Ауыл шаруашылығы кәсіпорындары
Мазмұны
Кіріспе 6
1 Азық - түлік қауіпсіздігінің теориялық және әдістемелік
1.1 «Азық – түлік қауіпсіздігі» категориясының экономикалық мазмұны,
қасиеттері, негізгі критерийлері және көрсеткіштері 9
1.2 Азық – түлік қауіпсіздігінің деңгейін анықтаушы факторлар
шарттар жүйесі 23
1.3 Азық – түлік қауіпсіздігімен қамтамасыз етудің шетелдік
тәжірибелері
2 Облыстың азық – түлік қауіпсіздігімен қамтамасыздық жағдайын
талдау 40
2.1 Елдің ауылшаруашылық азық - түлік секторының
2.2 Жамбыл облысының азық – түлік қауіпсіздігімен қамтамасыз
жағдайын талдау 52
2.3 Халықтың азық-түлік қауіпсізідігін қамтамасыз ету бойынша елде
атқарылып жатқан іс-шаралар 60
3 Облыстағы азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің перспективалары
3.1 Болашақта елдің азық-түлік қауіпсізідігін нығайту жолдары 62
3.2 Халықтың азық-түлік қауіпсізідігін қамтамасыз ету жағдайын
трендтік және көпфакторлық регрессия әдістері арқылы болжамдау 70
Қорытынды 77
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету – күрделі жаһандық мәселе
Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету дегеніміз ауыл-шаруашылық өндірісінің дамуы
Кез келген елде азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің
Елдің азық-түлік қауіпсіздігі мәселелерін зерттеу,
Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету отандық және шетелдік
Жұмыстың мақсаты азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша мемлекеттік
Жалпы мақсаттар негізіндегі келесідегідей нақты міндеттер анықталады:
азық – түлік қауіпсіздігі категориясының мәнін нақтылау;
азық-түлік қауіпсіздігі көрсеткіштерін, негізгі критерийлерін және квалификациялық ерекшеліктерін
азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін экономиканың агроөнеркәсіптік секторының
азық-түлік тауарларына қол жетімділікке баға беру;
республикадағы азық-түлік қауіпсіздігінің қазіргі жағдайын талдау;
азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің жеделдік әдістерін жалпылау және
Азық-түлік қауіпсіздігін болашақта да нығайту жолдарын анықтау;
Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету деңгейін көтеру бойынша
Зерттеу пәні облыста азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін
Зерттеу обьектісі ретінде облыс экономикасының агроөнеркәсіптік секторы алынған.
Ғылыми - зерттеу жұмысының теориялық және методикалық негізін
Зерттеудің ақпараттық базасы облыстың заңдық актілері, Жамбыл облысыСтатистика
Қорғауға азық-түлік қауіпсіздігінің және оны қамтамасыз ету бойынша
Зерттеу барысында ең маңыздылары болып табылатын тұжырымдамалар
- азық-түлік қауіпсіздігінің экономикалық категория ретіндегі авторлық трактовкасы
- азық- түлік қауіпсіздігінің ұлттық экономиканың бәсекеқабілеттілігіне және
- жіктеу қасиеттері бойынша азық-түлік қауіпсіздігін құрайтын топтамалар
- Қазақстан экономикасының аграрлық секторын дамытудың қазіргі деңгейіне
- Қазақстан Республикасының азық-түлік қауіпсіздігін күшейту мақсатында 2012
Зерттеу жұмысының тәжірибелік мәнділігі оның нәтижелерінің келесідегідей мүмкіндіктерінен
- азық-түлік тауарларының өндірісін дамыту бойынша Қазақстандағы мемлекеттік
- ауылшаруашылығын дамыту ерекшеліктерін анықтау кезінде 2012 жылға
- аймақтық ауылшаруашылық бағдарламаларын, сондай-ақ ауылшаруашылық кәсіпорындарының қызметін
Дипломдық жұмыстың мәтіні компьютерде 81 бетте баяндалды, 20
1 Азық-түлік қауіпсіздігінің теориялық және әдістемелік аспектілері
1.1 «Азық – түлік қауіпсіздігі» категориясының экономикалық мазмұны,
Азық-түлік қауіпсіздігі – барлық экономикалық жүйеге тән экономикалық
Бұл кешенге келесі сұрақтар енеді:
«азық-түлік қауіпсіздігі» жалпы ма, әртүрлі экономикалық жүйеге әсер
Азық-түлік қауіпсіздігі бұрынғы экономикалық жүйелерден қалған ба, немесе
Азық-түлік қауіпсіздігінің нарық жағдайында жалпы мазмұны сақтала ма;
Азық-түлік қауіпсіздігіне арналған экономикалық әдебиеттерде бұл сұрақтар қарастырылмаған,
Жаңа ұғымдар мен категориялардың туындауы немесе экономиканың мазмұнының
Экономикалық категориялар қандай экономикалық жүйеге тән болса да,
«Азық-түлік қауіпсіздігін» экономикалық категория ретінде қарастыру Р. Нельсон
- адаптивті принципі- азық-түлік қауіпсіздігін камтамасыз еті жүйесінің
- өзгеру принципі- азық-түлік қауіпсіздігін жабдықтау жүйесінің уақыт
мен өндірістік күштер мен қатынастар дауының эволюциялық жолымен
- біртектілік принципі- экономиканың даму деңгейі, әлеуметтік және
- жүйелілік принципі. Субъект және әлеуметтік-экономикалық орта бір
- шектеулілік принципі- ресурстардың шектеулігіне байланысты ( табиғи,
Азық-түлік қауіпсіздігі тауар- ақша қатынастары бар барлық экономикалық
Азық-түлік қауіпсіздігі жалпы категория ретінде әкімшілік басқару жүйесінде
Азық-түлік қауіпсіздігі-қажетті, тіпті жеке адамның материалдық жағдайы жеткіліксіз
Қоғамның тұрақты даму кезеңінде, азық-түлік өндіру- жай қоғамның
Әлеуметтік реформалар мен төңкерісшілер адам қоғамын жетілдірудің козсіз
Осыған байланысты қауіпсіздік мәселелерінің әр түрлі аспектілері туындайды,
Азық-түлік қауіпсіздігін экономикалық және ұлттық қауіпсіздіктің ең маңызды
Ғылыми әдебиеттерде қауіпсіздіктің әр түрі ерекшеленеді: геосаяси, қорғаныс,
Теориялық алғышарттар негізінде азық-тілік қауіпсіздігінің экономикалық мазмұнына анықтама
Алғаш рет «Азық-түлік қауіпсіздігі» ұғымы өз бетінше дамып,
Тез арада әлемдік банк айналымға «азық-түлік қауіпсіздігін уақытша
БҰҰ 1996 жылы ауыл шаруашылық халықаралық азық-түлік ұйымы
Азық-түлік қауіпсіздігінің ұғымның жалпы теориясы батыс авторлары Л.
Шетелдік экономикалық әдебиеттерде «азық-түлік қауіпсіздігі», «азық-түлік тәуелсіздігі»
Абсолютті өзін - өзі қамтамасыз ету - сыртқы
Салыстырмалы өзін - өзі қамтамасыз ету, сыртқы сауда
Оптималды өзін өзі қамтамасыз ету үнемдеу принципін қолдану
Жоғарыдағы айтылғандарға байланысты азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету –
Әлем қауымдастығының азық-түлік мәселелеріне деген көзқарасы келесі тенденциялар
Сонымен, «Азық-түлік қауіпсіздігінің» экономикалық мазмұны жоғарыдағы шетел зерттеушілерінің
ТМД елдерінде «Азық-түлік қауіпсіздігінің» негізделген категориялары экономикалық реформаларды
Нарықтық экономикаға өту көптеген мәселелерді туындатты, оның бірі
Осы мәселе бойынша оқымыстылардың жұмыстарын талдай отырып, алғашқы
Азық-түлік қауіпсіздігі теориялық аспектісінің анықтамасына айтарлықтай үлес қосқан
Ресей Федерациясының тұтынушыларды қорғаудың Ұлттық Қоры, әртүрлі зерттеушілердің
Көптеген ғалым – экономистер, аграрлық қатынасы дамыған мемлекетте
- жергілікті ауылшаруашылық өндірісін және ауылшаруашылық кешенінің басқа
- халықтардың қажеттіліктерін максималды деңгейде қанағаттандыру үшін елдің
- ауылдың әлеуметтік мәселелерін шешумен бірмезгілде экологиялық тепе-теңділікті
- елдің сыртқы сауда қызметіне оң төлем балансына
Сонымен, осы мәселе бойынша зертеушілердің жоғарыдағы айтылғандарының ішінен
- негізгі тамақ өнімдерін қолданылатын стандарттар мен мөлшерлерге
- халықтың негізгі тамақ өнімдеріне қол жетімділігі (экономикалық
- азық-түлікпен толық қамтамасыз етуге қол жетуізу;
- мемлекеттің ішкі және сыртқы жағдайларға немесе
Бірқатар зерттеушілер елдің азық-түлік қауіпсіздігі – бұл елдің
Жоғарыда айтылғандардың нәтижесінде елдің азық-түлік қауіпсіздігін топтау түрлері
Кесте 1
Елдің азық-түлік қауіпсіздігі түрлерін жіктеу
Жіктелу қасиеттері Азық-түлік қауіпсіздігінің негізгі түрлері
Халықтардың аймақтық қауымдастығы
- әлемдік
- континенттік
- мемлекетаралық
- ұлттық
- аймақтық
Азық-түлікпен қамтамасыздық кезеңдері
- өткен
- ағымдағы
- алдағы
- болжамды
Азық-түлік ресурстарының құрылымы - азық-түлік түрлері
- шикізаттан пайдалы заттарды ажыратып алу деңгейі
- алынған шикізаттың әртірлілігі
- ауылшаруашылығында өндірілген дайын өнім түрлері
Сандық бағалау Құндық (доллар, теңге)
Натуралды (масса, дана, шартты бірлік)
Ұлттық қаматамасыздық деңгейі
- толық
- жартылай
- арақатынастық (аймақтар арасында)
- тартымды (импорт)
Азық-түлік қауіпсіздігімен қамтамасыз ету процесі елдің экономикалық, әлеумсеттік,
- азық-түлікпен өзін - өзі қамтамасыз ету;
- негізгі азық-түлік өнімдерінің балансы;
- азық-түлік сатылымының импорттық квотасы;
- азық-түлік сыртқы сауда балансы;
- азық-түлік резервтерінің мүмкіндіктері мен мөлшерлері;
- халықтың жан басына қайта есептегендегі негізгі тамақ
Көптеген ТМД зерттеушілерінің ойлары бойынша елдің экономикалық, әлеуметтік,
Ресей ғалымы А. Гордеевтің ойы бойынша «азық-түлік қауіпсіздігі
- негізінен халықтың (экономикалық қол жетімділік) сатып алу
- азық-түлік тұтыну нарығын отандық өндіріс және импорт
