Ақшаның түрлері
Жоспар
Қосымшалар
Кіріспе
I-тарау Ақша жүйесінің теоретикалық аспектілері
1.1. Ақша жүйесі, оның элементтері және типтері
6
1.2. Ақша айналымы туралы ұғым және оның
11
1.3. Ақша айналысы заңы және мәні
14
II-тарау Қазақстан Республикасының ақша жүйесі
2.1. Қазақстан Республикасының 1993 жылғы ақша реформасы 20
2.2. Ақшаның түрлері 26
III-тарау Теңге бағамын тұрақтандыру жолы
36
Қорытынды
41
Қолданылған әдебиеттер
43
Кіріспе
Ақша ежелгі заманда пайда болды. Олар тауар өндірісінің
Әрбір ерекше тауар міндетті түрде тұтыну құны ретінде
Алғашқы қауымдық құрылыс кезінде бір тауардың басқа бір
Тауар өндірісінің дамуы барысында кездейсоқ айырбас жиіленді. Жалпы
Тауар өндірісінің өсуіне байланысты неғұрлым жиі айырбасталатын тауар
Сонымен, ақша – бұл барлық тауарлардың құнын өлшейтін,
Ақшаның оьъективті қажеттігі тауар өндірісі және айналысының болуына
Ақша - өндіріс және бөлу пролцесіндегі адамдар арасындағы
жалпыға тікелей айырбасталу формасы;
айырбас құнның дербес формасы;
еңбек өлшемінің заттай (материалдану) формасы;
Жалпыға тікелей айырбасталу формасы, оның кез келген материалдық
Курстық жұмыстың мақсаты, ақша жүйесінің және ақша айналымының
Ал курстық жұмыттың міндеті, ақша жүйесі және ақша
Курстық жұмыс тек қана ақша жүйесінің және ақша
Бірінші, тарауда ақша жүйесінің теоретикалық аспектілері туралы жазылған.
Екінші, тарауда Қазақстан Республикасының 1993 жылғы ақша реформасы,
Үшінші, таруда теңге бағамының тұрақтандыру жолдары, оның ішінде
6
I-тарау Ақша жүйесінің теоретикалық аспектілері
1.1.
Ақша жүйесі – ол тарихи қалыптасқан және мемлекеттің
Қазақстан Республикасының ақша жүйесі 1995 жылы 30 наурыздағы
Ақша жүйесі келесі элементтерден тұрады:
Ақша бірлігінің атауы. Қазақстан Республикасының ақша бірлігі ретінде
Ақша белгілерінің түрлері. Егер 1991 жылы 1 қаңтарына
Эмиссия тәртібі. Қолма-қол ақшаларды шығарып, олардың айналысын ұйымдастыру
7
қолсыз ақша эквивалентін алумен банкнота мен монеталарды сату
Ақша түрлері. Заңды төлем құралы болып табылатын: қағаз
Валюталық бағам дегеніміз- бұл басқа бір елдің ақша
Ақша жүйесінің типі: ақша - ерекше тауар ретінде
Металл ақша айналысы, бұл жүйеде ақша тауары, яғни
Несие ақшалары және қағаз ақша айналысы, бұл жүйеде
Әрбір мемлекетте жалпыға ортақ құн эквиваленті ретінде қабылдаған
Биметализм – ол мемлекет заңды түрде жалпыға ортақ
Биметализм үш түрі болған:
Қатар жүретін валюта жүйесі – онда алтын мен
8
Қос валюталы жүйе – онда металдардың сандық арақатынасын
“Қосалқы” валюта жүйесі – онда алтын мен күміс
Биметаллизм жүйесі Батыс Еуропа мемлекеттерінде XYI – XYII
Биметаллизм жүйесі өскелең капиталистік шаруашылықтың талабын қанағаттандыра алмады,
Капиталистік тауарлы өндірістің қарқынды дамуы тұрақты ақшаны, яғни
9
Монометаллизм - ол жалпы эквивалент ретінде тек
Патшалық Ресейде күміс монометаллизм 1839-1843 жж. жүргізілген ақша
Алғашқыда алтын монометаллизмі ақша жүйесі ретінде XVIII ғ.
