Мемлекеттің жинақтаушы зейнетақы қоры
Мазмұны
Кіріспе..................................................................................................................3
1 Қаржы нарығы мен ұйымдарды реттеудің теориялық негіздері
1.1. Қаржы нарығын басқарудың басыңқы салалары...................................5-8
1.2. Қаржы нарығы мен ұйымдарды бақылау агенттіктері........................9-14
1.3. Қаржы нарығы мен ұйымдарды бақылау агенттігінің міндеттері...15-19
2 Қазақстандағы қаржы нарығы мен ұйымдарды басқару мен
2.1.Қаржы нарығы мен ұйымдарды бақылау агенттерінің қызметтері..20-22
2.2. Қаржы нарығын ұйымдастырушылар мен оларыдың жай күйі.........23-24
2.3. Қаржы нарығы мен ұйымдарды реттеудегі негізгі жұмыс
3 Қазақстан Республикасында қаржы нарығын жетілдіру жолдары
3.1. Қаржы нарығы мен ұйымдарды реттеу мен бақылауды
Қорытынды.................................................................................................31-32
Қолданылған әдебиеттер................................................................................33
Қосымша
Кіріспе
Қаржы нарығы басыңқы салаларды инвестициялау үшін уақытша басы
Қаржы нарығын экономикада қор нарығы деп те атайды.
Қаржы нарығындағы жоспарды үдемелі енгізу қор нарығы сегменттерінің:
Қаржы нарығы – бұл, ең алдымен дербес экономикалық
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайындағы қаржы нарығы қаржы ресурстарын
Экономикалық әдебиеттерде және шаруашылық практикада қаржы нарығы ұғымы
Қаржы нарығы ақша нарығын, несие капиталы нарығын және
Ақша нарығы дегеніміз қолм-қол ақша ғана емес, қолма
Несие нарығы несие бойынша банктердің несие операцияларымен
Ақша мен несие нарықтары, әдеттегідей, айналым активтерінің
Капитал нарығында қоғамдық өндіріс қатысушыларының орташа және ұзақ
Қаржы нарығында сатып алу –сатудың объектісі айрықшалықты
Функционалдық тұрғыдан қаржы нарығы – бұл шаруашылық
1 Қаржы нарығы мен ұйымдардың реттеудің теориялық негіздері
1.1 Қаржы нарығын басқарудың басыңқы салалары
Қаржы нарығы-құнды қағаздар айналысына байланысты экономикалық қатынастар және
Қаржы нарығының ұғымы көбінесе кең түрде, оған ақша
Қаржы нарығының айырмашылығы ақша нарығы төлем қаражаттарының нарығы
Қаржы нарығының негізінен ұзақ мерзімді сипаттағы міндеттемелер немесе
Қаржы нарығы қызмет жағынан алғанда кәсіпорындардың, банктердің, мемлекеттің
Қаржы нарығының ұғымы көбінесе кең түрде, оған ақша,
Несие нарығы банктердің орташа және ұзақ мерзімді ссудалары
Қарыз несие түрінде мынадай негізгі қағидаларға сүйенеді:
Қарыз несие түрінде белгіленген мерзімге беріледі, ол ақталғаннан
кәсіпорындар мен жеке адамдар несиені қандай мақсатта алса,
кәсіпорындар мен жеке адамдар қарызды алып пайдаланғаны үшін
Банкте беретін несие қысқа, ұзақ, орта мерзімді болып
Орта мерзімді несие 2- жылға жаңа құрылысқа, өндірісті
10 және одан да көп жылға ұзақ мерзімді
Несиенің әртүрлі формалары бар: банктік, коммерциялық, тұтыну халықаралық
Банк несиесінде банк клиентінің векселін есепке ала отырып,
Коммерциялық несие кәсіпорындардың мұқтаждықтарына беріледі.
