Туристік нарықты реттеу
МАЗМҰНЫ
Кіріспе.........................................................................................................................................2
Бірінші тарау
Қазақстандағы туризмді дамытудағы қолданылатын PR-технологиялар
1.1 Туристік мекемелердің қызметіндегі паблик рилейшнз..........................................8-17
1.2 Туристік қызметтің маркетингі мен менеджменті..................................................18-21
1.3. Бұқаралық ақпарат құралдарымен тиімді байланыс...........................................22-26
1.4. Туризмдегі жарнама......................................................................................................27-35
Екінші тарау
Қазақстандағы туризмнің проблемалары мен дамуы
2.1. Туризм түсінігі, классификациясы............................................................................36-48
2.2. Қазақстандағы туризм дамуының проблемалары мен қазіргі жағдайы...........48-63
2.3. Туристік нарықты реттеу............................................................................................64-65
Қорытынды...........................................................................................................................66-71
Сілтемелер...................................................................................................................................72
Қолданылған әдебиеттер..........................................................................................................73
1
К і р і с п е
Соңғы жылдардағы еліміздегі жанданып келе жатқан салалардың бірі –
Туризм саласын дамытуға соңғы жылдары ден қойыла бастады. Елбасы
Халықаралық маңызы бар негізгі автожолдарды халықаралық стандарттарға сәйкес келтіруге
2004 жылы “Қазақстанда туристік кластердің даму мүмкіндіктері” деген тақырыппен
Туризм саласында еңбек ететіндердің еңбекақысын көтеру;
Қазақстан елшіліктерінен туристік визаларға рұқсат алудың қиындықтары;
3-4 жұлдызды арзан қонақ үйлер мен мотельдердің жоқтығы т.б.
Бұл шарадан соң Алматы қаласы мен облысында экологиялық туризмді
Алматы облысында туризмнің дамуына ықпал ету үшін туризм ошақтарын
Туризм – бизнес. Осы бизнестің түрінің ойдағыдай дамып, тұтынушылардың
Туристік фирмаға ішкі, сыртқы қоғамдық топтармен байланыс орнатуға ықпал
Әлеуметтік проблемаларды шешуге көмектеседі.
Бәсекеде табысқа жетуге көмектеседі.
Туристік фирмаларға өмір сүруге, дамуға, барлық стандарттарға
(халықаралық) сай болуға мүмкіндік береді.
Туристік фирма өзін көрсетуі, имиджін қалыптастыруы керек. PR-дың міндеті
Олай болса, халықаралық стандарттарға сай осы саланы жетілдіру, Қазақстандағы
Диплом жұмысына материалдар іздеу кезінде мерзімді басылым беттерінен туризмнің
Көптеген елдер осы саладан табыс тауып отыр. Қазақстанда табиғаты
Бұл диплом жұмысында Қазақстандағы туризмнің экономиканың кірісті саласы мен
Туризмнің пайдалы тұстарын экономикалық зерделеу үрдісі БАҚ-та жиі көрініс
Туризм саласындағы инвестициялық саясаттың тағы бір маңызды мәселесі –
Жұмыстың зерттелу деңгейіне тоқталсақ, туризм және PR-ға байланысты еңбектерді
1 тарау
Қазақстандағы туризмді дамытудағы қолданылатын PR-технологиялар
1.1.Туристік мекемелердің қызметіндегі паблик рилейшнз
PR-дың ең маңызды міндеті мекемеге, ұйым, компанияға паблисити, имидж
Паблисити – бұл фирманың танымал болуы, оның жағымды сыртқы
Менің ойымша паблиситидің ең басты сапасы сенім. Ақпараттық тауар
Паблисити PR-дың құралы түрінде төмендегідей жағдайларда мекемеге маңыздылық береді:
Мекеменің беделін өсіру;
Нарыққа жаңа тауар, өнім шығарғанда;
Өнім нарықта біраз уақыттан бері болса;
Күрделі өнім мен қызметті түсіндіруде;
Жылжытуға бюджет аз болғанда;
Дағдарыс жағдайында.
Имидж ұғымына келсек, бұл мекеменің белгілі бір топтар алдындағы
Сипаттау (ақпараттық) бөлігі. Онда мекеменің бейнесі туралы жиынтық ұғымдар
Бағалау (байланыс) қабылданған ақпарат эмоция туғызады.
Адамдар (тұтынушылар) мекемені өздерінің өткен тәжірибесі тұрғысынан, жалпы қабылданған
Қазақстандағы туристік компаниялар шетелдерде өткізілетін семинар, конференцияларға қатысып тұрады,
Туристік компаниялардың имиджін көтеру үшін өткізетін шаралары әртүрлі болуы
Мұндай іс-шаралардың мақсаты:
Мақсатты аудитория арасында компания туралы біртұтас бейне қалыптастыру, оның
Тұрақты ақпараттық айналым жасау;
Компанияны позициялау;
Имидж жасау.
Компанияның негізгі PR-міндеттері:
Ақпараттық кеңістікке үнемі қатысу;
Мақсатты аудиторияның компания туралы таным-түсінігін кеңейту;
Қоғам тарапынан қызығушылықты арттыру.
Көрме-жәрмеңке іс-шаралары қазіргі туристік маркетингте маңызды рольге ие. Олар
Қазіргі таңда “көрме”, “жәрмеңке” ұғымдарының бір-біріне жақындығы сондай, синонимдер
Көрме-жәрмеңке іс-шараларының түрлерін былайша сипаттауға болады:
Көрме – туристік өнімнің иллюстрациялық сипаттамасы;
Жәрмеңке – нарықтағы туристік өнімнің экономикалық көрме үлгісі;
Салон – туристік өнімді көрсету (турфестиваль);
Биржа – коммерциялық көрме және туристік өнімді нарықта тарату;
Туристік дүкен (турмаркет; телемаркет) – туристерге арналған арнаулы дүкен.