Құн белгілерінің алтынға айырбасталу ерекшеліктеріне байланысты алтын монометаллизмінің
Алтын монетлы стандарт – оған негізгі төмендегі белгілері
елдің ішкі айналымында алтын монеталар жүреді және ол
алтын монеталарды еркін соғу рұқсат етілген;
айналымдағы несие ақшалары (банкнота, майда монеалл монеталар) көрсетілген
10
алтынды, шетел валютасын елден еркін алып шығұға және
Алтын монеталы стандарт капитализмнің алғашқы сатысы – еркін
Бірінші дүниежүзілік соғыс бюджеттің тапшылығынарттырады. Оны жабу мақсатында
Алтын құймалы стандарт – оның алтын монеталы стандарттан
Алтын девизді (алтын валюталы) стандарт – ол банкнотаның
11
валютаның тұрақтылығын бір қалыпта сақтау девиздік саясат әдісімен,
1929-1933 жж. әлемдік экономикалық дағдарыс нәтижесінде барлық мемлекеттерде
1944 ж. Бреттон-Вудсте құрылған Халықаралық валюта жүйесі еркін
1976-1978 жж. Ямайка Халықаралық валюта жүйесі алтынның айналыстан
1.2. Ақша айналымы туралы ұғым және оның құрлымы.
Көптеген шетел басылымдарына ақша айналымы деген ұғым кездеспейді.
12
қолма-қол ақша емес ақшаның ақшаның қозғалысын білдіретін кең
Жоспарлы – орталықтанған экономика жағдайында ақша айналымының ерекшеліктері:
қолма-қол ақша да, қолма-қол емес ақша да кәсіпорындардың
мемлекет заңмен ақша айналымын: қолма-қол ақша және қолма-қол
ақша айналымы мемлекеттік жоспарлау жүйесінің объектісі ретінде директивалық
ақша айналымы біртектес мемлекеттік меншік формасына қызмет көрсетті;
ақша айналымының алғашқы және қорытынды кезеңдері мемлекеттік банкте
мемлекеттік жүйелер алдын ала өнімге баға белгілеумен және
КСРО негізінде құрылған ТМД елдерінің нарықтық қатынастарға өту
13
мәнінде ақша айналысы – ақша айналымының тек бір
Нарықтық экономика үлгісі жағдайындағы ақша айналымына тән ерекшеліктер:
ақша айналымы негізінен шаруашылықтағы нарықтық қатынастарға қызмет жасайды,
қолма-қол ақша және қолма-қол емес ақша айналымдарын заңмен
ақша айналымы мемлекеттің, коммерциялық банктердің, заңды және жеке
ақша айналымы әр түрлі меншік формасы жағдайында жүреді;
ақша айналымының алғашқы және қорытынды кезеңдері орталықтанбаған, яғни
қолма-қол ақша және қолма-қол емес ақша айналымы бір-бірімен
қолма-қол ақша эмиссиясын Орталық банк жүргізіп, ал қолма-қол
Сонымен, ақша айналымы деп қолма-қол және қолма-қол емес
Ал металл ақша жүйесінде әрі тауар, әрі ақша
14
Қазіргі ақша айналымын құн айналымы деп айтуға болмайды.
Айналыста жүретін тек қолма-қол ақша, ол ақша айналымының
1.3.Ақша айналысы заңы және мәні
Ақша айналысы заңы – құн заңының айналыс аясындағы
Стб
А мөлш.= ------------
А жылд.
Ақша айналысы заңының мәні – ақшаның айналыс құралы
15
қосындысын бір аттас ақша өлемінің айналым санына (айналым
Ақша тек айналыс құралы ғана емес, сонымен бірге
-Стбн + Ст – Сө
А мөлш.=------------------------------ + Ақ
А жылд.
Онда:
А мөлш. – айналыс құралы және төлем
құралы қызметтеріне қажет ақша мөлшері;
Стб
Стбн -
Ст
Сө
Ақ
Ажылд. – айналыс құралы және төлем құралы
айналымының орташа саны (айналыс жылдамдығы).
