Кәсіпкерліктің түрлері

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ……………………………………………………………….3
І – БӨЛІМ. Кәсіпкерліктің мәні, мазмұны………………………..6
1.1. Кәсіпкерліктің мәні, экономикалық негізі……………...……6
1.2. Кәсіпкерліктің түрлері…………………………………………10
1.3. Кәсіпкерлік тәуекелдің мәні және түрлері…………….…….12
ІІ – БӨЛІМ. Кәсіпкерлік бәсекелестік, франчайзинг жүйесі….14
2.1. Бәсекелестіктің мазмұны және түрлері……………………...14
2.2. Монополияға қарсы мемлекеттік реттеу……………………16
2.3. Франчайзингтік қатынастар жүйесі…………………………19
ІІІ – БӨЛІМ. Кәсіпкерлік істі мемлекеттік реттеу……………...24
3.1. Кәсіпкерлік істі мемлекеттік реттеудің қажеттілігі………..24
3.2.Мемлекеттің кәсіпкерлік ісіне араласу жағдайы, себептері………………………………………………………………28
3.3. Қазақстандағы кәсіпкерлікті басқару……………………….30
ҚОРЫТЫНДЫ………………………………………………………35
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ………………………..37
КІРІСПЕ
Қазақстанда кәсіпкерлік жөнінде 90-жылдардың басында, қайта құрудың басталуымен
Кәсіпкерлік қызметін бұрынғы Кеңес Одағы кезінде 1987 жылы
Қазақстан Республикасы 1991 жылы тәуелсіздік алғаннан кейін кәсіпкерлік
Соңғы жылдары Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 6
Экономиканы тұрақты болуы және оның бәсекелік сипатын қалыптастырудың
Кәсіпкерлік субъектінің белгілі бір дәрежеде еркіндігі мен құқығы
Кәсіпкерлік қабылданатын шешімдерге, одан туындайтын нәтижелерге тәуекелдікті қажет
Кәсіпкерлік қызметтің белгілі коммерциялық табысқа жетуге бағдар ұстауы,
Төртінші шарт жоғарыда аталған шарттардан туындайды. Еркін кәсіпкерлік
Кәсіпкерлік – қызметтің ерекше бір түрі ғана емес.
Курстық жұмысымның тақырыбы «Кәсіпкерлік орта». Курстық жұмыс 3
Екінші бөлім аты «Кәсіпкерлік бәсекелестік». Бұл бөлімде бәсекелестік,
Үшінші бөлім «Кәсіпкерлік істі мемлекеттік реттеу». Бұл бөлімде
Курстық жұмысымның басты мақсаты «Кәсіпкерлік орта» деген тақырыпты
І – БӨЛІМ. Кәсіпкерліктің мәні, мазмұны
1.1. Кәсіпкерліктің мәні, экономикалық негізі
Кәсіпкерлік дегеніміз – белгілі бір істі істей білу.
Экономикалық белсенділік – бұл барлық энергетикалық процесс тауар
Кәсіпкерлік – ежелден келе жатқан адамдардың іскерлік белсенділігі,
ХVІ ғасырдың ортасынан бастап акционерлік капитал пайда болды,
Ресейде, Қазақстанда кәсіпкерлік ерте заманнан келеді. Қазақстанның көшпелі
Кәсіпкерліктің субъектісі – жеке адамдар, сонымен бірге, заңды
Кәсіпкерліктің ерекшеліктері:
- дербестік және тәуелсіздік;
- экономикалық ынталылық;
- шаруашылық тәуекел және жеке жауапкершілік;
- жаңашылдық.
Экономиканың негізін екі фундаментальды ақиқат құрайды. Олар шын
Бірінші ақиқат: қоғамның материалдық қажеттілігі шексіз немесе тойымсыз.
Екінші ақиқат: экономикалық ресурстар шекті немесе сирек.
Экономикалық ресурстар дегеніміз – тауар өндіруде қолданылатын барлық
Материалдық ресурстар – жер оның табиғи байлығы және
Адамдар ресурсы – еңбек және кәсіпкерлік қабілеттілік.