Азық-түлік қауіпсіздігінің келтірілген критерилері бір бірімен өзара байланысты,
Көптеген зерттеушілердің ойларын жалпылай отырып өнімнің азық-түлік қауіпсіздігін
- Елдің экономикалық потенциялының әлсіреуін дұрыс көретін бірқатар
- азық-түлік өнімдерін өзінің ұлттық нарығында өткізуіне болмайтын
- Елдің отандық нарыққа еркін өтуін қамтамасыз ететін
- Елдің азық-түлік нарығын жоғары дамыған елдердің игеруі
- жоғары дамыған елдердің жоғары өмір деңгейі мен
- Елде шикізат өндірумен байланысты экологиялық ластанудың ауырлық
- Елге тәуелді ауылшаруашылық және басқа да өнімдердің
- өнім өндіруде отандық өндірушілердің қызығушылығының жоқтығы және
- әртүрлі отандық өндірістің төмен ғылыми-техникалық деңгейі, Елдің
- Қазақстан халықтарының төмен тұрмыс деңгейімен және халықаралық
- халықтың кейбір бөліктерінің азық-түлік саудасының халықаралық ережелерін
- қысқамерзімді эффект алуға бағытталған үкіметтің нәтижесіз экономикалық
- эконномикадағы инфляциялық процесстер;
- халықтың негізгі бөлігінің әлсіз қорғалғандығы;
- экономикасының негізінен қарз үшін қызмет ету және
Азық –түліктік қауіпсіздіктің қажетті деңгейін қалыптастыру мен құруға
Кесте 2
Азық түліктік қауіпсіздіктің деңгейіне әсер ететін негізгі факторлардың
классификациясы
Негативті факторлар
Позитивті факторлар
Азық-түліктік қауіпсіздіктің деңгейін қамтамасыз етудегі осал нормативтік құқықтық
Инфляциялық процестер, бағалардың тұрақсыздығы Баға құрылуының тиімді механизімін
Отандық нарықтың бөлшектері мен сегментерінің импорттық тауарлармен толықтырылуы
Халықтың өмір деңгейінің төмендеуі Халықтың жалпы материалдық қамтамасыз
Ел экономикасының банк жүйелерінің саясатынан тәуелдігі Отандық өндірістің
Ғылыми-техникалық прогресс деңгейінің төмендеуі. Жаңа кіріспелерді дамыту, жаңа
Стратегиялық шикізат пен азық-түліктің шет елге шығарылуы Стратегиялық
Нарық инфраструктурасының дамуының деңгейінің төмендігі Ел ішіндегі сауда
Өндірістің майда, бөлімдерге дифференциялануының ірі өндірістер санының азайуына
Өкіметтің экономикалық процесстерге әсерінің бостығы, әсіресе азық түлікке
Хабарландырулықтың деңгейінің төмендігі Ақпарат нарықтылығының деңгейінің көтерілуі, өндіріс
2-ші кестеде көрсетілгендей, факторлардың бірінші тобына кіретіндер:
- отандық өндірістің көлемінің ұлғаю негізінде дамуы;
- елдегі азық- түліктік қауыпсіздікті қамтамасыз етуді
- осал нормативтік – құқықтық база;
- баға құрылуының әсершіл механизмінің болмауы;
шикізаттың, өндіріс құралдарының, дайын өнімдер мен әртүрлі саладағы
нарықтың бөлшектері мен сегментерін шетелдік-тауарлардың басуы, отандық тауар
отандық тауарларға жалпы сұраныстың төмендеуі;
тауарлар мен қызмет түрлерінің бағасының өсу қарқыны мен
экономиканы жандандыруға бағытталған әрекетті республикалық, салалық бағдарламалардың болмауы;
материалдық өндіріс сферасындағы жаңа енгізулердің деңгейінің төмендігі, жекелеп
елімізден халықтың сұранысына сай стратегиялық шикізаттар мен дефицинт
сауда нарықтық комплекстердің қызметіне бақылаудың төмендігінен олардың тиімділігінің
баға құрылуы саласындағы экономикалық процесстерге өкімет тарапынан әсердің
кредитті- қажылық, салық және кедендік саясаттың тұрақсыздығы;
нарықтық қатынастар жағдайындағы жоспарлау мен стратегиялық болжамның әдістері
әртүрлі саладағы қызмет атқарушы субьектілердің өндіріс факторлары мен
олардың қызметі жайындағы нақты есептің болмауы;
экономиканың түрлі салаларының мүмкіндіктері мен қорларын дұрыс бағалауға
Негативті көріністерге қарама- қайшылық ретінле позитивті тенденция болып
-халықтың жалақысы мен жалпы материалдық қамтамасыз етілуінің деңгейін
отандық өндірісті оның көлемін ұлғайту негізінде дамыту;
экономикалық жүйенің функциясын қалыпқа келтіруге ықпал ететін бір
баға құрылуының тиімді механизімін жетілдіру және азық- түліктік
ауылшаруашылығы секторында қолданылатын ауылшаруашылық шикізатты,өндіріс құралдары мен тауарлар;
елге іспеттес тауарлары өзімізде өндірілетін немесе отандық кәсіпорындар
жаңаенгізулерге жаппай зерттеме жүргізу, ғылыми техникалық прогрессті енгізу;
елімізден стратегиялық шикізат пен тапшы азық –түлікті сыртқа
бір түтас тауар саясатының стратегиясын дамыту, тауар қозғалымының
азық- түліктік нарықтың инфрақұрылымын –өркендету;
нарықтық жағдайларға тиімді принциптер негізінде әртүрлі шаруашылық субьектілері
ауылшаруашылық тауар өндірушілері мен өңдеуші өндіріс орындары
тиімді және нақты ақпараттық жүйелерді енгізу;
халықтың сұранысынқанағаттандыруға жеткілікті ауылшаруашылық өнімдерін өндіруге мүмкіндік беретін
жерді өңдеу мен оның сапасын жоғары деңгейде ұстау
өнімдер шығаруда элиталық ұрықтық формаларды қолдану;
өнімдердің сапасын әлемдік деңгейге сәйкес етіп көтеру.
Позитивті факторлардың өндірістердің дамуына әсерін қамтамасыз ету көптеген
Бағалау көрсеткіштерін таңдағанда жалпы және ерекшеленген методологиялық ережелерді
Азық-түліктікқауіпсіздікті бағалау үшін негізгі жеті көрсеткішке табан тірейтін
Қауіпсіздік болып саналатын деңгей ауыспалы қордың 60-
Басқа көрсеткіштер астықтың экспортер және импортер елдерге арналған
Импортер елдерге қатысты алғанда Қытай, Индия, ТМД секілді
ФАО – ның соңғы көрсеткіші ғаламдық астық қауіпсіздігін
Елдің астықтық қауіпсіздігінің деңгейі өзара байланысты басқа да
Олардың қатарына : мемлекеттің астықпен өз-өзін қамтамасыз етуі,
Азық – түліктің қауіпсіздік жағдайын және оның ең
Елдегі азық-түліктік қауіпсіздікке ішкі қатермен азық – түліктік
егістік алқаптардың құнарсыздануы;
өңдеу сапалары мен ауылшаруашылық өнімдерін сақтаудың дамытылмағандығы;
егіс алқаптары мен мал басының қысқаруы;
кейбір жылдардағы қолайсыз қалыптасқан табиғат факторларының (қуаңшылық, су
өндірістің негізгі құралдарының моральдық және тікелей тозылуының салдарынан
халықтың экономикалық белсенді бөлігінің ірі қалаларға миграциялауы,
Кез келген елдің нарқы іштен де сырттан
Ғалым – экономистердің көзқарасы бойынша, азық – түліктік
ауылшаруашылық шикізатына әлемдік бағалардың коньбнктурасы (бағалық қайшылықтар);
саяси сипаттағы шаралар (эмбарго,гуманитарлық көмек)
сауда дискриминациясы;
ақпараттық қайшылықтар;
тарифтік (тариф емес) тежеулер;
қарсы демпинг
Азық-түліктік қауіпсіздікті сапалық бағалаумен шұғылданатын көптеген авторлардың көз
азық-түліктің негізгі түрлерін өндіру мен оны әр жан
нормативтерге сәйкес олардың жеткіліктілік дәрежесі;
осы көрсеткіштердің аймақтар бойынша және халықтың әлеуметтік топтары
олардың мөлшерінің әртүрлі жағдайлардағы тұрақтылығы;
Олардың тұжырымы бойынша, азық-түліктік қауіпсіздіктің сапалы түрде бағалануымен
Зерттеу тақырыбының көпсалалығы елдің азық-түліктік қауіпсіздігінің тиімді параметрлерін
Азық-түліктік қауіпсіздіктің құрастырушыларын сараптауда өмір шындығы олардың әрқайсына
Жоғарыда көрсетілген азық-түліктік қауіпсіздіктің критерилері мен көрсеткіштері шетелдік,
Азық-түлік қауіпсіздігі тауар- ақша қатынастары бар барлық экономикалық
Азық-түлік қауіпсіздігі жалпы категория ретінде әкімшілік басқару жүйесінде
Қоғамның тұрақты даму кезеңінде, азық-түлік өндіру- жай қоғамның
Көптеген ТМД зерттеушілерінің ойлары бойынша елдің экономикалық, әлеуметтік,
Ресей ғалымы А. Гордеевтің ойы бойынша «азық-түлік қауіпсіздігі
- негізінен халықтың (экономикалық қол жетімділік) сатып алу
- азық-түлік тұтыну нарығын отандық өндіріс және импорт
1.2 Азық – түлік қауіпсіздігінің деңгейін анықтаушы факторлар
шарттар жүйесі
Қазақстанда қалыптасқан нарықтық қатынастар жүйесі ел экономикасын әрі
Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету - өзінің ішкі және
Кез-келген мемлекет экономикалық дамудың белгілі бір кезеңінде өсу
Тамақ өнеркәсібі елдің экономика жүйесінде құқық бойынша стратегиялық
Соңғы кездері сырттан келетін көптеген азық-түлік тауарларына қатаң
Азық-түліктердің экономикалық жоспарлы көлемі еліміздің ережеге сай болуы
Нарықтық экономикады азық-түлік тауарлардың қауіпсіздігі олардың бағасы және
Реформалау кезеңіне дейін қауіпсіздікті қамтамасыз ету тамақ өнімдерін
Тамақ өнімдерінің жоғары сапалығы мен қауіпсіздігі мәселелері импортталатын
Тамақ өнімдері өндірісі көлемінің төмендеуі жоспарлы экономиканың салдарымен
Нарықтық эконмика жағдайында тамақ өнімдерінің сапасы мен қауіпсіздігі
Ауылшаруашылығының негізгі мақсаты – адам денсаулығына қауіпсіз тамақ
Сапасы төмен өнімдерден аллергиялық әртүрлі химиялық заттарды табуға
Төлемисова өзінің: «26 пайыз балалардың азықтары халықтардың нормаға
Ішкі нарықтың импорт тауарларымен тез толығуы азық-түлікке қол
Азық-түлік ассортименті кең дамыған елдерден бізге арзан немесе
Бұл мәселеге Ресей халқының ғалымдары да қатты қобалжулы.