Осы теңдіктегі ел экономикасында сатылған тауарлар бағасынан айналыста
16
Қазақстанда және басқа да директивалы экономика үлгісінен нарықтық
Сөйтіп айналысқа қажетті ақша мөлшері өндірістің даму жағдайларына
несиенің даму деңгейі, егер тауардың көп бөлігі несиеге
қолма-қол ақшасыз есеп айырысудың дамуы;
ақша айналымының санының өсуі.
Айналысқа ақша екі формада эмиссияланады (шығарылады): қолма-қол ақша,
Ақша айналымының екі жағының (қолма-қол ақша мен банктік
17
алмасуы жалпы ақша массасының құрамын анықтауы қажет етеді.
Өнеркәсібі өркенденген мемлекеттерде ақша массасы құрамын анықтау үшін
М1 – айналыстағы қолма-қол ақша (банкноталар, монеталар, ал
М2 – оған М1 агрегаты және мерзімді 4
М3 – оған М2 агрегаты және арнаулы несие
М4 – оған М3 агрегаты және ірі коммерциялық
Қорыта айтқанда, әрбір келесі ақша агрегаты өзінен алдыңғылардың
Ақша массасының нақты құрамы әр мемлекеттің өзіне тән
Қазақстан Республикасының ақша массасының құрлымына келесі ақша агрегаты
М0 – айналыстағы қолма-қол ақша;
18
М1 - өзіне М0 агрегатын және шаруашылық субъектілерінің
М2 - өзіне М1 агрегатын, сонымен бірге жеке
тұлғалардың мерзімді салымдарын біріктіреді;
М3 - өзіне М2 агрегатын және мемлекеттік займы
Ақша агрегатының құрылымы тұрақты қалыпта болмайды. Ол ақша
Ақша массасы бірнеше жолмен өсуі мүмкін:
банкноталар мен монеталарды эмиссиялау есебінен;
орталық банктен коммероциялық банктердің несие алуымен;
мемлекеттік бюджеттің кемшілігін жабу үшін орталық банктің үкіметкенесие
орталық банктің асыл металдарды, шетел валютасын және мемлекеттік
чек шығарумен немесе коммерциялық банктердің салым тарту негізінде
Ақша массасы көлемінің өзгеруіне айналыстағы ақша массасының өзгермелігімен
19
Ақша массасы айналымның баяулаулы – ұлттық жиынтық өнімді
20
ІІ-тарау Қазақстан Республикасының ақша жүйесі.
2.1. Қазақстан Республикасының 1993 жылғы ақша
Бір адамның ауыстыратын ақшаның ең жоғары мөлшері 1000
1991 ж 23 қаңтардан бастап бір уақытта салымдарды
“Павловск” реформасы нәтижесінде айналыстан 8 млрд рубль алынып
Бірақ бұл шара рубльдің сатып алу қабілетінің ұлғаюына
Қайта құру жағдайында өндірістің құлдырауымен бірге айналыстағы ақша
1990 ж. нақты ақшаның эмиссиясы 25 млрд рубльді
1991 ж. қаңтарда “1961 жылғы 50 және 100
21
КСРО ыдыраған соң кеңес валютасы – рубль бірінші
КСРО ыдыраған соң ақшаны дизентеграциялау процесі өте күрделі
КСРО республикаларының егемендігі жарияланғаннан кейін барлық 15 ұлттық
1992 ж. шілде айында Орталық банктердің корреспонденттік шоттарындағы
22
болып енгізгендер қатарына (1995 ж. Тәжікстанды қоспағанда) Түрікменстан,
1992 ж. 9 қазанда ТМД-ның сегіз мемлекеттерімен қол
1991 ж. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін Қазақстан ТМД-ның
Сөйтіп, Ресей Федерациясында және одан тысқары жерлердегі айналыста
1993 ж. 23 шілдесінде Ресейдің Орталық банкі 1961-1991
23
Қазақстан Республикасы Президенттің Жарлығымен екі күн өткен соң
Ресейдегі ақша реформасы ескі үлгідегі ақшаларды ТМД елдеріне,
1992 ж. бірінші жартысында-ақ Қазақстан Республикасының жетекшілері ендігі
1993 ж. 12 қарашада Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.