Жер – деген түсінікке барлық табиғи ресурстар жатады,
Капитал немесе «инвестициялық ресурстар» - барлық өндірілген өндіріс
Тауарлар екіге бөлінеді: 1. Инвестициялық тауарлар, олар тұтыну
Еңбек – бұл кең мағыналы термин. Экономистер оны
Кәсіпкерлік қабілеттілік – адамдардың ерекше таланттылығы. Оны түсіну
1. Кәсіпкер барлық ресурстарды: жер, капитал, еңбекті өнім
2. Кәсіпкер өндіріс процесінде барлық негізгі шешімдерді өз
3. Кәсіпкер – бұл жаңашыл, коммерциялық негізде жаңа
4. Кәсіпкер – бұл тәуекелге баратын кісі. Тәуекелге
Кәсіпкерлік істің қозғаушы күші – мол пайда табу.
Материалдық ресурстар бергені үшін капиталға пайыз алады.
Жер, су бергеніне рента алады.
Жұмыс күшін жалдағаны үшін еңбек ақы алады.
Кәсіпкерлік табысты пайда деп атайды, ол зиян да
Экономикалық ғылым сирек ресурстарды тиімді пайдалану жөніндегі ғылым
Кәсіпкер өндірістің негізгі үш факторын іске қосып, өзі
Социализм мен капитализмнің экономикалық айырмашылығы: біріншісінде жұмыс күшінің
Жаңа қоғамның негізін тұрақты, тиімді құру үшін кәсіпкерлер
1.2. Кәсіпкерліктің түрлері
Кәсіпкерлік бірнеше түрлері бар. Атқаратын қызметіне қарай былай
Меншік түрлеріне бойынша жеке меншік, мемлекеттік, муниципалды, сонымен
Меншіктер саны бойынша кәсіпкерлік іс жеке адамның немесе
Кәсіпкерлік формасы бойынша екіге бөлінеді: ұжымдық-құқықтық және ұжымдық-экономикалық.
Ұжымдық-құқықтық кәсіпкерліктер. Серіктестер – адамдардың бірлестігі, онда екі
Ұжымдар (қоағмдар) өздерінің қаражаттарымен бірігеді. Шектелген жауапкершілікті қоғам
Акционерлік қоғамдар: ашық және жабық түрде болады.
Кәсіпкерліктің ұжымдық-экономикалық формалары.
Концерн – көпсалалы акционерлік қоғам, әр түрлі компаниялардың
Ассоциация – экономикалық дербес кәсіпорындардың ерікті бірлестігі. Маманданған
Консурциум – бұл ірі қаржы операцияларын істеу үшін
Сидикат – бір саланың кәсіпкерлерін тауар сатуға біріктіру.
Картель – тауар, қызмет көрсету бағасы, нарық аудандарын
Қаржы - өнеркәсіп тобы – банк, сақтандыру және
Қазір Қазақстанда мынадай ұжымдық-құқықтық формалары кәсіпкерліктер құрылуда.
Шаруашылық серіктестік – толық серіктестік. Олардың мүшелері өзара
Коммандиттік серіктестік. Барлық серіктестік мүшелері серіктестік атанған іс
Шектелген жауапкершілікті қоғамдар. Оның мүшелері қоғамның міндеттемелеріне жауап
Қосымша жауапкершілігі бар қоғам міндеттемелеріне өздерінің заттарымен жауап
Ашық және жабық акционерлік қоғам.
Өндірістік кооперативтер – ерікті түрде біріккен қоғамдар.
Унитарлы кәсіпорын – коммерциялық мекеме, меншіктік құқығы жоқ.
1.3. Кәсіпкерлік тәуекелдің мәні және түрлері
Нарық жағдайында тәуекел кәсіпкерліктің шешуші элементі. Тәуекелдің ерекшеліктері
Нарық жағдайында тәуекелділікті бәсеңдету үшін бірнеше әдістер бар:
Тәуекелдің жұмыс тапсырушы мен жұмысты орындаушы арасындағы бөлінуінің
Тәуекелділіктің бірнеше түрі бар: өндірістік, коммерциялық, қаржылық, инвестициялық,
Өндірістік тәуекел. Бұл өнімді өндірумен және оны өткізумен