Тұтыну несиесі-бұл тұтынушылардың тауралар мен қызметтерді кейінге қалдырып,
Халықаралық несие бұл шетелдерге берілетін немесе олардан қарызға
Чектік несиеде банк клиентке төлем жасауға қажетті соманы
Несие өзінің қызметтерін банктер арқылы атқарады. Саяси экономикалық
Қаржы нарығы негізінен, ұзақ мерзімді сипаттағы міндеттемелер немесе
Нарықтардың барлық тұрпаттарының өзара байланысты қаржы нарығы болуының
реттелген тауар нарығының болуы, яғни тауарлар мен қызметтердің
Ұлттық банкі тарапынан ақша айналысын дұрыс реттеу; бұған
Несие нарығын жандандыру толық оны коммерцияландыру, яғни несие
Мыналар қаржы нарығы қызметінің алғышарттары болып табылады:
Бәсекені дамытып, монополиялық үстемдікті шектеу мақсатымен меншіктің барлық
Қаржы ресурстарын қайта бөлуде мемлекеттің ролін қысқарту; өндірістік
Шаруашылық субьектілері мен халықтың құнды қағаздарға салынатын ақшалай
бюджет тапшылығын қаржыландыру үшін ссуда қорын пайдалануды доғару;
Қаржы нарығының маңызы бос ақша қаражаттарын алып, оларды
1.2 Қаржы нарығы мен ұйымдарды бақылау агенттіктері
Қаржы нарығының жұмыс істеу шарттарына мыналар жатады :
1) реттеліген тауар нарығының болуы, яғни кез келген
2) Ұлттық (орталық) банк тарапынан ақша айналысын қалыпты
3) несие нарығының жандырылуы, оның толық коммерциялануы, яғни
Кез келген субъектінің қаржы ресурстарына қажеттілігі және оны
1) бәсекені дамыту мен монополизмді шектеу мақсатындағы материалдық
2) қаржы ресурстарын қайта бөлудегі мемлекет рөлінің қысқаруы:
3) шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халықтың бағалы қағаздарға
4) бюджет тапшылықтарын қаржыландыру үшін несие қорын пайдалануды
Қаржы нарығының маңызы бос ақша қаражаттарын алу
Оның жұмыс істеу әкімшіл - әміршіл экономикаға тән
Қаржы нарығы бағалы қағаздардың бағасын белгілеу жолымен бизнестің
Қаржы нарығының болуы инфляцияны тежейді, өйткені бюджет тапшылығын
Экономикалық реформа процесінде қаржы рыногінің қалыптасып, жұмыс істеуі
Инфляция бағалы қағаздарға айтарлықтай шектеу жасайды- олар қысқа
Қаржы нарығының дамуы халықтың көпшілік бөлігінің тұрмыс деңгейінің
Қаржы нарығыныің жұмыс істеуінің маңызды факторы сонымен қатар
Қаржы нарығының жандануы корпоративтік бағалы қағаздарды – экономиканың
Инвестициялық институттар, қор биржалары, биржадан тыс сауда, депозит
Капиталды және басқа халықаралық, аймақтық және жергілікті қаржының
Кредит берушілер мен қарыз алушылардан шығын, тәуекелділік, табыс,
Шетел капиталына арна жүргізу қабілеті маңызды, яғни барлық
Халықаралық қаржы орталығының міндеттері әртүрлі валюта секторлары арасындағы
Қаржы нарығының элементтері дүниежүзілік қаржы жүйесін құрайды, ол
өзара байланысқан ақша нарықтарында активтермен сауданы ірі банктермен
делдал банктерге қаражаттың төрелік ағындарының бір секторынан басқа
халықаралық ақша нарығының нақтырақ бағасы бойынша операцияларына қатынасатын
Қаржы нарығының дамуы оған жаңа қатысушылардың пайда болуы
Қазақстанның қаржы нарығына халықаралық беделге ие болған шетелдік
нарықтық бәсекелестіктің қажетті деңгейін қолдау;
қаржы жүйесінің клиенттеріне отандық қаржы институттары талап етпеген
жергілікті қаржы жүйесінің қызметкерлерінің біліктілігін арттыру.
