің дәйекті ауысымы ретінде сипаттауға болады:
ақша қаражатын және айналым активтерін пайдаланудың міндетін қою
айналым активтерінің қозғалысын басқарудың қаржылық әдістерін, тәсілдерін анықтау болып
қабылданған шешім бойынша айналым активтері жөніндегі шешімді бизнес-жоспар немесе
айналым активтерін қызмет етуін және орындалуын ұйымдастыру;
айналым активтерін басқаруда бақылау жасау және қажетті түзетулер енгізу,
Қаржы менеджментінің маңызды аспектісі фирманың айналым активтерінің қаржылық жай-күйін
Сөйтіп, қаржы менеджменті фирманың күнделікті өндірісіне қажетті айналым активтерін
Фирманың айналым активтерінің жетіспеушілігі салдары, ең басты фирманың қаржылық
- айналым құрамын және құрылымын анықтау;
- фирманың айналым активтерінің қажеттілік деңгейінің оңтайлы көлемін анықтау;
- айналым активтерінің қалыптастыру көздерінің тиімді тарту жолдарын анықтау;
- айналым активтерін бөлу және оларды ұтымды қолдану шаралары;
- айналым активтерінің сақталуын және қауіпсіздігін қамтамассыз ету.
Айналым құрамы өндірістік қорлар және айналым қорларын қалыптастырушы элементтер
- тауарлы-материалды құндылықтардың қорын басқару;
- дебиторлық қарыздарды басқару;
- есеп қаражаттарын басқару;
- ақша қаражаттарын қалыптастыру.
Мұндағы тауарлы-материалдық қорларды басқару фирманың қызмет етуіне күнделікті қажетті
Дебиторлық қарыздарды басқару фирманың өз қызыметін тиімді ұйымдастырудағы қажетті
Фирманың есеп қаражаттарын басқару, бұл өз кезегінде бухгалтерлік есеп
Ақша қаражаттарын басқаруда фирманың айналым активтерінің күрделі әрі барлық
ақшалай табыстар мен қорларды ұйымдастыру;
ақшалай табыстар мен қорларды жұмсау;
бақылау қызметі.
Мемлекет және фирмалар өзінің игілігіне материалдық өндіріс саласында жасалған
Осы жинақталған немесе ұйымдастырылған ақша қорларын экономикада тиімді
Сонымен қатар фирманың айналым активтерін басқарудың негізі айналым капиталын
Айналым активтерін тиімді қолдану әдістері мен тәсілдері
Айналым активтерінің айналым жылдамдығын анықтау
Әр бір айналым активінің ұзақтығын талдау
Айналым көлемі немесе айналым коэффициенті
Айналым активтерінің абсолютті және қатысты босатылуы
Сурет 3. Айналым активтерін басқарудың тиімділігін анықтау
Дерек көзі: Көпешова Б.Корпорациялар қаржысы, [1.,]. Қазақ университеті, 2010
Мұндағы айналым активтерінің жылдамдығын анықтауда белгілі бір кезеңдегі
Сонымен, айналым активтерінің экономикалық мәні бір өндірістік-коммерциялық циклде толық
1.2 Міндеттемелердің мәні мен мазмұны және олардың жіктелуі
Міндеттемелер (liabilities) – фирмалардың әр түрлі мәмілелер жасасқан кезде
Міндеттемелер әдетте ақшалай құнмен бағаланады немесе қарызды қайтаруға, тауарлар
Қысқа мерзімді міндеттемелер (short-term or current liabilities) – бұл
Ұзақ мерзімді міндеттемелер (long-term liаbilities) – бұл дегеніміз уақыты
Міндеттемелерді 3 топқа бөліп қарастырайық:
нақты;
бағалық;
шартты.
Нақты міндеттемелер – бұл міндеттемелер белгіленген мәмілелер, келісімдер және
Бағалық міндеттемелер – белгілі бір мерзімге дейін нақты сомасы
Шартты міндеттемелер - өткен мерзімдегі операциялар әсерінен болашақ мерзімде
Шартты міндеттемелер қаржылық есептемелерде көрініс табады, егер келесі шарттар
Ол мүмкін болу сипатына ие болу керек;
Оның көлемі сандық дұрыс бағалануы тиіс [4.,].