Сонымен қатар, сапасыз өнімдерді пайдаланудан халық ауруларының деңгейінің
Сапасы төмен азық-түліктерден пайда болған бұл ауруларға байланысты
Соңғы уақытта «құс тұмауы» аурулары таралуда, бірақ оның
Қазақстандық ғалымдар шетелдерден әкелінетін тауарлардың сапасының төмендігінің бірнеше
Елдің азық-түлік қауіпсіздігінің негізін ең бірінші агроөнекәсіптік кешеннің
Қазақстан Республикасы экономикасының сыртқы нарықтарға интеграция-лануы жағдайында отандық
Қазақстанның ғалымдары әртүрлі себептермен азық-түлік сапасы төмен екеннін
ҚР экономикасындағы ішкі нарықты ерекше қажет жоғарғы сортты
Біріншіден – егер мемлекет өзінің азық-түлікпен қамтамасыз ете
Екіншіден – бұл мемлекет сыртқы сауда мен жұмыс
Үшіншіден – ең басты себеп Қазақстанда – бұл
Төртіншіден – Қазақстан үлкен зор энергетикалық тартылыс күшіне
Бесіншіден – табиғат жер шарында үлкен зор антропогендік
Шынайы ресурстық шектеулер жағыдайында адамзат энергия көздері мен
Қазіргі кезеңде “азық-түлік қауіпсіздігі” деген ұғым екі мағынада
Тамақ өнімдерінің әр түрлі вирус, паразиттермен залалдануы адам
Сонымен қатар, кейбір оңай олжа тапқысы келетін санасы
Елімізде тамақ өнімдерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселесі Қазақстан
НАССР жүйесі қызметкерлердің тамақ өнімдері қауіпсіздігі жоспарларын әзірлеу,
Алдын ала оқыту (даярлау) мамандар үшін процестерді талдай
Казіргі таңда Қазақстан Республикасы кәсіпорындарына НАССР жүйесін енгізу
Қазақстан Республикасында 2003 жылдан ҚР СТ 1179-2003 “Сапа
Бүгінгі күні тамақ өнімдерінің қауіпсіздігін әлемдік стандартқа сай
1.3 Азық - түлік қауіпсіздігімен қамтамасыз етудің шетелдік
Тамақ өнімдерінің өндірісі әрбір адамның және бүкіл адамзаттың
Көптеген елдердің басшылары аграрлық өндірісті сақтау мен дамытудың
Азық-түлік қауіпсіздігі мәселелерін шешу барлық елдердің экономикалық саясатының
70-жылдары «Үлкен жетілік» деп аталатын елдер арасында ауылшаруашылығы
Жоғарыдағы мақсаттарға қол жеткізу үшін дамыған елдер агроөнеркәсіптік
Азық-түлік қауіпсіздігімен қамтамасыз ету мәселесі кез-келген ел үшін
Агроөнеркәсіптік сатылым саясаты Еуропалық Қауымдастықтың әрекет етуінің маңызды
Еуропалық Қауымдастық мемлекеттерінде аграрлық өндірісті реттеу ұлттық деңгейден
Экспорттық қаржыландыруға кепілдік беру қорының қаржысының 40%-ы
Экспортты қаржыландыру үшін жұмсалатын қаржылар әлемдік бағаларға қарағанда
Бағаны қолдауға тиісті қаржылар құрылымындағы экспорттық субсидиялар 50%-ға
ЕФОГ-тың кепілдендіру қорының шығын бағытының мәнділігі бойынша екінші
ЕФОГ-тың кепілдендіру қорының шығындарының үшінші бағыты өзара сауда-саттық
ЕФОГ-тың кепілдендіру қорының шығындарының төртінші бағыты фермерлерге
Бағдарлану қорының қаржылары ауылдық жерлерде және фермерлік шаруашылықтарда
Бағдарлану қорынан қаржыландыру реті реттелген. Сонымен, ферманың өндірістік
Кепілдік беру және бағдарлану қорларының қаржылары фермерлерге зиянын
Еуропалық Қауымдастық мемлекеттерінде аграрлық өндірісті мемлекеттік реттеудің ұлттық
Еуропалық Қауымдастықтағы ұлттық аграрлық саясаттың мысалы ретінде Францияны
Ауылшаруашылық және сәйкес кәсіптік білімі бар жас фермерлерді
Қауіпті таулы аймақтардағы және жағдайы нашар аудандардағы фермерлерге
Субсидиялар ауылшаруашылығы өндірісінің жерлерінің құнарлылығын арттыру үшін 1
Фермерлердің жағдайын жақсарту мен өндіріс тиімділігін арттыруға субсидиялар
Табиғи апаттар бойынша ұлттық кепілдік қорынан бөлінетін ауылшаруашылық
Сүт өндірісінің тоқтап қалуына төлемдер. ЕҚ сүтке квота
Қалыптасатын экономикалық жағдайларға байланысты жыл сайын бекітілетін арнайы
Фермердің ауылшаруашылық табысын көтеруге бағытталған субсидиялары талдамалық мамандандырылған
Аталған субсидияландыру түрлерінен басқа қоршаған ортаны сақтаумен және
1929-1933 жылдардағы экономикалық кризис кезеңінде ауылшаруашылық өнімдерінің бағасы
Эксперттердің болжамы бойынша басталған ғасырдың алғашқы он жылдығында
Дамыған елдердің аграрлық секторында өндірісті кооперациялау мен интеграциялау
АҚШ-та 50- жылдардың басында индустриалды технологияға қайта
ХХ ғ. басында АҚШ саясатында нарық механизмдерін жетілдіру
- Табыстарды ұстап тұру бағдарламасы. Негізгі өнімдер
- Бағаны ұстап тұру бағдарламасы. Бағаны ұстап тұру
- Сүтті мал шаруашылығын қолдау бағдарламасы келесілерді
1. сүтке ұстап тұрған минималды біртіндеп төмендету, 1999
2. мемлекеттің қолдауындағы өндірістегі сүт сатудан (2,5 долл./т)
3. 2000 ж. сүт өнімдерін тікелей сатып алу
- Қант өндірісін қолдау бағдарламасы. Қанттың фермерлік бағасын
- Сақтандыру бағдарламасы. Бүгінде бұл бағдарламаның маңызы
- Мемлекеттік экспорт бағдарламасы (шетелдерге азық-түлік көмек): әлем
- Сыртқы саудадағы анағұрлым маңызды өзгерістерімен сырқы сауда
1. нашар дамыған елдерге азық-түлік көмегі үшін, мемлекеттік
2. экспорттық несие шегін бекіту (жыл сайын 5,5
3. мақта және күнбағыс майын экспорттауды қолдау бағдарламасын
Сонымен, АҚШ пен ЕҚ елдерінің азық-түлік саясатының Қазақстан
Біріншіден, АҚШ-тың мемлекеттік агроөнеркәсіптік саясат жүйесінде анық бөлініп
- өндірістік саясат;
- құрылымдық саясат;
- фермерлер табыстарының саясат.
Екіншіден, реттеуші тетіктер ретінде баға, салық, несие және
Үшіншіден, АҚШ-та ауылшаруашылығы өндірісін мемлекеттік реттеу нарықтық экономиканың
АҚШ-тың жекелей бағдарламаларындағы қарама-қайшылықтар мен келіспеушіліктерді жою үшін
Аграрлық өндірісті дамытудың стратегиялық жоспарының тәжірибесі сөз жоқ
АҚШ-тың агроөнеркәсіптік саясатында аграрлық өндірісті концентрациялау мен мамндандыру,
«Бүкіл әлемді тойдыруға» қабілетті, Американың символы деп саналатын
Жанұялық фермалар ірі капиталистік шаруашылықтар және кооперативтермен салыстырғанда
АҚШ экономистерінің болжамы бойынша жақын болашақта 55 мыңға
Экономикалық дамыған елдерде азық-түлік өндірісін мемлекеттік реттеудің негізгі
1. Өндірушілердің табыстарын қолдау. Ереже бойынша олар
- компенсациялық төлемдер;
- табиғи апаттардан зиян шеккен кездегі төлемдер;
- өндірісті қайта ұйымдастырумен байланысты зияндарға төлемдер (егін
2. Бағаға араласу:
- шаруашылық өнімінің ішкі бағаларын қолдау;
- квоталар мен тарифтер белгілеу;
- азық-түлік экспорты мен импортына салықтарды белгілеу.
