Газ конденсаты
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 6
1. МҰНАЙГАЗ РЕСУРСТАРЫН ИГЕРУ КЕЗІНДЕГІ САЛАДАҒЫ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ӨЗГЕРІСТЕРДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
1. Мұнайгаз саласы құрылымын жетілдіру жөніндегі теориялық мәселелер
1.2 Қазақстанның мұнайгаз саласындағы вертикальді-интегралды құрылымдардың қалыптасу алғы
2. ҚАЗАҚСТАННЫҢ РЕСУРСТЫҚ ПОТЕНЦИАЛЫН ЕСКЕРЕ ОТЫРЫП САЛАНЫҢ ИНСТИТУЦИОНАЛДЫ
2.1 Қазақстан мұнайгаз ресурстарының қазіргі және болашақтағы потенциалдары
2.2 Қазақстандағы мұнай- газ ресурстарын пайдалану тенденциясы. 31
3 ҚАЗАҚСТАН МҰНАЙГАЗ РЕСУРСТАРЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУДЫҢ КӨТЕРУДІҢ
3.1 Мұнайгаз кешенінің шағын жүйелеріндегі интеграциялық процесстердің күшеюі
3.2 Мұнай компанияларын көліктік жүйелермен өзара әрекет ету
3.3 Мұнайгаз шикізатын тиімді пайдалану жобаларын жүзеге асырудың
ҚОРЫТЫНДЫ 60
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 62
КІРІСПЕ
Тақырыптың көкейтестілігі. Мұнайгаз кешені Қазақстан экономикасының желісі болып табылады.
Соңғы жылдары мұнайгаз кешені шетелдіктердің қатысуымен елеулі сипатталады,
Стратегияның негізгі ережелері бірқатар мемлекеттік бағдарламалардың жүзеге асырылуын белгілейді.
Мұнай кешенінің құрылымын қайта құру негізгі принциптер ретінде
- мұнай шығару көлемінің баланстығын қамтамасыз ететін, халық
көлік потоктары мен шаруашылық қатынастарды сақтау
- мұнай және мұнайөнімдердің ішкі және
Дипломдық жұмыс тақырыбының көкейтестілігі отандық вертикальді-интегралды мұнайгаз компаниялары көмірсутек
1. МҰНАЙГАЗ РЕСУРСТАРЫН ИГЕРУ КЕЗІНДЕГІ САЛАДАҒЫ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ӨЗГЕРІСТЕРДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
1. Мұнайгаз саласы құрылымын жетілдіру жөніндегі теориялық мәселелер
Мұнай саласының қызмет етуінің жаңа бағытқа ауысуы аса маңызды
Нарық экономикасының заңы елдің шикізат саласына ендірілуінің сол немесе
Көмірсутек шикізатына бай бірқатар елдердің қазіргі жағдайын талдай отырып,
Әдетте, осындай қорытындыларды растау үшін ұлттық экономиканың Жапонияда,
Бірақ та, әлемдік практикада мұнайгаз ресурстарын иелену ұлттық экономиканың
Яғни, ірі мұнайгаздың бар болуы және оларды шығару мемлекет
Жоғарыда айтылғанға сәйкес өз билігінде жер қойнауының қорлары,
Соңғылардың экономикалық дамудағы басымдылықтарының ауысуы әр-түрлі жүзеге асырылды. Егер
Дамудың түрлі жолдарынан алынған нақты артықшылықтарды өзгерген конъюнктурада бағыт
Нефтехимиядағы ірі ғылыми жаңалықтар жаңа өндірістің жасалуына қозғау болып
Ең алдымен, оларды негізгі стратегиялық міндеттерінің бірі нарықта бірінші
Қысқа мерзім ішінде әс-әрекет етудің осы саласында лидерлер белгіленді,
Қазіргі таңда жоғарыда аталған компаниялар саланың барлық өндірістік жүйелер
Бұл процесс әлі күнге дейін жалғасуда. 2000 жылдың ақпан
Қазақстан Республикасының ұлттық экономикасының даму стратегиясында негізі ірі мұнайгаз
Қазақстан Республикасындағы шығаратын және қайта өндіретін өндірістің, көлік
Біріншіден, мұнай операциясын жүргізу үшін болашақ жобаларда жасалған келісім-шарттардың
Екіншіден, Қазақстан қайта өндіретін зауаттарға мұнай жеткізу бойынша байланыстарын
Көмірсутектер экспортының осы варианты Қазақстан Республикасының және Батыс Еуропа
Отандық көмірсутектік шикізатты нәтижелі пайдаланудағы келесі қадам үшінші, төртінші,
Ел және әлемнің региондары бойынша мұнайға сұраныс көрінісі үлкен
Осы пікірлер әлемнің ірі мұнай компанияларының негізгі ерекшеліктерінің сенімді
Компаниялар өз ықпалының саласын кеңейте отыра, кешенді кәсіпорын ретінде
Батыс Еуропа, АҚШ, Жапония, кейбір Таяу Шығыс елдері мұнайөнімдері
Мұнай бизнесінде интегралды компанияларды қалыптастырылуы Жақын және Орта
Қазіргі уақытта әлі пайдаланылмаған, бірақ та біртіндеп басымды мағынасын
меншіктік капитал
суммарлы борыш
миноритарлы акционерлердің үлесі
компанияның нарықтық құны жатады.