1993 ж. 15 қарашада сағат 8–де Қазақстан мемлекетінде
1993 ж. 18 қарашадан бастап теңге Қазақстан Республикасында
Қолма-қол ақша, рубльдік шоттардағы жинақтар мен салымдар 500
Қазақстан Республикасының жасы 16-дан асқан барлық азаматтары 100
24
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі теңгенің валюталықкурсын бекітті: 1
Сөйтіп, 1993 ж. 15 қарашада Қазақстан тарихында алғашқы
Халықаралық валюта қоры Қазақстанда ұлттық валюта енгізу акциясын
Айналымға теңгені еннгізу инфляцияның қарқындауы және бұрынғы одақтас
1995 ж. орта кезінде Ұлттық банк пен Қаржы
25
ноталарды және басқа мемлекеттік бағалы қағаздарды шығарғаннан кейін
1997 ж. мемлекеттің алтын валюта қоры кәсіпорынды жекеменшіктендіру
1998 ж. Оңтүстік-Шығыс Азиядағы дағдарыстың күшеюң, әлемдік бағалардың
1999 ж. сәуірінен Қазақстан үкіметі теңгенің еркін өзгермелі
26
Қазақстанның төңірегіндегі елдерде – біздің негізгі сауда әріптесімізде
Біз Ресейден әкелінетін кейбір импорттық тауарларға өте елеулі
Міне, осы тұрғыдан алғанда жағдайдан шығудың бір ғана
Сонымен Қазақстан теңгесі көп жылдан астам уақыт берік
2.2. Ақшаның түрлері.
Ақша өзінің дамуы барысында екі түрге бөлінеді: толық
Толық құнды ақшалар – номиналдық құны оны дайындауға
Мұндай ақшаларға металл ақшалар, соның ішінде мыстан, күмістен
27
Монетаның бет жағы – авверс, артқы жағы –
“Монета” сөзінің шығуын римдіктердің жүрегі саналатын шіркеу құдайы
Алғашқы монеталар VII ғ. б. э. б. Ертедегі
Алтын айналысына бірқатар елдер де ХІХ ғ. екінші
Алтын айналысы тұсында құнның қағаздай белгілерінің пайда болуының
алтын өндірісі тауар өндірісінің артынан ілесе алмай, нәтижесінде
жоғары құнды алтын ақшалар ұсақ құнды айналымға қызмет
алтын стандарты, жалпы алғанда өндірісті және тауар айналымын
Алтын айналысы не бары бірінші дүниежүзілік соғысқа дейін
28
Толық құнсыз ақшалар (құнның белгілері) – номиналдық құны
Оларға мынылар жатады:
құнның металдық белгілері – арзан бағалы металдардан
құнның қағаздан жасалған белгілері. Құнның қағаздай белгілері екігі
Қағаз ақшалар – бұл нағыз ақшалардың өкілдері. Тарихта
Металл ақшалардың қағаз ақшаға ауысуы себептері мынандай:
металл ақшалардың тасымалдап алып жүру қолайсыздығы;
металл ақшалардың мемлекеттік билік органдарының жасаған әрекетінің нәтижесінде,
бағалы металдарды өндірудің қағаз ақшаларды шығаруға қарағанда қымбатқа
эмиссиондық табыс (шығарылған ақшалардың номиналдық қүны мен олардың
бюджет тапшылығын жабу мақсатында қағаз ақшалардың шығарылуы.
Алғашқы қағаз ақшалар б.э. ХІІ ғ. Қытайда, 1690
29
қазыналық билеттер түрінде он елде (АҚШ ,Италия, Индия,
Қағаз ақшалар (қазыналық билеттер) – бюджет тапшылығын жабу
Қағаз ақшалар тек қана айналыс құралы және төлем
Несиелік ақшалар – тауар өндірісінің дамуымен, яғни тауарларды
Несиелік ақшалардың шығуы банктердің несиелеу операциялармен байланысты. Мұндай
Несиелік ақшалардың мынадай түрлері бар: вексель, банкнота және
“Вексель” сөзі ағылшынша bill note – міндеттеме шоты
Вексель – белгілі бір соманы алдын ала келісілген
Векселдің екі түрі бар: жай және аудармалы.
