Салықтық функциялары және салық жүйесінің принциптері
ЖОСПАР
Кіріспе 2
1-тарау. Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі: қалыптасу және даму
1.1 Қазақстан Республикасының Салық жүйесінің түсінігі және сипаттамасы
1.2 Салықтың мәні және оның Қазақстан Республикасының қаржы
1.3 Қазақстан Республикасының салық жүйесінің қалыптасуы және даму
2-тарау. Қазақстан Республикасындағы салық жүйесін жетілдіру 16
2.1 Салықтық функциялары және салық жүйесінің принциптері 16
2.2 Қазақстанда салық жүйесін жетілдіру 20
Қорытынды 29
Пайдаланылған әдебиеттердің тізімі 31
Кіріспе
Салық жүйесін мемлекет және заңды тұлға арасындағы қаржы
Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасақтаудың ең негізгі
Қазақстан Республикасының 1991 жылдың 25-ші желтоқсанда қабылданған "Қазақстан
Салықтың ең басты түрі болып табысқа салынатын салық,
Салықтық құрылыс мемлекетіміздің салық жүйесінің ұйымдастырылуы құрылысын және
Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясында болашақтағы мемлекетіміздің
1-тарау. Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі: қалыптасу және даму
1.1 Қазақстан Республикасының Салық жүйесінің түсінігі және сипаттамасы
Салық жүйесі дегеніміз — мемлекет тарапынан алынатын барлық
Біздің зерттеуіміз бойынша, салық жүйесі салықтарды ұйымдастыру нысанын
Салық ұғымын, яғни салық жүйесінің ұғымын кейбір авторлар
Демек, салықтарды әртүрлі белгі — нышандарына қарай топтастыру
1 Салық салу объектілері бойынша;
1 Салықтарды алуды жүзеге асыратын органдар бойынша;
2 Салықтардың пайдалануына қарай;
3 Салық салу объектісін бағалау дәрежесі бойынша;
4 Салық ставкаларын (нарқын) белгілеу әдістері бойынша;
Топтастыру кезінде аталған белгілердің әрқайсысына сипаттама беруге болады.
1 Салық салу объектілері бойынша Салық объектісі -
Яғни салық салу объектілері мыналар:
- заңды және жеке тұлғалардың кірістері, пайдалары;
- заңды және жеке тұлғалардың қызметтерінің түрлері;
- қаржылық операциялары;
- мемлекет тарапынан көрсетілетін қызметтер;
- заңды және жеке тұлғалардың мүліктері мен басқа
- өнімдер мен қызметтердің қосылған құны;
- тауарлардың кейбір түрлері мен топтары.
Салық салу объектілері бойынша салықтар тікелей және жанама
а) Тікелей салықтар, яғни заңды және жеке тұлғалардың
1. Тікелей салықтар мемлекетке тұрақты белгіленген кірістер береді.