Соңғысы оның кәдімгі акцияларының нарықтық капитализациясының, борыштық нарықтық құнының,
Сонымен, мұнай компанияның құны оның запастарында негізделеді. Өндірістік іс-әрекеті
Мұнда
СК – компанияның құны;
СТА – несие берушілер-компаниясының барлық қаржы салушыларына (оның ішінде
КОӨҚ - капиталдың орташа өлшенген құны немесе бизнестің
Т – дисконттаудың кезеңі;
АТҚ есеп айырылысуы бірнеше өзге түрде ұсынылуы мүмкін
СК= (Q · (Ц-( + -
мунда
Q – запастың ағымдағы мөлшері;
А – мүліктік емес активтерден, жабдықтардың тозуынан түскен амортизационды
q - запастардың аяқталуына байланысты шығарылымның
Ц – мұнайдың ұзақмерзімге құны;
І – мұнай шығарылуының бірлігіне келетін қаржы салымының мөлшері;
- операционды шығындардың шамасы;
КОӨҚ – осындай белгілеуде сараптау жолмен қабылдануы тиіс және
T – запастардың өндірістік қуаттылықтарын қамтамасыз ету кезеңі.
Сонымен, толық негізбен көлденен интегралды мұнай компаниялардың құрылуы және
нарық конъюнктурасының өзгеруіне уақытылы көңіл бөлу қабілеті
- жаңа шешімдерді қабылдау кезде жеткілікті тактикалық оралымдылық
шикізат ресурстарының жоғары жылдамдығы;
- техникалық, қаржы немесе консалтингтік көмек көрсету қажеттілік
- басымдылықтарды кардиналы өзгерту кезінде ең нәтижелі инвестиционды жобаларды
Отандық мұнайгаз кешендерінің нәтижелі қызмет етуіне мұнай және газды
Интегралды мұнайгаз құрылымдары біртұтас өндірістік-экономикалық жүйе. Мұнда мақсатқа
Интегралды компаниялардың артықшылығы ол өткізу баланстылығы. Мұнайгаз шикізатына баға
Әлемнің бірқатар жетекші мұнай елдерінің интегралды ұлттық компаниясының
Сонымен қатар, шетелдік интегралды және отандық компаниялардың өндірістік құрылымында
Сондай-ақ, «Казахойл» ННК –нің мұнайды өндеуге байланысты звеносы өндірістің
Көрсетілген айырмашылықтардың тұйықтаушы звеносы болып «Казмунайгаз» ННГП жоқ
Өткен жылдары, тіпті қазіргі уақытта да экономикалық және стратегиялық
Қуатты көлденең интегралды құрылымдарды құру жиналған әлемдік тәжірибе егер
Ұлттық мұнайгаз құрылымдардың қалыптасуы трансұлттық интегралды мұнайгаз құрылымының даму
Қазақстанда интегралды мұнайгаз құрылымын қалыптастыру бойынша «Харрикейн Хайдкарбонс» канада
Мұнай шығарылуы мен ішкі нарықта оған тұтынушылардың саны өсуіне
2002 жылы Кумколь кен орнында газоэнергетикалық станция салыну жоспарланып
Мұнайгаз шикізатына әлемдік бағалар төмендеу кезінде Шымкент НПЗ шикізат
«ХКМ» ААҚ мұнай шығарудан бастап көлденең – интегралды компанияның
Интергалды мұнайгаз құрылымының іс-әрекетінің әлемдік тәжірибесін талдай отыра мынадай
қуатты интегралды құрылымдардың көптеген саны өз әрекеттерін мұнайгаз шикізат
трансұлттық интегралды мұнайгаз құрылымдар өздерінің іс-әрекеттерін барлық әлем
көптеген елдердің ұлттық мұнайгаз компанияларының әрекеті мен даму стратегиясы
әлемнің көптеген ұлттық мұнайгаз компаниялары өз әрекеттерін өз
әлемнің мұнайгаз нарығының көптеген саны ірі трансұлттық интегралды
трансұлттық мұнайгаз құрылымдардың дамуы компаниялардың бірігу және іріктенуімен жүргізіледі,
мұнайгаз шикізатына әлемдік бағаларды төмендету кезінде мұнайгаз компаниялары
мұнайгазбарлау, мұнайгазқайта өндіру және шығару әрекетінің дәстүрлі саласынан басқа
Капиталдың мұнай өнеркәсібіне тоқталмайтын шоғырлану мен орталандырылуында одан басқа
Ресейдің мұнайгаз саласындағы құрылымдық өзгерудің нәтижелілігі, ресей көлденең-интегралды мұнайгаз