3. Өндіріс қаржыларын пайдаланумен байланысты шығындарды компенсациялау:
- тыңайтқыштар мен химикаттарды алуға салықтық жеңілдіктер немесе
- несие бойынша пайыздар төлемдерін субсидиялау;
- мүлікті сақтандыру бойынша төлемдерді субсидиялау.
4. Нарықты дамытуға бірігіп әрекет етуге кіретіндер:
- нарықтық бағдарламаоарды жасау және жүзеге асыру;
- өнімді сақтауға субсидиялар;
- ауылшаруашылық өнімдерін тасымалдау бойынша көлік жұмыстарының орындалуына
5. Өндірістік инфрақұрылымды дамытуға бірігіп әрекет етуге кіретін,
- шаруашылық орындардың құрылысы;
- ирригациялық жобаларды жүзеге асыру;
- жерлерді реконструкциялау;
- фермерлік бірлестіктерді құру.
Өндірісті дамыту бойынша аймақтық бағдарламаларды жүзеге асыру –
Макроэкономикалық саясат – бұл АШК мемлекеттік реттеудің әдістері
- жеңілдігі бар салық саясатын жүргізу;
- ұлттыұ валютаны қолдау;
- сыртқы сауда қызметін реттеу.
80-жылдары АҚШ-та тікелей инвестиция үлесі субсидия сомасының 24%-ын
Қазақстан үшін жоғары дамыған капиталистік елдер қатарына кірмейтін,
Қытай экономикасы шамамен 2/3-ке маркетизацияланған. Тиімді жоспар шеңберінде
Шетелдік инвестициялар жылына 40-50 млрд. долл. шамасында құйылады.
БСҰ-ға кіруімен және жаңа бесжылдыққа енуімен байланысты Қытай
Қытай моделінің өмір сүру қабілеттілігі, ол балансталған және
Ауылшаруашылық өндірушілері мен мемлекет арасындағы өзара қатынас механизмі
Егін үшін жанұялық өндірістік жауапкершіліктегі шаруа ауласы;
кооператив (бригада, ферма или сельский совет), оказывающий помощь
мемлекет иілмелі (қатты, толқымалы, еркін) баға жүйесін сақтай
Қытай экономикалық реформасының негізгі принципі оның жоспарлы экономикасының
Қытайлардың өздері «жұмсақ құралдар» деп атап кеткендей «социалистік
Экономикадағы қайта құқруды ҚХР азық-түлік қауіпсіздігі мен халқының
Қытай мамандарының ойы бойынша аграрлық реформаның жетістігі келесілермен
- реформалаудың бүкіл кезеңінде елдегі саяси тұрақтылық ел
- жаппай шаруалардың инициятивасымен басқару стилінің өзгерісі;
- өзін-өзі қаржыландырудың қажеттілігі мен реформалаудың міндеттерін шаруалардың
- мемлекеттің таразыланған аграрлық саясаты;
Болашақта аграрлық сфераны нарықтық қатынастарға көшіру бойынша Қытай
- ауылшаруашылығындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарын тұрақтандыру;
- жаңа жерлерді игеру есебінен ауылшаруашылық егіс алқаптарының
- ауылдарда ирригациялық және инфрақұрылымдық құрылыстарды кеңейту;
- ел территориялары бойынша аграрлық өндірісті орналастыруды жетілдіру;
- АӨК-нің 1-ші және 3-ші сфераларын дамытуды жеделдету;
- ғылым мен аграрлық білімнің болашақтағы дамуы, ауыл
- аграрлық өндірісте ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін тиімді игеру.
Қазақстанға өз елі үшін стратегиялық маңызды тауар ретінде
2 Облыстың азық – түлік қауіпсіздігімен қамтамасыздық жағдайын
Облыстағы ауылшаруашылық азық - түлік секторының қазіргі
Жамбыл облысы 1939 жылы құрылған. Облыс Қазақстанның оңтүстігінде
Облыста 1009 мың адам тұрады, ол Қазақстан Республикасы
Облыстың үштен бір бөлігі облыс орталығы Тараз қаласында
Халық тығыздығы бойынша облыс елде республикалық көрсеткішті 23%-ға
Облыстың ауа райының ерекшелігі – біршама құрғақ және
Облыс территориясында жалпы алаңы 22 мың га 3
Аймақ тұщы жер асты суларымен қамтамасыз етілген –
Өнеркәсіптік қызығушылыққа Сарысу ауданындағы тұз кен орындары(қорлар –
Облыс тәуекелді егін шаруашылығы аймағында орналасқан. Облыс территориясының
Облыс территориясының 3,4 млн. га егістік жер сілемдері
Облыс территориясының 8%-на жуығын таулы-дала (теңіз деңгейінен 1200-2200
Облыстың балық шаруашылық қоры 27,8 мың га құрайды.
Облыстың мемлекеттік орман қорының жалпы алаңы 4189,0 мың
Өзінің бағыттылығы бойынша облыс индустриалды-аграрлы болып табылады. Облыстың
Нарықтық қатынастардың қалыптасу жағдайында елдің азық – түлік
АӨК басты бағытының бірі – ауыл шаруашылық салаларында
Соңғы жылдарда республиканың ауыл шаруашылығында тенденциялар байқалуда. Біріншіден,
Екіншіден, ауылдық жерде біртіндеп аграрлық қызмет көрсету, өнімді
Үшіншіден, заңдылық – құқықтық база ауылдық жерде шаруашылық
Ауыл шаруашылық салаларының рөлін, оның ұлттық табыстың жиынтық
егін шаруашылығы;
мал шаруашылығы.
Егін шаруашылығы – ауыл шаруашылығында егін шаруашылығының
Мал шаруашылығы – ауыл шаруашылығында халықты азық –
Қазіргі кезде азық – түлікпен қамтамасыз ету үшін
Ауыл шаруашылық кәсіпорындарын бір мезгілде жаппай ұсақтау егін
Ауыл шаруашылығын өндірушілерінің негізгі проблемасы – өз өнімін
Агроөнеркәсіп кешенін мемлекеттік реттеу шараларының ішінен міндетті болып
2010 жылдың 1 қаңтарындағы мәліметтер бойынша республикадағы әрекет
Кесте 3
Шаруашылық жүргізудің барлық формаларының ауыл шаруашылығы
құрылымдарының саны. (Жамбыл облысы материалдары бойынша)
бірлік
Көрсеткіштер 2005 2006 2007 2008 2009
1 2 3 4 5 6
Ауылшаруашылығы құрылымдары- ның барлығы 15148 15948 16080 16261
Әрекет етуші ауылшаруашылық құрылымдарының - барлығы 12820 14313
С. і: ауылшаруашылығы кәсіпорындары 171 190 206 188
Шаруа (фермерлік) қожалықтары 12649 14123 14276 14902 15344
3-кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай 2005 жылдан бастап 2009
Ауылшаруашылық санағының нәтижелері бойынша бұрын санаққа кірмей әкімшілік
Республика халқының 47 пайызы ауылда тұрса, 30 пайызы
Қазақстандағы 5,5 миллион гектар тыңайған жер бар, біз
Қазақстанда 4,087 мың ауылшаруашылық кәсіпорындары 12,4 млн. га
Жекелей ауылшаруашылық құрылымдарының қызметтерін талдай отырып барлық ауылшаруашылық
Елбасының биылғы Жолдауында ауылды қолдау тек ауыл шаруашылығын
Елдің жоғары жағдайы мен экономикалық тәуелсіздігінің басты сипаттамаларының
Кесте 4
Ауыл шаруашылығының жалпы өнімі 2005 – 2009 жж.
(қолданыстағы нақты бағаларда, млн.теңге)
Көрсеткіштер 2005 ж. 2006 ж. 2007 ж.
1 2 3 4 5 6
Барлық санаттағы шаруашылықтар
Ауыл шаруашылығы 45737,4 45832,3 60331,9 63202,0 68463,1
Өсімдік шаруашылығы 26188,3 23193,4 34154,2 30013,4 34925,5
Мал шаруашылығы 19549,1 22638,9 26177,7 33188,6 33537,6
Ауыл шаруашылығы кәсіпорындары
Ауыл шаруашылығы 4346,5 3012,7 3363,5 2863,0 4936,1
Өсімдік шаруашылығы 3890,2 2580,2 2997,1 2273,3 2485,5
Мал шаруашылығы 456,3 432,5 366,4 589,7 713,2
Жұртшылық шаруашылықтары
Ауыл шаруашылығы 24236,7 26301,7 31972,9 39114,5 38191,7
Өсімдік шаруашылығы 7083,5 6423,0 9163,0 10236,2 9228,7
Мал шаруашылығы 17153,2 19878,7 22809,9 28878,3 28963,0
Шаруа (фермерлік) қожалықтары
Ауыл шаруашылығы 17154,2 16517,9 24995,5 21224,5 25335,2
Өсімдік шаруашылығы 15214,6 14190,2 21994,1 17503,9 21473,8
Мал шаруашылығы 1939,6 2327,7 3001,4 3720,6 3861,5
Жоғарыдағы кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай өсімдік шаруашылығының жалпы
Талдаулар көрсетіп отырғандай барлық санаттағы кәсіпорындардың жалпы өнім
Осыған байланысты облыс ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілері алдына
Қазіргі кезде азық – түлікпен қамтамасыз ету үшін
Төмендегі 5- кесте мәліметтері негізінде барлық санаттағы шаруашылықтар
Кесте 5
Барлық санаттағы шаруашылықтар бойынша ауыл шаруашылығы
өнімдерінің негізгі түрлерін өндіру 2005-2009 жж.
(мың тонна)
Көрсеткіштер Жылдар
2005 ж. 2006 ж. 2007 ж. 2008 ж.
