Ұлттық нарық Халықаралық нарық
Аннотация
Курстық жұмыста Қазақстан Республикасының экспорты мен импортының тауар
Қазақстан Республикасының сыртқы сауда айналымының құрамына қысқаша тоқтала
Курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған
Мазмұны
Қазақстан Республикасының экспорты мен импорты
Кіріспе............................................................................................................. 5
І. Халықаралық сауданың теориялық негіздері.
1.1. Халықаралық сауданың теориялары.................................................... 6
1.2. Халықаралық сауданың мәні, ерекшеліктері және формалары........ 13
1.3 Дүниежүзілік сауда ұйымы................................................................... 24
ІІ. Қазақстан Республикасының экспорты мен импорты.
2.1 Қазақстан Республикасының сыртқы сауда саясатының
кейбір аспектілері................................................................................. 26
2.2 Қазақстан Республикасының сыртқы сауда айналымы..................... 34
2.3 Қазақстанның халықаралық саудадағы орны және ролі.................... 41
Қорытынды................................................................................................. 43
Қолданылған әдебиеттер.......................................................................... 44
Кіріспе
Курстық жұмысты орындаудың мақсаты курсты тереңдетіп үйренумен қатар,
Бұл тарау ХЭҚ-дың дәстүрлі және ең дамыған түрі
Сыртқы сауда айналым механизмі мен халықаралық сауданы реттеуді
Одан кейін біз мемлекеттік сауда саясатының құралдары (инструменттері)
Тарау қорытындысында біз, Қазақстан Республикасының сыртқы сауда саясатының
І. Халықаралық сауданың теориялық негіздері.
1.1. Халықаралық сауданың теориялары
Халықаралық сауданың теориялық түсінігін берудің алғашқы талпыныстары мен
Кеш меркантилизм XVI ғасырдың екінші жартысынан XVIII ғ.
1. Өз елінен өнімді шығару арқылы. Соның ішінде
2. Делдалдық сауда, осы мақсаттарға шетелге ақша шығаруға
Меркантилизм - өндірістін тауарлық сипатына ерекше көніл аудара
Меркантилистер пікірі бойынша, байлықтың өсуі тек қайта бөлу
Елдің байлығын алтын мен күміс мөлшерімен бағалағандықтан, сыртқы
- оң сауда балансын қолдау – шетке тауарды
- сауда саясатының тариф, квота және басқа да
- шикізаттың шығарылуына тыйым салу немесе оны шектеу
- отар елдердің метрополиядан басқа елдермен саудасына толық
Меркантилистер халықаралық сауда теориясына зор үлес қосты. Олар
Меркантилистер алғашқы болып, қазіргі әлемдік экономикадағы төлем балансына
Абсолютті артықшылық теориясы
Алдыңғы қатарлы елдердің машина өндірісіне өту кезеңінде Адам
А. Смит идеясын жай модель арқылы сипаттауға болады.
1 шарт. Әлемде тек екі мемлекет бар.
2 шарт. Бұл елдерде тек екі тауар өндіріледі.
3 шарт. Елдер арасындағы сауда ешбір шектеусіз жүзеге
4 шарт. Халықаралық сауда үйлестірілген (импорт экспортпен төленеді)
5 шарт. Өндіріс факторлары елдер арасында ауыспайды.