Коммерциялық тәуекел – бұл кәсіпкердің сатып алған өнімді
Қаржылық тәуекел – қаржылық кәсіпкерлік ісінде кездеседі. Мысалы,
Инвестициялық тәуекел – бұл кәсіпорынның өзінің және сатып
Нарықтық тәуекел – бұл ұлттық ақша бірлігінің нарықтағы
Ойлаған жобаны іске асыру мақсатында потенциалды серіктестіктерді неғұрлым
Тәуекелді талдаудың схемасы:
Нақты тәуекел түрлерінің ішкі және сыртқы факторларының ықпалдарын
Айқындалған факторларды талдау.
Нақты тәуекел түрін қаржы жағынан екі тәсілмен бағалау:
а) қаржылық тұрақтылығын, дәулетін анықтау;
б) жұмсалатын қаражаттың экономикалық тиімділігін анықтау.
Тәуекелдің жорамал деңгейін анықтау.
Бөлек операцияларының тәуекелдерінің жорамал деңгейін талдау.
Тәуекелді бәсендету үшін шаралар жасақтау.
Екінші басты мәселе тәуекелден келетін зияндар түрлерін анықтау.
Материалдық зиян – бұл жобада қаралмаған өндірістік шығындар,
Еңбек зияны – жұмыс уақытын жою, кехдейсоқ немесе
Қаржылық зиян – бұл тікелей ақшалай зиянмен байланысты:
Уақытты жою – бұл егер кәсіпкерлік іс жобалы
Арнайы зиян түрлері – бұл зияндар адам денсаулығына
Саяси факторларға байланысты: іскерлік белсенділіктің бәсеңдеуі, еңбек және
ІІ – БӨЛІМ. Кәсіпкерлік бәсекелестік, франчайзинг жүйесі
2.1. Бәсекелестіктің мазмұны және түрлері
Нарықтық экономиканың басты принципі – тауар өндірушілердің еркін
Нарық жүйесінде бәсекелестік тұтынушылар үшін сайыс. Бұл нарықтағы
ХІХ ғасырдың орта кезінде нарықта еркін бәсекелестік кең
1). Бір сала ішіндегі бәсекелестік – бұл бір
2). Салааралық бәсекелестік – бұл халық шаруашылығы салалары
Еркін бәсекелестіктің негізгі белгілері – бұл шексіз нарыққа
Жетілмеген бәсекелестік нарығы – бұл таза монополия, монополиялық
Таза монополия - өнім шығаратын бір фирма бәсекелестігі
Монополиялық бәсеке – нарық жағдайында көп өндірушілер ұқсас
Олигополия – мұның ерекшелігі бәсекелестіктер көп болмайды. Олар
2.2. Монополияға қарсы мемлекеттік реттеу
Монополияға қарсы мемлекеттік реттеу нарықтық экономика елдерінде қолданылады.
Жалпы қорытып айтқанда, өндірушілердің нарықты монополияландыруынан қорғау мақсатында
Монополияға қарсы реттеу жұмысына өндірісті шоғырландыру және монополиялау
өндіріс және айналым сфераларында монополияны тежеу үшін шаралар
тауар нарығы мен бәсекелестікті өркендету шаралары жөнінде нұсқау
шаруашылық субъектілерді құрғанда, қайта құрғанда және жойғанда монополияға
шаруашылық субъектілерінің өндіріс саласында дара басымдылығы болмау үшін
монополияға қарсы комитет тауар нарығын және бәсекелестікті жетілдіру
еркін, реттелген. Алдын ала белгіленген бағалардың қолданылатын ортаны
шет ел инвестициясын ынталандыру, біріккен кәсіпорындар жасақтау;
экспорт-импорт операцияларына лицензия беру;
еркін экономикалық аймақтарды жасақтау және дамыту.
Билік органдарына және шаруашылық субъектілеріне тиым салынған іс-әрекеттер
Билік органдарының іс-әрекеттері
Субъектілердің қызмет істеуіне тиым салу