1 2 3 4 5 6
Дән: 655,1 431,1 425,9 152,5 553,3
Оның ішінде:
Күздік және жаздық бидай 416,2 233,3 227,4 63,3
Дәндік жүгері 82,4 69,9 65,2 45,2 49,5
Күздік және жаздық арпа 155,9 127,3 132,7 43,4
Картоп 107,0 94,1 103,4 104,8 108,8
Майлы дақылдар тұқымы 19,9 13,0 14,5 13,6 13,8
Соның ішінде күнбағыстың 5,3 5,3 4,8 5,4 5,0
Қант қызылшасы (фабрикалық) 13,7 3,7 0,2 9,0 9,8
Көкөніс 356,2 324,6 359,5 362,5 367,4
Бақша дақылдары 143,9 121,7 127,0 147,0 148,3
Жемістер мен жидектер 8,6 7,4 9,3 5,7 17,2
Жоғарыдағы кесте мәліметтерінен байқағанымыздай жалпы дәнді дақылдар өндірісі
Біздің ойымыз бойынша дәнді дақылдар өндірісінің төмендеуі жер
Құрылымдағы жалпы алқап бидайға тиесiлi, оның үлесi 48
Жоғарыдағы кестені талдаулардан байқағанымыз аймақтардың топырақ-климат жағдайының ерекшелiктерiн
Мысалы, егін шаруашылығы саласында әртараптандыру жүйесін сақтай
Көп жылдардан бері облыста алғаш рет қант қызылшасын
Бұдан шығатын қорытынды – біз өз қант зауыттарымызды
Қазіргі кезде облыста қант қызылшасын өсірушілер мен қант
Облыста қант қызылшасын өсіруге қажетті техникаларды “Тараз” әлеуметтік-кәсіпкерлік
Қазіргі кезде рынокта сұранысқа ие дақылдардың қатарына майлы
Облыста көкөніс, бақша өнімдері облыс тұрғындарының сұраныстарын толық
Облыста алма бақтары мен жүзімдіктерді қалпына келтіру мақсатында
Облыста жаңа егілетін жеміс бақтарын сапалы көшеттермен қамтамасыз
Облыста маусымаралық кезеңдерде көкөніс тапшылығы сезілмей қалмайды. Өйткені,
Аграрлық дағдарыс облыстағы мал шаруашылығының нәтижелеріне де өз
Кесте 6
Шаруашылықтың барлық санаттарындағы мал мен құс саны 2005-2009
жыл соңына, мың бас
Көрсеткіштер Жылдар
2005 2006 2007 2008 2009
1 2 3 4 5 6
Ірі қара мал
293,0 307,9 317,2 320,8 326,1
Оның ішінде:
сиыр 120,5 132,0 127,5 128,8 130,4
Қой мен ешкі 1979,5 2108,3 2162,8 2192,5 2231,0
Шошқа 41,8 41,4 40,8 38,4 35,3
Жылқы 73,5 78,1 80,9 82,7 84,3
Түйе 4,3 4,6 4,9 5,1 5,2
Құс, (млн. бас) 1375,2 1451,3 1492,7 1491,8 1504,8
Кесте мәліметтерінен байқағанымыздай, ірі қара мал саны 2005
Кесте 7
Барлық санаттағы шаруашылықтар бойынша мал шаруашылығының негізгі
өнімдерін өндіру 2005-2009 жж.
мың тонна
Көрсеткіштер Жылдар
2005 ж 2006 ж 2007 ж 2008 ж
1 2 3 4 5 6 7
Ет (сойыс салмағында) 42 43 45 46,6 47,3
Сүт, барлығы 245,0 253,0 260,8 266,9 269,2
Жұмыртқа, млн.дана 92 94 96,0 99,7 109,6
Дән (тазаланғаннан кейінгі салмағы) 657 429 420
Жоғарыдағы кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай, өнiм өндiру 2005
- ет (сойыс салмағында) өндірісі бойынша 20 %-ға
- сүт өндірісі бойынша 20 %-ға (245,0 және
- жұмыртқа бойынша 31 %-ға (92 және 109,6
- дән керімінше 26 %-ға (657 және 553,3
басқаларының жоғарылағандығын байқаймыз. Бірақ, бұл көрсеткіштер бұрынғы жылдардағы
Ауыл шаруашылығы өндірісін одан әрі дамытып, жақсарту мақсатында
Облыста мал шаруашылығының дамуында да едәуір ілгерілеушіліктер бар.
Облыста асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуға баса көңіл
Ауыл тұрғындарының қолындағы өнімділігі төмен, қарабайыр малды асылдандыру
Мал шаруашылығы саласындағы мұндай ілгерінді жұмыстарға Үкімет тарапынан
Тараз қаласындағы жүнді алғашқы өңдеу фабрикасында шүйке өндірудің
Жамбыл облысында 1990 жылы 2 млн. 428 мың
Қылшықты жүнді қой жүнін қайта өңдеп, іске жарату
Облысты құс етімен және оның жұмыртқасымен қамтамасыз етуде
Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету кешенді іс-шаралардың жүйелі, дәйекті
Елбасының Қазақстанды оза дамыған елу елдің қатарына қосуды
Облыстың азық – түлік тауарларымен қамтамасыздығын талдау
Агроөнеркәсіп кешені саласында ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеумен
Облыста жеміс-көкөніс өнімдерін қайта өңдеу жалпы республикалық көрсеткіштен
Бүгінгі күні облыста осы және тағы басқа да
Бірқатар зерттеушілер елдің азық-түлік қауіпсіздігі – бұл елдің
Елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету – ең алдымен
Сондықтан, Жамбыл облысының азық-түлікпен қамтамасыздығын ең алдымен олардың
Кесте 8
Жамбыл облысы халықтарының табыс деңгейі, 2005-2009 жж.
Негізгі көрсеткіштер 2005 ж. 2006 ж. 2007 ж.
1 2 3 4 5 6
Халықтың атаулы ақшалай табыстары, халықтың жан басына шаққанда,1айда,
Ең төменгі күнкөріс шамасы (орта есеппен халықтың
Экономикалық қолжетімділік коэффициенті (1жол: 2жол) 4,32 3,67 3,99
2008 жылы жан басына шаққанда орташа номиналдық ақшалай
Бүгінде мынандай практика қалыптасқан, жан басына шаққанда орташа
Тұтыну бағаларының өсу қарқыны халықтардың ақшалай табыстарының өсу
2005-2009 жылдар аралығындағы негізгі тамақ өнімдерінің орташа бағаларын
Кесте 9
Тамақ өнімдерінің 2004-2008 жылдар аралығындағы жекелеген түрлерінің
орташа бағаларын талдау
(жыл соңына, теңгемен)
Көрсеткіштер 2005ж 2006ж 2007ж 2008ж 2009ж
1 2 3 4 5 6
Тамақ өнімдерінің, килограмына
Сиыр еті 356 410 550 581 700
Қой еті 441 494 619 599 750
Шошқа еті 410 378 471 550 650
Құс еті 342 276 506 451 630
Мал майы 411 422 563 642 850
Өсімдік майы, литр 153 167 310 300 320
Сүт, литр 51 55 90 100 110
Жұмыртқа, он дана 126 138 194 195 200
Жоғарғы сортты бидай ұны 53 53 92 109
Жоғарғы сортты бидай ұнының наны 37 43 62
Күріш 96 103 107 205 180
Картоп 34 46 43 52 65
Алма 119 103 137 136 150
22-кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай, 2005-2009 жылдар аралығында сиыр,
Халықтардың тамақ өнімдерін стандарттық тұтынуға сәйкес пайдалануын талдау
Кесте 10
Халықтың жан басына шаққандағы негізгі тамақ өнімдерін тұтынуы
Азық – түлік түрлері Нақты тұтыну, кг/жыл Стандартты
2005 2006 2007 2008 2009
2005 2006 2007 2008 2009
1 2 3 4 5 6 7 8
Нан өнімдері 116 114 124 122 122
Картоп 49 47 45 45 45 62,34 78,6
Көкөніс пен бақша өнімдері 71 71 72 73
Жеміс-жидектер 36 36 37 37 38 29,19 123,3
Ет және ет өнімдері 40 40 44
Сүт және сүт өнімдері 190 189 205
Жұмыртқа, дана 106 108 114 121 120
Рационның энергетика-
лық құнды-
лығы, сөт-
кесіне ккал 3012 2367 2192 2012
2045 2165 139,1 109,3 101,2 92,9
94,4
Жоғарыдағы кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай, бірқатар тамақ өнімдері
Сонымен, құрамында крахмалы, көмірсулары бар халықтың аз қамтамасыз
Азық-түлік қауіпсіздігінің маңызды қасиеті отандық азық-түлік түрлерімен халықтың
Сондықтан елді азық-түлік қауіпсіздігімен қамтамасыз ету деңгейі көбінесе
Сондықтан, әрі қарай облыс халықтарының азық – түлік
Кесте 11
Облыс халқының 2008-2009 жж. азық – түлік
қамтамасыз ету деңгейі
Халық саны, 2008 ж- 1 031,1м. адам; 2009ж-1043,8
Көрсеткіштер Тамақ өнімдерін тұтыну стандартта
ры, кг/жыл Облыс бойынша тамақ өнімдерін тұтынудың шекті
(*халық саны х 2бағ.), мың тонна Ауылшаруашылық өнімдерінің
мың тонна*** Өзін - өзі қамтамасыз ету деңгейі,
2008 ж. 2009 ж. 2008 ж. 2009 ж.