Бұл аталған іс-шаралардың әрқайсысы өзіне ғана тән өзгешелігімен
Биржалар арқылы келесі жылға арналған турларды белсенді
Көрмеге қатысуы үшін туристік фирма маркетингтік коммуникацияның тиімді құралы
Көрмеге қатысуға принципті шешім қабылдау.
Көрме қызметі туристік мекеменің негізгі маркетингтік мақсатқа жетуіне кепілдік
туристік фирма мен оның тауар, қызметтерін көрсету;
сату нарығын зерттеу;
жаңа нарықты іздеу;
клиенттерді көбейту;
нарыққа жаңа өнім енгізу;
өнімді бәсекелестердің қызметіне сәйкес позициялау;
фирманың жағымды имиджін жасау;
өнімдерді тікелей сату және келісім-шарттар жасау.
Туристік мекеменің мүмкіндіктерді мұқият талдауы:
көрме өткізілетін орын және уақыт;
қатысушылар мен келушілердің сандық және сапалық құрамы;
соңғы рет өткізілген көрмедегі іскери белсенділік деңгейі (келісім-шарттардың саны
көрмеге қатысу алғышарттары;
туристік фирманың көрмеге қатысу үшін жасалған сметасының алғашқы нұсқасы
мәселенің соңғы шешімі: мақсатқа жету үшін қандай көрмеге қатысуға
Осы мәселелермен қатар ұйымдастыру шаралары да қарастырылады:
көрме жұмысына туристік фирманың қатысу көлемі және концепцияны дайындау;
көрмеге қойылатын өнімдердің тізімін жасау;
персоналдарды іріктеу және дайындау (коммерциялық мәселелермен шұғылданатын, қызмет
коммерциялық жұмыстың, жарнама мен хаттама шараларын жоспарлау;
көрмеге қатысуға жағдай жасап, қызмет көрсететін агентті таңдау;
қажетті көрме алаңының мөлшері мен түрлі материалдық және қаржылық
жарнама және ақпараттық материалдарды іріктеу және дайындау;
экспозицияның тақырыптық жоспарын жасау;
ұйымдастыру комитетімен келісім-шарт жасау, оған көрменің жоспарын беру, қажетті
Алдын ала:
өз уақытында өтініш беру үшін туристік фирманың көрменің ресми
келушілердің мақсатты тобына бағытталған мерзімді басылымдардағы жарияланымдар;
туристік фирма байланыс жасайтын, көрмеге қызығу білдіретін компанияларға факспен,
Мұндайда шақыруды арнайы билеттермен жеке жіберген тиімдірек болады. Шақыру
Туристік фирма өткізілген көрмемен қатар презентация, баспасөз мәслихаты, дөңгелек
Фирманың бастығы көрме өтіп жатқан кезде қонақтардың көзінше нұсқаулар
Туристік фирманың басшысы осымен қатар өзге көрмелерді аралап көруіне
Коммерциялық қорытындылар обьективті көрсеткіштерге байланысты (фирманың экспозициясын көруге келушілердің
Коммерциялық және ұйымдастырушылық қорытындыларды зерттеу инвестицияның тиімділігін анықтауға мүмкіндік
Бизнестегі PR-дың дәстүрлі саласы – қайырымдылық екендігі даусыз. Бизнестің
клиентпен сенімді байланыс;
шыншыл ақпараттың еркін ағымы (тік және көлденең);
жұмыстағы келіспеушілікті болдырмау;
мекеменің табысқа ұмтылып, жетуі;
болашаққа үміт.
Бұл үйлесімділікке жету үшін мекеменің ішінде журнал шығаруға болады.
«Коммерсант daily» PR-агенттіктердің қызметі бойынша жұмыс уақытын былайша бөледі:
41 пайыз – БАҚ-пен байланыс;
28 пайыз – корпоративтік байланыстар;
10 пайыз – мемлекеттік құрылымдардағы қызмет;
9 пайыз – дағдарыс-менеджмент;
4 пайыз – экология саласындағы қызмет;
3 пайыз – демеушілік іс-шаралар;
3 пайыз – қызметкерлермен байланыс;
2 пайыз – басқа салалар.
PR-қызмет өз кезегінде мынадай салалар бойынша жұмыс істейді:
21 пайыз – фармацевтикалық компаниялар және медициналық мекемелер;
15 пайыз – қаржы құрылымдары;
11 пайыз – күнделікті сұранысқа ие тауарлар;
5 пайыз – ұзақ пайдаланылатын тауарлар;
5 пайыз – энергетикалық компаниялар;
3 пайыз – туристік агенттіктер;
2 пайыз – көлік компаниялары;
36,6 – басқа салалар.
Ресейдегі туризм де өз деңгейінде дамып отыр. Олардың көптеген
Бухгалтерлер – күні бойы – 400 доллар;
Сату жөнідегі менеджер – 1000-1100 доллар;
Авиабилет терді брондау – 1100 доллар .
“Банко Travel-infort” онлайн бюллетень нұсқасында төмендегідей бағалар көрсетілген:
Бангкок (11 күн) – 450 доллар;
Барселона 8-15 күн – 150 евро;
Индонезия 13 күн – 1137 доллар;
Мальта (8 күн) – 444 евро + 30 евро
Ресейдегі ішкі туризмге маманданған “РВБ-Алеан” туроператоры 2007 жылдың 4
Туристік компаниялар турагенттердің тапсырысы бойынша жұмыс істейді. Бүкіләлемдік туристік
Сарапшылардың болжауы бойынша халықаралық туризмнің дамуы жалғаса бермек. Мамандардың
Әлемде туризмнен көп пайда тауып отырған елдер аз емес.