Мұндай ұстанымды орындау үшін мыналар қажет:
тіркеу шартын теңестіру жөніндегі мәселені қарастыру, отандық және
уақытша индекстің күшін жою туралы ұсыныстар енгізу, соған
республикада жұмыс істеуге отандық қаржы делдалдары меңгермеген қызмет
шетелдің кәсіпқой қаржы делдалдарына банк аралық төлемдер жүйесіне
Қаржы нарығы өзіне тән инфрақұрылымы және жаңа принципті
Қаржы нарығы сату-сатып алу обьектісі болып спецификалық тауарлар
Қор биржасы бағалы қағаздар (акция, облигация) сатылатын және
Ан = Д/ Кп*100%
Бұнда А/ н-акция нарқы немесе биржалық курс
Д-дивиденд
Бұл формула экономикалық мағынасы мынада: егер акцияны сатып
Бағалы қағаздар курсы қозғалысының ең белгілі қорытынды көрсеткіші
Қалыптасып келе жатқан қаржы нарығының ең маңызды элементі-бағалы
Акция (француз сөзі) дегеніміз- акционерлік қоғам капиталына белгілі
Акциялар категриялары бойынша елеулі түрде айрықшаланады: еңбек ұжымының
Кәсіпорынның акциялары еңбек ұжымының акцияларын шығаруға құқы бар
Акционерлік қоғамның акциялары кәсіпорын мүлкінің барлық сомасына немесе
Облигация дегеніміз - көрсетілген кірісті оның иесіне төлеу
Облигацияның бірнеше түрі болады: мемлекеттік, жергілікті (муниципалды) және
Вексель заң бойынша үлгіде толтырылатын құжат. Ол вексель
Аударылатын вексель (тратта), бір адамның басқа біреуге, үшінші
Депозиттік сертификат-бұл банкімен шығарылатын ақша нарығының құралы. Мерзімде
Жинақ сертификаты -ақша салушының депозитін белгіленген мерзімі өткеннен
Чек- белгілі нысандағы банкіден ақша алатын немесе алу-беру
1.3. Қаржы нарығы мен ұйымдарды бақылау агенттігінің міндеттері
Халықаралық сауданы кеңейту және капиталдың халықаралық ағымдарын дамыту
Қазір Франкурттағы, Париждегі және Цюрихтегі сияқты көптеген ұлттық
Еуропаның қаржы нарығындағы біріншілік үшін Ұлыбританияның Монетарлық Одағына
Қаржы мәртебесін құру және нығайту үшін кез-келген қаржы
жергілікті нарықты дамытудан;
оны аймақтық қаржы орталығына қайта құрудан;
оның халықаралық қаржы орталығы кезеңіне дейінгі өсуінен.
Қаржы орталықтарының пайда болуына Еуропаның ірі агломерацияларына капиталдар
Жасырақ қаржы орталықтары-Гонконг, Сингапур, Бахрейн және басқалары капитал
қаржы нарығы құралдарының кең өрісі;
олардың ішкі және сыртқы секторларға барынша қатысуы;
байланыстың тиімді халықаралық жүйелері;
дамыған кредит жүйесі мен келешекке арналған қор биржасының
салық салудың бірыңғайлығы;
шетелдік қарыз алушыларға биржалық баға белгіленімдеріне байланысты шетелдің
Ќаржы институттарын 2 топќа бөлуге болады: бірінші топ
Ќаржы делдалдары міндеттемелердің шот есебінен ресурстыќ базасын ќўрайды
Коммерциялыќ банктің ерекше рөлі: біріншіден, коммерциялыќ банктер аќшалай
Нарықтық экономиканың бөлінбес бөлігі болып-валюталық нарық табылады. Бұл
Валюта-бұл ақша бірлігі және оны тауар құны мөлшерін
сол елдің ақша бірлігі (Қазақстан теңгесі, АҚШ доллары,
шетел мемлекетінің ақша белгісі, шетел ақша бірлігі түріндегі
халықаралық /аймақтық/ ақша есептеу бірлігі және төлем құралы
Валюта қолдану саласы мен тәртібіне қарай былай бөлінеді:
еркін конверсияланатын /толық қайтарымды/ және ол кез-келген шетел
барлық валюталық операциялар бойынша ішінара /ішінара қайтарымды/ конверсияланатын;
конверсияланбайтын /қайтпайтын тұйық/ - тек бір елдің шеңберінде
Көптеген дамушы елдердің ұлттық валютасы тұйықталған болып келеді.
