Семей өңірінің географиялық жағдайы
Жоспар
КІРІСПЕ 1
I. ҒЫЛЫМИ ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ 3
II. ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛДАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ. 7
III. Семей өңірінің географиялық жағдайы. 9
IV.ОМЫРТҚАСЫЗДАРДЫҢ ҚОРШАҒАН ОРТАҒА БЕЙІМДЕЛУШІЛІКТЕРІ. 12
V Ғылыми – зерттеу бөлімі 21
5.1 Бүркеніш рең. 21
5.2 Жасырушы рең. 22
5.3 Сақтандырушы рең 26
5.4 Қорғаныш рең (мимикрия) 30
ҚОРЫТЫНДЫ 33
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 34
КІРІСПЕ
Организмдер эволюция барысында өзін қоршаған орта жағдайларына бейімделеді.
Мекен ету ортасына байланысты әр түрлі бейімделушілік пайда
Курс жұмысы бірнеше міндеттерден тұрады. Біріншіден бунакденелілердің жабындық
I. ҒЫЛЫМИ ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
Осы курс жүмысын жазу барысында көптеген атақты ғалымдардың
II. ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛДАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ.
Насекомдарды барлық жерде кездестіруге болады. Ауада, құрылықта, суда,
III. Семей өңірінің географиялық жағдайы.
Шығыс Қазақстан облысы - Қазақстан Республикасының солтүстік-шығысындағы
Халқының саны (2006) - 1 430 000 адам
Өңір климаты ерекше географиялық орналасуымен ерекшеленеді, құрылықта, мұхиттардан
Семей - Шығыс Қазақстан облысындағы ең ірі қала.
Семей қаласының алғашқы атауы "Доржинкит" болған. Орыс зерттеушілерінің
Семейдің іргетасы ресми түрде 1728 жылы Ресей патшасының
Климаты. Облыс климаты шұғыл континентті. Территориясының солтүстігінде қоңыржай
Облыс территориясы дала мен шөлейт және биік таулы
Облыс климатының қалыптасуына негізгі үш ауа массасы әсер
Жазықтар мен аласа таулы аудандарда жыл боый үнемі
Жыл бойғы жауын – шашын мөлшерінің таралуы
Метеостанция I II III IV V VI
Шемонайха 13 16 15 30 64 39 59
Балағаш 10 6 8 13 24 34 54
Семей 18 13 17 14 24 35 35
Жарма 7 12 10 12 22 30 22
Көкпекті 26 18 16 12 22 30 32
Аякөз 8 7 10 12 30 28 27
Таңысық 7 6 6 11 13 26 21
Ауа температурасының айлық өзгерістері (t0 C)
Айлар Көп жылдық орташа t
Семей Өскемен Семей Өскемен
Қаңтар -16,4 -47 -49 6 8
Ақпан -15,8 -45 -47 7 8
Наурыз -8,6 -41 -40 24 20
Сәуір -4,6 -24 -30 31 29
Мамыр 14,1 -10 -9 37 36
Маусым 19,8 -1 0 41 38
Шілде 21,9 5 5 42 41
Тамыз 19,3 1 0 42 40
Қыркүйек 13,0 -8 -9 37 37
Қазан 4,4 -18 -33 29 28
Қараша -6,0 -49 -44 17 18
Желтоқсан -13,6 -46 -48 8 14
Агроклимат ресурстары. Адмның шаруашылық әрекетіне климаттың әсері зор.
Көпжылдық температура корсеткіші (ай сайын)
Метеостанция Теңіз деңгейінен биіктігі (м. есебімен) Орташа t+100
Шемонайха 309 133 2151
Семей 208 149 2654
Шалабай 376 136 2312
Жарма 689 133 2183
Көкпекті 510 147 2544
Аякөз 660 143 2340
Зайсан 625 162 2962
Семей қаласы бойынша аязсыз мерзімнің ұзақтығы
Үсік түсу мерзімі Аязсыз мерзімнің ұзқтығы
соңғы
Алғашқы
Ең
алғашқы Ең
соңғы Ең
алғашқы Ең
соңғы орташа Ең аз Ең көп
13-IV-1939ж
30-V-1906ж
1-IV-1961ж
6-IX-1947ж
1-IX-1975ж
9-X-1917ж
5-X-1987ж
139күн
102күн
1938ж
169күн
1939ж
Ішкі сулары: облыс аумағындағы судың барлық түрлері, өзендер
Өзендер: Ертіс , Ұржар, Қатынсу,Аякөз, Еміл. Ал жаз
Көлдер: Зайсан көлі, Марқакөл, Маралды көл, Язово көлі,
Жер асты сулары: Қабатаралық сулар.
IV.ОМЫРТҚАСЫЗДАРДЫҢ ҚОРШАҒАН ОРТАҒА БЕЙІМДЕЛУШІЛІКТЕРІ.