2. Тікелей салықтар салық төлеушілердің шынайы төлеу қабілеттігін
3. Тікелей салықтарды төлеу кезінде мемлекет салық төлеуші
4 Тікелей салықтар негізінде жек:е табыстардан алынғандықтан тұтас
ә) Жанама салықтар, яғни тауарлардың бағасы немесе көрсетілген
Бұл салықтар А.И.Худяковтың айтуы бойынша күрделі конституциялық салықтар
Салық сомасы тауар бағасына немесе көрсетілген қызмет тарифіне
Енді жанама салықтардың тікелей салықтарға қарағандағы артықшылығына тоқталайық:
1 Жанама салықтар, оларды ұтымды және тиімді қолдану
2 Жанама салықтар аздап және шамалы мөлшерде алынғандықтан
3 Жанама салықтарды төлеу төлеушінің ақшасы бар кезде
4 Жанама салықтың мемлекетке тигізер пайдасы, іс жүзінде
5 Жанама салықтарды жинау оңайға түседі, өйткені өндіруші
Біздің көзқарасымыз бойынша, жанама салықтардың тауар бағасын үнемі
2 Салықтарды алуды жүзеге асыратын органдар бойынша:
а) мемлекет салықтар, бұл жерде жалпы.мемлекет салықтар;
ә) жергілікті салықтар, бұл жерде жергілікті салықтар мен
б) мемлекет аралық салықтар, бұл жерде келісім бойынша
3 Салықтардың пайдалануына қарай:
а) жалпылай салықтар, мемлекет қарамағына түсіп пайдалану кезінде,
ә) Арнайы салықтар қатаң белгіленген мақсатқа, көзделген бағытта
4 Салық салу объектісінің экономикалық белгісіне байланысты: а)
ә) Тұтынуға салынатын салықтар тауарларды (қызметтерді) тұтыну кезіндегі
5 Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне байланысты:
а) Нақтылық салықтар — шынай түсетін кірістерді есепке
ә) жекелей салықтар — занды және жеке тұлғалардан,
1 Кадастрлік әдіс — бұл жерде қолға тиетін
2 Салық төлеушінің декларациясы бойынша салық алу әдісі
3 Жұмыс орны бойынша салық алу әдісі —
6 Салық ставкаларын (нарқын) белгілеу әдістері бойынша:
а) Тұрақты ставкалар
ә) Проценттік ставкалар - тұрақты ставкалар - түсетін
- проценттік ставкалардың үш түрі бар: пропорциональды, прогрессивті
1) Пропорционалды прогрессивті ставкалар салық объектісінің көлемі ескерілмей
2) Прогрессивті проценттік ставкалар табыс немесе мүліктік көрсеткіштерінің
Осы прогрессивті ставкалардың өзінің екі түрге бөлінетінін білеміз.
1. Қарапайым прогрессия бойынша табыстық немесе мүлік құнының
2. Күрделі прогрессия бойынша, табыс екіге бөлініп, олардың
3. Регрессивті (шегермелі) проценттік ставкалар керісінше, салық салу
Қазақстан аумағында, әр деңгейдегі бюджеттердің түсім көздері болып
1.2 Салықтың мәні және оның Қазақстан Республикасының қаржы
Нарықтық экономика жағдайда салықтар мемлекеттің ісін қаржыландыру және
Кез келген мемлекет, өзінің жеке қаржылық базасы болған
1) материалдық сипаттама - зат санын немесе ақша
2) салықтың заң сипаттамаларына мынадай түрлері жатқызылады:
1. салықты мемлекетпен тағайындалу;
2. салықтың болуы тек қана құқықтық формада болуы;
3. құқықтық формаға жатқызылатын акт пен органдар салықты
4. салықтың салық өндіру сипаттамасы;
5. салық бюджетке төленетін міндетті төлем болып саналады;
6. салықты төлеу заңды міндет болып саналады;
7. салықты төлеу процесінде мемлекеттік бақылаудың болуы.
