Жергілікті бюджеттің қаржысы
Мазмұны
Кіріспе.............................................................................................................. 3
1-бөлім. Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің мәні мен мазмұны
1.1 Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің мәні, оның қалыптасуы
мен принциптері.............................................................................................. 6
1.2 Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің түрлері және өзін-өзі
бақарудың әртүрлілігі..................................................................................... 12
1.3 Басқарудың өзін-өзі басқару және ұйымдастырумен өзара
байланысы...................................................................................................... 17
2-бөлім. Жергілікті өзін-өзі басқарудың құрылымы мен негізгі
мәселелері
2.1 Жергілікті өзін-өзі басқарудың негізгі мәселелері................................. 20
2.2 Жергілікті өзін-өзі басқарудың меншіктік-қаржылық көзі................... 23
2.3 Қазақстан Республикасында жергілікті мемлекеттік басқару және
өзін-өзі басқарудың құқықтық негізі ............................................................ 26
Қорытынды................................................................................................... 31
Пайдаланылған әдебиеттер........................................................................ 33
Кіріспе
24 мамырда Н.Назарбаевтың «Қазақстан жолы» кітабы бойынша оқырмандар
Алдымен мына мәселенің басын ашып алайық. Өзін-өзі басқару
Тағы бір айта кететін жайт, бәзбіреулер өзін-өзі басқару
Президент Қазақстан халқына Жолдауында: "Біз маслихаттарды күшейтіп, оларға
Елбасымыз маслихаттар өкілеттігін күшейту жөнінде, расында, бірінші рет
Еліміз өтпелі кезеңде біиліктің атқарушы тармағын күшейте отырып,
Расында, біз осы уақытқа дейін "көрпеңе қарай көсіл"
Барлық елдерде жергілікті өзін-өзі басқару әкімшілік-аумақтық бірліктің төменгі
Егер ауылдық бірлестіктердің өзінің бюджеті болса, оның атауында
Біздің мемлекеттігіміздің тұрақтылығын, тұрлаулылығын қамтамасыз ету үшін жергілікті
Жергілікті өзін-өзі басқаруды конституциялық-құқықтық реттеудің теориялық базасы Еуропа
1-бөлім. Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің мәні мен мазмұны
1.1 Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің мәні, оның қалыптасуы
Қазақстан өзінің тәуелсіздігін жариялап, демократиялық қоғам құруға бел
Жергілікті өзін-өзі басқару мәселесі Қазақстан үшін, қазақ халқы
Қазақ халқының жергілікті мәселелерін көзі қарақты, көкірегі ояу,
Ұлтымыздың өзін-өзі басқару дәстүрінің тағы бір көрінісі —
Асардың түрлі нұсқасын талай елдердің, халықтардың өмірінен байқауға
Ресей империясының қол астына түскеннен соң да жергілікті
Осы жерде «жергілікті, халықтық демократияның» сақталғаны туралы айта
Қазан төңкерісі де жергілікті мәселелерді шешу жөнінде пәлендей
- 1920 жылы "Қырғыз (Қазақ) АССР-і еңбекшілерінің құқығы
- 1926 жылы Қырғыз Советтік Социалистік Республикасының Конституциясында
- 1937 жылы Қазақ ССР-інің Конституциясында (Негізгі Заң)
Осы жерде жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің халық депутаттары
- 1968 жылы "Қазақ ССР-інің халық депутаттары поселкелік,
- 1978 жылы Қазақ ССР, Конституциясында да жергілікті
Дегенмен осы Конституцияның негізінде жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің
Меніңше, осы — екінші жол — өзін-өзі басқару
1991 жылғы Заң бойынша ("Қазақ ССР-і халық депутаттарының
1991 жылғы Заң бойынша екі жүйені қоса отырып,
1985 жылғы ЖӨӨБ туралы Европалық Хартия мен 1997
Жергілікті өзін-өзі басқару конституциялық және заңдық негізге ие
• жергілікті өзін-өзі басқаруды мойындау;
• жергілікті өзін-өзі басқару органдарына жергілікті мәселелерді шешетіндей
• қаржылық-экономикалық кепілдікпен қамтамасыз ету жүзеге асады.
ЖӨӨБ органдарының қаражаты оған заң бойынша берілген өкілдіктерін
Жергілікті өзін-өзі басқару құқығына ерікті, жасырын, тең, тікелей
Өкілдік органның жергілікті тұрғындардың мүддесін қорғау және солардың
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының:
• кең көлемдегі өкілдіктері болуы шарт;
• өздерінің құзыретіңдегі мәселелерді дербес шешу мүмкіндігі болады;
• мемлекеттік билік органдарына тікелей бағыныштылық болмайды.