6 шарт. Тауардың бағасы мен өнімділігіне еңбек қана
7 шарт. Өнім шығарылуы мен еңбек арасындағы арақатынас
8 шарт. Өндіріс факторлары салалар арасында еш шектеусіз
9 шарт. Екі ел мен екі салада жетілген
1-кесте
Абсолютті артықшылықтар моделін қарастырайық
Мемлекет А Мемлекет В
Тауар S 3 сағат 12 сағат
Тауар Т 6 сағат 4 сағат
1 таблицада нақты елде нақты тауардың бір данасын
2-кесте
Мемлекет А Мемлекет В Бүкіл әлем
Тауар S +2 дана -1 дана +1 дана
Тауар Т -1 дана +3 дана +2 дана
Бұл жағдайда, егер А елі Т тауар өндірісін
Жалпы алғанда, қосымша ресурстарды пайдаланбай-ақ ХЕБ арқасында 5
XVIII ғасыр соңында шикізат тауарларының саудасы басым болып,
3-кесте
Мемлекет А Мемлекет В
Тауар S
Тауар Т 3 сағат
6 сағат 12 сағат
4 сағат
А.Смит бір елдің барлық тауар бойынша абсолютті артықшылыққа
Салыстырмалы артықшылықтар теориясы
Д.Рикардо ХЭҚ ерекшеліктерін атай отырып, халықаралық өзара тиімді
4-кесте
Англия Португалия
n/мата 100 жұмыскер/жыл 90 жұмыскер/жыл
M шарап 120 жұмыскер/жыл 80 жұмыскер/жыл
4 кестеден көріп отырғанымыздай, Англиядан (n) матаның белгілі
Д.Рикардоның моделіне байланысты, Португалия Англияға қарағанда екі тауар
Д.Рикардо өз моделінде өндірілетін тауарлар (шарап пен мата)
Бұл талдауға тағы бір шартты енгізейік:
10 шарт. Әрбір елдегі технологиялар мен факторлар саны
Енді салыстырмалы басымдылық принципін осы тұрғыдан қарастырып көрейік.
Португалияда жалпы жұмыс сағатының мөлшері 170 мың сағатқа
Сурет 1. Өндірістік мүмкіндік шекаралары
Англия мен Португалия өндірістік мүмкіндік шекаралары көрсетілген.
Англияда 1м2 мата 4/5 литр шарап көлемінде тұрса,
Осындай сауда, екі жабық рыноктардағы әр түрлі бағалардың
Сөйтіп, еркін сауда әр елдің өндірісінің салыстырмалы артықшылыққа
1 және 2 суреттерінде өндіріс мүмкіндіктері қисығы тік
Бұл жағдай шындықтан алыс болғандықтан, талдауымызға енді пайдаланбаймыз.
1.2 Халықаралық сауданың мәні, ерекшеліктері және формалары
Дүниежүзілік шаруашылық байланыстардың күрделі жүйесінде халықаралық сауда ерекше
Осы уақытқа дейін тауарларды шетке шығару халықаралық экономикалық
Осыған қарамастан, халықаралық сауда өзінің масштабы мен функциялары
Халықаралық сауда - әр түрлі елдердегі тауар өңдірушілер
Ғылыми-техникалық революцияның өнеркәсіптік өндіріс специализациясы мен корпорациясы әсерінен
Ұлттық экономикадағы ұлттық нарықтардың жиынтығы - дүниежүзілік нарықты
Дүниежүзілік нарық әлемдегі тауар-ақша қатыастарының даму процесі кезінде
Жалпы алғанда, дүниежүзілік нарық күрделі түсінік болып табылады.
Бұл түсінікті терең зерттеу үшін оны екі аспектіде
• біріншіден, дүниежүзілік нарық абстрактылық түсінік болып табылады,
• екіншіден, дүниежүзілік нарық заттық аспектіде қарастырылады.