3) экономикалық сипаттамаларына:
1. салық мемлекетке төленетін төлем ретінде қарастырылады;
2. қайтарымсыздылығы;
3. эквивалентсіздігі;
4. салықтық қарым-қатынастардың тұрақтылық сипаттамасы;
5 салық салу объектісінің бар болуы;
6. салықтың субъектісін анықтау;
7. салықтың мөлшерін анықтау;
8. салықты төлеу мерзімінің заңдылық түрде белгіленуі;
9. салық мемлекеттің табысы болып саналады ;
10. салықты төлеу кезінде меншік формасының ауыспалылығы.[12]
Жалпы салық терминіне көптеген анықтамалар берілген, солардың ішінде:
1) салықтар дегеніміз мемлекеттік бюджетке заңды және жеке
заңды және жеке тұлғалар мен заңға сәйкес мемлекеттік
Салық Заңында салықтардың құраушы элементтері қарастырылады:
1) салықтың субъектілері салық заңына сәйкес мемлекеттік бюджетке
2) Салық объектілері - зат түрінде белгілі бір
3) Салық ставкасы, бұл салық объектісінің алынған мөлшері
4) салық көзі - бюджетке төленуі қажетті салық
5) Салықтық жеңілдіктері, бұл заңға сәйкес салық төлеуден
Салық төлеушілер салық заңына сәйкес 4 түрлі тәсілмен
1) Кадастрлік тәсіл - салық органдары барлық салық
2) патенттік тәсіл - салық алуды патенттің құнында
3) декларативтік тәсіл - салық төлеушінің декларацияда толтырған
4) табыс алу кезінен салық төлеу тәсілі, бұл
Міне, осы атап өткен салық төлеу тәсілдері бізде
«Салық-мемлекеттің тәуелсіздік сипаты (белгісі), ал салық салу мүмкіндігі
: Салық туралы ҚР-сының Президентінің қабылдаған Жарлығына дейін
1.3 Қазақстан Республикасының салық жүйесінің қалыптасуы және даму
Салық және оның қызметтері нақты базисті береді, яғни
Қазақстанның нарықтық экономикаға көшу жағдайында маңызды жай болып,
Осымен 8 жыл бұрын күшіне ие болған ҚР-ның
- 2 кезең-1996-1998 ж.ж.-нарықтық экономиканың талаптарына сәйкес салық
Бірінші кезеңде қарастырылған мақсаттар, бұл салықтық ауыртпалықты төмендету,
І. жалпы мемлекеттік: заңды және жеке тұлғалардан алынатын
қосылған құнға салынатын салық;
акциздер;
құнды қағаздардың эмиссияларын тіркеу үшін алынатын алым;
арнайы төлемдер мен жер қойнауын пайдаланушылар төлейтін салықтары;
ІІ. жергілікті: жер салығы;
заңды және жеке тұлғалардың мүлікке төлейтін салығы;
көлік құралдарына төленетін салық түрі;
заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлік іспен айналысатын жеке
істердің бөлек түрлеріне берілетін құқық үшін алынатын алым;
аукциондық сатулардан алынатын алым.
ҚР салық механизмнің қызметтерін оқып, талдаған кезде жалпы
Салық Заңына сәйкес ҚҚС есепке алу үшін 1000
ҚР Заңдылығына сәйкес «кәсіпорындар» бюджетке салықтың олар: табыс
Салық Жүйесін құрастыру барысында негізгі шарт болып салық
Қазақстан Республикасының Салық Жүйесінде қойылған негізгі талаптарына келесілерді
салықтың құрамы нақты анықталған болу керек, бұл үшін
Салық жүйесі салық төлеуші үшін салықтан жалтарудың тиімсіз
Салық жүйесінің жайлылығы, бұл талап әсіресе салық төлеушінің
Салық жүйесі салық төлеушінің қаражаттарын өндіріске құюға ынталандыру
Қазақстанда жұмыс істеп жатқан салық жүйесі негізінен келесідей
1. бюджеттің түрлі деңгейдегі билік органдарына салықтарды тағайындау
2. республиканың Салық Заңында Салық төлеушілер мен салық
3. Салық Заңында тағайындалған нормалардың басқа заңдардағы нормаларға
2-тарау. Қазақстан Республикасындағы салық жүйесін жетілдіру
2.1 Салықтық функциялары және салық жүйесінің принциптері
Біздің ойымызша, салықтардың функционалдық сипаттамасын нақтыландыру, яғни функцияларына
Негізінде, салықтардың қалыптасқан - негізгі үш функциясы бар.