Субъектілер қызметтеріне негізсіз кедергі жасау
Бір аймақтан екінші аймаққа тауар сатуға тиым салу
Кейбір сатып алушыларға бірінші кезекті қамсыздандыру
Жаңа субъектілерді құруда негізсіз кедергі жасау
Субъектілерге заңсыз салықтық және басқа жеңілдік беру
Шаруашылық субъектілерінің іс-әрекеті
Баға жасақтау тәртібін бұзу
Тауар жетіспеушілігін жасау мақсатында айналымнан тауарларды алу
Шартқа, тұтынушылар ынталанбайтын тауарларды кірістіру
Нарыққа шығуға кедергі жасау
Келісім шартында қолайсыз жағдайларды зорлап енгізу
Шартқа іс-әрекеттерін шектеуді енгізу
1 – сурет. Билік органдары мен шаруашылық субъектілеріне
Фирма, кәсіпорындардың жұмысы мәліметтерді құпиялауға заңды правосы бар,
Кәсіпорын, кәсіпкерлер өздерінің істері туралы мәліметтерді құпияда сақтауға
Кәсіпкерлік құпия – бұл өндірістік құпия, ғылыми-зерттеу жұмысының
Кәсіпорындар туралы заңдар бойынша мемлекеттік органдарға мәлімет бермеуге
Өкіметтің қаулысы бойынша коммерциялық құпияға жатпайтын мәліметтер тізімі
2.3. Франчайзингтік қатынастар жүйесі
Республикамыз үшін шағын бизнестің негізін қалау формаларының ішінде,
Франчайзинг компаниясы өзінің франчайзи – мүшелеріне фирма атын,
Франчайзингтік қатынастың 3 типі бар:
Франчайзер - өнім өндіруші немесе қызмет көрсетуші фирма,
Франчайзер – негізгі өнім өндіруші, өз өнімінің көтерме
Франчайзер – көтерме сатушы, тауарды бөлшек сату құқығын
Маркетингтік көмектің мәні – бұл франчайзи тарапынан франчайзердің
Франчайзингтік қарым – қатынастардың жүйесі
Артықшылық
Оқыту және дайындау
Қаржылық көмек
Маркетингтік көмек
Басқарудағы көмек
Шапшаң көмек
Сәтсіздіктің төмен проценті, тәуекел деңгейінің төмендеуі
Кемшіліктер
Франчайзингтік төлем
Өсімді шектеу
Тәелсіздікті шектеу
Әрекетті шарт мерзімімен шектеу
Тек бір жеткізуші франчайзермен ғана жұмыс істеу мүмкіндігі
Франчайзингтік қатынастардың негізгі кемшіліктеріне франчайзингтің құнын, фирма өсімінің,
Фирма қызметінің аумақтық өрісін кеңейтуі көбіне оның негізгі
Көрсетілген кемшіліктерге қарамастан франчайзингтік нысан бүкіл әлемде бизнесті
Қазақстандық кәсіпкерлер үшін халықаралық франчайзинг ең алдымен біріккен
Шағын бизнестің негізін қалаудың төртінші жолы – бір
Кез келген отбасылық бизнес – бұл отбасы
Отбасылық бизнестің басты артықшылығы – кез-келген қиыншылықтарға қарамастан
Отбасылық бизнес кәсіпорындары көлемдері бойынша, ұсынатын өнімдері мен
толығымен отбасы басқаратын және бақылайтын бизнес.
Отбасы бақылайтын, бірақ маман менеджерлер басқаратын бизнес.
Отбасы тарапынан басқарылмайтын бизнес.
Франчайзингтік қарым-қатынастардың терминологиясы
№ Термин Анықтама
1 Франчайзинг Бір тарап (франчайзер) өз құқықтарының
2 Франчайз Құқық беретін (франчайзер) фирма мен осы
3 Франчайзи Арнайы келісімде анықталған құқықтарды алатын
4 Франчайзер Өз құқықтарын басқа кәсіпорынға беретін кәсіпорын.
5 Франчайзингтік шарты Франчайзи мен франчайзер арасындағы заң
6 Франчайзингтік өнім және сауда маркасы Бұл франчайзердің