Нарықтық экономикада ұлттық валюта теңге нарықтың қалыптасуына және
Ұлттық валюта теңгенің енгізілуі Қазақстан Республикасының егеменді мемлекетінің
Барлық елдерде валютаны конверсиялау жетістік ретінде қарастырылады, прогрессивті
Валютаны конверсияландыру дегеніміз-алдымен экономиканың әлемдік нарықта бәсекелестік қабілеттілігін
өнімнің технологиялық профилінің импортты ауыстыратын өндірісінің міндетті дамуын
мемлекеттің төлем балансын жетілдіру;
инфлицияның қарқынын төмендету.
Валюта қаржылық және тауарлық конверсиялану жағдайында жүзеге асады.
Сондай-ақ валютаны конверсиялануы бойынша сыртқы және ішкі деп
Сыртқы экономикалық байланыстар бойынша /шетел валютасын сатып алу,
Әрбір ұлттық валютаның басқа елдің ақша бірлігінде бағасы
Номиналды (атаулы) айырбас курсы-бұл ұлттық валюта мен шетел
Нақты айырбас курсы-бұл екі елдегі баға деңгейінің арақатынасын
Валюта курсы сұраным мен ұсынымның оған деген арақатынасымен
Шетел валютасына деген сұранымның көлемі төмендегідей факторлармен байланысты:
тауар мен қызмет көрсету импортына елдің тұтынысы;
туристтердің шығындары;
әртүрлі төлем түрлеріне және тағы басқалар.
Валютаның ұсыным мөлшері елдің экспорт көлемімен, сыртқы заиммен
ұлттық табыстың көлемі және өндіріс шығындарының деңгейі;
ақшаның нақты сатып алу қабілеттілігі және елдегі инфляция
төлем балансының жағдайы;
елдегі пайыз мөлшерінің деңгейі;
әлемдік нарықтағы валютаға деген сенімділік және тағы басқалар.
Валютаны тұрақтандырудың нолдендіру, девальвациялау, ревальвациялау, деноминациялау әдістері бар.
Ревальвация-бұл ұлтық валюта курсының шетел валютасы қатынасына қарай
2 Қазақстандағы қаржы нарығы мен ұйымдарды басқару мен
2.1.Қаржы нарығы мен ұйымдарды бақылау агенттерінің қызметтері
Қазіргі кездегі өзекті мәселелердің бірі сақтандыру компанияларының қаржы
Макроэкономиканың тұрғысынан алып қарағанда қаржы делдалдарының ролі жыл
Көрсеткіш
Нақты
2000 2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Барлығы қаржы институттарының активтері (млрд теңге) 648,8 1007,8
Барлығы қаржы институттарының активтері (млн доллар) 4552,3 6845,5
ЖІӨ-ге %-бен 25,0 31,0 38,1 46,4 58,1 70,4
Барлығы инстутуционалды инвесторлардың активтері (млрд теңге) 120,9 191,2
Барлығы инстутиционалды инвесторлардың активтері (млн доллар) 848,3 1298,7
ЖІӨ-ге %-бен 4,7 5,9 7,7 8,7 9,5 9,9
Мәлімет көзі: Қзақстанның Ұлттық банк мәліметі негізінде
Қаржы институтары бұл ең алдымен дербес экономикалық категория
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында қаржы институттары қаржы ресурстарын
Қаржы нарығының институттары негізінен, ұзақ мерзімді сипаттағы міндеттемелер
Нарықтардың барлық тұрпаттарының өзара байланысты қаржы институттары болуының
реттелген тауар нарығының болуы, яғни тауарлар мен қызметтердің
Ұлттық банкі тарапынан ақша айналысын дұрыс реттеу; бұған
Несие нарығын жандандыру толық оны коммерцияландыру, яғни несие
Мыналар қаржы институттарының қызметінің алғышарттары болып табылады:
Бәсекені дамытып, монополиялық үстемдікті шектеу мақсатымен меншіктің барлық
Қаржы ресурстарын қайта бөлуде мемлекеттің ролін қысқарту; өндірістік
Шаруашылық субьектілері мен халықтың құнды қағаздарға салынатын ақшалай
бюджет тапшылығын қаржыландыру үшін ссуда қорын пайдалануды доғару;
2.2. Қаржы нарығын ұйымдастырушылар мен олардың жай күйі
Қаржы институттарының-бюджеттен тыс қорлардың ақша қаражаттары қозғалыстарын 1998
Мемлекеттік әлеуметттік сақтандыру қоры. Бұл қор сақтық әдістерімен
Жасалу көздері:
кәсіпорындар мен ұйымдардың сақтық жарналары
мемлекеттік бюджеттің қаражаттары;
санаторийлерге, демалыс үйлеріне, курорттарға жолдамаларды сатудан түскен табыс;
басқадай көздер;
Қордың қаражаттары мынаған жұмсалды:
жәрдемақылар төлеуге.