Бірінші фискалды функция - салықтардың және тағы басқа
Ал, қайта бөлу функциясы, әр түрлі шаруашылық субъектілерінің
Үшінші функция — салықтық реттеу, яғни реттеуші функциялық
Мемлекет үстінде аталған салықтардың функциясын қолдана отырып салық
Салық салу нақты бір даму кезеңіндегі әлеуметтік-экономикалық мақсаттарына
Енді осы функциялар жөнінде қалыптасқан, дәстүрлі көзқарастармен шектеліп
- Фискалды немесе жұмылдыру функциясы арқылы мемлекет тиісті
- Қайта бөлу функциясы арқылы мемлекет экономика аясының
- Ынталандыру функциясы — экономиканы дамыту, техникалық жаңарту
- Шектеу функциясы, салық саясаты арқылы мемлекетке тиімсіз
- Бақылау-есептеу функциясы, кәсіпорындар мен азаматтардың табыстарын, өндірістің
Соңғы аталған функцияның маңызы салықтардың дәстүрлі қалыптасқан функцияларының
Фискалдық функцияның атқаратын рөлді бізге мәлім болғандықтан, оны
Салықтардың бақылау функциясы — салық салу кезінде мемлекет
Салық салу кезінде мемлекет белгілі бір принциптерді қолданады.
Салықтар жөніндегі ілімнің тұңғыш қарлығаштары, саяси экономикалық теорияның
Кезінде салық жүйесін құрудың төрт қағидасын Адам Смит
- Бірінші қағида — салық әрбір салық төлеушінің
- Екінші қағида — салық мөлшері мен оны
- Үшінші қағида — ыңғайлылық қағидасы, яғни әрбір
Төртінші қағида - үнемділік қағидасы, яғни салық алу
Салық салу кезінде, аталмыш принциптерді басшылыққа алу барысында
Қазіргі кезде қолданылатын салық салу принциптері тікелей салық
- салық салмағының тең болуы, яғни әркім мемлекет
- салық жүйесінің қарапайым және анық болуы, яғни
- салық салудың теңділігі және әдеттілігі, яғни әлеуметтік-экономикалық
- салық құрылымы еліміздің экономикасының дамуы және тұрақтандырылуы
- салықтарды басқару және заңдылықты сақтау жөніндегі әкімшілік
Қазіргі кезеңде, мемлекет алдында тұрған бірден-бір күрделі мәселе
- Бірінші, тапқан (алған) игіліктерге негізделген, яғни мемлекет
- Екіншісі, төлеу қабілеттілік принциптеріне негізделген. Бұл жерде
Дүниежүзілік тәжірибеден өткен ол принциптер мыналар:
1. Салық салу формаларын белгілеу барысында қарапайым формаларды
2. Салық жүйесі мүмкіндігінше бейтарап болуы тиіс. Былайша
3. Прогрессивті салықтардың орнына тікелей пропорционалды салықтарды басымырақ
4. Салық жүйесі экономикалық қызметтердің жақсаруына және күрделі
1. Қарапайымдылық және экономикалық бейтараптылық;
2. Әділеттік;
3. Салық ставкаларының салыстырмалылығы сияқты принциптерді айтады .