Экономикалық даму, тұрғылықты халықтың өмір сүру деңгейін жақсарту және
Қазақстан ТМД елдері мен Орта Азия аймағында азаматтық соғыс
Туристер баратын жер қауіпсіз болуы керек. Біз жоғарыда туристердің
Осы оқиғадағы дағдарысты басқаруға келетін болсақ, біріншіден, туристік компания
Туристік компания оқиғаны талдаумен бірге, бәсекелік ортаны да талдауы
1.2. Туристік қызметтің маркетингі мен менеджменті
Туристік нарықты талдап, оны үнемі зерттеп отыру керектігі оның
Туристік маркетингтің ерекше функциясы – рекреациондық қажеттіліктің, сұраныстың, монополиялық
Туризмдегі маркетингтің терминологиясының негізгі принциптерін, концепцияларын жүйелі түрде ең
Жарнама имиджді көтеруге бағытталады. Имидж дегеніміз – клиенттің туристік
Сатуды қолдау – бұл тауар немесе қызметті сату не
Екінші топқа клиенттерге бағытталған шаралар кіреді:
тура пошта – бұл сату-хаттары, оған брошюралар мен проспектілер
арнаулы ұсыныстар – студенттерге, зейнеткерлерге авиабилеттердің бағасын төмендетіп сату,
бәйгелер мен лотереялар, бұндағы жүлделерге түрлі саяхаттар
ұсынылады. Туристік фирмалар ірі дүкендердің арқылы шетелге демалуға туристер
Сатуды қолдау әдісіне туристік индустриялар енді ғана келуде. Сатуды
Паблик рилейшнз туристік мекеме мен қоғамның өзара түсіністігімен жағымды
Туризм саласындағы мамандар басқарудың бірдей үлгісі жоқ екендігін және
Басқарудың қазіргі жүйесі қарапайым әрі өзгеріске бейім болуы керек.
Ұйымның көздеген мақсатына жетуі 3 негізгі факторларға байланысты: ұйымдастырылған
Фирманың міндеті – мақсатқа жету, алайда тұтынушылардың сұранысының тез
Ұйымның шешуші элементі оның құрылымы болып табылады, яғни, ұйымның
Біз туризмдегі ұйымдастырушы құрылымның классикалық үлгісі ретінде туроператор мен
Қазақстандағы қазіргі көптеген турмекемелерде азғана қызметкерлер істейді және құрылымы
Туристік менеджментті талдауға байланысты инновациялық құрылымға ерекше көңіл аударылады.
1.3. Бұқаралық ақпарат құралдарымен тиімді байланыс
Туристік фирмалар бұқаралық ақпарат құралдарымен байланыс орнатуы керек. Егер
Пресс-релизде ұйымның логотипі және мекен-жайы, тақырыпқа байланысты байланысуға болатын
Пресс-релиздегі лид – ең маңызды ақпаратты қамтиды, ал одан
Фридрих Эберт атындағы қордың ұйымдастыруымен өткен “Женщины, политика и
Пресс-релизді ұйым бланкасының бір жағына ғана басқан дұрыс. Пресс-релиздің
Туристік компаниялардың PR-менеджерлері осы мәтінді дұрыс жазуға маманданғаны дұрыс.
PR мен БАҚ арасындағы қарым-қатынас шығармашылық негізде шындыққа
PR-менеджер бұқаралық ақпарат құралдарымен байланыс жасай отырып, ақпараттық себеп
Туристік фирманың бұқаралық ақпарат құралдарымен байланыс жасаудағы өткізетін тағы
Туристік компания журналистермен тіл табысып, өздері жайлы жақсы ақпарат
Медиа-турды ұйымдастырмай тұрып тақырыбы мен бағдарламасын дайындап, қабылдауға мүмкін
Медиа-турды жоспарлағанда уақыт пен қаржы ескеріледі. Медиа-турды ұйымдастырушылар журналистер
Журналистердің қолына бағдарлама, бэкграундермен бірге анықтамалар, телефон нөмірлері де
Егер медиа-тур шетелге жоспарланған болса, төмендегідей бірқатар мәселелерді ескеру
Журналистер шет тілін еркін меңгерген болсын;
Жазбаша келісім-шарттың болуы;
Қатысушылар туралы толық мәліметтер;
Медициналық сақтандыру, дәрі-дәрмектер;
Телекамераны пайдалану туралы рұқсат қағаздың болуы;
Жергілікті көліктерді пайдалану мүмкіндігі;
Егер ұшақпен бару қарастырылса, қатысушылардың уақытында тіркелуін қадағалау;
Медиа-тур ауыр, шығынды көп қажет қылатын қызмет болғанымен, турдан
Медиа-турды өткізгенде туристік фирмалардың қызметін пайдаланудың қажеті жоқ. Әр
Компанияның барлық қызметкерлеріне жұмыс бөліп беріледі. Біреу баспасөз мәслихатын
Қазақстанда медиа-турлар көп өткізіле бермейді. Сырттай қарағанда оңай көрінгенімен,
Туризм мамандарын дайындайтын жоғары оқу орындары кәсіби гидтерді дайындауға
1.4. Туризмдегі жарнама
Қызмет көрсету – ерекше сала, ол өндіріс пен сауданың
Қазақстандағы туристік агенттіктердің, компаниялардың, фирмалардың жарнамаларына тоқталайық. Олар жарнамаларын
Туризмдегі жарнама Интернетте жақсы дамыған. Интернеттің басты артықшылығы –
Әр жарнама беруші жарнамаға кеткен шығынды қайтарып алумен қатар,
Туризмде бизнес-жоспар жасау, маркетингтік стратегияны құру, нарықты жан жақты
Жарнаманың тиімділігін анықтау кешенді маркетингтік зерттеулердегі маңызды баспалдақ. Туристік
Жарнама фирманың болашақта дамуының кепілі. Туристік фирмалар жарнаманың тиімділігін
туристердің саны көбейеді;
жаңа туристер пайда болады;
қаржы өседі;
тек БАҚ-тағы жарнаманың әсерімен келген клиенттердің болуы;
сыртқы жарнаманың әсерімен келген жаңа клиенттер;
Интернет, көрме сияқты арнаулы жарнамалардың ықпалымен келген клиенттер;
Таныстары арқылы келген клиенттердің саны.