Санаторлық-курорттық қызмет көрсетулерді қаржыландыруға;
Кәсіподақтардың қызметін материалдық қамтамасыз етуге;
Мемлекеттің жинақтаушы зейнетақы қоры.
а) зейнеткерлер мен жәрдемақылар төлеу үшін қаражаттар жинау,
ә) аймақтық әлеуметтік бағдарламаларды қаржыландыруға қатысу;
Бұл қордың қаражаттары мынандай көздерден жасалынды:
Міндетті зейнетақы жарналары
меншік нысандарына қарамастан барлық шаруашылық органдары төлейтін сақтық
жоғарғы органдардың қаражаттары;
ерікті зейнетақы жарналары және т.б.
Зейнетақы қорының жұмсалу бағыттары:
заңнамаға сәйкес зейнетақыларды төлеу;
балаға қарау жөніндегі жәрдемақыларды төлеу;
материалдық көмектің бір жолғы төлемақылары;
зейнетақыларды инекстеуге байланысты оларды көбейтуге байланысты болатын шығыстар.
Қазақстанның ТМД-да және Орталық Азияда қаржы секторында аймақтық
Бұл ретте негізгі міндеттердің бірі қаржы секторының бәсекелестік
2.3. Қаржы нарығы мен ұйымдарды реттеудегі негізгі жұмыс
Қорландыруға байланысты қиындықтарының әсер етуімен банктер кредиттеуді шектеді
Кредит нарығындағы болып отырған өтімділік деңгейі банктердің тәуекелдерді
Сұраныстың төмендеуіне кредиттеу талаптарының, атап айтқанда пайыздық ставкалардың
2008 жылғы бірінші жартыжылдықта қаржылық емес ұйымдарға қатысты
кепілмен қамтамасыз ету құнының өзгеру тәуекелі;
жылжымайтын мүлік нарығының даму перспективалары;
заемшылардың төлем жасауға қабілетінің жалпы деңгейі;
жалпы экономикалық күтулер;
5) жоғары тәуекелді заемдардың несие портфеліндегі үлесінің өзгеруі
Сонымен қатар бәсекелестік және қорландыру мен капитал ресурстарының
Кредит нарығы өзінің пайда болуының жүйелік сипатын көрсете
Мемлекет капиталданған банктердің ұзақ мерзімді қатысушысы болып қалмайды.