Қазіргі кезеңде қолданылатын салық салу принциптері тікелей салық
Салық жүйесі мемлекеттің экономикалық саясатымен анықталатын, үстінде аталған
2.2 Қазақстанда салық жүйесін жетілдіру
Қосылған құнға салынатын салық /ҚҚС/ Қазақстан экономикасында 1992
Тоқырау дегеніміз — тауар өнімдерінің рынокта шектен тыс
ҚҚС Англияда 1973 жылы кіргізілді, кейіннен Европаның басқа
Жаңа тәуелсіз елдер де өз салық жүйесіне басқа
Ал темір жол, автокөлік тасымалындағы тарифтің жоғарылау және
Салық деңгейінің жалпы экономикаға тигізетін әсерін, олардың өзара
Өндіріс аяғынан тұрып, экономика қуат алғанша ҚҚС-ын азайған
1. Қазақстанның әуе кеңістігінен ұшып өтетін, ауаны пайдаланып,
2. Космодромда әрбір ұшатын зымырандарға қоршаған ортаны, атмосфераны
3. Космодромда және космосқа қатысты объектілердің криогенді отындары
4. Дизельді және карбюраторлы автомобильдер
5. Теміржолмен өтетін шетелдік поездарға салынатын экологиялық салық;
6. Әскери сынақ полигондарында қоршаған ортаны бүлдіргені үшін
7. Ер кісілерге 25 жастан 50-ге дейін салынатын
Қазақстан дамуының өзіндік ерекшеліктерін ескеріп, тарихи, табиғи факторларды,
Үкімет басшысының хабарлағанындай, 1999 жылдың қорытындысы бойынша, мұндай
Осындай көлеңкелі экономиканың келеңсіз әрекеттерінен еліміздегі күнделікті тұрмыстық
Аталған кемшіліктерді жою үшін, ең алдымен салық заңына
Жер қойнауындағы табиғи байлықтарды өндірушілердің табыстары әлемдік бағаға
Аталған кемшіліктерді жою үшін шикізатты өндірушілерге салынатын табыс
Егер экспортталатын шикізаттың әлемдік бағасы күрт төмендеп кетсе,
Оған жауап беру үшін, мұндай экспорттың еліміз үшін
Сонымен, шикізатты экспорттаушыларға қолданылып келген үстеме пайдаға салынатын
Тәжірибе көрсеткендей, компаниялардың басым көпшілігі әлеуметтік салықтан құтылудың
Осы аталған мәселеге байланысты мынадай ұсыныс туындайды. Әлеуметтік
Компания қызметкерлері
Төленетін жалақы мөлшері (теңге) 45000-нан асатын мөлшер
1-қызметкер 50000 5000
2-қызметкер 40000
3-қызметкер 60000 15000
4-қызметкер 20000
5-қызметкер 100000 55000
6-қызметкер 30000
Барлығы 300000 75000
Таблицада көрсетілгендей, компанияның тек үш қызметкері ғана 45000
Бұл сұраққа жауап беру үшін ең алдымен әлеуметтік
Жоғарыда көрсетілген әлеуметтік салық төленбейтін деңгей 45000 теңге
Республикамызда өмір сүріп отырған жалақылары төмен азаматтар үшін
Шын мәнінде жалақылары бір-бірінен өте алшақ жатқан жеке
Осындай объективті және субъективті жақтарды ескере отырып, келесі
Қолданылып жүрген шегерімнің өзі өте елеусіз болғандықтан, бір
Ал орташа және жоғары деңгейдегі мөлшерде жалақы алатындар
Сонымен, егер республикамыздың салық жүйесіндегі жеке тұлғаларға салынатын
Қорыта айтқанда, жоғарыда аталған ұсыныстарды жүзеге асыру қиынға
Қорытынды
Нарық экономикасын мемлекет тарапынан реттеуде мемлекеттік бюджеттің кіріс
Бұл орайда мемлекеттің өз қызметін іске асыруы жолында
Мемлекеттік қызметтің өз қызметін нысаналы бағытта іске асыруы
Бүгінде Республикамызда қолданылып жүрген қосылған құнға салынатын салықтың
Осы орайда қосымша түзету коэффициентін енгізу немесе салықты
Көп зерттеудің арқасында аса ірі салық төлеушілердің мониторингі
Мемлекеттік Кіріс Министрлігі мен салық органдарының міндеті -
ҚР-ң "Салық кодексін" бекітіп, жаңа салық дәуіріне қадам
Нарық өз өзгерістерін өмірге әкелді, салықтардың түрі азайып,
- 2001 жылы мемлекеттік бюджетте 25 млрд. теңге
- даму мемлекеттік қоры ашылды;
- даму банк жарғылық қоры 250 млн; АҚШ
Қорыта айтқанда, шаруашылық субъектілеріне түскен салық ауыртпалығын жеңілдетпейінше,
Пайдаланылған әдебиеттердің тізімі
Нормативтік заң актілері.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы (30 тамыз, 1995 ж.)-А.:Қазақстан,
2. "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
3. ҚР-ның 1991 жылғы 25 желтоқсандағы "Қазақстан
4. ҚР Президентінің 1995 жылғы 24 сәуірдегі "Салық
5; Бюджет жүйесі туралы: Қазақстан Республикасының Заңы 1999
6. Назарбаев Н.Э. Қазақстан-2030.4Алматы:Баспа, 1999 ж.