Сондай-ақ ресей көлденең-интегралды мұнайгаз компаниялардың қалыптасуы мен дамуы жеткізілген
1.2 Қазақстанның мұнайгаз саласындағы вертикальді-интегралды құрылымдардың қалыптасу алғы
Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейін даму стратегиясында ерекше роль
Оның негізгі ережелеріне сәйкес бірқатар мемлекеттік бағдарламалар жүзеге асырылып
Жоғарыда белгіленгеннің бәрі , бірінші кезекте, мұнайгаз шикізатын шығарылуын
Пайда болған мәселелердің әр түрлілігіне және түрлі жоспарлығына сәйкес
Осыған сүйене отырып, мемлекеттік масштабта мұнайгаз жүйесі
Бір шағын жүйенін әлемдік экономикаға әсер ету дәрежесі
Мұнай саласының шағын жүйелерінде тіпті ең маңызды мәселелерін қазір
Соңғы онжылдықта әлемдік экономиканың дамуы қазіргі қоғамның алдында төменде
Республикада мұнайгаз шикізатын кешенді пайдалануы энергетикалық схема бойынша шикізатты
Мысалы, Румыния жағдайында энергетикалық схема бойынша мұнайды қайта өндеу
Мұнайгаз ресурстарының терең қайта өнделуінің жоғары нәтижелілігі туралы Қазақстанның
Кез келген мұнай компаниясының маңызды критериясы болып нәтижелілік деңгейі
Сондықтан да, мұнай компаниялардың іс-әрекетін кеңістіктің күрделі жүйесінде
Дамыған елдерде мұнайхимиялық өндірістің капиталсыйымдылығы өнеркәсіптің осы саласының қаржыландыру
Сол немесе өзге шын болмыстың объектісін үлкен жүйелердің разрядына
Жүйе өз элементтерінің сипатына келмейтін бір ықпалдасу сапасына ие
Бірнеше критериялар бойынша кәсіпорынды дамыту және орналастырудың оңтайлы варианты
Оңтайлы есеп айырылысудың орындалуы төменде көрсетілген қорытындылармен сипатталатын сала
кәсіпорынды орналастыру, мөлшерін және мамандандырылуын негіздеумен;
саланы және оның жеке объектілерінің даму темптерін белгілеумен;
өндірістің ұсынылған технологиясымен;
шығарылатын өнімдердің ассортиментімен және әр өнім шығарылымының көлемімен;
түрлі тұтынушылардың сұранысын қанағаттандыру деңгейін белгілеумен;
қөлік қатынасын дамуымен /шикізатты, полуфабрикаттарды және дайын өнімді тасу
ескерілген ресурстар мен шығарылған өнімдердің нәтижелілігін салыстырмалы бағалауын жүрзізумен.
Осы тәрізді міндеттерді шешу, көліктік шығындар кәсіпорынның мамандандырылуын белгілеуіне,
Мұнайгаз ресурстарын пайдалану кешендік деңгейі экологиялық жағдаймен тікелей байланысты,
Сонымен, мұнай өнеркәсібін және оның жеке шағын жүйелерін дамуының
Тік-интегралды мұнайгаз компаниялардың арнайы типтегі компаниялардың алдында бәсекелестік артықшылықтары
өткізу нарығында ниша да ұлғайды.
Мұнай бизнесінде іс-әрекеттің тұрлі сферасының фрагментті қиыстыру кеңінен ұсынылған.
Мұнай бизнесі оған қай бағытта және қандай ұйымдастыру нысанда
Ірі мұнайгаз компанияларын басқаруының салыстырмалы анализінен:
қазіргі уақытта басқарудың дивизиондв құрылымы пайдаланылады, оның алдыңғы кезеңі
жеке өндірістің ықпалдасуы капитал перетогы есебінен оладың өмірге қабілеттілігін
өндірісті басқарудың тік-интегралды құрылым нысанында ұйымдастыру нәтижелі болып табылады;
тік ықпалдасудың жүйесі көпдеңгейлі сипатқа иеленді;
тік ықпалдасу салдарынан мұнай бизнесінде экономикалық және саси мүдделердің
трансфертті бағаларды белгілеу кезінде ықпалдасу компаниялардың іс-әрекетінде еркін нарықтың
мұнайгаз компаниялардың дамуы толық ықпалдасу жолмен жүзеге асырылады.