Екіншіден, Стресті активтер қоры құрылды. Оның қызметі қазақстандық
Банктерден мұндай қарыздарды сатып алу банктердің балансын өтімділігі
2008 жылы республикалық бюджеттен Стресті активтер қорын капиталдандыруға
3 Қазақстан Республикасында қаржы нарығын жетілдіру жолдары
3.1. Қаржы нарығы мен ұйымдарды реттеу мен бақылауды
ерекшеліктері
Қазақстан қаржы нарығының жеткілікті дамуы үшін қаржы құралдарының
қаржы құралдары мен сауда-саттықты және қаржы нарығының жағдайы
сауданы валюталық және пайыздық тәуекелділіктерді, басқа мақсаттарды хеджерлеуге
бағалы қағаздардың орталық депозитарийі мен қазақстандық банк арқылы
қолма-қол ақшасыз төлем құралдарын жетілдіру және олардың қолдану
рейтингілер, қор индекстері, қаржы нарығының мониторгинтері сияқты өнімдерді
айналымға бағалы қағаздардың жаңа түрлерін және басқа да
Қазақстанның қаржы нарығында айналымға көрші мемлекеттерден басқа да
қаржы нарығын мемлекеттік реттеу жүйесін Ұлттық банк пен
Орта мерзiмдi перспективада қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын
Банк секторының бәсекелестiгiн ырықтандыру және арттыру Шетелдiк банктердiң
мiндеттi сақтандыру жүйесiн жетiлдiру;түсiндiру жұмыстарын жүргiзудi қоса алғанда,
Акционерлiк қоғамдар қызметiнiң ашықтық деңгейiн арттыру, қор нарығының
Акционерлiк қоғамдар қызметiнiң ашықтық деңгейiн арттыруға корпоративтiк басқару
Сондай-ақ қазақстандық компаниялардағы корпоративтiк басқару деңгейiн корпоративтiк басқару
Қорытынды
Курстық жұмысымды қорытындылай келе экономикадағы қаржы нарығының
Қаржы нарығы құнды қағаздар айналысына байланысты экономикалық қатынастар
Бағалы қағаздар нарығының кейбір белгілері қазан революциясына дейін
Бағалы қағаздар нарығына қатысушыларды және оған қатысу жағдайларын
Қазақстанда бағалы қағаздар нарығына негізгі қатысушылар-оларды шығарушылар және
Жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық портфельдерін әртараптандыру үшін Үкімет
Қаржылық қадағалау агенттігі жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық саясатын
Инновациялық, индустриялық және инфрақұрылымдық жобаларды іске асыру. Экономикалық
Инфрақұрылымға, әсіресе электр энергетикасы секторына инвестициялар ұзақ мерзімді
Үздік әлемдік тәжірибе инфрақұрылымды дамыту экономикалық белсенділікті қолдау
Қолданылған әдебиеттер
Баймұратов О. Қазақстан қаржы нарығы Алматы,
Құлпыбаев С. Қаржы Алматы, 2005
Есқараев Ө. Қазақстан Республикасының нарығын мемлекеттік реттеу
Адикенов Т Банки и фондовый рынок
Көшенова Г. Ақша. Несие. Банк. Алматы, 2001
Сейтқасымов Г. Ақша. Несие. Банк. Алматы,
Мақыш С. Б. Ақша айналысы және несие
Давыдова Л., Райманов Д. Қазақстан Республикасының банк
Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: – Алматы:
Берлин С.И. Теория финансов. Учебное пособие. - М.:
Құлпыбаев С, Баязитова Ш., Баязитова А. Қаржы теориясы.
құралы. - Алматы: Мерей, 2001 350б
Мельников В. Қаржының жалпы курсы Алматы, 2003
Финансы. Учебник для вузов. Под ред. М.В. Романовского.
Перспектива /ЮРАЙТ, 2001
Мельников В Қаржының жалпы курсы Алматы,
Ж. Қуанышқызы // Қазақстанның қаржы нарығының болашағы/
Есдаулетова Г. // Қаржы нарығының инфрақұрылымы/ Экономика негіздері
Алтайбаева Ж. // Қазақстанның қаржы нарығын оңтайластыру/ Экономика
Қосымша
Еуропаның қаржы орталықтары (2004-2008)
2
Ресей Федерациясының бюджеттен тыс қорлары
Жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтерін талдау
Қазақстан Республикасындағы бюджеттен тыс қорлардың қызмет ету жағдайлары
Жинақтаушы зейнетақы қорлары - мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры мен мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорлары
Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің теориялық негіздері
Халықты зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесін басқарудың теориялық және методологиялық аспектілері
Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының жиынтық инвестициялық портфелі
Жалпымемлекеттік (аумақтық) көлемде республикалық және жергілікті бюджеттер қаржы ресурстарын ұйымдастырудың ең белгілі нысаны
Бюджеттен тыс қорлар, олардың қаржы жүйесіндегі орны туралы
Мемлекеттік бюджеттен тыс қорлар