ЖӨӨБ органдарының сот арқылы қорғану құқығы бар.
ЖӨӨБ-дың өкілдік органдарының депутаттары, сонымен қатар сайланбалы органдардың
Тұрғындар жергілікті өзін-өзі басқаруды жүзеге асыруға белсене араласады.
Мемлекеттік билік жергілікті өзін-өзі басқару органдарға заңдылық пен
Қаржы-экономикалық негіз болмайынша ЖӨӨБ жергілікті мәселелерді тиімді шеше
Экономикалық негіз ғана жергілікті өзін-өзі басқарудың шаруашылық дербестігін
ЖӨӨБ-дың экономикалық негізі неден құралады?
Дүниежүзілік тәжірибе көрсеткеңдей, жергілікті өзін-өзі басқарудың экономикалық негізі
• ЖӨӨБ-дың меншігі;
жергілікті финанс;
мемлекетің меншігіне жататын, бірақ ЖӨӨБ органдарының басқаруына берілген
басқа да меншіктер.
ЖӨӨБ-дың қаржы-экономикалық негізін жасау дегеніміз — жергілікті бюджетті
Жергілікті өзін-өзі басқарудың меншігіне мыналардың енуі мүмкін:
Жергілікті бюджеттің қаржысы; Мемлекеттік бюджеттен алынған қаражат; ЖӨӨБ
жер және басқа да табиға қорлар;
мекемелер мен кәсіпорындар;
білім беру, денсаулық, мәдениет пен спорт мекемелері;
тұрғын ұй қоры және басқа ғимараттар;
байланыс, өндірістік, азаматтық, тұрғын үй, әлеуметгік және мәдени
басқа да қозғалмалылық және қозғалмайтын дүние-мүліктер.
Материалдық-финанстық қор мен меншікті иемдену мен пайдаланудың нақты
Қазақстан Парламентінің үш шақырылымы да жүзеге асыра алмаған,
Заң жобасы өткен жылы бұқаралық ақпарат құралдарында да
1.2 Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің түрлері және өзін-өзі
1. Жергілікті өзін-өзі басқарудың англосаксондық жүйесі (кейде ЖӨӨБ-дың
Англосаксондық жүйенің басты ерекшелігі — жергілікті сайланбалы органды
Бұл жүйенің екінші бір ерекшелігі — ЖӨӨБ органдары
Орталық үкімет пен муниципалитеттің өзара қарым-қатынасы заңмен белгіленеді.
2. Жергілікті өзін-өзі басқарудың еуропалық жүйесі (кейде континенттік
Көптеген батыс елдері англосаксондық жүйеден көрі еуропалық жүйені
Франциядағы ЖӨӨБ-нің негізін коммуналар құрайды. Әрбір коммуна өз
3. Жергілікті өзін-өзі басқарудың Кеңестік түрі:
Бұл нұсқаға жеке тоқталып жатудың қажеті шамалы деп
Басқару сияқты, өзін-өзі басқарудың да түрлі-түрлі факторлары бар.
Басқару мен өзін-өзі басқарудын арақатынастары ішкі және сыртқы
Жеке өзін-өзі басқару "өзін-өзі ұстай білу" ұғымына жақын
Топтық басқару топ мүшелерінің өз беттерімен немссе лидердің
Жоғарыда айтқандай, басқарудың иерархиялық, түріне байланысты әкімшілік жүзеге
Қоғамдық өзін өзі басқару жүйесінің түрлі тармақтары:
1. «мемлекеттік кәсіпорындардың, бірлестіктердің "қоғамдық бастамада" басқарылатын еңбек
2. мекен-жайлары бойынша территориялық, жергілікті, калалық шағын аудандарды
3. қоғамдық ұйымдарда, ассоциацияларда, творчестволық одақтарда, қорларда пайда
Тұтастай қоғамда және оның жүйе тармақтарында, салалар мен
Қоғамдық өзін-өзі басқару жүйесінің иерархиялық фактісінен төмендегідей қорытынды
Мақсаттарына және колданатын әдістерге (мақсаттарды жүзеге асыру құралдары)
Өзін-өзі басқаруды, ол етер мүлік иесі немесе оның
Жоғарыда атап өткендей, өндірістік өзін-өзі басқару тармақтарын бригада,
Жергілікті өзін-өзі басқару түрі орталық және территориялық (аумақтық)
Қазақстанда болып жатқан қайта құруды жүзеге асыру барысында
1.3 Басқарудың өзін-өзі басқару және ұйымдастырумен өзара байланысы.