Осыған сәйкес дүниежүзілік нарықтың карастырылу аспектілеріне жеке-жеке тоқталып
Дүние жүзінде халықаралық экономикалық қатынастар жүйесіне қатыспаған елдер
Дүниежүзілік нарықтың мәнін, құрылымын және әрбір элементінің автономиялылығын
Мысалы, А, В, С деген үш мемлекетті жеке-дара
Осы қарастырып отырған үш ұлттық нарық дүниежүзілік нарықты
Міне, осыдан біз дүниежүзілік нарықтың абстрактылы түсінік екенін
Бірақ, суреттен көріп отырғанымыздай, ұлттық нарық дүниежүзілік нарықтың
Жеке алғанда, әрбір ұлттық нарық та күрделі құбылыс
Ұлттық нарық – бұл халықаралық еңбек бөлінісі негізінде
А елінің сыртқы сауда операциясы, дәлірек айтканда экспорты
Сыртқы сауда дегеніміз – белгілі бір елдің басқа
Сонда барлық елдердің сыртқы сауда операциясын жүзеге асыратын
Сыртқы сауда операцияларының төрт негізгі түрі бар:
• экспорттық операция – шетке шығару арқылы шет
• импорттық операция - шеттен әкелу арқылы шет
• реэкспорттық операция - бұрын импортталған және қайта
• реимпорттық операция - бұрын экспортталған және қайта
Ұлттық нарық пен халықаралық нарық бір-бірімен тығыз байланысты,
И.П. Фаминский өз кітабыңда ұлттық нарықтар мен халықаралық
5-кесте
Ұлттық нарық Халықаралық нарық
1. Тауарлар қозғалысына экономикалық фактарлар (елдің кәсіпорындары
2. Ұлттық шаруашылықтар арасындағы тауар қозғалысы шектеулі болады.
3. Ұлттық нарықтарда ұлттық бағалар белгіленеді. 3. Бұл
4. Ұлттық нарықтардың монополизациялану мүмкіндіктері бар. 4.
Халықаралық сауданың формалары
Халықаралық сауда – бұл халықаралық тауар-ақша қатынастарының сферасы,
Халықаралық сауданың мәнін ашу үшін оның формаларын 1-схемадан
Халықаралық сауданың формалары төмендегідей жіктеледі:
1) аукциондар және аукциондық сауда;
2) биржалық сауда;
3) халықаралық көрмелер мен жәрмеңкелер;
4) машиналар мен құрал-жабдықтардың арендасы;
5) қарама-қарсы сауда;
6) шекаралық сауда.
Енді осы формалардың әрқайсысына сипаттама берейік: Аукцион дегеніміз
Схема 1
Дүниежүзілк нарықтың түрлері
Аукцион белгілі бір тауар түрлері бойынша өтеді, мысалы,
Аукционның ерекшелігі сатушының тауар сапасына жауапкершілігінің шектеулілігі.
Аукциондық сауда – нарықтық сауданың түрі, мұнда сатушы
Схема 2
Тауарлық нарықтың тауарлық-салалық классификациясы
Аукциондық сауда кезінде сатушы тауардың бастапқы бағасын белгілейді,
Мысалы, Санкт-Петербуртте бағалы аң терісінің аукционы бар. Осы
Сонымен бірге Мәскеуде, Дондағы Ростов, Пятигорск сияқты қалаларда
Аукциондық сауда айналым шығындарын қысқарта отырып, әлемдік бағаларға
Тауар өндірісінің дамуы халықаралық айырбасқа көптеген тауар массаларын
Сауда процесінің жетілдірілуі бұл нарықтарды халықаралық биржаларға айналдырды,
Өндіріс пен нарықтың монополизациялануына байланысты еркін бәсеке кезінде
Сонымен биржалық сауда – биржалардың қатысуымен тауарлар мен
Негізінен биржалар коммерциялық делдалдар болып табылады, олар келісімдерге
Биржалардың бірнеше түрі бар:
1) тауар биржасы;
2) қор биржасы;
3) еңбек биржасы;
4) валюта биржасы.
Тауар биржасы – сапасы жағынан стандартқа толықтай сай
Схема 3
Мұнда сатуға келісілген тауарлар биржаға әкелінбейді. Бұл тауарлардың
Қор биржасы – таза іскерлік принципінде жұмыс істейді
Валюта биржасы – бұл валюта нарығы. Мысалы, Токиода
Еңбек биржасы - жұмыс күшін жалдау кезінде кәсіпкер
Халықаралық көрмелер мен жәрмеңкелер – тауар үлгілерін көрсету
Жәрмеңке – бір орында, белгілі бір мерзімде оқтын-оқтын
Машиналар мен құрал-жабдықтардың арендасы
Аренда – бұл жалгерлік шаруашылықты жүргізудің формасы. Мұнда
Жалгерлікке халық шаруашылығының барлық саласында рұқсат беріледі және
Жалға берушілер – меншік иелері атынан мүлікті жалға
Жалгерлер – занды құқықтық мекемелер және кәсіпорындар, шетелдік
1) лизинг – ұзақ мерзімдік аренда (1 жылдан
2) хайринг – орта мерзімдік аренда (бірнеше айдан
3) рейтинг – қысқа мерзімдік аренда (бірнеше күннен
Халықаралық тәжірибеде ұзақ мерзімдік аренда, яғни лизинг өте
Сонымен бірге лизингке бүтіндей өнеркәсіптік кәсіпорындар берілуі мүмкін.