Ал егер бұл талаптарға сай болмаса, онда ол қаржылық
Ағымдағы міндеттемелерді жабу, егер міндеттемелері болмағанда фирманың күнделікті қызметінде
Несиелік қарыздар - өндiрiсте (шикiзат ретiнде) немесе қайта сату
Қысқа мерзiмдi векселдер. Қысқа мерзiмдi векселдер – кредиторлық қарыз,
Мiндеттемелердiң түрi аталып өткен мәлiмет шарттарының векселiнiң орналастыруында қамтамасыз
Векселдер пайыздық және пайызсыз болып бөлінеді.
- Пайыздық векселдерде векселдердің пайызы, яғни рәсімделген пайыз
- Пайызсыз векселдерде ешқандай пайыз белгіленбейді, бірақ ол векселдер
Ұзақ мерзімді міндеттемелердің ағымдағы бөлігін жабу. Егер де фирманың
Несие берушінің талабымен жабылатын міндеттемелер. GAAP тәртібімен несие берушінің
егер де міндеттемелер несие берушінің талабы бойынша бір операциялық
егер де фирма шарты бұзғаны үшін ұзақ мерзімді міндеттемені
Есептелінген міндеттемелер. Есептелінген міндеттемелер өзіне жұмысшыларға еңбекақы төлемдерін және
Аванстар және қайтаруға тиісті депозиттер. Аванстар мен депозиттерді алу
Аванстар және депозиттер есептілікте қолма-қол ақшаларды дебеттеу және оларға
Алдын-ала төленген табыстар. Алдын-ала төленген табыстар термині фирма әлі
Сондықтан да бұндай төлемдердің пайда болуы фирма үшін ақша
Алдын ала төленген, тауарлар мен қызметтерді орындағаннан кейін пассивті
Салықтық міндеттемелер. Көптеген мемлекеттерде фирмаларға заң жүзінде өздерінің клиенттерінен
- ақша қаражаттары;
- сатудан табыстар;
- сатуға салықтар.
Міндеттемелерді жабу кезінде салықтарды алушылардың атына төленетін салықтар пассивтік
ХҚЕС-на (Халықаралық қаржылық есептілік стандарты) сәйкес, фирма міндеттемені қысқа
1. оны ұйымның қалыпты операциялық кезеңiнiң шеңберінде өтеу
2. ол негізінен сату мақсаттарына арналса;
3. ол есепті күннен кейiн он
4. есепті күннен кейін ең аз
Қалған мiндеттемелердiң барлығы ұзақ мерзiмдi мiндеттемелер ретiнде топтастырылуы тиiс.
Жеткiзушiлер мен мердiгерлердiң алдындағы кредиторлық берешек сияқты кейбiр қысқа
Басқа қысқа мерзiмдi мiндеттемелер қалыпты операциялық кезеңнiң бiр бөлiгi
Өзінің қаржы мiндеттемелерiн, олар қаржылық жағдай туралы есеп күнiнен
1. олардың бастапқы мерзiмi он екi айдан асатын мерзім
2. қаржылық жағдай туралы есеп күнінен кейін және қаржы
Егер фирма несие беру туралы қолда бар келісім бойынша
Фирма тікелей есепті күнге немесе есепті күнге дейін ұзақ
Алайда, егер қарыз беруші қаржылық жағдай туралы есеп күні
Қысқа мерзімді міндеттемелер ретінде топтастырылған қарыздарға қатысты, егер төменде
ұзақ мерзімді негізде қайта қаржыландыру;
қарыз беруге арналған ұзақ мерзімді шартты бұзуды бекіту; және
есепті күннен кейiн ең аз дегенде он екi айдан
Сонымен, міндеттемелердің мәні фирмалардың әр түрлі мәмілелер жасасқан
1.3 Айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерді басқару саясаты
Айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерді басқарудың негізгі мақсаттары
Бұл мақсаттардан келесідей міндеттемелер туындауы мүмкін:
ағымдағы қаржылық қажеттіліктерді теріс өсімге ауыстыру;
айналым қаражаттардың айналымдылығын көбейту;
айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерін басқаруға арналған жалпы
Айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерді басқару кезінде келесілерге
фирманың ағымдағы қаржылық қажеттіліктерін және таза айналым капиталын (меншікті
айналым қаражаттарының айналымдылығын жоғарлату әдістерін іздеу;
айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерін басқаруға арналған саясатты
айналым капиталын басқаруға арналған қаржылық шешімдер критерийлерін анықтау;
айналым активтерінің негізгі элементтерін басқару [5.,].