30
Векселдің түрлеріне «Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы туралы» Қазақстан
Жай вексель (соло) – вексельді ұстаушыға векселде көрсетілген
Аудармалы вексель (тратта) – вексельде көрсетілген срманы белгілі
Трассат тратта бойынша төлеуге ткелісімін бергеннен бастап, борышқор
Жай және аудармалы вексель – коммерциялық вексельдің түрлері
Сонымен қатар, экономикалық әдибиеттерде вексельдімыныдай түрлерге бөледі: қаржылық,
Қаржылық (банктік) вексель – белгілі бір ақша сомасын
Қазыналық вексель – бюджет тапшылығын жабу мақсатында мемлекет
Достық вексель кейіннен банкте оларды есепке алу мақсатында
31
Бронзалық вексель нақты қамтамасыз етілмеген қарыздық міндеттемені білдіреді.
Вексельдің мынадай өзіне тән қасиеттері бар:
деркесіздік, яғни вексельде мәміленің нақты түрінің көрсетілмеуі;
дауысыздық, яғни протест туралы актіні нотариуспен жасағаннан кейін
айналымдылық, яғни басқа бір тұлғаларға аударып жазу арқылы
Қазақстанда жоғарыда аталған заң қабалдағанға дейін және онан
Вексель айналысын бірінші болып қолдаушылардың қатарында Казкомерцбанк тәжірбиесін
Сонымен қатар, осы банк 2003 жылы домицилиант ретінде
Мұндағы, «домицилиант» - вексельде көрсетілген төлемді жүзеге асыратын,
Банкнота (ағылылшын сөзінде «Bank-note» аударғанда «банк билеті») –
32
Ол вексельден және қағаз ақшалардан өзара ажыратылады. Банкнотаның
мерзімділігіне қарай, егер де вексель мерзімді қарыздық міндеттеме
кепілдігіне қарай, вексельді айналысқа жеке кәсілкерлер шығарады және
Экономикалық әдебиеттерде банкнотаны екі түрге бөледі: классикалық және
Классикалық банкнота – бүл банкнотаның алғашқы пайда болған
Классикалық банкнотаның қағаз ақшалардан өзіндік айырмашылығы бар:
жаратылысына қарай – қағаз ақшалар ақшаның айналыс құралы
эмиссиялау әдісі бойынша – қағаз ақшаларды айналысқа қазынашылық
қайтарылуына қарай – классикалық банкноттар вексель мерзімінің аяқталуына
ауыстырылуына қарай – классикалық банкноталар банкке қайтуына байланысты
Банкноталардың алтынға ауыстырылуы тоқталғаннан бастап, банкнота алтынмен қамтамасыз
33
вексельдік портфелі көбірек қазыналық вексельдер мен міндеттемелерге толықты.
Жай банкнота – бұл қазіргі кездегі айналысқа шығарылған
Олар металға алмастырылмайды, тек қана Орталық банктің барлық
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің жай банкноталардың
Шаруашылықты несиелеу жолымен;
Мемлекетті (үкіметті) несиелеу, яғни мемлекеттік қарыздық міндеттемелердің орнына
ұлттық валюта бағамының тұрақтылығын қамтамасыз ету және еліміздің
Чек вексель мен банкнотаға қарағанда коммерциялық банктердің құрылып,
34
жинақталуына байланысты несиелік және айналыс құралы ретінде біршама
Алғашқы чектер 1983 ж. Англияда пайда болды.
Чек – ағымдағы шот иесінің чекті ұстаушыға белгілі
Чектің мынадай түрлері бар:
ақшалай чек – банктен қолма-қол ақша алуға арналған
атаулы чек – аударуға құқысыз белгілі бір тұлғаның
ордерлі чек – бір тұлғаның атына толтырылған, бірақ
мәлімдеуші чек – чекті мәлімдеушіге ондағы көрсетілген сомасы
есеп айырысу чегі – заңды тұлғалар арасында қолма-қолсыз
жол чегі – туристік сапарларға арналған төлем құралы;
кепілдендірілген чек – банктің чекте көрсетілген соманы төлеуге
Чектің экономикалық сипаттайтын жаратылысы мынадай:
біріншіден, ол банктен нақты ақшаны алуға қызмет етеді;
екіншіден, ол айналыс және төлем құралы қызметін атқарады;
үшіншіден, ол қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысу құралы.