Кез келген күрделі жүйе өзінің иерархиялық құрамы болғандықтаң,
Егерде өзінен жоғары тұратын бірде-бір орган болмаса, жүйе
Бұл жағдайда төмендегідей заңдылықтар сақталады: осы жүйенің автономиялығы
Сонымен, басқару — даяр түрде сырттан жүйеге "келетін"
"Өзін-өзі басқару" ғылыми категория есебінде "ұйым" ұғымымен байланысты.
Айтқанымыздай, басқару қашанда ұйыммен байланысты болса, басқарумен байланысты
Қоғамды демократияландыру оның бөлімдерінің өзін-өзі ұйымдастыру мен өзін-өзі
Жоғарыда айтылғандардан басқаруды ұйымдастырудан өзтерістер, шаруашылық жүргізу түрлерінің
Ескерткен дұрыс, Батыс әдебиеттерінен бізге көшкен "өзін өзі
2-бөлім. Жергілікті өзін-өзі басқарудың құрылымы мен негізгі мәселелері
2.1 Жергілікті өзін-өзі басқарудың негізгі мәселелері
Тоталитарлық жүйе халықтық қоғамдық өмірден тыс ұстауға күш
Өмірдің барлық саласына бақылау қойып, алақандарында ұстаған үкімет
Демократиялық қоғамға қадам бастық деп жариялаған Қазақстан үшін
Біз енді Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің қазіргі проблемаларын
1. Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің құрылысы нақты да
а) Жергілікті бір әкімшілік-территориялық жердің тұрғындары заңды сайлау
ә) Кеңес өздерінің арасынан бір адамды Атқару органының
б) Жетекші сол жердегі түрлі әлеуметтік, экономикалық, коммуналдық
г) Кеңес не оның мүшелері Жетекшінің атқару жұмысына
2. Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқарудың алдындағы жағдай —
Конституцияға сай нақты жергілікті өзін-өзі басқару жүйесі қоғамдық
- қазір өмірде бар жергілікті басқару (өкілдік органы
Құрылымдық жағынан да, мазмұны тұрғысынан да жергілікті өзін-өзі
Дегенмен ең күрделі мәселенін бірі — сол өкілдік
жергілікті өзін-өзі басқарумен будандастырып, халық билігінің алғашқы сатысының
жердің басшыларының жоғарыдағыларға деген бағыныштылығы келмеске кетеді, ал
Демек Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқару жүйесі тек бір
1982 жылғы муниципалдық реформаның нәтижесінде Франциядағы жергілікті мәселелерді
Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесіндегі халықтық тікелей билігінің көрінісі.
"Биліктін ең тиімді түрі — халыққа ең жақын
Дегенмен жергілікті өзін-өзі басқару да жергілікті тұрғындардың өкілдік
2.2 Жергілікті өзін-өзі басқарудың меншіктік-қаржылық көзі.
Кез келген басқару жүйесінің өміршеңдігі де, жұмысының нәтижесі
Муниципалдық меншік мәселесі
Бұл жерде бірнеше сұрақ туындайтын сияқты. Біріншіден, ЖӨӨБ
1997 жылы «Сорос-Қазақстан» қоры ЖӨӨБ мәселесіне арналған «дөңгелек
«Жергілікті өзін-өзі басқару» заңының соңғы жобасында «қауымдық меншік»
Есеп пен бақылау: Коммуналды меншік — ЖӨӨБ-нің экономикалық
Қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдайда меншікті алудан көрі оны ұстап
Жергілікті бюджет:
- Жергілікті бюджет болмайынша — ЖӨӨБ-нің болмайтыны
Жергілікті бюджеттің кіріс көзі жергілікті салықтар, алымдар мен
ЖӨӨБ бюджетінің жасақталу көзі, шартты түрде алғанда, мынадай
Жергілікті алымдар мен салықтар алу.
Мемлекеттік салықтың белгілі бір бөлігі ЖӨӨБ органдарында қалады.
3. Мемлекеттік бюджеттен бөлінеді.
Әрине, осының ең тиімдісі — жергілікті салық болса,
Қаржы-экономикалық негіз болмайынша ЖӨӨБ жергілікті мәселелерді тиімді шеше
Экономикалық негіз ғана жергілікті өзін-өзі басқарудың шаруашылық дербестігін
ЖӨӨБ-дың экономикалық негізі неден құралады?