Көмір сутектің түрлі фракцияларына бай шикізатты ысырапты пайдаланылуына байланысты
Маркетингтің негізін ұзақ мерзміге кәсіпорын бағытының, нарық конъюнктурасын жүйелі
Жоғарыда көрсетілгеннің бәрі мұнайгаз қайта өнідіретін және мұнай химиялық
Жоғарыда баяндалғанды қорыта отырып, мұнай газ шығару саласы мен
1) Табиғи, экономикалық және технологиялық факторларға байланысты өндіріс пен
Мұнай компаниялардың ақырғы өнімнің өткізу нарығын
бағылауға талпынысы, ең алдымен – мұнай өнімдері, ал содан
3) Өндіріс масштабында қаржы және
4) Тік-ықпалдасу құрылымның шеңберінде шикізат өнімдердің бақылау
5) Мұнай бизнесінің халықаралық
2. ҚАЗАҚСТАННЫҢ РЕСУРСТЫҚ ПОТЕНЦИАЛЫН ЕСКЕРЕ ОТЫРЫП САЛАНЫҢ ИНСТИТУЦИОНАЛДЫ
2.1 Қазақстан мұнайгаз ресурстарының қазіргі және болашақтағы потенциалдары
Жиырмасыншы ғасырдың соңғы он жылдығы республиканың Батыс аймағының мұнай
Барлық аудандарда сол немесе өзге деңгейде дамыған мұнайгаз шығаратын
Ірі мұнай газ құрылымның болуы көп санды шетелдік компаниялар,
Қазір де осы секілді жағдай көмірсутек шоғырланған жаңа перспективті
Қазақстанның 2030- даму Стратегиясында ерекше роль өнеркәсіптің мұнайгаз саласына
Сонымен қатар, мұнайгаз саласының даму мемлекеттік бағдарламасында негіз салушы
Біраз уақытқа дейін сол немесе өзге мемлекеттің жер қойнауында
Мұнайгаз шикізатын кешенді пайдалану аз қалдықты және қалдықсыз технологияның
Бірақ та, ҚР жүзеге асырылатын мұнайгаз жобаларын іске асыру
Мұнайгаз саласына шетелдік инвестицияларды тарту масштабы, кен орындарды барлаумен
Әлемдегі мұнай шығаратын ірі елдердің практикалық іс-әрекетінің анализі мынаны
Мұнай ресурстарымен болған жағдай мұнайды экспортқа жіберу елдерде шикізатты
Осындай альянстың соңылығы мұнай шығаратын елдер мұнай жеткізу туралы
Ұлттық мұнайгаз саласының даму стратегиясының фундаментіне елге маңызды бірқатар
Осы мәселені шешу негізін әзірлеуге мүдделілік ҚР шаруашылықтың нарықтық
Таушығару салалардың өніміне кадастр бағасын пайдалану негізінде табиғат ресурстарының
Біздің ойымызша, 1 т шикі мұнайды қайта өндеу өнімдердің
Шетелдік экономистер былай ойлайды: тұтынушыларға ақырғы мұнайөнімдер нысанында сатылған
Мұнай артық пайданың бар болуы мұнай бірдей жағдайларда
Яғни, мұнай артық табыс рентаның алуан түрлі түрлерінің суммасынан
Мұнайдың өнеркәсіптік құндылығының көрсеткішінің мөлшері бір қатар факторларға байланысты,
Ең алдымен мұнайдың сапасы құрамында таза мұнай өнімдердің болуымен
1 т мұнайдың өнеркәсіптік құндылығының мөлшері оны қайта өндеу
Солай, мұнайдығ өнеркәсіптік құндылығы өндірісі экономиканың ағымдағы немесе перспективті
Мұнайдың өнеркәсіптік құндылығымен қатар потенциалды құндылық сияқты категорияға тоқталған
Экономикалық потенциал шығарылған өнімдердің және технико-технологиялық, басқару-ұйымдастыру, экономикалық, экологиялық,
Өз кезегімен, экспорттық потенциал ұлттық шаруашылықтың сыртқы нарыққа жүзеге
Біз мұнайгаз потенциалын көмірсутек реусрстарының шығарылған қорларының жиынтығы –
90-жылдардың ішінде Қазақстанда континентальды алаңда тұйықталған көмірсутек шикізатының дәлелденген
Олардың ішінде ең ірі кен орындар болып Тенгиз, кенбай,
«Казахойл» Ұлттық мұнайгаз компаниясының /ҰМГК/ жарғылық капиталына жататын ірі
- «Эмбамунайгаз» АҚ – 323,3 млн.т /бастапқы геологиялық