Арнайы әдебиеттер.
Алексеев С. С. "Проблемы теории государства и права"
Гуреев В. И. "Салық құқығы". М.:Экономика, 1995 ж.
Ермекбаева Б. Ж. "Жергілікті салықтар мен алымдар", 1998
Ермекбаева Б.Ж. "Жалпы мемлекеттік салықтар"А-1997 ж.
Ильясов К.К., Зейнелгабдин А.Б., Ермекбаева Б.Ж. "Салық және
Найманбаев С.М. "Қазақстан Республикасының Қаржылық құқы". А., Демеу,
Наиманбаев С.М. "Салықтық құқық"А;-1996 ж.
Карагусова Г.Ж. "Салық: нақтылық және пайдалану тәжірибесі. А.Қаржы
Мамыров Н.Қ., Тілеужанова М.Ә. Макроэкономика., Алматы., 2003ж.
Мещеряков Ф.В. "Дүние жүзіндегі дамыған
Сулейменов М.К., Покровский Б. В., Худяков А.И., Жакенов
Худяков А.И. "Қазақстан салық жүйесі: Табысқа салық"А.:Баспа, 1997
Худяков А.И. "Қазақстан салық жүйесі: салық құқық бұзушылық"
Худяков А.И. "Қазақстан Республикасының салық құқығы" А.:Жеті Жарғы
Химичева Н.И. "Финансовое право" М., Изд. БЕК 1995
Жданов А.А. Финансовое право РФ. М. 1995, 81
Химичева Н.И. Финансовое право М. Изд. БЕК 1995
Ильясов К.К., Зейнельгабдин А.Б., Ермекбаева Б.Ж. Налоги и
Карагусова Г.Ж. Налоги: сущность и практика использование. А
Сулейменов М.К., Покровски Б.В., Худяков А.И., Жакенов В.А.
Мельников В.Д., Ильясов К.К. Қаржы, А.,1994,*100 бет
Карагусова Г.Ж. Налоги: сущность и практика использования. А.,Қаржы
Карагусова Г.Ж. Налоги: сущность и практика использования. А.,Қаржы
Химичева Н.И. Финансовое право. М. Изд. БЕК 1995.
А.Смит. Исследование о природе и причинах богатства народов.
Мельников В.Д., Ильясов К.К. Қаржы, А., экономика 1994,*98
Ильясов К.К., Зейнельгабдин А.Б., Ермекбаев Б.Ж. Налоги и
Худяков А.И. "Қазақстан Салық жүйесі: Табысқа салық" Алматы.
Баянов Л. Циклы и кризисы в жизни общества.
26
Cалықтардың қызмет етуінің теориялық негіздері
Салық экономиканы мемлекеттік реттеу құралы ретінде
Заңды тұлғалардан ұсталатын салық
Корпорация пайдалануына салынатын салық
Салықтардың әлеуметтік экономикалық мәні. Салық нысандары
Салықтардың экономикалық мәні мен қажеттілігі
Салықтың мәні және рөлі
Салықтардың экономикалық мәні мен қажеттілігі. Салық салудың құрылу негіздері немесе салық элементтері
Қазақстан Республикасындағы қазіргі кездегі салық салу жүйесі, салықтың экономикалық-құқықтық мәні, теориялық негіздері, салық жүйесіндегі заңдылықтар мен тәртіптер, теорияларды жүйелеу, оны жетілдіру ұсыныстарын жасау
Салықтық есеп