Дүниежүзілік тәжірибе көрсеткеңдей, Жергілікті өзін-өзі басқарудың экономикалық негізі
• ЖӨӨБ-дың меншігі;
жергілікті финанс;
мемлекетің меншігіне жататын, бірақ ЖӨӨБ органдарының басқаруына берілген
басқа да меншіктер.
ЖӨӨБ-дың қаржы-экономикалық негізін жасау дегеніміз — жергілікті бюджетті
Жергілікті өзін-өзі басқарудың меншігіне мыналардың енуі мүмкін:
Жергілікті бюджеттің қаржысы; Мемлекеттік бюджеттен алынған қаражат; ЖӨӨБ
жер және басқа да табиға қорлар;
мекемелер мен кәсіпорындар;
білім беру, денсаулық, мәдениет пен спорт мекемелері;
тұрғын ұй қоры және басқа ғимараттар;
байланыс, өндірістік, азаматтық, тұрғын үй, әлеуметгік және мәдени
басқа да қозғалмалылық және қозғалмайтын дүние-мүліктер.
Материалдық-финанстық қор мен меншікті иемдену мен пайдаланудың нақты
2.3 Қазақстан Республикасында жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі
Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің қоғамдық өмірдегі орнын, мемлекеттік
Қазақстан Республика Конституциясы, 85-бап.
Жергілікті мемлекеттік басқаруды тиісті аумақтағы істің жай-күйіне жауапты
Жергілікті атқарушы органдардың жүйесі
Жергілікті атқарушы органдардың қарауына мыналар жатады (87-бап, 2-пункт):
- аумақты дамыту жоспарлары;
- Жергілікті атқарушы органдардың басшыларын қызметке тағайындау және
- Коммуналдық меншікті басқару.
Жергілікті мемлекеттік басқару мүддесіне сай республика заңдарымен жергілікті
Мемлекеттік биліктің жергілікті өкілдікті органдарының жүйесі
Жергілікті өкілдікті орган-маслихат (85-бап, 1-п)
- Жергілікті өкілдікті органдар - мәслихаттар тиісті
- Мәслихаттарды жалпыға бірдей, тең, төте сайлау құқығы
- Қазақстан Республикасының жиырма жасқа толған азаматты мәслихат
Жергілікті өкілдікті органдардың негізгі қызметтері
Негізгі қызмет түрлері:
- мәслихат сессиясындағы жұмыс;
- мәслихаттың тұрақты комиссиясындағы жұмыстар;
- депутат топтарындағы жұмыс;
- сайлау округтарында жүргізетін депутат жұмыстары.
Мәслихаттың қарауына жататын мәселелер
- Аумақтың дамыту жоспарларын, экономикалық және әлеуметтік бағдарламаларын,
- Өздерінің қарауына жатқызылған жергілікті әкімшілік-аумақтық құрылыс мәселелерін
- Заңмен мәслихат құзырына жаткызылған мәселелер бойынша жергілікті
- Мәслихаттың тұрақты комиссияларын және өзге де жұмыс
- Республика заңдарына сәйкес азаматтардың құқықтары мен заңды
Жергілікті өзін-өзі басқару
1. Сайлау арқылы.
2. Халық топтары жинақы тұратын аумақты қамтитын селолық
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарын ұйымдастыру мен олардың қызмет
1995 жылы қабылданған Қазақстан Конститутциясында жергілікті өзін-өзі басқару
1. Қазакстан Республикасында жергілікті маңызы бар мәселелерді тұрғын
2. Жергілікті өзін-өзі басқару тұрғын халық тікелей сайлау
3. Жергілікті өзін-өзі басқару органдарын ұйымдастыру мен олардың
4. Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының дербестігіне олардың заңмен
Қазақстан Распубликасы Конститутциясы, 89-бап.
Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің Конституциялық негіздерін қарасырмастан бұрын
Халықаралық Қауымдастықтың көпшілігі мойындаған осындай құжат — Жергілікті
Жергілікті өзін-өзі басқарудың заңдық негізі:
1995 жылы қабылданған Қазақстан Конституциясында ЖӨӨБ жүйесіне қатысты
1. Қазақстан Республикасында жергілікті маңызы бар мәселелерді туралы
2. Жергілікті өзін-өзі басқару тұрғын халық тікелей сайлау
3. Жергілікті өзін-өзі басқару орғандарына ұйымдастыру мен олардың
4. Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының дербестігіне олардың заңмен
Жергілікті өзін-өзі басқарудың заңдық негізі:
1. ТМД елдеріндегі ЖӨӨБ заң хәне оны нормаландыру
- ЖӨӨБ — халықтың тіршілік қажеттіліктерін қамтамасыз етуге
- Азаматтар мемлекеттен жергілікті мәселелерді ЖӨӨБ құрылымы арқылы
- ЖӨӨБ, егер заң арқылы нақты белгіленген жағдайлар
- ЖӨӨБ тұрғындардың тіршілігіне тікелей қатысы бар мәселелерді
- ЖӨӨБ-ны жүзеге асыру көзіңде таптық және тарихи
- ЖӨӨБ-ны жүзеге асырудың шегі ол арқылы мемлекеттік
2. ЖӨӨБ-ны ТМД-ға қатысушы мемлекеттер өздерінің конституцияларына, осы
Сурет 1 – Қазақстан Республикасы мемлекеттік билік сызбасы
Қорытынды
1985 жылы Страсбургте қабылданған Еуропалық Хартияда Жергілікті өзін-өзі
- заңдық реттеу;
- қаржылық құндылықтар;
- қоғамдық сұраныс.