1 2 3 4 5 6 7 8
Нан өнімдері 116,17 119,78 121,2 148
Картоп 62,34 64,3 65,0 104,8 108,8 163 167
Көкөніс пен бақша өнімдері 55,14 56,8 57,5 147,0
Жеміс-жидектер 29,19 30,1 30,4 5,7 17,2 18,9 56,6
Ет және ет өнімдері 41,6 42,9 43,4
Жұмыртқа, (мың дана) 103,4 106,6 107,9 99,7
Сүт өнімдері 179,53 185,1 187,4 266,9 269,2
11-кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай, облыс халқының тұтыну стандарттарына
Елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету - ең алдымен
Жамбыл облысының статистикалық мәліметтері және Жамбыл облысының ауылшаруашылық
Жамбыл облысы бірнеше аудандардан тұрады. Жамбыл облысы ауылшаруашылық
Кесте 12
Жамбыл облысының 2009 жылғы әкімшілік-аймақтық бірліктер
шеңберінде халықтың ет-сүт өнімдерімен қамтамасыздығы
мың тонна
Аудандар Халық саны, мың адам
ЕТ СҮТ
Тұтынудың шекті деңгейі Нақты өндіріс
Ауытқу,
+,- Тұтынудың шекті деңгейі Нақты өндіріс
Ауытқу,
+,-
1 2 3 4 5 6 7 8
Облыс бойынша
1043,8
42,3 46,6
4,3 182,9 266,9
84,0
Байзақ 80,2 3,3 4,7 1,4 14,4 41,8 27,4
Жамбыл 77,4 3,2 4,2 1,0 13,9 37,3 23,4
Жуалы 51,5 2,1 5,9 3,8 9,2 33,1 23,9
Қордай 111,3 4,6 7,3 2,7 20,0 53,8 33,8
Меркі 73,4 3,0 2,7 -0,3 13,2 24,0 10,8
Мойынқұм 32,1 1,3 2,1 0,8 5,7 8,9 3,2
Т.Рысқұлов 61,3 2,5 3,5 1,0 11,0 18,5 7,5
Сарысу 44,6 1,8 2,9 1,1 8,0 5,8 -2,2
Талас 50,7 2,1 5,2 3,1 9,1 9,0
Шу 93,8
3,9 7,8
3,9 16,8 31,3
14,5
Тараз қаласы 342,5 14,2 0,3 -13,9 61,5 3,4
Жоғарыдағы кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай аудандар бойынша халықтың
Сонымен, алынған нәтижелерді талдаулардан Жамбыл облысы ет-сүт өнімдері
Дүниежүзілік аграрлық сала ауыл шаруашылығы мен азық-түлік өндірісі
Негізгі азық-түліктің дүниежүзілік өндірісі 2008-2009 есепті жылы 4.4
Қазақстанда осындай өнімді өндіру 2008-ші жылы 28,9 млн.
Қазақстан іс жүзінде дүниежүзілік азық-түлік қауіпсіздігіне қомақты үлес
Қазақстан сыртқы нарыққа 1,5 млрд. доллар көлемінде астық
Республиканың ұн тарту өнеркәсібі таңқаларлық нәтижелерге жетісті. Еліміз
2009 жылғы ауылшарушылығы Министрлігінің ветеринария Департаментінің рұқсатымен импорттық
Кесте 13
2009 жылғы Жамбыл облысының азық-түлігінің импорты мен экспорты
тонна
Көрсеткіштер Шеттен әкелінгені Шетке шығарылғаны
Алыс шетелдерден ҚР басқа облыс- тарынан Облыстан шет
1 2 3 4
Ет өнімдері 5634,3 346 1389,5
Балық өнімдері 6235,6 - 1178
Сүт өнімдері 2202,2 252 338
Жемшөп 581 - 2795
жұмыртқа (млн.дана) - 0,7 2,45
Сонымен, аграрлық сектордың жағдайын және халықтың негізгі тамақ
Азық-түлік қауіпсіздігімен қамтамасыз етудің артып келе жатқан қауіптерін
- жан басына шаққанда орташа есеппен, сондай-ақ жекелей
- халықтың кедейшілігін төмендету үшін негізгі ерекшеліктер келесілер
- Обылыс әкімдері тұтынудың ұлттық стандарттары негізінде есептелген
- тамақ өнімдеріне экономикалық қол жетімділікке жету үшін
- тамақ өнімдерінің сапасын бақылау жүйесін жасау және
- халықтың азық-түлік қауіпсіздігімен қамтамасыздығының мониторингін жүргізу;
- индикативті жоспар жасау кезінде азық-түлік қауіпсіздігімен қамтамасыз
- мемлекеттік азық-түлік қорларын пайдалану, сақтау және қалыптастырудың
- мемлекеттік сатып алу мен материалдық резервтерді
- ішкі нарық сатылымының импортқа тәуелділігін отандық тауарлардың
2.3 Халықтың азық-түлік қауіпсізідігін қамтамасыз ету бойынша елде
атқарылып жатқан іс-шаралар
Ауыл шаруашылығы — ел үшін өзекті салалардың бірі.
Жалпы алғанда, осынау мәселеге әлемнің алдыңғы қатарлы елдерінде
Қазақстанның Бүкіл дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Жаңа онжылдық – жаңа
Елбасының қойған міндеттерін орындау мақсатында үш жылда
Облыста тұңғыш рет ірі өңдеу өндірісі – бұл
Сөйтіп, Қазақстанның бүкіл батыс өңірін ұнмен толық
Осы жобаның аясында, сонымен бірге мал азығын өндіру
Келешекте осы тектес жоба Мұнайлы ауданының аумағында да
Құрылған қажетті сауда-саттық және өндірістік базасы бар
Кешенді шаралар алу нәтижесінде облыс бойынша
Бұған «МАЭК-Қазатомпром» жауапкершілігі шектеулі серіктестігімен келісілген тарифтік саясат
3 Облыстағы азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз
етудің перспективалары
3.2 Болашақта елдің азық-түлік қауіпсізідігін нығайту жолдары
Агроөнеркәсiптiк кешендi дамыту нарыққа бағдарланған экономиканың заңдылықтарына сәйкес
Агроөнеркәсiптiк кешеннiң жұмыс iстеу ерекшелiгi, азық-түлiктiк қауiпсiздiктi қамтамасыз
Халықтың тамақ өнiмдерiмен жалпы қамтамасыз етiлгендiгiн және бұл
азық-түлік рыногы, тұтастай алғанда, негiзгi тамақ өнiмдерiн тұтынудың,
қатер төнген жағдайда негiзгi тамақ өнiмдерiмен қамтамасыз ету
тамақ өнiмдерiне халықтың экономикалық қол жетiмдiлiгі, тұтастай алғанда
азық-түлiк импорты көлемiнiң өсуiне, оның сапа стандарттарына сәйкессiздiгiне
Сондықтан келесідегідей шаралар ұсынамыз: [31]
жан басына шаққанда, сондай-ақ жынысы мен жасына қарай
халықтың кедейлiк жағдайын жеңiлдету үшiн мыналар негiзгi басымдықтар
облыс әкiмдерi тұтынудың ұлттық стандарттарына негiзделiп есептелген ең
тамақтануға экономикалық қол жеткiзу үшiн халықтың барлық топтары
тамақ өнiмдерiнiң сапасын бақылау жүйесiн әзiрлеу және оны
азық-түлiктiк қауiпсiздiктi қамтамасыз етудiң мониторингiн жүзеге асыру;
индикативтiк жоспарды әзiрлеу кезiнде азық-түлiктiк қауiпсiздiктi қамтамасыз етудiң
мемлекеттiк азық-түлiк запастарын қалыптастыру, сақтау және пайдалану жүйесiн
материалдық резервтердi мемлекеттiк сатып алу мен сақтаудың уақтылы
отандық тауарлардың бәсекеге қабiлеттiлiгiн арттыру және орынды қолдаудың
негізгі тамақ өнімдерінің ішкі өндірісінің көлемін тұтыну стандарттарына
Дамыған агроөнеркәсіптік кешен – бұл біздің еліміздің азық-түлік
- Жер қатынастарын дамыту шаралары:
ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге жеке меншiктi енгiзу жөнiндегi
ауыл шаруашылығы жерлерiнiң құнарлылығын сақтау және арттыру мақсатында
жердi бөлудiң қолданылып жүрген заңнамаға сәйкестiгiне тексерiс жүргiзу.
Жер телiмдерiнiң бағалау құнын анықтаудың әдiстемесiн жетiлдiру -
жердi кепiлге беру арқылы кредит берудiң ипотекалық нысанын
- Өсімдік шаруашылығын дамыту жөніндегі шаралар:
ауыл шаруашылығы дақылдарының рентабельдi түрлерiнiң алқаптарын әсiресе солтүстiк
егiс алқаптарының құрылымы аймақтардың табиғи-климаттық жағдайларына бейiмделуі керек:
күзгi бидай мен күздiк қарабидай алқаптарын Қазақстанның батыс
қатты бидай алқаптарын Ақмола, Қостанай және Солтүстiк Қазақстан
жемдiк дәндi дақылдар мен дәндi бұршақ тұқымдас дақылдар
жарма және майлы дақылдардың алқаптарын Шығыс Қазақстан және
дәндiк жүгерi, қытайбұршақ және қант қызылшасының алқаптарын Алматы
мақсыр алқаптарын Оңтүстiк Қазақстан облысында ұлғайту;
рентабельдi дақылдардың тұқымын өндiрудi қолдау;
қант қызылшасы мен картоп өндiрудi қолдау;
рентабельдiлiгi жоғары ауыл шаруашылығы дақылдарын қайта өңдейтiн кәсiпорындардың
жемшөптiк дақылдарды өткiзу рыноктарын қамтамасыз ететiн, мал шаруашылығы
- Өсiмдiктердi қорғау шаралары:
"Фитосанитария" РМК-ның функцияларын нақтылай отырып, барлық өсiмдiктер зиянкестерiнiң,
аса қауiптi өсiмдiктер зиянкестерi мен ауруларын анықтауға арналған
аса қауiптi өсiмдiктер зиянкестерi мен ауруларына қарсы күрес
республикамыздың жоғарғы оқу орындарында "Өсiмдiк қорғау" деген мамандық
- Мал шаруашылығын дамыту шаралары: [32]
асыл тұқымдық өнiм өндiру көп шығынды талап етедi.