Жарнаманың арқасында туристік фирманың қызметі өседі. Бөлімшелері дамиды, бизнестегі
Кесте 1
Жарнама ерекшеліктерін топтастыру және қызмет көрсету жарнамаларының мазмұны
ЖАРНАМА ҚЫЗМЕТІ
ЖАРНАМАНЫҢ ТҮРЛЕРІ
ЖАРНАМАНЫҢ МАЗМҰНЫ
Орташадан төмен көлем
ҚЫЗМЕТ
БАҒА ЖӘНЕ ЖЕҢІЛДІКТЕР
САПА
Жалпы басылымдағы аз көлем
Қызметтер кешені
Көрсетілетін қызметтің жеделдігі
Көтерме жеңілдіктер аз
Кепілдік
Жарнама парақшаларын тарату
Күзету және жауапкершілік-пен сақтау
Техника-лық қолдау
Құнына басқа да қызмет-тер кіреді
Сертификаттар
Көп жарнама-ның аз үлесі
Экспедиция Жеңілдікпен тиеу және түсіру
Құнның сапалық деңгейі көрсетіледі
Лицензиялар
Корпоративтік жарнаманың жоғары деңгейі
Сақтандыру
Жеңілдікпен жеткізу
Дилерам жеңілдігі
Жұмыс тәжірибесі
Имидж жарнамасының үлесі 80-85 пайыз
Кеңес беру
Жеке жоба
Жеңілдіктер
Жаңа технологиялар
Интернетте туризм жайлы жарналар көп
Құжаттарды безендіру
Басқа да қызметтер
Балаларға жеңілдіктер
Туристік жарнамалардың ерекшелігі – қызметке көп көңіл бөлінеді, бұл
Жарнаманың тиімділігін өлшеудің негізгі ережелері төмендегідей:
Қызмет көрсету:
қабылдау, жөнелту, жүкті кешендік заңдастыру, теміржолмен алып жүрудегі кешенді
көлікпен тасымалдауда жолда күзету;
кедендік қызметтер – теміржолмен тасымалдау;
тапсырыс қабылдау – күнбе-күн – теміржолмен тасымалдау;
теміржол және суда жүру құжаттарын жасау – контейнермен тасымалдау;
жауапкершілікпен сақтау – теміржолмен тасымалдау;
тегін – аралас хабарларға рұқсат беру – теміржолмен тасымалдау;
сақтандыру – авиа және көлікпен тасымалдау;
балалар тегін тұрады – туристік сапарлар;
мәліметтердің ең ауқымды базасы – туристік сапарлар;
клиенттерге жеке жағдай жасау – туристік сапарлар;
үлкен жеңілдікпен барлық турлар – туристік сапарлар;
балаларға жеңілдік – туристік сапарлар;
жеңілдік – топтарға – туристік сапарлар;
купонды пайдаланып фирманың каталогына тапсырыс бере аласыздар, онда біз
Жарнаманың тиімділігін өлшейтін негізгі ережелер:
Бізде бизнестің мақсаты жоғары пайда табу деп саналады. Ал
Жарнама туристік фирманың имиджін қалыптастырады, тұрақтылыққа жетудің маңызды құралы
Жарнама бұрыннан бар туристерге турист қосады.
Тұрақты туристердің үлесінің өсуімен жарнаманың ролі біртіндеп түседі. Бұл
Жарнама жаңа клиенттерді тартып қана қоймайды, тұрақты сатып алушыларға
Кез-келген жарнама дамудың өтпелі және тұрақты кезеңін басынан өткізеді.
Бизнестің қандай саласы болмасын халықпен жұмыс істейді. Бүгінде бизнеске
Құнды қағаздар нарығындағы кәсіби имиджді қалыптастыру;
Нарықта компанияны позициялау;
Компания қызметінің барлық аспектілеріне назар аударту;
Клиенттерге ақпарат беріп, оларға қызмет көрсетуде жоғары стандарттарды ұстану
БАҚ арқылы қоғамға;
Компанияның акционерлеріне, инвесторларға, құнды қағаз агенттеріне, қаржы сарапшыларына;
Дистрибьюторларға;
Мекемеде жаңадан қызмет етушілерге;
Мемлекеттік әкімшлікке.
PR-дың тағы бір қызметі мекеменің корпоративтік имиджін қалыптастыру. Бұндағы
Тауардың белгісі (бренд) фирманың сол талаптарға сай болуын қажет
PR-дың типтік мақсаттары бизнестің мақсаттарымен сәйкес келеді екен:
Қызметтің жаңа түрлерімен байланысты туристік компания имиджінің өзгеруі.
Компанияның өткен өмірінен әңгіме айта отырып, болашақтағы дамуына сенім
Компанияның мақсатын түсінбегендіктен жазылған сын мақаладан кейін қоғамдық қатынастарды
Клиенттерге жаңа қызмет туралы ақпарат беру.
Туристік бизнестегі PR-қызметке мысал келтірейік: Британ фирмасы «Ямайка туризм
2 тарау
Қазақстандағы туризмнің проблемалары және дамуы
Туризм түсінігі, классификациясы
Туризмнің анықтамасы өте көп, олар үнемі жетілдіріліп отырады. БҰҰ-ның
Туризмнің тарихына көз жүгіртейік. Туризмның инфрақұрылымын жасау және қызметін
Орта ғасырларда Еуропаға адамдардың келуі жиіледі, жауынгерлер, саудагерлермен қатар
ХVIII ғасырдың аяғында басқа елдерге әртүрлі мақсаттармен баратын адамдарды
Ол жылдары туристік компаниялар негізінен байларға қызмет ететін әрі
Ең алғашқы Ресейдегі туристік ұйым велосипедшілер туристік қоғамы болды.