Халықтың өзін-өзі басқаруын реттейтін заңдар дамыған мемлекеттердің барлығында
Қазақстан Республикасының Конституциясының 89-бабы бойынша, жергілікті өзін-өзі басқару
Конституциямен реттелген жергілікті өзін-өзі басқару заң жобасы бойынша
Әлемде өзін-өзі басқарудың негізі саналатын қалыптасқан екі жүйе
Қорыта келгенде, кез келген ұйымның басқаруы мен өзін-өзі
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
«Қазақстанды демократияландырудың жаңа кезеңі – еркін демократиялық қоғамды
«Қазақстан Республикасы Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы»
Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа Жолдауы «Қазақстанның әлемнің
Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа Жолдауы «Қазақстан экономикалық,
Қазақстан Республикасы «Жергілікті мемлекеттік басқару туралы» Заңы 23.01.2001ж.,
Қазақстан Республикасы «Жергілікті өзін - өзі басқару туралы»
ҚР Бюджет Кодексі 24.042004ж., өзгерістермен және толықтырулармен 31.01.2006ж.
Республикалық бюджет туралы 2001-2007 жылдар аралығындағы Заңдар.
ҚР Үкіметінің №523-шы Қаулысымен 2005 жылдың 27-ші мамырында
Мемлекеттік басқару деңгейлері арасында өкілеттерді ажырату және бюджетаралық
ҚР-ның аудандары, облыстық маңызы бар қалалары әкімдерінің сайлауын
Статистикалық жинақ «Қазақстан өңірлері - 2006», Алматы, 2006ж.
Жаманқұлов Б. Ауыл әкімі қандай болуы керек? //
Пірназар С. Жергілікті биліктің жауапкершілігі// Егемен Қазақстан, 19.04.2006ж.
Сәдірқызы Г. «Жергілікті өзін-өзі басқару...» // Егемен Қазақстан,
33
әкім
жергілікті атқарушы органды Республика Перзиденті мен Үкіметтің өкілі
әкімнің орынбасары
(оларды қызметке әкім тағайындайды және босата алады)
Бөлімдер
басқарма
басқа да қызмет бөлімдері
Қалалық
Облыстық
Аудандық
ҚР Президенті
Үкіметтің Премьер министрі
Мәжіліс
Сенат
Облыс, Алматы, Астаны маслихаттары
Облыс, Алматы және Астана қалаларының әкімдері
Аудан
маслихаты
Аудан әкімдері
Село, кент әкімдері
Қазақстан халқы (сайлау құқығы 18 жастан бастап)
Конституциялық кеңес
Сенімсіздік
білдіру
Заң жобалары
Заң мәтіндері
Парламент келісімімен Премьер министр тағайындалады
7 жылға
сайланады
Тарату құқығы
5 жылдық мерзімге 77 депутат сайланады, соның ішінде
Тағайындайды
Тағайындайды
Кеңестің мүшелерінің 3-ін президент, Сенат және Мәжіліс төрағалары
Премьер министрдің ұсынысы бойынша облыстардың, Астана мен Алматы
6 жылға Сенатқа әр облыстан және астана мен
Қаржы жүйесі: мәні, түсінігі және құрылымы
Қаржы жүйесінің әлемдік тәжірибесі
Қазақстан Республикасының қаржы жүйесі жайлы мәлімет
Қаржы жүйесі
НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖҮЙЕСІНДЕГІ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІ
Жергілікті билік органдары бюджеттері
Экономикадағы қаржы жүйесінің рөлі
Қазақстан Республикасының қаржы жүйесі қызметі
Қаржы жүйесін ұйымдастыру қағидаттары
Қаржы және қаржы жүйесінің экономикалық мәні