Электрондық ақшалар – компьютер торабының, ақпарттарды автоматты түрде
Электронды ақшалар пластикалық карточка формасында болады. Олар екі
35
Дебеттік (төлем) карточка – банкте арнайы карточкалық қаражаты
Кредиттік карточка – оның эмитенті мен карточка иесі
Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктер дебеттік және кредиттік
Қазіргі кезде жалақы алуға арналған дебеттік карточкалар да
Несиелік карточкалар бөлшек сауда айналымында және қызмет сферасында
[3, 8-17 бет]
36
ІІІ-тарау Теңге бағамын тұрақтандыру жолдары.
Осыдан он екі жыл бұрын, яғни 1993 жылдың
Өткенге келсек, жылы жалпы қарыз көлемі ІЖӨ-нің көлемінен
Салааралық қарызды жабу үшін Ұлттық банк Үкіметке несие
37
ғана оның бағамы 80-нен 120-ға бір-ақ секірді.Дегенмен де
1999 жылдың соңына қарай экономикадағы жағдай біршама қалпына
“Қазақстан Республикасындағы екінші дәрежелі банктердегі салымдарын кепілдендірудің қазастандық
38
көлемін 2005 жылы – 16 пайыз, ал 2006
Әрине, бұл жерде ұлттық валютаны әлемдік валюталардың бірігуге
Қазіргі таңда Ресей экономикасының жоғары қарқынын, яки экрнрмикасының
39
берсе, 6-8 жылдан соң күшейеді дегенді айтады. Сонымен
Еліміз банктер жүйесін айтарлықтай дамытып үлгкрді деп сеніммен
40
қиын емес. Теңгені тәуелсіздіктің негізгі рәміздерінің бірі ретінде
41
Қорытынды
Қорыта келгенде, ақшалар ертеден адамзаттың пайда болуымен қатар
Тауар айналысының тарихи дамуы прцесінде жалпыға бірдей эквивалент
Эконмикалық категория ретінде ақшалар өндіріс және бөлу прцесінде
Ақшаның өзінде, сондай-ақ оладың қызметтерінде жылдар бойы өзгерістер
Сонымен ақша жүйесі дегеніміз – бұл тарихи түрде
Ал ақша айналысы деп – шаруашылықтағы тауарларды өткізуге,
Ақша айналысының объективтік негізінде де тауар өндірісі жатады.
42
қарай дами түседі. Сонымен ақша, акпитал айналымына қызмет
43
Қолданылған әдебиеттер
1. Көшенова Б. Ақша Несие Банктер Валюта қатынастары
Алматы «Экономика» - 2000 ж.;
2. Сейітқасымов Ғ. С. Ақша несие Банктер
Алматы «Экономика» - 2001 ж.;
3. Мақыш С. Б. Ақша айналысы және несие
Алматы 2004 ж.;
Сахариев С.С, Сахариева А. С Әлем экономкасы
Алматы «Дәнекер» - 2003 ж.;
Периодикалық басылымдар «газет-журналдар»
Егемен Қазақстан 2003 ж., 12 қараша, 2-3 бет;
Арқа жары 2003 ж., 20қараша, 1-2 бет;
Егемен Қазақстан 2001 ж., 11 желтоқсан, 2бет;
Орталық Қазақстан 2001ж., 23 тамыз, 3 бет;
Егемен Қазақстан 2001 ж., 17 қаңтар, 2
Түркістан 1999 ж., 5-11 мамыр, 1-2 бет.