Жастар туризмін ұйымдастыру ВЛКСМ Орталық комитетіне тапсырылды. Ол 1958
Кейіннен бұрынғы туризмнің монополистері “Интурист”, “Спутник” Экскурсия және туризм
Қазіргі туризм қызметкерлерге жыл сайын берілетін ақылы демалысқа байланысты
Туризм мемлекеттің экономикасына 3 түрлі тиімділік әкеледі:
Шетел саясатының еркін ағымын қамтамасыз етеді және жүйелі экспорт
Халықты еңбекпен қамтамасыз етеді. БСҰ мен саяхат және туризмнің
Елдегі инфрақұрылымның дамуына тиімділігі. Туризм елдегі экономикаға бүтіндей әсер
Туризм – демалыспен, спортпен және мәдени табиғатпен қарым-қатынас жасау.
Туристік индустриядағы ұғымдарға тоқталайық:
Туристік кәсіпорын дегеніміз – бұл мүлікті еңбек ұжымының пайдалануы
Туристік агенттік қызметке лицензиясы бар жеке және заңды тұлғалардың
Тур – белгіленген мерзімдер шеңберінде белгілі бір маршрут бойынша
Туристік жолдама – туристік қызмет көрсету кешенін алуға құқықты
Туристік қызмет көрсету – туристік саяхат кезеңінде және осы
Экскурсант – бір жерге, елді мекенге, аумаққа немесе сол
Экскурсиялық қызмет – азаматтардың уақытша болатын елдегі туристік ресурстарды
Экскурсовод – уақытша болатын елдегі туристік ресурстармен таныстыру жөнінде
Туризмнің ұйымдық нысаны – халықаралық және ішкі туризм.
Халықаралық туризмге:
келу туризмі – Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұрмайтын адамдардың
шығу туризмі – Қазақстан Республикасының азаматтары мен Қазақстан Республикасында
ішкі туризм – Қазақстан Республикасының азаматтары мен оның аумағында
Туризм келесі аспектілерде болады:
туризм адамдарды әртүрлі туристік маршруттармен алып жүретін процесс және
туризм халықты еңбекпен қамтамасыз ету саласы (6 пайыз еңбекке
туризм – экономиканың саласы ретінде – (барлық көрсеткіштері бойынша
туризм – адамдар қызметінің саласы.
Осы аспектлері бойынша бөліп қарастырғанда туризм әртүрге бөлінеді:
Туризмнің іргелі классификациясы саяхат жасау мақсатымен анықталады: рекреационды туризм,
Туризм субьектісінің ерекшеліктерін сипаттайтын топтастыру төмендегідей болады:
жасы бойынша (балалар, жастар, орта жас, үшінші жас);
құрамы бойынша (жеке, отбасылық, топтық);
әлеуметтік-экономикалық статусы бойынша (бизнес-туризм, конгрестік, білім, шопинг);
демалатын орны бой ынша (ішкі, шетел);
демалыс кезіндегі айналысатын жұмысына байланысты (альпинизм, балық аулау, аңшылық,
Пайдаланылған ресурстар бойынша классификациялау (таулы, теңіз
көлді, қалалы, саяжай, экскурсиялық т.б.)
Классификация тағы да мынандай белгілеріне қарай болуы мүмкін:
қолданылған көлік (автобус, авиация, теміржол, су, жаяу, треккинг);
валюталық трансфер (шығатын, кіретін);
маусымдылық (жазғы, қысқы, маусымаралық).
“Турист” ұғымы туризмдегі орталық түсінік, себебі туризмге қажеттілікті туризмнің
ҚР туризм жөніндегі Заңында турист болып Қазақстан Республикасында және
Халықаралық статистикада туризмнің төмендегідей түрлері аталған:
ішкі туризм, яғни, белгілі бір елдің тұрғындары өз еліне
сыртқа шығатын туризм, яғни, белгілі бір елге оның тұрғыны
сыртқа шығатын туризм, яғни, белгілі бір елдің тұрғынының екінші
Туризмнің бұл негізгі түрлері туризмнің төмендегі категорияларын туғызады:
“ішкі және ішке кіретін туризмді” жүзеге асыратын елдің ішіндегі
“ішкі және сыртқа шығатын туризмді” қамтитын ұлттық туризм;
“кіретін және шығатын туризмді” қамтитын халықаралық туризм.
Кесте 2
Туроператордың ұйымдастырушы құрылымы
Компанияның президенті
Экономика және жоспарлау жөніндегі вице-президент
Өндіріс және технология жөніндегі вице-президент
Маркетинг жөніндегі вице-президент
Экономика-лық жоспарлау бөлімі
Әдістемелік бөлім
Туристердің қажеттілігі мен сұранысын зерттеу тобы
Бағдарламалық қызмет көрсету және жоспарлау бөлімі
Бухгалтерлік-есеп қызметі
Технологиялық бөлім
Жарнама-ақпараттық бөлім
Бақылау- тексеру бөлімі
Көлікпен қамтамасыз ету тобы
Қызметкерлермен жұмыс бөлімі
Диспетчерлік топ
Қазақстан Республикасында туристік қызметке туристік және экскурсиялық саяхаттар, туристік
«Қазақстан туризмінің статистикалық жинағында» туризмге мынадай анықтама берілген: “Туризм
Туризм – туристік пакет пен маршруттағы қызметтер кешенін құрайды.
туристі демалатын орынға және кері тасу;
трансферт;
белгіленген сәйкестік бойынша орналастыру және тамақтандыру (ВВ – қонақүйге
міндетті экскурсия және мәдени бағдарлама.
Туроператор, туристік агент және туристің толық келісімге келуі ғана
Туроператорлар (турды ұйымдастырушы) бұл турды сатумен айналысады немесе туристік
Туроператор туристік маршрутты дайындайды, оларға қызмет көрсетеді, жарнаманы ұйымдастырады,
Ваучерге сәйкес туроператор өзіне төмендегідей жауапкершілік жүктейді:
бағдарламаның қатаң орындалуы;
туриске берілетін ақпарат пен жарнаманың және нақты көрсетілген қызметтер
турдың бағасының өзгеруі;
туристік өнім жайындағы сенімді ақпарат.
Турагент туроператор жасаған, турды иемденуші және оған жолдамалар дайындап
Мекеме бір мезетте турагент те, туроператор да болуы мүмкін.