Эволюция барысында өз тіршілігін сақтап қалу үшін жан-жануарларда
Бунақденелілердің реңі әр түрлі жэне тіпті түрлі-түсті, бірақ
Көпшілік қарыскөбелектердің жүлдызқүрттары жалғанаяқтарының артқы екі жүбымен бүтаққа
Қорғаныш реңнің кең таралуы табиғаттағы кездейсоқ қүбылыс емес,
Бүркеніш рең. Бейімделудің бұл түрі ашық жерлерде тіршілік
Жасырушы рең - жануарлардың дене пішіні мен реңі
Көбінесе улы және шағатын жәндіктерге тән белгі. Сона
Қорғаныш рең (мимикрия) - қауіпсіз, жәндіктердің пішіні, реңі,
Неше түрлі жәндіктер гүлдерге, жапырақтарға, бұтақтарға, тікенектерге үқсағыш
Малайзиядағы гүл дәуіті ашық түске боялган. Ол жапырақтардың
Тропикалық ормандарда тіршілік ететін жапыраққанатты шегірткелерді өсімдіктің жасыл
Ағаштардың қарайған, шіріген діңдерін жазды күндері жақсылап қарасаң
Табиғатта бәрі бір-бірімен тығыз байланыста. Danaus plexippus тұқымдасына
Улы заттардың молочайдың құрамында болуы әр түрлі. Данаидалардың
Құртшаяндардың улы аппараты жемін өлтіру және жауларынан қоргану
25аузына апарып жейді, егер де жемі қыбырлап қашуға
Ағылшын ғалымы Фабр көптеген буынаяқтыларды зертеген, эсіресе өрмекшітэрізділерді
Тарантул мен жаргаққанаттыларға жататын араның бір түрін алып,
Бунақденелілердің мінез-қүлқы өте жақсы дамыған. Мысалы, оған аралар
Сарықұйрықты қаракүйенің дернәсілі өзінің жауларын түктерінің шытырлаған даусынан
Увальна атты үлкен қанатсыз шегіртке өте баяу қозгалады.
Чернотелка атты қоңыз қауіпті жағдай туғанда алдыңғы аяқтарына
Жүз мың түрді біріктіретін қабыршаққанаттылардың ішінде медведицалар ең
Көптеген бунақденелілердің ашық түсі жыртқыштардан қорғап қалады. Ал
Кейбір жануарлар түстерін 2-3 секундта да өзгерте алады.
Қосқанаттылардың ішіндегі гүл шыбындары немесе журчалкалар гүлдердің
Көпшілігі пішіні мен реңіне байланысты мимикрияға мысал болады,
Атақты ағылшын ғалымы Н.Тинберген мимикрияның қаншалықты маңызды болатындығын
Ағылшындардың айтуы бойынша, егер де жүлдызқүрттардың түктері күзде
Кейбір жүлдызқүрттар жауына улы тікенектерін атады. Кононопрядтың жүлдызқүрттары
Осындай улы, әрі түрлі түстерге боялған түктер жыртқыштардан
Көптеген бунақденелілер жыртқыштарды алдайды. Мысалы, Оңтүстік Америкада тіршілік
Кұстар аралардың шаққанын үмытпайды, сондықтан олардан аулақ жүреді.
Гүлдердің арасында тіршілік ететін дэуіттер жасыл түсімен көзге
Табиғатта көзге эрең көрінетін жануарларда түр-түсін өзгертеді екен.
Жануарлар мен қоршаған орта арасында өте тығыз әрі
Көптеген жануарлар жауларынан қорғану үшін жер астында пана
Арфа атты үлу жақсы дамыған бүлшықетті аяғымен топырақтың
Жыртқыштар қорегіне шабуыл жасағанда ең жанды жерінен алады,
Кейбір бүнакденелілер денесінде үлкен бір жүп көздер тәрізді
Көбелектермен қоректенетін кұстар көздерді көргенде, өзінің жауы үкі
V Ғылыми – зерттеу бөлімі
5.1 Бүркеніш рең.
Көптеген көбелектер мен басқа да бунақденелілерді қанаттарының, денесінің
Дәуіттер Маnteidae -
Қабыршаққанаттылар Gonepteryx rhamni L. – Лимонница
Инеліктер Lestes dryas Kirby.
Түзуқанаттылар Decticus verrucivorus L. - Кузнечик серый
Palomena prasina L. - Щитник зеленый
Palomena rufipes – Щитник красноногий
Қатқылқанаттылар Coreus marginatus L. - Клоп
Сеtопіа аurata L. - Бронзовка золотистая
Lytta vesicatoria L. - Мушка шпанская
Meloidae L Нарывник шеффер
Әдетте ірі және денесі созылыңқы. Қарастырылып отырған нағыз
5.2 Жасырушы рең.