- «Тенгизмұнайгаз» АҚ – мұнайдың қалдықты шығарылатын қорлары
- «Мангистаумунайгаз» АҚ – мұнайдың қалдықты шығарылатын қорлары 193
«Узеньмунайгаз» АҚ – мұнайдың қалдықты шығарылатын қорлары 203,9 млн.т
ҚР Президентінің 1997 жылғы 4 наурыздағы «Казахойл» Ұлттық мұнайгаз
Осы тізімнен басқа Компанияға берілген, бірақ та жарғылық
1997-2000 ж. арасында Қазақстанда көмірсутек шығару біртіндеп өсе бастады,
2 кестеде көрсетілген республика экономикасының мұнайгаз секторына бағыталған шетелдік
Мұнай саласына қаржы салу елеулі қорытынды шығара бастады. 2001
Эксплуатацияға алынған құрылымдарда көмірсутектің ағымдағы шығарылымының жоспарланған жыл
1 Кесте - Көмірсутек шикізатты шығару
1995ж 1996ж 1997ж 1998ж 1999ж 2000ж 2001ж
Мұнай және газ конденсатын шығару, млн. т 20,6 22,9
40,0
Оның ішінде мұнай 18,8 21,0 23,6 23,6 26,74 30,63
40,0
Газ конденсаты 1,8 1,9 2,0 2,3 3,3 4,63 5,0
Табиғи газды шығару, млрд м 4,213 5,4888
Карашығанақ /КИО/ 1,500 1,982 2,315 2,080 3,356 4,629 5,600
«Тенгизшевройл» ЖШС БК 2,500 5,640 6,949 8,458 9,587 10,499
«Узеньмунайгаз» 1,933 1,924 5,700 5,326 3,238 3,645 3,800
«Ақтөбемунайгаз» АҚ 2,400 2,500 2,630 2,624 2,305 2,589 3,000
«Харрикейн-Кумколь» АҚ 1,500 1,600 1,793 2,108 2,546 3,334 3,500
«Маңғыстаумунайгаз» АҚ
4,481 3,347 4,037 4,170 4,300
Оларды шешу мақсатында 2002-2004 жылдар аралығында шикізатты мұнайдың әлемдік
Қазақстанның мұнай бизнесіне әлемдік маңыздылығы бар «Шеврон оверсиз», «Бритиш
2 Кесте - «Казахойл» ҰМГК қатысуымен жобалар бойынша шетелдік
Ел
Қаржылардың нақты түсуі 1997ж
1993ж 1994ж 1995 1996 Барлығы
АҚШ 217,80 533,58 348,22 237,21 336,81 493,97
Түркия 54,41 54,56 62,59 44,08 215,64 64,98
Франция 79,20 71,98 37,76 31,32 264,37 1,57
Ұлыбритания - 36,15 79,87 61,48 176,51 44,08
Италия - 47,58 61,22 44,67 123,47 29,19
Нидерланды - 17,58 18,56 19,56 55,70 4,37
Канада 0,16 4,30 6,05 10,34 20,80 50,50
ФРГ 7,70 11,80 10,00 15,87 45,37 59,11
Оман 4,38 5,49 4,90 2,26 20,02 16,00
Ресей - - - 5,40 5,40 57,87
Жапония - - 5,71 6,17 11,88 2,80
БАРЛЫҒЫ 367,30 759,10 639,40 484,54 2295,75 851,94
Ескерту: Кестедегі мәліметтер «Казахойл» ҰМГК статистикалық есептілігінен алынған.
Осы мәселенің шешілу күрделілігі, ең алдымен, мынада: көмірсутектің әлемдік
Қазіргі уақытта республиканың аймағында әрекет ететін, бастапқы шикізатты тарту
Көптеген мемлекеттер, ірі мұнай компаниялар жағынан Казақстанның көмірсутек ресурстарын
3 Кесте - Кәсіпорындар бойынша Қазақстанда мұнай мөлшері мен
Кәсіпорын 1991 1995 1996 1997 1998 1999 2000
ПНПЗ 7149 3001,9 2923,3 1609,8 2193 688 1128
ШНОС 6278 3609,3 3743,9 3475,6 3628 3383 3050
АНПЗ 4575 4244,8 4459,9 3775,9 2700 1884 2191
ҚР көмірсутек шикізат қорының бағалау потенциалы өте жоғары. Дәлме
Шикізаттың ірі қорының болуы- міндетті. Сондай-ақ оларды пайдаланудың түбінде
Шетелдік компанияларға ірі және келешекте дамитын мұнайгаз шығаратын объектілерін
Мұнай шығарудың интенсификациясына бағытталған жалғасудағы ресми курсты растау үшін
Мұнайды тасымалдау бойынша барлық жобалар Прикаспий аймағында шоғырланған шикізат
Мұнайгазқайта өндіру және мұнайхимияның тармақтанған базасының дамуы Қазақстанға өте
2.2 Қазақстандағы мұнай- газ ресурстарын пайдалану тенденциясы.