Кесте 3
Турды дайындаудағы туроператордың жұмысты ұйымдастыруы
Сұранысты зерттеу
Болашақ жоспар (география, серіктестер)
Қызмет көрсетушілермен және серіктестермен келісім-шарт жасау
Жол-көлік фирмаларымен
келісім-шарт жасау
Маршруттарды әдістемелік құралдармен қамтамсыз ету
Жол жүру құжаттарымен қамтамсыз ету
Жолдаманың бағасын есептеу және оны тарату
Мамандарды дайындау
Қазақстанның туристік-рекреациондық ресурстары елдегі туризмнің дамыған түрлеріне негізделуі керек,
Туризмнің даму деңгейі туристік инфрақұрылымның қызмет көрсетуімен, туристерді қабылдайтын
Сауықтыру-демалу туризмінің зонасы территорияны аз меңгерген табиғи орта, бұзылмаған
Стационарлық-сауықтыру туризмінің зоналары ұзақ уақыт бойы демалуға арналған, табиғи
Арнаулы туризмнің зоналарына шөлейтті және биік таулы аудандар жатады,
Қазақстан Республикасында туризмнің дамуы үшін барлық жағдай жасалған және
Туризмнің арнаулы болып табылатын түрі: бүкіл әлемге белгілі Ұлы
Қазақстандағы туризм дамуының проблемалары мен қазіргі жағдайы
Қазақстандағы туризмнің тарихи бастаулары Ұлы Жібек жолының қалыптасуынан бері
Кеңес кезеңіндегі анықтамалықтарды қарасақ, Алматыда туризм ХХ ғасырдың басында
Қазақстандағы туристік қызметтің нарығы әралуан. 1990 жылдары республикада 500-дей
Елімізде туристерге арнап қонақүйлер, сауықтыру нысандарын салу және туризм
Алматы қаласы мен облысы аумағында тарихи археологиялық және мәдени
Оңтүстік Қазақстан облысында туризмнің кез келген түрін дамытуға қолайлы
Медеу-Шымбұлақ таулы курортында қайта жаңарту жұмыстары жүргізіліп жатыр. Жұмыс
Туризм - әлемдік экономикада басты рольге ие. Бүкіләлемдік туристік
Туризмнің тез және тұрақты өсуін, оның қоршаған ортаға ықпалын,
Қазақстан Республикасындағы туризмнің сирек түрлеріне тоқталсақ, Н.Ә.Назарбаевтің “Қазақстан –
Бүгінде Қазақстандағы туристік қызметпен 1000-нан астам фирмалар айналысады. Олар
“Гиацинт тур” компаниясы 2003 жылдан бері қызмет етіп келеді,
1993 жылы құрылған “Жаңа Нұр” (Анталия, Египет, Франция, Испания,
“Яссауи” фирмасы Чехия, Қытай, Израиль, Индия елдеріне емдік-сауықтыру мақсатымен
“Атлантида тур” туристік агенттігі Литва, Түркия, Қытай, Малайзия, Франция,
“Аргонавт” шетел азаматтарын тіркеумен қатар визалық қолдау көрсетеді.
“Ырыс-Тур” Қазақстан Республикасындағы санаторийлер мен демалыс үйлеріне тур ұйымдастырады.
“World Kaz Tour” туристік агенттігі Түркия, Болгария, Кипр, Қытайға
“Atlantis travel international” компаниясының корпоративтік клиенттерге жеңілдіктері бар, авиабилеттер,
“Best travel ltd” фирмасының – “Алакөл”, “Бурабай”, Ыстықкөлге турлары
“Camilla tur” фирмасы Қазақстанның барлық қалаларында бөлімшелері арқылы тек
“Silk Road Kazakhstan +” жастарға тур ұйымдастырумен қатар емдеу
“World Travel Service” – Анталия, Таиланд, Қытай курорттарын, теңіздегі
“Kazir-azir” жеке элиталық демалыс, емделу, экскурсияларды, “Diskovery LTD” –
“Raido” туристік компаниясы Түркия, Греция, Болгарияға 650-850 доллар арасында
“Vacation tour” туристік компаниясы Болгария туроператорының өкілі, ол тек
“Premium travel Company” туристік компаниясы мен “SKI travel agency”
“A&S Travel” компаниясы Түркия, Қытай, Германия, Испанияға шоп-турлар жасайды,
“Almaly Travel” – теңізде демалу және ем қабылдау, Еуропа
“Sanat” туристік агенттігі өзін кәсіби әрі сенімді деп жарнамалайды,
“Grand tour” Санкт-Петербургке, Еуропаға топтық турлар ұйымдастырады.
Биыл Балқаш көлінің оңтүстік-шығыс жағалауында “Riva Lepsy” ойын-сауық, демалыс
“VIP KZ tour” Түркия, Қытай елдерімен бірге Қазақстанда экскурсиялар
“Julia tour” Еуропаға жеке турлар ұйымдастырады. Қазақстан құжатын дайындау,
“Dos Travel” компаниясының Түркияда, Қазақстанда балалар, жастар лагері
2004 жылы құрылған “DETA” туристік агенттігі Түркия, Малайзия, Индонезия,
“Bell company” Боинг 757 авиалайнері арқылы Анталия, Малайзия, Сингапурге
“Eurasiatravel. KZ” компаниясы клиенттеріне 5 пайыз жеңілдіктер қарастырған.