Бұл реңге байланысты өрмекшілерді мысалга алуға болады. Өрмекшілердің
Насекомдардың көбі ұрпағына қамқорлық жасайды. Қарапайым жағдайларда аналықтары
Көктемде, жазда гүлдердің үстінде отырған қып-қызыл қара дақтары
Жүмыртқалардан өте үсақ, эрі қозғалмалы дернэсілдер шығады. Олар
Табиғатта насекомдардың жабындық реңі өте кең тараған. Жазды
Инеліктер Calopteryx splendens Harr. - Красотка
Қабыршаққанаттылар Dira maera L. – Бархатка
Қатқылқанаттылар Leptinotarsa decemlineata Say. - Колорад қоңызы
Жартылай қатқылқанаттылар Щитниик
Инеліктер өте кең таралған, түщы су қоймалары бар
5.3 Сақтандырушы рең
Көпшілік насекомдар ұрпаққа қамқорлық жасауға байланысты күрделі мінез-қүлықпен
Oryctes nasicornis L. - Носорог қоңызы
Hemiptera - Жартылай қатқылқанаттылар Қандала
Жарғаққанаттылар Bombus agrorum F.- Шмель садовый
Шмель лесной
Навозница желтая
Vespa crabro L. - Шершень обыкновенный
Vespula vulgaris L. - Оса пилюльная
Насекомдардың мінез-қүлқы өте күрделі, яғни мінез-қүлық инстинктерінің жиынтығы
Оса тәрізділердің Vespidae туысының өкілдері шаншарын қорғану үшін
Эволюция
Мінез-құлығы мен дене пішініне байланысты сақтандырғыш бейімделушіліктері жарғаққанаттыларда
Қандалаларға бір қарағанда оның өткір жағымсыз иіс бөлетініне
5.4 Қорғаныш рең (мимикрия)
Бейімділік реңдер мен тұрпаттардың пайда болу процесі оның
Қабыршаққанаттылар Aegeria apifarmis – Стеклянница топлевая большая
Agrumenia carniolica – пестрянка глазчатая
Қатқылқанаттылар Meloidae quadripunctata L. - Нарывник четырехточечный
Қосқанаттылар Эумуха
Жартылай қатқылқанаттылар Graphosoma lineatum L. - Клоп
Сақтандырғаш реңдердің пайдалы екендігіне мынадай бақылаулар мен эксперименттер
Гүл шыбындары немесе сирфидтер гүлдердің жанында көп мөлшерде
Көбелектер әдемі, нәзік насекомдар. Бұлардың жаулары көп. Тіршілік
ҚОРЫТЫНДЫ
Қоршаған орта мен жануарлар арасында өте күрделі әрі
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Акимушкин Исчезающие животные. Красная книга.Москва. 1968
Бей-йиенко Я.Г. Общая энтомология,Москва.1980
Жизнь животных под ред. Зенкенича Л.Н. Москва, 1969.
Козлов М.З. Нинбур. Ваша коллекция."Просвещение",1971г.
Козлов М.А., И.М.Олигер. Школьный
Мамаев Б.М. ,Медведев Л.Н. Правдин Ф.Н. «Определитель насекомых
Мамаев Б.Н. Определитель насекомых по личинкам",Москва. Просвещение. 1972г.
МамаеЕ Б.М. ,Бордукова З.А". "Энтомология для учителя". Москва
Мамаев Б.М. "Школьный атлас-определитель насекомых» Москва, Просвещение. 1985г.
Мариковский Л.И. "В мире насекомых с фотоаппаратом", Алма-Ата
Мариковский Л.К. Жизнь насекомых. 1, Алма-Ата. 1978
Насекомые Казахстана (отв. ред. Митяев А.Д.). Алма-Ата, Наука.
Плавильщиков Н.Н. Краткая энтомология. Учпедгиз .1961.
Плавильщиков Н.Н. Определение насекомых. Учпедгиз .1961
Станек З.Я. "Иллюстрированная энциклопедия насекомых".Прага, "Артия".1977.
Тусіпова К.С. Омыртқасыздар зоологиясы.-Алматы, 1999-3306. Б.63-150
Фабр Ж."Жизнь насекомых", Москва-Ленинград, 1924.
Фасулати К. К. «Полевое изучение наземных беспозвоночных» Москва
Семей өңірінің тарихи топонимдері географиясын зерттеудің перспективалары мен маңызы
Маңғыстау өңірі табиғат компоненттеріне физикалық-географиялық сипаттамасы
ХIX–XX ғ. басындағы тарбағатай өңірінің қазақтары (тарихи-этнографиялық зерттеу)
Шығыс Қазақстанның киелі ескерткіштерінің зерттелуі
Орыс Географиялық Қоғамы
Ұлытау өңірінің тарихи географиясы (XV ғ. – XIX ғ. соңы)
Шығыс Қазақстан өңірінің туристік потенциалы
Кеңес кезеңіндегі Қазақстанның географиялық және геологиялық зерттелуі
Шығыс Қазақстан облысының табиғаты және туристік рекреациялық мүмкіншіліктері
ХІХ ғасырдың екінші шерігінде крепостнойлық правоның әсеріне қарамастан