өткiзiлген асыл тұқымды төлдi жартылай (50%-ға дейiн) арзандату;
өткiзiлген асыл тұқымды жұмыртқаны жартылай (50%-ға дейiн) арзандату;
өткiзiлген асыл тұқымды бұқаның ұрығын жартылай (50%-ға дейiн)
асыл тұқымды бұқаларды сатып алуға және өсiруге, сондай-ақ
асыл тұқымды малдың саны аз немесе жойылып бара
- Сүтті және етті мал шаруашылығын дамыту шаралары:
1. Сүт өндiру бойынша:
iрi қалалар мен аудан орталықтарының маңайындағы аймақтарда сүт
2. Сиыр етiн өндiру бойынша:
сиыр етiн өндiрудi аз шығынды технологияға бағдарлау, яғни
3. Қой шаруашылығы бойынша:
қойдың арнайы майлы-еттi және қаракөл тұқымдарын өсiрудi тiрілей
4. Шошқа шаруашылығы бойынша: iшкi рынокқа бағытталған, арнайы
5. Жылқы шаруашылығы бойынша: арнайы жылқы тұқымдарының отандық
6. Түйе шаруашылығы бойынша: бұл малдың өнiмдерiн өндiруге
7. Құс шаруашылығы бойынша: құс етi мен жұмыртқа
Мал шаруашылығы саласындағы аймақтық саясаттың негiзгi бағыттары:
Орталық аймақ (Атырау, Қарағанды, Маңғыстау облыстары, Ақтөбе, Қостанай,
Оңтүстік аймақ (Алматы, Жамбыл, Оңтүстiк Қазақстан, Қызылорда облыстары).
Солтүстiк аймақ (Солтүстiк Қазақстан, Павлодар облыстары және Ақмола,
- Ветеринария
Малдардың өте қауіпті ауруларын жою бойынша шаралар:
жыл сайынғы жоспарлы ветеринариялық - алдын алу эпизоотияға
ветеринариялық биологиялық және фармацевтикалық өнеркәсiптi дамыту, өндiрiсi жолға
ауылдық және кенттiк аймақтар үшiн ветеринариялық инспекторлардың санын
бүгiнде эпиозоотиялық жағдай ауыл шаруашылығы малдарының ең кемiнде
ветеринариялық-фитосанитариялық постылар мен бекеттердi өздерiнiң қызметiн мемлекеттiк шекарада
ветеринариялық зертханаларды техникалық жарақтандыру үшiн 806546,5 мың теңге
тиiстi лицензия алмаған, арнайы белгiленбеген орындарда мал союға
Қазақстан Республикасының ДҮниежүзiлiк Сауда Ұйымының (ДСҰ) талаптарына сай
- Бәсекеге қабiлеттiлiктiң өсуi және сату көлемiн ұлғайту
бидай, мақта, күрiш - сыртқы рыноктарды кеңейтудi, iшкi
күнбағыс тұқымы, картоп, көкөнiс, сүт, жұмыртқа - тарифтiк
қант қызылшасы, сиыр етi, қой етi, жылқы еті,
- Қайта өңдеу өнімдерін дамыту шаралары:
қоюландырылған және құнарландырылған сүт, сары май, балмұздақ, шұжық
өсiмдiк (күнбағыс) майы, маргарин өнiмi, ақ қант, какао
ашымалы сүт өнiмдерi, қаймақ, сыр және брынза, консервiленген
бидай ұны - жеңiлдік кредитiн беру, құрал-жабдықтар лизингi
Бәсекеге қабiлеттiлiк жөнiндегi жалпы қорытындылар:
ауыл шаруашылығы өнiмдерiнiң жекелеген түрлерiнiң өзiндiк құны мен
шикiзат базасының өсуi және ауыл шаруашылығы тауарының бәсекеге
отандық өнiмнiң бәсекеге қабiлеттiлiгiнiң төмендiгi қолданылып жүрген стандарттардың
аграрлық сектордағы ақпараттық-маркетингтiк жүйенiң жетiлмеуi ауыл шаруашылығы тауарын
- Республиканың ішкі рыногының сыйымдылығын арттыру шаралары:
ұқсатушы кәсiпорындарға құрал-жабдықтар сатып алуға және лизинг бойынша
ауыл шаруашылығы өнiмдерiн дайындау жүйесiн, әсiресе шалғай аудандарда
өндiрiстiң техникалық және технологиялық стандарттары мен ауыл шаруашылығы
кредиттiк пайыздық ставкасын арзандату арқылы айналымдағы қаражатты толықтыруға
- Қайта өңдеушi ауыл шаруашылығы өнеркәсiбi кәсiпорындарын аймақтық
дамытудың негiзгi бағыттары: [33]
Жаңа өндiрiстер құру елеулi қаржы ресурстарын жұмсауды қажет
қоюландырылған және құнарландырылған сүт пен құрғақ сүт қоспаларын
Атырау, Маңғыстау облыстарында құрғақ сүт негiзiнде қаймағы алынбаған
ет консервiлерiн өндiру бұл үшiн ресурстары жеткiлiктi аймақтарда
балалар тағамдары - Алматы, Оңтүстiк Қазақстан, Павлодар облыстарында;
жүн өңдеудi қамтамасыз ету үшiн Шығыс Қазақстан, Жамбыл
Тараз, Петропавл, Орал, Семей қалаларындағы қолда бар өндiрiстiк
көкөнiс пен жемiстердi өңдеудi, бастапқы шарап жасауды қалпына
жаңадан ашылған өндiрiстердiң қара күрiшке, майлы дақылдардың дәндерiне,
қант өндiру бойынша Алматы және Жамбыл облыстары басым
- Көтерме сауда мен биржа қызметiн дамыту шаралары:
көтерме сауда рыноктарының толыққанды жұмыс iстеуi және дамуы,
көлеңкелi рыноктарды және саудадан бюджетке түсетiн алымдарды заңдастыру
- Мемлекеттiк қолдау шараларын ұтымды ету
Аграрлық азық-түлiк кешенiн мемлекеттiк қолдау деңгейiн бағалау
Мемлекеттiк қолдау шаралары реттеуші сипатта болады және салааралық
Республикада мемлекеттік қолдау шаралары жалпы сипаттағы және арнаулы
жалпы сипаттағы шаралар дегеніміз - жануарлар мен өсімдіктердің
нақтылы салалар мен өндірістерді қолдауға бағытталған арнаулы шаралар,
Егер ауыл шаруашылығы өнiмдерiн өндiру бойынша мемлекеттiк қолдаудың
3.3 Халықтың азық-түлік қауіпсізідігін қамтамасыз ету жағдайын
трендтік және көпфакторлық регрессия әдістері арқылы болжамдау
Болжам жасау аймақ экономикасындағы мүмкін болатын сандық өзгерістерді
Болжамдық бағалау ықтимал түрде болады, себебі онда болжанатын
Болжамдар болжанатын объектінің ерекшелігіне байланысты экономикалық, ғылыми-техникалық, демографиялық,
Пайдаланатын ақпараттың көзі, болжам құрудың механизмі, соңғы нәтижелердің
Экономикалық болжамдау әдістерін екі топқа бөлуге болады. Бірінші
Елдегі агроөнеркәсіптік өндіріс дамуының аймақтық ерекшеліктерін зерттеу барысында
Зерттелетін нәтижелік көрсеткіштерді анықтайтын факторларды жинақтау;
Факторлар әсерін кешенді және жүйелі түрде зерттеуді қамтамасыз
Факторлар және нәтижелік көрсеткіштер арасындағы байланыс формасын анықтау;
Нәтижелі және факторлы көрсеткіш арасындағы өзара байланысты модельдеу;
Факторлар әсерін есептеу және олардың әр қайсысының нәтижелі
Факторлық модельмен жұмыс.
Кез – келген көрсеткішті талдау үшін факторларды жинақтау
Жоғарыда аталып кеткендей, факторлы талдаудың негізгі міндеттері болып
Факторлық талдауда модельдерде детерминивті және стохастикалық деп бөлуге
2005-2009 жылдар арасындағы белгіленген факторлардың динамикасы келесі 14-кестеде
Кесте 14
Бастапқы мәліметтер
Жылдар Ауыл шаруашылығының жалпы өнімі, млн.теңге Дән, мың
У Х 1
2005 45737,4 657 42 245,0
2006 45832,3 429 43 253,0
2007 60331,9 420 45 260,8
2008 63202,0 148 46,6 266,9
2009 68463,1 553,3 47,3 269,2
Бұл 14-ші кесете де біздің зерттеуде факторлар саны
Біріншіден коррелляциялық талдау жүргіземіз. Оның мақсаты – байланыстың
Кесте 15
Байланыс тығыздығын бағалаудың сандық шарттары
Корреляция коэффициентінің көлемі, rŷx Байланыстың бағасы
Rŷx < 0 Кері байланыс
Rŷx > 0 Тура байланыс
Rŷx < + – 0,1 Байланыс жоқ
+ – 0,1 < = rŷx < +
+ – 0,3 < = rŷx < +
+ – 0,5 < = rŷx < +
+ – 0,7 < = rŷx < +
+ – 0,9 < = rŷx < +
+ – 0,99 < = rŷx < +
Корреляциялық талдауды Exsel арқылы орындау үшін келесі команданы
Егер кестеде тақырып қатары (немесе бағанасы) бар болса
Кесте 16
Корреляциялық талдау
Көрсеткіштер
У Х1 Х2 Х3
У 1
Х1 0,323832 1
Х2 -0,62209 -0,37808 1
Х3 0,856295 -0,18656 -0,31764 1
Кесте 16-ның мәліметтері бойынша, корреляциялық талдаудың нәтижесінде шығатын
Ауыл шаруашылығының жалпы өнімі, млн.теңге (у), Дән, мың
Регрессиялық талдау жүргізген кезде байланыстың ең нақты өлшемін
у = а b1x1 + b2x2 + b3x3,
Регрессия көмегімен модель параметрлерінің есебі жүргізіледі, яғни a
«Входной интервал Х» параметріне х – тердің мәндері
Кесте 17
Регрессиялық талдау
Регрессиялық статистика
Көптік R 0,971633
R – квадрат 1
Нормаланған R – квадрат -7E-10
Стандартты қате 0
Бақылаулар 4
Регрессиялық талдау нәтижесі 17 – шы кестеде көрсетіледі.