Лизингтік операцияның өте қарапайым тәсілін қарастырайық. Жалға беруші
Лизингтік компания банктен несие алады да, өңдірушімен есеп
Лизинг кезінде сақтандыру мен техникалық қызмет көрсетуді негізінен
Халықаралық тәжірибеде орта мерзімдік арендаға контрактылар көп бекітіледі.
Хайринг құралдарына транспортгық құралдар, жол-құрылыс машиналары, монтаждық құрал-жабдықтар,
Орта мерзімдік арендалар сұраныс пен ұсыныс әсерінен қалыптасады.
Рейтинг контрактылары халықаралық тәжірибеде сирек бекітіледі.
Рейтинг құралдарына транспорттық құралдар, туристік және қысқа мерзімдік
Негізі бұл контрактылардағы міңдеттеме бойынша сақтандыру мен техникалық
Транспорттық құралдар (су транспорты, авиалайнер, автобус және т.б.)
Ал экипажы жоқ транспорт құралдарын жалға алу «бербоут»
Қарама-қарсы сауда дегеніміз экспортталған тауардың жартылай немесе толық
Қарама-қарсы сауданың бірнеше түрлері бар:
1) бартерлік келісімдер;
2) қарама-қарсы сатып алу келісімдері;
3) клиринггік келісімдер;
4) лицензиялық келісімдер;
Қарама-қарсы сауданы тереңірек түсіну үшін олардың түрлеріне сипаттама
Бартерлік келісім – валютасыз, бірақ тұтас келісім негізінде
Бағалау мыналар үшін қажет:
• айырбастың эквиваленттілігін қамтамасыз ету үшін;
• сақтандыру саласын анықтауға мүмкіндік беру үшін;
• жеткізіп берулердің кешіктірілуі кезінде айыптарды есептеу үшін;
• сапасыз тауарлардың жеткізілуі кезінде олардың бағасын төмендету
Қарама-қарсы сатып алу келісімдері.
Клирингтік келісімдер – саудада пайда болатын талаптар мен
Лицензиялық келісім - бөтен сауда маркасын пайдалану келісімі.
Мысалы, Малайзия фирмасы Жапонияның «SONY» корпорациясымен лицензиялық келісімге
Лицензияны сатудың тиімділігі:
• біріншіден, белгілі бір технологияны шығаруға кеткен шығындардың
• екіншіден, тауар экспорты үшін жабық нарықтарға
• үшіншіден, ішкі нарықтық толығуын жеделдетуге және шығындарды
1.3 Дүниежүзілік сауда ұйымы (ДСҰ)
Қазақстан Дүниежүзілік сауда ұйымына мүше болуға дайындалуда. 1996
ГАТТ құрылу себептері мен мақсаттары, жүзеге асыру принциптері.
Сауда мен тарифтер бойынша Басты келісім (ГАТТ) 1947
ГАТТ қүрылуының негізгі мақсаты халықаралық сауданың ашықтығы мен
• кедендік және басқадай саудалық шектеулерді жою;
• халықаралық саудадағы дискриминацияны жою;
• нақты табыс, сұранысты, сауда айырбасын жоғарылату.