“Diskovery LTD”, “A&S Travel”, “Astana Tour”, компаниясы, “VIP KZ
Қырғызстанның туризм агенттігі ішкі саяси тұрақсыздықтың демалушыларға ешқандай кедергі
Ыстықкөлде бүгінде жеңілдікпен алғанда коттедждер 1200-1500 тг, жай бөлмелер
“Orgas” фирмасы Анталияға жолдамалар береді. “Leily Travel”, “Intourist Kazakhstan”,
Қазақстанда “K-TAU Travel” компаниясы 2005 жылдан қызметін бастады. Қызметінің
“K-TAU Travel” өзінің құрылған күнінен бастап қызмет көрсету жүйесін
Компанияның туристік қызметінің жоғары сапалы болуы топты турдың барлық
“K-TAU Travel” компаниясы жеке клиенттермен де, отандық және шетелдік
“Табаған” спорттық-көңіл-көтеру кешені 2006 жылдың қаңтарында ашылған. Кешен Алматы
Бұл кешен жан-жақты қызмет көрсетуді мақсат етті: түнде сырғанау,
Соңғы кездері Қазақстандағы туризм мен туристік бизнестің дамуы жайында
Балқаш ауданында аң және балық аулауға арналған жерлер жеткілікті.
Туризм мәселесімен айналысатын Балқаш ауданы әкімінің орынбасары Есенгелді Айдарбеков
Аң аулауда да былықтар жеткілікті. Бұрын аң аулаудың
“Заготпушнина” ЖШС қызметі туристерді аң, балық аулауға тарту.
Басылымдарда сонымен қатар Қапшағайды ойын-сауық орталығына айналдырсақ, Алматы қаласы
Қазақстандағы туризмді дамыту индикаторларына байланысты мәліметтерге сүйенсек:
Туристік фирмалар қызметі 2003 жылы есепті кезеңге орта есеппен
Туризм саласы үшін жоғары білімі бар мамандарды даярлауға келсек,
Қазақстанға келген шетел азаматтарының басым бөлігі ТМД елдерінен, соның
Сырттан келетін туристердің көпшілігі Алматы, Астана, Шығыс Қазақстан, Қарағанды
Туристік қызметті өткізуден түскен табыс 2003 жылы 9777,4 млн.,
Алматы облысында туризмды дамытуға болатын нысандар көп. Есік көлі,
Атақты Шарын шатқалы трассадан 10 км ғана алыс болғанымен,
Қоғамды табиғатты көркейтуге, көрікті аймақтарды сақтауға, жергілікті тұрғындардың табиғат
Туризммен байланысты көлік қызметтерінің көлемі :
әуе;
теміржол;
қала аралық автобустар т.б.
Туризм саласына жұмсалған инвестициялар 2003 жылы – 29591843 мың
Туристік ресурстар театрлар, цирктер, мұражайлар, көрмелер, хайуанаттар парктері, концерттік
Қазақстан Республикасында туристік қызметке туристік және экскурсиялық саяхаттар, туристік
Соңғы жылдары елдің ішінде демалуға сұраныс күрт өсті. Қазіргі
Шығыс Қазақстанды туризмнің орталығына қосуға болады. Әдемі тау ланшафты,
Қазақстандағы туризмді дамытуға қолайлы ең тамаша жерінің бірі –
Біз атаған зоналарадың бәрінде пансионаттар бар.
Әлемдік тәжірибеден белгілі болғанындай туризм – ел экономикасына қомақты
Міне, жерді жасыл түспен көмкеріп әсем жаз да келіп
2.3.Туристік нарықты реттеу
Туризмнің табысты дамуы, бұл саладағы әкімшілік-нарықтық реттеудің түрлерін іске
Қазақстан Республикасының “Туризм жөніндегі” Заңына сәйкес республикадағы туризмді басқару
Туристік нарық қызмет көрсету және тауар нарығы бөлігі болып
Туризмдегі нарық түсінігі 3 аспектіде қолданылады:
Экономиканы жүргізу сипаты ретінде;
Өндіруші мен тұтынушының өзара қызметі ретінде;
Әлемдік туристік нарық ретінде, яғни, әлемдік шаруашылықтар байланыстар жүйесі
Экономикалық қарым-қатынасты сипаттайтын туристік өнімді сатушы мен сатып алушының
Туристік нарықтың субьектілері мыналар:
туристік өнімді тұтынушылар;
туристік өнімді өндірушілер;
мемлекеттік нарықтың құрылымының бірлігін реттеуші.
Туристік сұраныс нарық жағдайында циклдық сипат алады. Маусымдық туристік
Туризмдегі маусымдық динамиканы Мак-Интон мен Голднердің модельдері дәл сипаттайды,
Қ о р ы т ы н д ы
Кез келген салада паблик рилейшнздің жеке әдістері емес “идеологиясы”
Туристік компаниялар Қазақстанда баршылық, олардың сапалы жұмыс істеуі күнделікті
Туризм қазіргі таңда көптеген елдердің экономикасының дамуына үлес қосатын
Еліміздегі туризмнің дамуына кедергі болып отырған мәселелер көп. Олар
Туристік фирмалар өздері пайда тауып отырған табиғатты қорғауға күш
Туристік фирмалардың қызметіне, тиімді жұмыс істеуіне жағдай туғызу керек.
Туризм саласы бойынша мамандар дайындайтын жоғары оқу орындардың санынан
Туризм индустриясын ғылыми, сандық, сапалық тұрғыдан зерттеп отыратын институт
Қазақстан Республикасы индустрия және сауда министрлігінің Сауда және туристік
Жыл сайын елімізге шет елдерден келетін туристердің саны орташа
Қазақстанда PR-коммуникация 1980 жылдары пайда болса, іскери белсенділіктің жаңа
PR-нарықтың сапалы өзгерісіне әсер еткен факторлар:
компаниялар, фирмалар арасындағы бәсекелестіктің дамуы;
жарнаманың дамуы;
халықаралық деңгейге сай қызмет етуге қажеттіліктің өсуі т.б.
Туристік фирмалардағы PR-қызметтің негізгі мақсаттары:
жұмыстағы мөлдірлік, ашықтық, жариялылық;
азаматтармен, клинттермен тұрақты байланыс орнату;
БАҚ-пен тиімді байланысқа қол жеткізу;
фирма ішіндегі корпоративтік мәдениет;
корпоративтік басылым шығару;
туристік фирманың әлеуметтік жауапкершілігі;
кеңес беру;
туристік фирманың алдындағы проблемаларды болжап, талдау, салдарын болдырмау;
туристік нысандар туралы қоғамның пікірін білу;
қоғаммен шындыққа, сенімділікке негізделген өзара байланыс;
дағдарыстың алдын алу, болдырмау, етек алған жағдайда тиімді шешуге
жеке және қоғамдық мүддені үйлестіру;
мамандарды дұрыс іріктеу;
нарыққа өнім мен қызметті ұсыну, жарнамалау.