44
1-ші қосымша
Ақша базасы және оның құрлымы
1 1999 2000 2001 2002 2003
Ақша базасы (резервтік ақша) млн тенге
оның ішінде: 126749 134416 174959 208171 254077
Қолма-қол ақша ҚР-ның ұлттық банкінен тыс 110407 116335
Екінші деңгейдегі банктің депозиттержәне Ұлттық Банктің басқа ұйымдары
Ақша базасы (резервтік ақша) пайызда
оның ішінде: 100 100 100 100 100
Қолма-қол ақша ҚР-ның Ұлттық Банкінен тыс 87
Екінші деңгейдегі депозиттер және Ұлттық Банктің басқа ұйымдары
45
2-ші қосымша
АКП-ның негізгі көрсеткіштері 2002-2004 ж
2001 2002 2003 2004
Инфляция Жылына орташа, % 68,5 5-7 4-6 4-6
Ресми есеп мөлшері Жылына орташа, % 10,8 6-8
Жалпы алтынвалюталық резерв млн. долл. США
өзгеруі %
2559
20,5
2818
10,1
2848
1,1
2990
5,0
Ақша базасы млрд.тенге
%-тік өзгеруі 169
26,0 207
22,0 237
14,8 268
12,9
Ақша массасы млрд. тенге
%-тік өзгеруі 434
49,5 544
25,2 671
23,4 788
17,5
Экономикадағы банктың кредиті млрд. тенге
%-тік өзгеруі 439
58,8 571
30,1 718
25,7 866
20,8
Депозиттің сияпат орташа өлшенген мөлшері физикалық тұлға
13 11,0 9,0 7,5
Заңды тұлғалардың берілген кредит сияпатына орташа мөлшері
17,5 16 15 13,5
46
3-ші қосымша
ҚР-ның Ұлттық Банкінің халықаралық резервтері
және ақша базасы 2004 ж.
Ағымдағы бағамен Тұрақты бағамен
Таза халықаралық резервтер млн. долл.
Оның ішінде 6 683,9
6 727,9
ЕАВ таза активтер 5 978,2 5 978,2
Алтын 705,7 749,7
Ақша базасы, млрд. тенге 382,7 382,7
KZT/USD (кезең аяғында) 135,4 144,22
Алтынның бағасы (1 трой унциясы үшін USD-мен) 392,75
47
4-ші қосымша
Ақша агрегаттары 2003 ж
Ақша агрегаттары 12.00 12.01 12.02
1 Ақша базасы (резервтік ақша)
оның ішінде: 134416 174959 208171
1.1. Ұлттық банктен тыс қолма-қол ақша 116335 145477
1.2. ЕДБ-дің және басқа ұйымдардың Ұлттық банкідегі депозиттері
2 М0 (айналыстағы қолма-қол ақша) 106428 131175 161701
3 М1
оның ішінде: 195442 224234 287293
3.1. халықтың теңгедегі аудармалы депозиттері 15245 1912 17799
3.2. банктік емес заңды тұлғалардың теңгедегі аудармалы депозиттері
4 М2
оның ішінде: 290643 337980 498071
4.1. халықтың теңгедегі басқа да депозиттері және шетел
4.2. банктік емес заңды тұлғалардың теңгедегі басқа да
5 М3
оның ішінде: 397015 576023 764954
48
5.1. халықтың шетел валютасындағы басқа да депозиттері 51573
5.2. банктік емес заңды тұлғалардың басқа депозиттері 54999
49
5-ші қосымша
Ақша агрегаты
1999 2000 2001 2002 2003
М0 (қолма-қол ақша айналымына) млн. тенге 103486 106428
М1, млн. тенге
олардың ішінен: 162115 195442 224234 287293 362465
Халықтың аудармалы депозиті теңгеге 15374 15245 1912 17799
Заңды тұлғаға аудармалы депозиттер теңгеге 43255 73769 91148
М2, млн. тенге
олардың ішінен: 237260 290643 337980 498071 620186
Басқа депозиттер теңгеде және халықтың шетел валютасының аудармалы
Басқа депозиттер теңгеде және аудармалы депозиттер шетел валютасының
М3, млн. тенге
олардың ішінен: 273880 397015 576023 764954 892320
Халықтың басқа депозиттері шетел валютасында банктік емес басқа
50
Бөлінген салмақ, М0 М3-те, пайызда 3708 2608 22,8
М3-тің ВВП-ге қатынасы пайызда 13,6 15,3 17,5 20,4
Ақшаның түрлері
Ақша айналымының құрылысы
Ақша жүйесі туралы
Ақша айналысы мен заңы
Ақша және ақша жүйесінің теориялық негіздері. ҚР ақша жүйесі
Ақша айналымының түрлері
Ақшаның мәні, қызметтері, рөлі және теориясы
Ақша айналысы, оның маңызы мен құрылымы
Ақша - жалпыға ортақ тауардың эквиваленті
Ақшаның пайда болуы және оның мәні