Айналым активтерін басқарудағы басты сұрақтардың бірі - таза айналым
БАЛАНС
Сурет 4. Таза айналым капиталының құрылымы
Дерек көзі: Снитко Л.Т., Красная Е.Н. Управление оборотным капиталом
Суреттен көріп тұрғанымыздай таза айналым капиталын «астында» анықтағанда айналым
Егер де көрсетіген суретегі фирманың айналым активтерін құруға қажетті
Таза айналым капиталын анықтағаннан кейін ағымдағы қаржылық қажеттіліктер ұғымын
айналым активтері (ақша қаражаттарын қоспағанда) мен кредиторлық борыштар;
босалқы қорға салынған ақша қаражаттарын дебиторлық қарызға қосып, кредиторлық
Фирманың қазіргі уақытқа меншікті айналым қаражаттарына деген жетіспеушілік байқалса,
Ағымдағы қаржылық қажеттіліктердің экономикалық мәні айналым қаражаттарының орташа жылдамдығын
Ағымдағы қаржылық қажеттіліктерді валюта түрінде, сату көлемінің пайызға, сату
қолдану және өткізу кезеңдерінің ұзақтығы (айналым кезеңі);
өндіру көлемінің жоғарлылығы (өндіріс тым жоғары болса, ағымдағы қаржалық
өндірістің маусымдалығы және дайын өнімді өткізілімділігі және де шикізат
нарық коньюктураысының жағдайы (тым «қызған» және бәсекелесігі жоғары нарықта
қосылған құнның нормасы және өлшемі (қосылған құн нормасы қаншалықты
Айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерді басқару саясатының жедел
Айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерді басқару саясаты агрессивті,
Айналым активтерін басқарудағы агрессивті саясаттың ерекшеліктері:
оны өсірудегі шектеулердің болмауы;
ақша қаражаттарының көлемінің көптігі;
шикізат қорларының, материалдардың және дайын өнімнің көлемінің көп болуы;
дебиторлық қарыздың жоғарлылығы;
активтер ішінде айналым активтерінің көп болуы;
айналым құралдарының айналымдылығының ұзақ кезеңге созылуы;
экономикалық рентабельділігінің жоғары болуы [5.,].
Айналым активтерінің басқарудағы консервативті саясаттың ерекшелігі:
айналым активтерінің тым өсіп кетпеуін қадағалау;
айналым активтерінің бүкіл активтердің ішіндегі көлемінің аздығы;
айналым активтерінің айналымдылығының кезеңінің аздығы;
экономикалық рентабельділіктің жоғарлығы.
Біркелкі саясат кезінде барлық көрсеткіштер орташа деңгейде болады.