7 Бизнестің Франчайзингтік моделі Франчайзер пайдалану құқығын тең
8 Бөлшек Франчайзинг Ірі дүкендердің (франчайзер) бөлшек сауда
9 Франчайз сатылымы бойынша қызмет Франчайзерлер мен қажетті
10 Мультифранчайзи Фирма франчайзи, өз кезегінде, бірнеше бөлімдерден
ІІІ – БӨЛІМ. Кәсіпкерлік істі мемлекеттік реттеу
3.1. Кәсіпкерлік істі мемлекеттік реттеудің қажеттілігі
Қазақстан Республикасы толық нарықтық қатынасқа, макроэкономикалық реттеуге өтуде
Осы проблема жөнінде жан-жақты дәлелді теориялық қортынды берген
Кейнс теориясы практикалық тілге айналдырғанда: жұмыссыздық жойылса халықта
Жоғарыдағы көрсетілген ойлардан шығатын қортынды: мемлекет экономиканы реттеуге
Сонымен нарықтық экономика барлық әлеуметтік экономикалық процесстерді бүкіл
Мемлекетке мынандай негізгі функциялар жүктеледі.
Құқықтық негізді жасақтау. Мемлекет меншік құқын анықтайтын, кәсіпкерлік
Елде қажетті құқықтық тәртіпті және мемлекеттік қауіпсіздікті қамтамасыз
Экономиканы тұрақтандыру, яғни экономиканы тұрақты дамыту, ол үшін
Егер мемлекет экономиканы тұрақтандыруға көңіл аудармаса, ол кәсіпкерлік
ұлттық тауарлар импорт тауарларымен бәсекелес бола алмайды, ол
валютаны алып-сатушылық басталады;
елден валютаның шығуы, ол импорт тауарларының қымбаттауына және
тұрғындардың жинақтарының құнсыздануына;
инвестицияның қысқаруына т.б. қолайсыз жағдайларға әкеледі.
4. Әлеуметтік қорғауды және әлеуметтік кепілдіктьі қамтамасыз ету.
Мемлекет әлеуметтік саясатты белсенді түрде жүргізуге міндетті. Оның
Мемлекет бұл саясатты жүргізу нәтижесінде барлық азаматтарға минималды
5. Бәсекелестік қорғау. Нарықтық экономика жағдайында бәсекелестік –
Бірақ бәсекелестік ақырында монополиялық жағдайға әкеледі. Бұл жағдайды
3.2. Мемлекеттің кәсіпкерлік ісіне араласу жағдайы, себептері
Мемлекеттің экономикаға араласуы белгілі бір жағдай мен себептерден
1. Қолайсыз жағдайлар. Мемлекеттің экономикаға араласуы мына жағдайларда:
Мемлекеттің байыпты міндеттері – уақытында қолайсыз жағдайлардың алдын-ала
2. Қолайлы жағдайлар. Бұл экономикаға, кәсіпкерлік іске қолайлы
Жұмыссыздық – бұл нарықтық экономикаға тән элемент. 4-6%
Сонымен жұмыссыздықпен күресу үшін оның критериясы табиғи жұмыссыздық
Инфляция – тауарға, ақылы қызметтерге жалпы баға деңгейінің
Инфляцияға ұарсы мемлекет шаралары тек қана инфляцияның деңгейіне
Осыған байланысты инфляцияның екі типі бар: сұраныс инфляциясы
3. Бюджет жетіспеушілігі – бұл мемлекет шығындарының кірістен
3.3. Қазақстандағы кәсіпкерлікті басқару
Экономикасы нарықтық бағытқа бет алған Қазақстан үшін кәсіпкерлікті
Қазақстан Республикасы Конституциясында былай деп жазылған: «Әркімнің кәсіпкерлік
Жалпы өркениетті елдердің қай қайсысын алсақ та өздерінің
Кәсіпкерліктің түрі формаларының өзара тиімді антымақтастық құруы келешегі
Кәсіпкерлікті дамыту кез келген деңгейдегі басқаруды жетілдіру үшін
Кәсіпкерлік мәселелері бүкіл іскерлік әлемді толқытып отыр. Сондықтан