1990 жылдары PR-ға қажеттілікті түсіне қоймаған фирмалар бүгінде онсыз
Туристік фирмадағы кеңес беру сыртқы кеңес беруге негізделеді, яғни,
Туристік фирманың дамуы – үзіліссіз үдеріс, ол мекеме құрылғаннан
Бірінші басшы бәрін өз қолына алып, мекемені өз білгенімен
PR-агенттіктің қызметін пайдалануы мүмкін;
Компанияда, фирмада, мекемеде PR-бөлімін ашып, PR-мамандарын штатағы қызметке алуы
Бұның қайсысы тиімді? Бірінші жағдайда әрине, туристік фирма сәтсіздікке
Туристік фирманың дамуындағы корпоративтік басылымның ролі ерекше маңызды. Ақысыз,
PR сендіру ғана емес, ықпал ету өнері. Паблик рилейшнз
Туризм саласындағы PR-шаралардың тиімділігін анықтау төмендегі мәселелерге негізделеді:
Туризмнің проблемасын көтеру, шешу, туристік фирмалардың имиджін көтеру, қоғам
инвестиция тарту тиімділігін бағалау;
компаниядағы өткізілген PR-шаралар туралы есеп.
Қорытындылай келе, диплом жұмысындағы қозғалған мәселелерді былай тұжырымдауға болады:
Қазақстанның табиғи ресурстарын пайдаланып қалтасын қалыңдатып жатқан шетелдік фирмалар
Қазақстанда туризмнің дамуы үшін мемлекет тарапынан жағдайлар жасалуда, Елбасының
Қазақстандағы туризмнің жарнамасы өз деңгейінде емес, дамыту керек;
Қазақстандағы туристік компания, агенттік, фирмалардағы PR-мамандар жарнама, маркетингпен де
Туристік саладағы PR-мамандар БАҚ-пен байланыс механизмдерін меңгеруі, ішкі PR-ға
Туризм саласындағы жарнама, PR-мәтіндерде, корпоративтік басылымдарда қазақ тіліне ерекше
С і л т е м е л е
Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан
Пузикова Е.П., Честпиков В.А. Международный туристический бизнес. М., 1997.
Г.Г.Почепцов. Паблик рилейшнз для профессионалов. «Рефл-бук» «Ваклер», 2003. 327
Г.Г.Почепцов. Паблик рилейшнз для профессионалов. «Рефл-бук» «Ваклер», 2003. 330
Қазақстан туризмінің статистикалық жинағы. Алматы, 2006 жыл. – 131
Қазақстандағы туризм бәсекеге қабілетті ме? // Түркістан. 2006. 1
Т.Лян мен А.Спесивцева. K-TAU Travel // Есть контакт. №2,
Е.Уралбаев. Турфирмы губят природу // Свобода слова. 31 мамыр,
М.Найманбаев. Природу спасет туризм // Свобода слова. 24 мамыр,
Қазақстан туризмі 2005 жыл. Статистикалық жинағы. Алматы, 2006 жыл.
П а й д а л а н ы
Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан
Пузикова Е.П., Честпиков В.А. Международный туристический бизнес. М., 1997.
Г.Г.Почепцов. Паблик рилейшнз для профессионалов. «Рефл-бук» «Ваклер», 2003.
Г.Г.Почепцов. Паблик рилейшнз для профессионалов. «Рефл-бук» «Ваклер», 2003.
Қазақстан туризмі 2005 жыл. Статистикалық жинағы. Алматы, 2006 жыл.
Қазақстан туризмі 2004 жыл. Статистикалық жинағы. Алматы, 2005 жыл.
Қазақстан туризмі 2003 жыл. Статистикалық жинағы. Алматы, 2004 жыл.
Қазақстан туризмі 2002 жыл. Статистикалық жинағы. Алматы, 2003 жыл.
Матанцев А.Н. Эффективность рекламы. Москва, 2002.
А.И.Ковалев., В.В.Войленко. Маркетинговый анализ. М., 2000.
Арман Дейан. Реклама. Санкт-Петербург, 2003.
Дженнифер Ротондо., Майк Ротондо. Презентация бизнес-проектов. М., 2005.
Блэк С. «Паблик рилэйшнз. Что это такое?» - М.:
Викентьев И.Л. «Приёмы рекламы и Public Relations», ч.1: СПб
Почепцов Г.Г. «Паблик рилейшнз для профессионалов». М.: «Рефл-Бук», «Ваклер»
Сапа стандартын бақылау және дайындау қызметі
Келісім-шарт бөлімі
Тарату
Жарнама және ақпарат
Мамандарды
маршруттарға бөлу
Турды өткізу
2
Туристік қызметті мемлекеттік реттеу қағидаттарықағидаттары
Туристік бизнесте баға белгілеу саясаты
Қонақ үй кәсібінің нарықтағы ішкі және сыртқы факторларының дамуы
Қонақүй бизнесінде қызметтің негізгі түсініктемесі мен бағыттарын анықтау
Мемлекеттік сектордың туризм экономикасына әсері
Туристік өнімнің өмірлік циклі
Қазақстанның туристік қызметіне инвестиция тарту және нарықты дамыту перспективалары бойынша ұсыныстар
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА БИЗНЕС - ТУРИЗМНІҢ ДАМУЫНЫҢ АҒЫМДАҒЫ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
Тауар нарығы: құрылымы, негізгі сипаттары, артықшылықтары мен кемшіліктері
«Туристік қызметтер менеджментінің ерекшеліктері («ABDI Travel» ЖШС-ның материалдары негізінде)»