Агрессивті саясаттың басты ерекшелігі бүкіл пассивтер сомасының ішінде қысқа
Қысқа мерзімді міндеттемелерді басқарудағы консервативті саясаттың ерекшелігі барлық пассивтер
Біркелкі саясатта қысқа мерзімді міндеттемелер басқару қысқа мерзімді несиелердің
Фирма үшін айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерді басқару
Кесте 3
Басқару саясаттырының матрицасы
Қысқа мерзімді міндеттемелерді басқару саясаты Айналым активтерін басқару саясаты
Консервативті Біркелкі Агрессивная
Агрессивті Бір-бірімен қабыспайды Біркелкі Агрессивті
Біркелкі Біркелкі Біркелкі Біркелкі
Консервативті Консервативті Біркелкі Бір-бірімен қабыспайды
Дерек көзі: Снитко Л.Т., Красная Е.Н. Управление оборотным капиталом
Кестеде айналым активтерін басқарудың консервативті саясаты қысқа мерзімді міндеттемелерді
Таза айналым капиталының көлеміне айналым активтерінің қаржыландыру көздерінің қатынасы
Кесте 4
Қысқа мерзімді міндеттемелердің өзгеруі
Көрсеткіштер Көрсеткіштердің өзгеру сипаты
Меншікті қаражаттарды тиімді қолдаунуы Төмендеу Өсу
Қысқа мерзімді міндеттемелер Тұрақылық Өсу
Айналым активтері Өсу Өсу
Меншікті және ұзақ мерзімді заемдық қаражаттар Өсу Тұрақылық
Таза айналым капиталы Өсу Төмендеу
Фирманың қаржылық тұрақтылығы Өсу Төмендеу
Қаржы тұтқасының тиімділігі Төмендеу Өсу
Операциондық тұтқаның әсер ету күші Өсу Төмендеу
Дерек көзі: Снитко Л.Т., Красная Е.Н. Управление оборотным капиталом
Кестеде айналым активтерін қаржыландыру көздерін таңдауда, капитал қолдану деңгейі
Қаржылық қажеттіліктерді жабу, операциялары келесідей ережелермен реттеледі:
Егер операциялық қаржылық қажеттіліктер нөлден жоғары болса, онда ақшалай
Егер операциялық қаржылық қажеттіліктер нөлден төмен болса, онда меншікті
Қолма-қол ақша қаражаттарын басқару соңында меншікті айналым қаражаттары мен
Меншікті айналым қаражаттары мен ағымдағы қаржылық қажеттіліктердің реттегіші болып
Айналым активтерін басқару фирманың капиталды қолдануды басқару жүйесінде және
Фирманың жиынтық операциялық капиталын қолдануды басқару саясатының бір бөлігі
Айналым активтерін басқару белгіленген кезеңдер негізінде жүзеге асырылады. Алдымен
Осылардың нәтижесінде фирманың айналым активтерін басқаруының жалпы дәрежесін және
Келесі этапта (II кезең) фирманың операциялық капиталы арқылы айналым
Консервативті бағыт – бұл бағыт бойынша фирмаға айналым капиталының
Біркелкі бағыт – бұл фирма үшін айналым активтерінің қанағаттарлық
Агрессивті бағыт активтердің жекелеген түрлері бойынша сақтандыру резервтерін төмендету.
Қорыта келе, бұл бағыттардың барлығы айналым активтерінің сомасын және
Ал III кезеңде айналым активтерінің көлемін оңтайландырады. Оңтайландыру үдерісі
Операциялық үдерісте қолданылатын айналым активтерінің тұрақты және өзгермелі
Ал келесі V кезеңде айналым активтері негізінде құрылған және
Қорытынды кезеңде айналым активтерінің рентабельділігін көтеру жұмыстары жүргізіледі. Оның
Айналым активтерін басқару үдерісін жүргізу кезінде, оның негізі
Нарық жағдайында фирманың айналым активтеріне деген қажеттілікті анықтау менеджерлер
Меншік айналым активтеріне қажеттілікті анықтау нормалау үдерісінде жүзеге асырылады.
Нормативтер жиынтық және жеке болып бөлінеді.
Жеке норматив өндірістік материалдық қорлардың (шикізат, материал, отын,
Жиынтық норматив – барлық жеке нормативтер қосындысы.
Осымен байланысты, норма – бір дана өнімге қандайда бір
ресурстарды артық жұмсамау үшін;
фирманың бекітілген жұмыс істеу тәртібін қамтамасыз ету үшін;
шығарылатын өнімнің берілген сипатынан ауытқымау үшін;
айналадағы орта және еңбек жағдайын қажетті дәрежеде ұстау үшін;
фирманың қызметін жоспарлау барысында мәліметтер базасын құру үшін.
Айналым құралдарының нормативін анықтау үшін 3 әдіс қолданылады:
коэффициенттік;
статистико-аналитикалық;
тікелей өлшу әдісі [4.,].