Кәсіпкерлікті жетілдіру экономиканың тұрақтылығы мен оның бәсекелік сипатын
Еркін кәсіпкерлік меншіктің әр түрлі формада, түрде, типте
Халық шаруашылығында жұмыс істейтін кәсіпорын ұйымдық-құқықтық құрылысы, масштабы,
Республикада кәсіпкерлікті дамытуға үлкен ден қойылып, бірқатар заңдар
Әрине, кәсіпкерліктің құқықтық-ұйымдастырушылық негізін құруда әлі де болса
Кәсіпкерлік қызметті дамыту мақсатында мынадай іс-шараларды жүзеге асыру
мемлекет тарапынан кәсіпкерлікті барынша қолдау;
мақсатты бюджеттік қаржыландыру саясатын жүргізу;
жеңілдетілген несие беру саясатын жүргізу;
кәсіпкерлер құқығын қорғайтын орган жұмысын жандандыру;
кәсіпкерлік қызметті тіркеуден өткізу кезіндегі қиыншылықтарды жою;
тексеруші органдар санын қысқарту;
заңдардың орындалуын қамтамасыз ету, т.б.
Жоғарыда аталған факторлар кәсіпкерлік субъектілерін «көлеңкелі экономикаға», салық
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпкерлік – шаруашылық қызметінің маңызды
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазақстанда құрылған кәсіпкерлік субъектілерінің басым бөлігі сауда саласында
Жалпы кәсіпкерліктің экономикалық белсенділігі мен әлеуметтік бағдар ұстауының
Тұрақты экономикалық жүйеде кәсіпкерлік: динамикалық түрде дамуы мүмкін,
Қазақстан Республикасы Президентінің 1996 жылғы 14 маусымындағы «Кәсіпкерлік
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
К.Б. Бердалиев «Қазақстан экономикасын басқару негіздері», Алматы «Экономика»,
Г.С. Смағұлова «Аймақтық экономиканы басқару мәселелері», оқу құралы,
С.С.Сахариев, А.С.Сахариева «Жаңа кезең – экономикалық теориясы» (оқулық),
«Қазақстан – 2030» стратегиясы.
Д.Қ. Қабдиев, «Экономикалық саясат» Лекциялар, Алматы 2002ж.
Ж.О. Ихданов, Ә.О. Орманбеков, «Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті
7. М.Б. Бисенғазин, А.Ш. Хамитов «Кәсіпкерлік негіздері»
8. А.Қ. Мейірбеков, Қ.Ә. Әлімбетов «Кәсіпорынның экономикасы»,
9. Шеденов Ө.Қ., Байжомартов Ү.С., Жүнісов Б.А., Комягин
10. В. М. Власова, «Основы предпринимательской деятельности», Москва
11. Р.Елемесов, Е. Жатқанбаев, «Государство и рынок»,
12. Аяпова Ж.М., Арынов Е.М. «Іскер адамның орысша
13. К.Ж. Оразалин, М.М. Жантасов, «Орысша-қазақша қазіргі уақыттағы
14. Б.Сабырбаев «Экономикалық терминдердің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі», Алматы
15. Н. К. Мамыров, «Менеджмент и рынок: Казахстанская
16. В.С.Автономов, Э.Голдстин «Экономика для школьников» Москва, 1995.
17. Л.Ш. Лысенкер, Э.М. Лысенкер, «Основы рыночной экономики»

Ұқсас жұмыстар

Кәсіпкерліктің теориялық аспектілері

Кәсіпкерлік мәні және түрлері

Кәсіпкерлік. кәсіпкерлік түрлері

Қазақстандағы кәсіпкерлік жайында

Шағын кәсіпкерлікті қолдаудың инфрақұрылымдарын дамыту

Кәсіпкерлік түсінігі және оның негізгі түрлері

Кәсіпкерлік орта

Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерліктің проблемалары және оны шешу жолдары

Кәсіпкерліктің мәні, дамуы