Осы Келісімнің басты мақсаты болып елдер арасындағы сауда
Халықаралық сауда ұйымын құру талаптарының жоққа шыққанына байланысты,
АҚШ тарифтерді төмендету мақсаты американдық трансұлттық корпорациялар мүддесіне
1948 жылдың 1 қаңтарынан Басты келісім оған қол
ДСҰ төмендегідей қызметтерді атқарады:
• көпжақты келісімдерге байланысты әкімшілік жұмыс;
• әлемдік сауда жағдайын бақылау және кеңес беру;
• Халықаралық сауда палатасы (МТП) үшін форум ролін
• сауда таластарын реттеудің механизімін қамтамасыз ету;
• мемлекеттердің сауда саясатына бақылау жасау;
• басқа халықаралық ұйымдармен қарым-қатынас жасау.
ДСҰ-ның негізгі ережесіне сәйкес, халықаралық сауданы реттеудің басты
Дүниежүзілік сауда ұйымы қазір ГАТТ-ың функцияларын атқарып, өз
ІІ. Қазақстан Республикасының экспорты мен импорты
2.1 Қазақстан Республикасының сыртқы сауда саясатының кейбір аспектілері
ҚР сыртқы сауда саясатын зерттеу барысында, оның 1991
Кеңес заманында Қазақстанның индустриализациясы жүзеге асырылып, экономикасы дамыды,
Барлық ішкі, республикааралық және сыртқы сауда мемлекеттік тапсырыстар
Бұрынғы КСРО елдерімен сауда, негізінен, екі жақты үкіметаралық
Тәуелсіздікті жарияланғаннан кейін, Қазақстан сыртқы экономикалық іс-әрекетін ырықтандыру
Сыртқы экономикалық іс-әрекетті ырықтандыруда алғашқы маңызды қадам 1993
20-дан астам кәсіпорындар сыртқы экономикалық іс-әрекетте жеңілдіктерге ие
1994 жылы лицензиялау (34 өнімге дейін) мен квоталауға
1994 жылы 15 шілдеде ҚР Президенті Қаулысымен «Экономикалық
1995 жылы ҚР сыртқы саудасын ырықтандыруда мынандай қадамдар
1995 жылдын қаңтарында Ресей, Қазақстан, Беларусь Кедендік Одағы
1995 жылдың 11 қаңтарында Қазақстан Республикасы Президентінің «Сыртқы
1995 жылы 23 наурызда Президент Жарлығымен «ҚР шетелдік
1996 жылы экспорттық өнімге салынатын барлық кедендік баж
1997 жылы бәсекелестікті жоғарылату мақсатында тауар импортындағы шетелдік
1997 жылдың 20 шілдесінде ҚР Кеден Комитеті мен
1997 жылдың 28 ақпанында ҚР Үкіметі «ҚР тікелей
Сөйтіп, көріп отырғанымыздай, сыртқы сауданың ырықтандырылуы қаржы секторының
Сыртқы сауда ырықтандырылуы ішкі рынокқа ғана әсер етіп
Қазақстан Европа Одағы, АҚШ, Канада, Скандинав елдерінің рыноктарында
1993 – Европа Одағы, 1992 ж. - Канада,
Алдыңғы жылдардағыдай, 1998 жылы да елдің сауда балансы
Әлемдік қаржы дағдарысына байланысты Қазақстан Республикасына импорт көлемі
Экспорт құрылымында дәстүрлі түрде басым бөлігі минералды өнімдер,
Қазақстан Республикасының импорты Ресей рублінің құнсыздануына байланысты ресей
Жоғарыда көрсетілген жағдайларға байланысты Қазақстан 1999 жылдың қаңтар
Кейінірек, Қырғызстан мен Өзбекстаннан әкелетін тауарларға 200% кедендік
Бұл шаралар - Қазақстанның сыртқы саудасындағы протекционизм бағытындағы
1999 жылдың 5 көкек айында ҚР үкіметі мен
Осы шешімді қабылдауға әлемдік қаржы дағдарысы, ТМД елдерінің
Сөйтіп, бұл шара экспортқа бағытталған салаларды қолдау, импортты
Бүгінгі күні Қазақстаннын 120 астам елдермен сауда қатынастары
Экспорт пен импорт құрылымын бағалауда онын дәстүрлі болып
Қазіргі уақытта ҚР сыртқы саудасының даму бағыттарына: импорт
• жергілікті өндірушілерді ынталандыру үшін протекционистік саясат жүргізу;
• өндірісті жаңарту үшін қазіргі заманғы технология мен
6-кесте
ҚР сауда байланысы (жинақталған) млн. АҚШ долларымен
1995 ж. 1996ж. 1997ж. 1998 ж.