Коэффициенттік әдіс – айналым құралдарыдың жиынтық нормативінің жоспарланған кезең
Осындай әдіс арқылы айналым активтерінің кез келген элементі бойынша
Статистико-аналитикалық әдісі айналым құралдарының нормативін жоспарлы кезеңнің тауарлы-материалдық құндылықтардың
Бұл әдісті қолдану үшін тікелей өлшеу әдісі арқылы норма
Дебиторлық қарызды басқару әдістері. Дебиторлардан төлемдерді алу фирманың қаражаттары
Дебиторлық қарызды басқарудың келесідей әдістері бар:
тапсырыстардың есебі, шоттарды рәсімдеу және дебиторлық қарыздың сипатын анықтау;
дебиторлардың АВС-талдауын өткізу;
қарыздардың анализін өнімнің түрі бойынша жүргізу, тауарлардың инкассациясының тиімсіз
бар дебиторлық қарыздардың нақты құнын анықтау;
үмітсіз қарыздар сомасы бойынша дебиторлық қарыздардың төмендеуі;
дебиторлық және кредиторлық қарыздар қатынасын қадағалау;
мерзімінен бұрын төленген қарыздар бойынша жеңілдіктерді анықтау;
дебиторлық қарызды сату – факторинг мүмкіндіктерін бағалау.
Дебиторлық қарыздардың пайда болуы бойынша қадағалау және анализін жасау
Болашақта фирма дебиторларынан ала алатын қаражаттарды анықтау және
Фирманың ақша қаражаттар ағының келуін миксимизациялау үшін мерзімдері мен
жеңілдіктерге қол жеткізуге болатын алдын ала төлемдер;
алдын ала төлемдер мен несиеге сатуды өзіне кіргізетін, жартылай
өткізілімге беру – бұл жерде ескерілетін жағдай, фирма тауарлар
аралық шоттар орнату – ұзақ мерзімді мәмілелерде тиімді және
банктік кепілдік – дебиторлардың өздерінің міндеттемелерін орындамаған жағдайда банк
Икемді баға белгілеу – фирманы инфляциялық шығыннан қорғау үшін
Мәмілелерді жасау стратегиясы. Егер алдын ала төлемнің барлығын алуға
Сатылымның әр түрлеріне мақсатты тұспалын орнату, мысалы, несиеге сатудың
Өткізуді жүргізетін бөліміне сатылымның тиімділігін көтергені үшін және төлемдерді
Мәмілелердегі жеңілдіктер. Клиенттерге жеңілдік беру ақталған дейді, егер бұл
Егер фирма ақша қаражаттарының дефицитіне ұрынса, ақша қаражатының келуін
Басқа да тең жағдайларда да, ерте төлемдер үшін жеңілдіктерге,
Инфляцияның және альтернативті салымдардың жеңілдіктерге әсері. Инфляция кезінде кез
Дебиторлық қарыздар мен кредиторлық қарыздар арасында тепе-теңдікті тапқан кезде,
Ақша қаражаттарын басқару әдістері. Ақша қаражаттарын басқарудың негізгі мақсаты
Ақша қаражаттарының бюджеті өзіне болжанған ақша қаражаттары төлемі мен
Ақша қаражаттарының көлемін оңтайландыру үшін және босалқы қорларды басқару
а) ақша қаражаттарының және олардың эквиваленттерінің көлемін;
б) олардың қай бөлігін есеп айырысу шотында, ал қай
в) қашан және қай көлемде ақша қаражаттары мен
Батыс тәжірибесінде көбінесе Баумол үлгісі мен Миллер-Орр үлгісін кеңінен
Баумол үлгісі бойынша фирма өзінің жұмысын максималды және мақсатты
Қалпына келтіру (Q) сомасы келесі формуламен анықталады:
(1).
мұндағы, V – кезеңде (жыл, тоқсан, ай) керек болатын
c – ақша қаражаттарын бағалы қағаздарға конвертациялаудан шығындар.
r – фирма үшін тиімді және мүмкін болатын қысқа
Сонымен, ақша қаражаттарының орташа босалқы қорын құрайды Q/2, ал
k=V*Q
Бұндай ақша қаражаттарын басқару саясатын жүргізу үшін жалпы шығын
ЖШ=CK+r*Q/2
Бұл формуладағы бірінші қосылғыш тікелей шығындар, екіншісі – ақша
Баумол үлгісі өте қарапайым және шығындары тұрақты және оңай
Миллер мен Орр үлгісі өзіне қарапайымдылық пен реалистілікті кіріктіреді.
Қаржылық менеджердің қаражаттардың есепті шоттардағы қалдығын басқарудың мәні келесідей:
Айналым капиталын қаржыландыру үлгісі. Қаржылық менеджменттің теориясында менеджердің айналым
(АК=ҰП-АТА)
Осыдан, әр стратегияға баланстардың базалық басқаруы сәйкес келеді.