Ұлттық экономиканың барлық салаларында өндірістің кенеттен түсуімен сипатталатын өткен
Мұнай операцияларын жүргізуден алынған қаржылар Қазақстан экономикасын бекіту және
Өткен жүзжылдық ішінде Қазақстанның мұнай өнеркәсібінде оның шикізат ресурстарында
ҚР көмірсутек шикізатының потенциалындағы болған өзгерістер континентальды құрылымдар есебінен
Мұнай операциясын жүргізуге олармен келісім-шарт жасау үшін ықпалды демеу
Республикада мұнайгазға қатысты айқындалған құрылымдарға үлкен перспективалар – 7,2
Каспий теңізінің шельф зонасының ресурстарын меңгерумен байланысты жаңа мұнай
Соңғы жылдары ҚР мұнайгазды секторына мүдделілікті Қытай, Жапония,
Республиканың мұнайгаз кешені жұмыстарының нақты түрлерін жүзеге асыруға қатысатын
Шетелдік компаниялардың отандық мұнайгаз ресурстарын меңгеруде мүдделілігі туралы 4
4 Кесте - Қазақстан Республикасына тікелей шетелдік инвестициялардың
Сала 1993-1998 1999
Мұнайгаз кешені 3764,5 1523,5
Түсті металлургия 1907,5 51,2
Қара металлургия 348,1 17,8
Энергетикалық кешен 340,5 23,4
Тағам өнеркәсібі 280 47,7
Қатынас 214,2 5,5
Шығаратын өнеркәсіп 186,4 0
Химикалық өнеркәсіп 53,4 6,4
Ауыл шаруашылығы 18,6 4,7
Барлығы 7929,2 1799,3
Қазіргі уақытта мұнай компаниялар жағынан ірі қаржылардың салымына мүдделілік
Елдің бюджетіне ақша қаражаттарының түсімін қамтамасыз ететін және де
жаңа техниканы қолдана отыра, қазіргі техниканы пайдалану есебінен продуктивті
ең нәтижелі және фонтанды тәсілдермен кен орындарын эксплуатациялау мерзімін
шығарылған көмірсутекті шикізаттың бұдан әрі қайта өндеуін жүзеге асыру.
Өкінішке орай, қазіргі күнге дейін мұнай шығаруға жасалған күші
Тәжірибеде, шетелдік инвестор келісім-шартқа сәйкес салық бойынша маңызды жеңілдіктер
Шетелдік инвесторлардың Қазақстанда іс-әрекет ету барлық кезеңінде көмірсутекті шикізат
Жүргізілген тендердің қорытындылары бойынша келісім-шартқа қол қою рәсімі өз
Аталған жағдайлар қазіргі уақытта инвестор таңдау кезінде жеткілікті болып
5 Кесте - Қазақстаннан мұнайды экспорттау
Елдер Қантар-мамыр 2000ж Қантар-мамыр 2000ж
Саны
Мың.т пайызы Саны
Мың.т пайызы
Ресей 1172,7 13,4 586,6 6,8
Украина 494,5 5,7 992,9 11,5
Бермуд аралы 2938,9 33,6 2519,1 29,2
Виргин аралы 1905,4 21,8 1999,5 23,2
Басқа елдер, оның ішінде Германия, Италия,Финляндия, Литва 2225,1 25,5
Барлығы 8736,6 100,0 8619,3 100,0
Мемлекеттік органдардың тендерді жүргізу кезінде қайта өндіру салалардың потенциалын
Сонымен қатар, Қазақстанда мұнай шығарудің ұлғайған көлемінің аясында отандық
6 Кесте - Қазақстанда негізгі мұнай өнімдерін
Мұнай өнімдерінің атаулары 1996 1997 1998 1999 2000
Мазут 3750,2 3145,7 2821,2 2167,7 2148,9
Іштен жанатын отын 3319,2 2638,4 2486,1 1819,4 1971,4
Жанармай 2274,8 1786,6 1621,3 1287,3 1266,1
Авиакеросин 268,5 230,6 231,5 56,5 60,1
Отандық зауыттарда тауар өнімдердің әзірлемесі мен осы секілді ассортиментті
7 Кесте - Қазақстан Республикасында 2001 жылғы көмірсутектік
Тауарлардың атаулары Экспорт Импорт
Барлығы,
Мұнай-мың.т
Газ - мың.т Құны, АҚШ Мың.долл Барлығы,
Мұнай-мың.т
Газ - мың.т Құны, АҚШ Мың.долл
Газ конденсаты 1791,0 176079,0 0,0039,3 72,6
Шикі мұнай /газ конденсатысыз/ 8619,3 1219909,0 610,0 61052,0
Газ түріндегі табиғи газ
/м / 2128872,4 19 719,0 1746301,8 53367000
Сұйықтық отын /мазут/ 267,2 16773,4 51,3 4419,2
Мұнай кокс 28,9 1 767,3 0,005 1,9
Дизель отыны 226,3 22 715,4 276,4 66555,1