Сауда балансы -222,4 326,3 -385,4 -807,7
Экспорт 5164,3 6291,7 6768,5 5780,9
Импорт -5386,7 -6617,9 -7153,9 -6588,6
7-кесте
ҚР сауда байланысы (ТМД елдерімен) млн. АҚШ долларымен
1995 ж. 1996 ж. 1997 ж. 1998 ж.
Сауда балансы -227,1 -484,8 -192,5 -897,9
Экспорт 2989,9 3533,5 3246,1 2532,7
Импорт -3216,0 -4018,3 -3438,7 -3430,6
8-кесте
ҚР сауда байланысы (басқа елдерімен) млн. АҚШ долларымен
1995 ж. 1996 ж. 1997 ж. 1998 ж.
Сауда балансы 4,7 -158,5 -192,8 90,2
Экспорт 2175,4 2758,1 3522,4 3248,2
Импорт -2170,7 -2599,6 -3715,2 -3158,0
1999 жылдың екінші жартысынан бастап Қазақстандағы экономикалық жағдайдың
1999 жылы Қазақстанның сауда режимін реттейтін бірқатар заңдар
2000 жыл Қазақстан үшін барлық жағдайда ұтымды болды
Сөйтіп, біз көріп отырғанымыздай, он жылдан аса мерзімде
Қазақстан әлемдік сауда ұйымына кіргенде төмендегідей міндеттемелерін қабылдауы
• Кедендік тарифтерді күрт төмендетіп, тарифтік емес шараларды
• Ауыл шаруашылық өніміне субсидия мен дотацияларды жою;
• Кедендік процедуралары ДСУ талаптарына сәйкес келтіру;
• Өзінің тауар, қызмет көрсету мен капитал нарығын
• ДСУ барлық міндетті нормалар мен тәртібін ұстану;
• ДСУ-ға кіргеннен кейін Қазақстан төмендегідей артықшылықтарға ие
• Болашақта баламасы жоқ сыртқы сауда тәртібінің ырықтануы
• Қазақстанға қатысты барлық сауда бөгеттері алынып тасталатындықтан,
• Республикалық әр түрлі елдердің экономика мен сауда
• Сауда стратегиясы мен сыртқы сауда саясатын ашық
• Қайшылықтарды халықаралық нормалар мен тәртіптер негізінде реттеу;
• Құқықтық-нормативтік базаны қабылданған халықаралық стандарттарға сәйкес келтіру.
Қазақстан сыртқы саудада болашақта қандай бағытты: ырықтандыру немесе
Біздің көзқарасымыз бойынша, ырықтандыру - біздің республикамыздың сыртқы
Соңғы он жылдықтар кезеңінде әлемдік сауданың ырықтанырылуы халықаралық
2.2 Қазақстан Республиасының сыртқы сауда айналымы.
Бұл жарияланымда тауарлардың сыртқы саудасы статистикасы бойынша деректер
Сыртқы сауда статистикасында есепке алынатын негізгі көрсеткіштер мыналар
Сыртқы сауда айналымы - елдің белгілі бір кезеңдегі
Тауарлар экспорты – сыртқы рынокта өткізу үшін тауарларды
Тауарлар импорты - шетелден ел ішінде пайдалануға арналған
Республикамыздың кеден статистикасы тауарлар әкелу және шетке шығару
Экспорт көлеміне отандық тауарлар экспорты, отандық тауарларды мемлекеттің
Импорттың негізгі құрама компоненттері болып табылатындар: ел ішінде
Есепке алынбайтындар: мемлекет аумағы арқылы транзит; бір жылдан
Сыртқы сауда ағынының географиклық бөлінуі мына тәсімде жүргізіледі:
- тауарлар экспорты - тауардың жеткізілетін (тұтынатын) елі
- тауарлар импорты - тауардың шығарылған елі бойынша.