Кемшіліксіз үлгінің құрылуы «ағымдағы активтер» және «ағымдағы міндеттемелер» категориясының
«Кемшіліксіз» термині, бұл жерде міндетті түрде дегенді емес, олардың
ҰП=АТА
Жақсы жұмыс істегісі келетін фирмалар үшін айналым қаражаттарын басқарудың
Агрессивті үлгі бойынша, ұзақ мерзімді пассивтер айналымнан тыс активтер
(АК=ЖБ)
Ағымдағы активтердің өзгермелі бөлігі толық көлемде қысқа мерзімді міндеттемелер
ҰП=АТА+ЖБ
Консервативті үлгі бойынша ағымдағы активтердің өзгермелі бөлігі дәл солай
(ТАК=АА)
Сөзсіз, үлгі қолдан ұрықтандырған сипатқа ие. Бұл стратегия бойынша
ҰП=АТА+ЖБ+ӨБ
Келісімді (компросмиссті) үлгі ең өмірге жақын болып келеді.
(ТАК=ЖБ+0,5*ӨБ)
Белгілі бір кезеңдерде фирма ағымдағы активтердің керек емес көлеміне
ҰП=АТА+ЖБ+0,5*ӨБ
Сонымен, айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерді басқару саясаты
Қорыта келе, айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерді
2 ФИРМАЛАРДЫҢ АЙНАЛЫМ АКТИВТЕРІ МЕН ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕРІН
2.1 «Институт Градтранспроект» ЖШС қаржы-шаруашылық қызметінің сипаттамасы
«Институт Градтранспроект» ЖШС Қазақстан Республикасындағы барлық құрлыс түрімен, сонымен
Әр фирмада өзінің қызмет ету үлгісі, басқару құрылымы,фирманың ішкі
Директор
Директор орынбасары
Бас маман
Жетекші инженер
Инженер
Сурет 5. «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің басқару құрылымы
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде құрады
Суретте «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің басқару құрылымы көрсетілген. Фирмада
Кесте 5
«Институт Градтранспроект» ЖШС-нің SWOT талдауы
Күшті жақтары:
Құрлыс саласындағы бәсекелесті дамыту.
Жаңа техникалармен қамтамассыз етілуі.
Жоғарғы қызмет көрсету қабілеті.
Құрлыс саласындағы қызметтің барлық түрімен жұмыс жасау.
Әлсіз жақтары:
Жаңа техникалармен жабдықтарғанымен,оны дұрыс қолданбау.
Жұмысшылардың қауіпсіздік ережесін сақтамауы.
Жұмысқа сатып алынған құрлыс материалдардың тиімді пайдаланбауы, ұрлануы.
Мүмкіндіктері:
Қызметтерінің сапасын жоғарлату.
Барлық қауіпсіз технологияларды ескеру.
Халықаралық талаптармен үйлестіре отырып, жаңа стандарттар жасау және қолданыстағыларды
Қауіптері:
Салынған жобалардың физикалық жағынан қатты тозуының нәтижесінде қауіптердің ұлғаюы.
Макроэкономикалық тәуекелдерді іске асыру жағдайында, құрлыс қызметтеріне сұраныстың төмендеуі
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде құрады
Кестеден көріп отырғанымыздай «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің барлық күшті жақтары,
Ең жоғарғы технологияларға сүйене отырып, клиенттерге олардың құрлыс
Кесте 6
«Институт Градтранспроект» ЖШС-нің активтердің құрамы мен құрылымы
Активтер 2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл
Сомасы % Сомасы % Сомасы %
Қысқа мерзімді 1497233 65 3042183 65,8 1357525 46,8
Ұзақ мерзімді 806950 35 1579710 34,2 1542339 53,2
Барлығы 2304183 100 4621893 100 2899864 100
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде құрады
Кестеде «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің активтердің құрамы мен құрылымы талданған.