Жанармай 19,5 5804,5 84,6 29464,8
Реактивті отын 5,0 1 347,7 51,3 13 517,2
Сұйылтылған пропан 43,8 7658,0 0,2 27,9
Сұйылтылған бутан 29,9 1767,3 0,005 1,9
Бутан мен пропанның сұйылтылған қоспасы 8,5 1263,8 2,2 275,1
Мұнай битумы 0 0 11,9 1581,0
Этилен, пропилен, бутилен, сұйықтылған бутадиен 0,9 149,5 0 0
Майлар 0,1 62,1 30,2 13716,9
Парадокстық жағдай мынадай, Қазақстан негізгі мұнай өнімдерін импортқа жібереді,
Сонымен, Қазақстан шикізаттық өнімдерді экспортқа жібере отырып, қайта өндірілген
Осыған байланысты мінадай мәселе пайда болады: төмендегі факторларды ескере
шикізат экспортының дұрыс көлемі;
сыртқы қайтаөндіру кәсіпорындармен орнатылған байланыстарды қолдау;
қазіргі уақытта әрекет ететін және келешекте құрылатын қайта өндіру
Осы мәселе шешілу кезінде оптимум белгілеу маңызды міндет болып
Мұнайды қайта өндіру процессінде алынған варианттардың коммерциялық қорытындылары сыртқы
Қазақстандағы қайта өндіру объектілер шикізат пайдаланудың отындық бағытына бағытталған,
Осыған байланысты мұнайды қайта өндіру нәтижелілігінің деңгейін белгілеу
Мысалы, егер вакуумды газойльды каталикалық крекинг процессінде фракционды бөлуге
Гидрогенизация процесстерінде вакуумды газойлды және гудронды жеке пайдалану автомобиль
Жоғарыда аталғанды қорыта отыра, және де көмірсутектік шикізатты кешенді
Республиканың нақты кен орнының мұнай потенциалының жүргізілген бағасы жолаушы
Жоғары газ факторы арқылы ілеспелі газдың мөлшері тазартылған мұнай
Жолаушы газдың құндылық бағасы түрлі өнімдерді шығаруға бағытталған физико-химиялық
8 Кесте - 60 млн т. мұнайды бірқатар варианттар
Шикізатты қайта өндіру кезінде дайын өнім шығарылуының
1-ші варианты
Мұнайөнімдері Өнімнің шығ., мың т. Өнімнің бағасы АҚШ мың
Автожанармай 1308,0 225000,0
Керосин 756,0 130000,0
Дизельотыны 1584,0 269000,0
Вакуумды газойль 1338,0 220000,0
Гудрон 1002,0 90000,0
Барлығы
936000,0
Шикізатты қайта өндіру кезінде дайын өнім шығарылуының
2-ші варианты
Автожанармай 1308,0 225000,0
Дизель отыны 2340,0 397800,0
Вакуумды газойль 1338,0 220000,0
Гудрон 1002,0 90000,0
Барлығы
933800,0
Шикізатты қайта өндіру кезінде дайын өнім шығарылуының
3-ші варианты
Автожанармай 1308,0 225000,0
Керосин 756,0 130000,0
Дизельотыны 1584,0 269000,0
Мазут 2340,0 224600,0
Барлығы
849600,0
Шикізатты қайта өндіру кезінде дайын өнім шығарылуының
4-ші варианты
Автожанармай 1308,0 225000,0
Дизель отыны 2340,0 397800,0
Мазут 2340,0 224600,0
Барлығы
847400,0
Сондай-ақ, қазіргі уақытта полипропилен кеңінен қолданылады: ол ұшақ пен
3 ҚАЗАҚСТАН МҰНАЙГАЗ РЕСУРСТАРЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУДЫҢ КӨТЕРУДІҢ
3.1 Мұнайгаз кешенінің шағын жүйелеріндегі интеграциялық процесстердің күшеюі
Өнім шығарылуына қатысатын және тік-интегралды жүйелердің құрамында әрекет ететін
Технологиялық тізбек бойынша жүзеге асырылатын ұйымдастыру ықпалдастық нәтижелілікті көтеру
Тік-интегралды мұнайгаз компанияларын қалыптастырудың үш негізгі стратегиялық бағыты бар:
ықпалдасу үстінен;
ықпалдасу астынан;
қиыстырылған ықпалдастық;
«Астынан» ықпалдасу жолы қалыптасудың мынадай варианттарын көздейді: кәсіпорындар өздерінің
Қиыстырылған интеграция кәсіпорындардың инициативалары бойынша мемлекеттік органдардың қолдауымен интегралды
«Үстінен» тік-интегралды компаниялардың құрылуы бұрынғы салалық ведомстволар мен