Экспорт тауарларының құндық есебі ФОБ немесе ФОШ бағаларында
Қазақсган Республикасының казіргі кездегі дамуы өзара бағыныштылық және
Қазіргі кезде жалпы экономикалық бірігудің әр түрлі жолдары
Қазіргі кезде Қазақстан және Өзбекстан тұрақты халықаралық сауда-экономикалық
а) отандық өнімдерді экспорттауға әдеттегі тосқауылды алу жағдайы
ә) халықаралық саудадағы теңдік, дүниежүзілік сауда ұйымына кіретін
б) сыртқы сауданы дамытуда ұзақ жылдарға болжам жасау
в) республикалардың дүниежүзілік сауда ұйымына мүше болуынан бастап
г) халықаралық сауда қағидалары мен тараған принциптердің негізінде
ғ) халықаралық сауда ауқымында болып жатқан хабарлар базасын
Халықаралық сауда орталығы ауқымында компьютерлік торды қолданумен, өнімнің
Халықаралық сауда жүйесіндегі қауымдастық процесінде сауда саясатының негізгі
• Орта Азия мемлекеттерінің халқының гүлденуіне жетуі мақсатында
• сауда тәртібінің мейлінше бейтараптығына қол жеткізу;
• республикалардың халықаралық сауда ұйымына толық құқықты мүше
Осы жетістіктерге жетуде республикалар алдына сауда саясатын ұстауда
• сыртқы және ішкі сауданы одан әрі либерализациялау
• халықаралық нарықтың жан-жақты дамыған аймақтық сауда жүйесіне
• экспорттық салалардың даму жолында экономиканық құрылымын қайта
• сауданы реттеуде қолданылып жүрген халықаралық құқық нормаларын
• сыртқы және ішкі сауданы дамытуда шетел инвестициясын
• сауда инфрақұрылымының негізгі элементтерін қалыптастыру;
• экспорттық қадағалауды күшейту.
Халықаралық саудадағы мемлекеттің рөлі сауда барысындағы тиімді және
- ұлттық экономиканың дамуы және оны басқару;
- күнделікті ресми қадағалауды жүргізу;
- өнім мен қызмет көрсетуде ірі кәсіпорындарды басқару.
Қазіргі кезде Қазақстай Республикасы ХЭҚ-та өзінің бағыттарын кеңейтуде.
9-кесте
КӨРСЕТКІШТЕР
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11. Жалпы ішкі өнім (ЖІӨ)
ЖІӨ, адам басына шаққанда (млн. $)
Экспорт, млн $ (ТМД елдерінен)
Импорт, млн. $ (ТМД елдерінен)
Импорт - ЖІӨ-ге % есебінде
Экспорт ЖІӨ-ге % есебінде
Сауда сальдосы, млн. $
Төлем балансына дефицит
Инфлиция
Жұмыссыздық деңгейі, %
Орташа жалақы (АҚШ $-ы) 11
1275
6230 (3472)
4261 (2964)
-20,2
29,6
1969
-1,8
30
4,1
101,8
Бірақ та сыртқы байланыстар ішіндегі дамыған сыртқы сауда.
Қазақстанның басқа елдерге экспортының үлес салмағы 3-кестеде көрсетілген.
10-кесте
1994 1995 1996
Барлығы (млн. $)
оның ішінде ТМД
%-тік қатысы
Дамушы елдер
Дамыған елдер 3230,7
1905,2
58,97
635,5
19,67
690
21,36 4974,4
2801,3
56,31
949,4
19,09
1223,7
24,6 6230,4
3671,6
58,93
1226,4
19,68
1332,4
21,39
Таблицадан көріп отырғанымыздай ТМД елдерінің үлес мөлшері көпшілік
Қазақстан Республикасының жалпы сыртқы сауда айналымы 1996 ж.