Сурет 6. «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің активтердің құрамы мен құрылымының
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде құрады
Суретте «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің активтердің құрамы мен құрылымының диаграммасы
Кесте 7
«Институт Градтранспроект» ЖШС-нің пассивтерінің құрамы мен құрылымы
Пассивтер 2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл
Сомасы % Сомасы % Сомасы %
Қысқа мерзімді 13350109 579,4 7243062 156,7 4452152 153,5
Ұзақ мерзімді - - - - - -
Меншік капитал -11045925 -479,4 -2621169 -56,7 -1552288
Барлығы 2304184 100 4621893 100 2899864 100
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде құрады
Кестеде «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің пассивтерінің құрамы мен құрылымы талданған.
Сурет 7. «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің пассивтерінің құрамы мен құрылымының
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде құрады
Суретте «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің пассивтерінің құрамы мен құрылымының диаграммасы
Сонымен, «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің қаржы-шаруашылық қызметінің сипаттамасы оның қай
2.2 Фирманың айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелердің құрылымын
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді, талдау барысында,
Баланс мәліметтері бойынша айналым активтерінің құрамы мен құрылымы келесі
Кесте 8
«Институт Градтранспроект» ЖШС-нің айналым активтерінің құрамы мен құрылымы
Активтер
2008 жыл
2009 жыл
2010 жыл
сомасы
%
сомасы
%
сомасы
%
Ақшалай құралдар
772 743
51,6
2 456 214
80,7
629 649
46,4
Қысқа мерзімді дебиторлық борыш
440 817
29,4
46 684
1,5
479 132
35,3
Ағымдағы салықтық активтер
272 389
18,2
147 662
4,9
147 662
10,9
Басқа да, қысқа мерзімді активтер
11 284
0,8
391 624
12,9
101 083
7,4
Қысқа мерзімдік активтердің барлығы
1 497 233
100
3 042 183
100
1 357 525
100
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде құрады
Кестеден көріп отырғанымыздай фирманың айналым активтерінің
Сурет 8. «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің айналым активтерінің құрамы мен
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде құрады
Суретте «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің айналым активтерінің құрамы мен
Кесте 9
Таза айналым капиталын талдау
Атауы
Есептеу алгоритмі
2008 жыл
2009 жыл
2010 жыл
Таза айналым капиталы
Меншік капиталы -
-11852875
-4200879
-3094627
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде құрады
Кестеден көріп отырғанымыздай, «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің таза айналым капиталы
Қаржы менеджментінің маңызды аспектісінің бірі ретінде фирманың қысқа
Кесте 10
«Институт Градтранспроект» ЖШС-нің қысқа мерзімді міндеттемелерінің құрамы мен құрылымы
Міндеттеме 2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл
сомасы % сомасы % сомасы %
Салықтар бойынша міндеттемелер 18 119 0,1 49 518 0,7
Басқа міндеттемелер бойынша, міндетті және ерікті төлемдер 6 108
Қысқа мерзімді кредиторлық қарыз 2 184 457 16,4 2
Басқа да, қысқа мерзімді міндеттемелер
11 141425 83,5 4 462 140 61,6 1 723
Қысқа мерзімді міндеттемелердің барлығы
13 350109
100 7 243 062 100 4 452 152 100
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде құрады
Кестеден көріп отырғанымыздай «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің қысқа мерзімді міндеттемелерінің
Сурет 9. «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің қысқа мерзімді міндеттемелерінің құрамы
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде құрады
Суретте «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің қысқа мерзімді міндеттемелерінің құрамы мен
Фирма басшылығы осы фирманың материалдық – техникалық базасын нығайтуға
Кесте 11
«Институт Градтранспроект» ЖШС-нің айналым активтерінің құрамы мен құрылымының өзгерістері
Активтер 2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл Өзгерістер
2008-2009 жж. 2009-2010 жж.
Теңге % Теңге %
Ақшалай құралдар 772 743 2 456 214 629 649
Қысқа мерзімді дебиторлық борыш 440 817 46 684 479
Ағымдағы салықтық активтер 272 389 147 662 147 662
Басқа да, қысқа мерзімді активтер 11 284 391 624
Қысқа мерзімдік активтердің барлығы
1 497 233 3 042 183 1 357 525
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде құрады
Кестеде «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің айналым активтерінің құрамы мен құрылымының
Сурет 10. «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің айналым активтерінің құрамы мен
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде құрады
Суретте «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің айналым активтерінің құрамы мен құрылымдарының
Кесте 12
«Институт Градтранспроект» ЖШС-нің қысқа мерзімді міндеттеменің құрамы мен құрылымының
Міндетті капитал
2009 жыл 2009 жыл 2010 жыл
Өзгерістер
2008-2009 жж. 2009-2010 жж.