Көптік R – көптік корреляция коэффициенті, біздің жағдайда
R – квадрат – детерминация коэффициенті – тәуелді
Нормаланған R – квадрат – түзетілген детерминация коэффициенті,
Стандартты қате – модель қатесінің орта квадратының мәні,
Бақылаулар – массивтағы бақылау саны (n), n =
Модельді бағалау үшін Фишердің F – критериі қолданылады.
Кесте 18
Дисперсиялық талдау – ANOVA
Дисперсиялық талдау
dƒ SS MS F F – мәнділігі
Регрессия
6 2,36E+11 3,93E+10 5,62651 0,298284
Қалдық
4,29E+09 0,235 0,5689
Жиыны
4,29E+09 2,36E+11
Мұндағы df бағанасы – бостандық дәрежесінің саны:
df регрессия = k (k – тәуелсіз айнымалылардың
df жалпы = n – 1, (df жалпы
df қалдық – қалдықтар үшін бостандық дәрежесінің саны.
SS бағанасы ауытқулардың квадратының сомасын білдіреді, ол дисперсияны
SS регрессия = ∑ (ŷі – у)². Біздің
нәтижесі бойынша SS регрессия = 2,36Е+11 Формуладағы ŷі
7
SS қалдық = ∑ (уі – ŷі)². Біздің
І =1
MS бағанасы дисперсияның мәнін көрсетеді, яғни ауытқу квадратының
MS қалдық = SS қалдық / df қалдық
F бағанасы Фишердің F – критериінің мәнін көрсетеді.
F = MS регрессия / MS қалдық =
F – критериінің бұл мәні F 0,05, k,
Біздің жағдайда F 0,05, 3, 5 = 2,72,
Кесте 19
Модельдің параметрлері мен оның статистикалық бағасы
Коэффициентте Стандартты қате t–статис тика Р–мән
У -1753452 3345,215 65535 0,76181 -1753452 -1753452 -1753452
х1 23,99859 0,800115 65535 0,383693 23,99859 23,99859 23,99859
х2 -291,297 1,61884 65535 0,573639 -291,297 -291,297 -291,297
х3 0 0,442083 65535 0,971733 0 0 0
1161,838 0,442083 65535 0,971733 1161,838 1161,838 1161,838 1161,838
Кесте 19 – де «Коэффициенттер» бағанасында ізделінген көптік
Коэффициент / стандартты қате
Р – Мәнділік бағанасында модельдің ізделінген коэффициенттерінің дұрыс
Байланыстың толықтығы туралы көптік корреляция коэффициенті (R=0,852) және
Енді осы анықталған болжамды біз екінші модель тұрғызу
Вставка → Функция → Статистические → Тенденция →
Бұл функцияларды орындағаннан кейін біз болжамды белгілеген кестеден
Кесте 20
Тенденция функциясы арқылы болжам нәтижелері
Жылдар Ауыл шаруашылығының жалпы өнімі, млн.теңге Болжам Дән,
У
Х 1
Х 2
Х 3
2005 45737,4 44149,12 657 539,14 42 41,94 245,0
2006 45832,3 50431,23 429 490,3 43 43,36 253,0
2007 60331,9 56713,34 420 441,46 45 44,78 260,8
2008 63202,0 62995,45 148 392,62 46,6 46,2 266,9
2009 68463,1 69277,56 553,3 343,78 47,3 47,62 269,2
2010
75559,67
294,94
49,04
277,67
2011
81841,78
246,1
50,46
283,9
2012
88123,89
197,26
51,88
290,13
Енді осы болжамды берілген көрсеткіштерге сүйене отырып, біз
У – те берілген көрсеткіштерді белгілейміз;
Вставка → Диаграмма → График командасын орындаймыз да,
Бізге у факторы бойынша нүктелік график шығады, сол
Келесі диаграмма бойынша Жамбыл облысының 2010-2012 жылдарға арналған
Сурет 1 Жамбыл облысының 2010-2012 жылдарға арналған
Азық-түлік қауіпсіздігінің негізі бұрыннан –ақ астық болатын, сол
Сонымен, Қазақстанның жергілікті азық-түлік базасы жеткілікті екендігі, бірақ
Қорытынды
Қазақстан Республикасындағы азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелеріне жүргізілген
1. «Азық-түлік қауіпсіздігі» түсінігінің анықтамасына жасалынған әртүрлі ғылыми
2. Автор «азық-түлік қауіпсіздігі» категориясының сипатына тән қасиеттерді
3. Автор мемлекеттің жүргізген ішкі және сыртқы саясаттарына
Тамақ өнеркәсібі экономиканың стратегиялық маңызды салаларының қатарына жатады,
4. Жұмыста автор агрошаруашылық секторының қанағаттанарлықсыз жағдайына әсер
Ауылшаруашылығын реформалау және және ауылшаруашылық кәсіпорындарын қалыптастыру барысында
- Республика бойынша астық мәдениетінің егіс алқабының қысқаруынан;
- ең біріншіден, өндіріске органикалық және минералдық тыңайтқыштарды
- ауылшаруашылық кәсіпорындарының (лизинг бойынша техника алуға мүмкіндік
- мал және жермен айналысудың
5. Қазақстан халқын сапасыз импорттық және отандық азық-түлік
Агроөнеркәсіптік кешендегі жағымсыз тенденциялардың жеделдеуінің маңызды себебінің бірі
Қазақстанның Бүкіләлемдік Сауда Ұйымына (БСҰ) және Азық-түлік ауылшаруашылық
Азық-түлік қауіпсіздігімен қамтамасыз ету мәселелері азық-түлік нарығын негізгі
Автор Қазақстанның азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында және
- елге келіп түсетін импорттық өнімдерге шектеулер жүргізу
- агроөнеркәсіптік кешеннің (жердің құнарлылығын, қазіргі жедел технология,
- азық-түлік тауарлары мен шикізаттарының өндірісі мен оларды
- аграрлық секторға отандық және шетелдік инвесторлардың қаржы-несиелік
- импорттық және экспорттық баж салықтарын отандық
Автордың ұсынған аймақтардың азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге байланысты
Автор Қазақстанның азық-түлік қауіпсіздігін көтеру үшін ауылшаруашылық тауар
Ет өнімдерін импорттаумен байланысты елге қауіпті, бұрын белгісіз
Автордың ұсынған аймақтардың азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге байланысты
13. Кластерлерді құру ауылшаруашылық тауар өндірушілері мен қайта
Қолданылған әдебиеттер тізімІ
Борисенко Е.Н. Продовольственная безопасность России: проблемы и перспективы.
Экономическая и национальная безопасность /Под ред.д.э.н., проф. Гончаренко.
Ксенофонтов М.Ю. Об альтернативных подходах к разработке концепции
Безопасность России. Продовольственная безопасность. – М.: МГФ «Знание»,
Римская декларация по всемирной продовольственной безопасности //АПК: экономика,
Мамиконян М.А. Основы продовольственной безопасности США. //Аграрная наука,
FAO 1996. Rome Declaration of World Food Security
Conway G., Barber E. After the Green Revolution.
Кolodziejak Z. Bezpiezenstwo zywnosciowe w koalicji, przejawyjego kaztaltowania
Buszowski A. Handel zagraniczny artykulami rolno-spozywczymi a
lawe A. Samowystarczalnosc – cee gospodarki zywnosciowej
Кожух А. Продовольственная безопасность стран Восточной Европы и
Гордеев А.В. Продовольственное обеспечение России (вопросы теории и
Безопасность России. Правовые, социально-экономические и научно-технические аспекты. Продовольственная
Вермель Д.Ф. Проблемы обеспечения продовольственной безопасности России: ее
Балабанов В.С., Борисенко Е.Н. Продовольственная безопасность (международные и
Гумеров Р. «Как обеспечить продовольственную безопасность страны?».
Ильичева А. Что такое продовольственная безопасность? //Продовольственная газета,
Михневич С. Либерализация мировой торговли сельскохозяйственной
Румянцева Е.Е. Согласование аграрной политики стран союзного государства
Отчет о научно-исследовательской работе по теме: «Разработать научные
Государственная агропродовольственная программа, утвержденная Указом Президента Республики Казахстан
Закон Республики Казахстан «О зерне» от 19.01.01. -
Сатыбалдин А.А., Никитина Г.А., Турисбеков З.К. Региональные аспекты
Султанбекова Г. и др. Продовольственная безопасность Казахстана:
Бимендиева Л.А. Продовольственная безопасность: проблемы и
Жильдебаев А., Бельгибаев Ж., Курмангалиев С. Обеспечение продовольственной
Тулегенов Б.Т., Бельгибаев Ж.Ж. Продовольственная безопасность
Оболенцев И., Корнилов М., Синюков М. Продовольственная
Амерханов Х. Приорететное повышение продуктивности? А не рост
Buszowski A. Handel zagraniczny artykulami rolno-spozywczymi a
Безопасность России. Правовые, социально-экономические и научно-технические аспекты. Продовольственная
Назарбаев Н.А. Казахстан – 2030. Процветание, безопасность и
Казахстан – 2030. «Процветание, безопасность и улучшение благосостояния
Ахметжанова С.Б. Конкурентоспособность пищевой промышленности Казахстана: теории, проблемы
88
81
Ауыл шаруашылығы кәсіпорындары
Агроөнеркәсіптік кешендер және агробизнес
Машина жасау өнеркәсібі
Мемлекеттік монополияға қарсы реттеу
Жамбыл облысының экономикалық жағдайы
Дамыған елдердердің ауыл шаруашылығы өндірістік инфрақұрылымын қалыптастыру тәжірибесі
Құрама жем өнеркәсібі - жануарларға арналған құрама жем өндірумен байланысты ауыл шаруашылығы саласы
Шығыс Қазақстан экономиклық ауданының әлеуметтік – экономикалық сипаттамасы
Қазақстанның экономикалық аудандары туралы
Орталық Қазақстанның табиғат жағдайы