Ал алыс шетелдердің сыртқы сауда айналымындағы үлес салмағы
Бақылаудың нәтижесінде Қазақстан қуатының дамуына және валюта
1. Батыс пен Шығыс транспорттық тораптарының болмауы. Барлық
2. Қазақстан дүниежүзілік нарықта экспортық өнімдердің маркетингтік зерттеулерін
3. Өндірістің дайын бұйымдары өздерінің төмен деңгейімен және
4. Қазақстанның сыртқы экономикалық ұйымдарының сыртқы экономикалық қызметті
5. Қазақстанның әлемдік нарықта бет-бейнесі әлі қалыптасқан жоқ.
6. Қазақстан дүниежүзілік нарықта өнімнің кей түрлерінен монополиялық
7. Әлемдік шикізат нарығы өндірушілер арасында бөлініп алынған,
8. Қазіргі технологиялық процесстер алғашқы шикізатты пайдалануды қысқартып
9. Қазақстан технологиясы артта деген атақ қалыптасып қалған,
10. Қазақстан сауда және тариф жөніндегі бас ассоциацияға
Алдағы ұзақ жылдар болжамында Батыс серіктестер Қазақстан экспортындағы
Ал Шығыс серіктестерге келсек, олар керісінше болашақта Қазақстанның
2.3 Қазақстанның халықаралық саудадағы орны және ролі.
Капиталды шетке шығару, қазіргі дүниежүзілік шаруашылық пен халықаралық
Капиталды шетке шығару тауар экспортының көп жылдық монополиясын
Капиталды шетке шығару дегеніміз - капиталдың бір бөлігін
Капиталды шетке шығарудың негізгі себебі және алғы шарты
XX ғасырдың екінші жартысында капиталды шетке шығару үнемі
Капиталдың халықаралық ауысуы дегеніміз – капиталдың меншік иелерінің
Қорытынды
Қорыта айтқанда Қазақстанның сыртқы сауда айналымының құрамына қысқаша
Ал дамыған капиталистік елдермен экспорттың үлесі 1996 ж.
Біздің шикізат тауарларымызға – мұнай, қара әлі сақталып
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
Р.Е.Елемесов. «Халықаралық экономикалық қатынастар». Алматы, «Қазақ университеті». 2002.
Майдан-Әли Байгісиев. «Халықаралық экономикалық қатынастар». Оқу құралы. Алматы,
Маманов, Молдақұлова. «Халықаралық қатынастар».
Доғалова Г.Н. «Халықаралық экономика». Оқу құралы. Алматы. «Экономика».
Н.Қ.Мамыров, М.Ә.Тілеужанова. «Макроэкономика». Оқулық. Алматы, «Экономика». 2003.
«Экономикалық теория негіздері». Оқулық. Алматы, «Санат». 1998.
Сейтқасымов Ғ.С. «Ақша, несие, банктер». Оқулық. Алматы, «Экономика».
Райымқұлов С. «Экономикалық теория негіздері». Шымкент 2005ж.
Құлпыбаев С. «Қаржы» - Алматы, 2003. 426-440 бет.
Жүнісов Б. А. «Нарықтық экономика негіздері» -Ақтобе, 1993.
Қазақстан – цифрларда. 2005 жыл. Статистикалық жинақ. Алматы,
4
Әлемдегі нарық шаруашылығы және экономикасы
Халықаралық сауда мен әлемдік нарықтың экономиқалық мәні
Әлемдік қаржы нарығы туралы
ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕ ЖӘНЕ ВАЛЮТАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН МАҢЫЗЫ
Дүниежүзілік валюталық нарықты ұйымдастыру
Халықаралық экономикалық қатынас
Валюта нарығы туралы түсінік
Еркін және тағайындалған валюта нарықтары
Халықаралық сауда теориясы туралы
Валюталық нарыққа қатысушылар