Теңге % Теңге %
Салықтар бойынша міндеттемелер 18 119 49 518 776 539
31399 173,3 727021 1468
Міндетті және ерікті төлемдер 6 108 0 50 750
0 0 0 0
Кесте 12-нің жалғасы
Қысқа мерзімді кредиторлық қарыз 2 184 457 2 731
546947 25,04 -830481 -38,02
Басқа да, қысқа мерзімді міндеттемелер 11 141 425 4
-6679285 -59,9 -2738200 -61,4
Қысқа мерзімді міндеттемелердің барлығы
13 350 109 7 243 062 4 452 152
-6100939 -145,7 -2841660 -39,2
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде құрады
Кестеден көріп көріп отырғанымыздай, фирманың қысқа мерзімді міндеттемелерінің өзгерістері
Сурет 11. «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің қысқа мерзімді міндеттеменің құрамы
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде құрады
Суретте «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің қысқа мерзімді міндеттеменің құрамы мен
Кез келген фирманың қаржылық потенциялын, оның қалыптасқан меншік капиталы
Кесте 13
«Институт Градтранспроект» ЖШС-нің меншік капиталының қалыптастырудағы көрсеткіштерді талдау
Атауы Көрсеткіштерді есептеу алгоритмі Есептелінуі
2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл
Меншік капитал есебінен қажетті айналымнан тыс активтер Ұзақ
806950
1579710
1542339
Меншік капитал есебінен айналым активтерін қалыптастыру Қысқа мерзімді
1497233
3042183
1357525
Таза айналым капиталы МК-( Ұзақ мерзімді актердің барлығы
-11852875
-4200879
-3094627
Меншік капитал маневерлеу коэффициенті ТАК/МK -1.1
-1.6
-1.9
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде құрады
Кестедегі мәліметтерден фирманың меншіктік капиталының қалыптасу саясаты көрініс тапқан.
Альтманның Z үлгілері:
1.Екі факторлы Альтманның Z үлгісі:
- Ктл- ағымдық өтімділік коэффициенті
- Кз- тәуелділік коэффициенті
- (-1,0736) және 0,0579- коэффициентінің салмақтық мәндері
- (-0,3877)- тұрақты мөлшер
Z= -0,3877+ Ктл*(-1,0736)+ Кз*0.0579
Ктл= ағымдағы активтер/ағымдағы міндеттемелер
Кз= қарыз қаражаттары/ қарыз көздерінің жалпы
Екі факторлы Альтманның Z үлгісінің коэффициенттері талдау
келесі кестеде көрсетілген (14 кесте).
Кесте 14
Екі факторлы Альтманның Z үлгісінің коэффициенттерін талдау
Коэффициент 2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл Өзгерістер
2008-2009жж. 2009-2010жж.
ағымдағы өтімділік коэффициенті 0,1 0,4
0,3
0,3
-0,1
тәуелділік коэффициенті 0,2 0,6
0,6
0,4
0
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде құрады
Кестеде үш жылдық екі факторлы Альтманның Z үлгісінің
2008 жыл: Z=-0,3877+0.1*(-1,0736)+0.2*0.0579= - 0.48348
Z

Ұқсас жұмыстар

Кәсіпорынның ақшалай қаражаттарын басқарудың мәні

Корпорация капиталының құны мен құрылымы

Кәсіпорын қаржысын ұйымдастыру мен басқару

Кәсіпорынның ақшалай қаражаттар айналысын басқарудың теориялық негіздері

Ақшалай қаражат қорлардың экономикалық мазмұны

Кәсіпорынның айналым капиталын бағалау

Айналым қаражаттарын қалыптастыру көздері. (меншікті және несиелік айналым капиталы)

Кәсіпорында қаржылық ресурстарды құру және қолдану

Кәсіпорынның қаржылық жағдайын ЖШС СП «FIAL» мысалында қаржылық коэфиценттерін бағалау