Қалыптасудың түрлі принциптары бойынша құрылған ВИНГК көлденең және қиыстырылған
Алғашқы құрылымды-ұйымдастыру қайта құрылымның көздерін талдау көзқарасынан ең қызықты
қазіргі уақытта газқұбыры желісі ажыратылғандықтан және республиканың Оңтүстік облыстарында
Тағы бір маңызды фактор - Өзбекстанда қуатты Шуртан газохимиялық
Қазақстандағы жолаушы газдардың көптеген саны жанады, онымен ол экономикалық
Жолаушы газдардың пайдаға асыруы компаниялардың экспорттың мүмкіншіліктерін және сыртқы
Компания әзірлеп жатқан жолаушы газдарды пайдаға асыру және жаңа
Қуатты тік-интегралды компаниялардың отандық мұнайгаз салаларының дамуы мұнайгаз
Қазіргі жағдай ел ішіндегі өзгерген жағдайды қалай, солай
Тік-интегралды компаниялардың дамуы түрлі бағыттарда жүзеге асырылады. Осы процессте
1) Мұнайгаз шығару өндірістер дами алады. Бұл жағдайда үлкен
2) Компанияның шикізаттың және технологиялық потенциалдарының қалыптасуы оның құрылымына
3) Мамандандыру салаларының, өндірістік және әлеуметті-тұрмыстық инфрақұрылымның, көмекші және
Минералды-шикізат ресурстардың қорларын жаңадан меңгеру аймақтары үшін ерекше
Мұнайгаз компаниялардың қызмет етуінің жаңа ұйымдастыру нысанының қалыптасуына бұрғылаудың
Оның негізіне жаңа шығару кәсіпорындар құру, отынды-энергетикалық ресурстарды меңгеру,
Концепция өзінің негізінде әлеметтік экономикалық маңыздылық принциптеріне, мақсаттар мен
Әзірлемеге жаңа құрылымдарды ендіру, табыстың қарқындылау және продуктивті горизонттарға
Компания шеңберінде мұнайгаз кешенінің барлық негізгі шағын жүйелерінің концентрациясы
Республика және оның аймақтық құрулулары нарықтық экономика принциптеріне ауысуын
Осыған байланысты, Урало-Эмбы, Маңғыстау, Бұзалы, сондай-ақ әзірлеуде ұзақ уақыт
Мұнайгаз компаниялардың дамуына сыртқы және ішкі ортаның компоненттері әсер
Сонымен, мұнайгаз компаниялары кәсіпорындар ықпалдасуының ерекше нысанын болып табылады,
Өнеркәсіптік және банктік капитал метакорпорация нысанында ықпалдасу кезінде қаржы-өнеркәсіптік
Мұнай компанияларына маңыздлы болып табылатын ауыспалы жағдайлардың жүйесін сыртқы
Ықпалдасты және тік-интегралды компаниялардың құрылуына ықпал ететін кезеңдерді талдай
Ірі ВИНГК бірқатар экономикалық кемшіліктері бар – артық инерция,
Практика көрсеткендей, Ресейде ВИНГК бірігудің әсерлі нысаны болып әрқашан
Сонымен қатар, мұнай бизнесінде бәсекелестік күрес жылдан жылға күшеюі
ВИНГК үшін сыртқы ортаның маңызды факторы - ол
9 Кесте - Интегралды мұнайгаз компаниялар іс-әрекетінің артықшылығы мен
Артықшылықтары Жағымсыз салдары
Капитал өсуінің мүмкіншіліктері есебінен компанияның тіршілікке қабілеттілігі көтеріледі.
Компанияның шаруашылық іс-әрекетінің нәтижелілігі арттады.
Компанияның бәсекеге қабілеттілігі артады.
Өндіріс пен өнімді өткізу шығындары қысқарады.
Табыс өседі.
Құрылымдық бөлімшелер арасында қарқынды ақпаратты алмастыруды ұйымдастыру мүмкіндігі пайда
Материал қозғалысының барлық циклінің және капитал айналымының елеулі күшеюіне
Нарықтық трансакциялар шығынында үнемділік пайда болады /жеткізушілер ізденісіне, мәмілелер
Ұзақ мерзім ішінде компания жүргізуге мәжбүрлі ірі қаржылары
Өндірістік тізбектің жеке бөлімшелерінде техникалық прогресстің біркелкі еместігі нәтижесінде
Компанияның жеке бөлімшелерінде нарықтық күштің әсерінен жекеленгендігі вертикальды тік-интегралды
Ықпалдасуға әрекет ететін факторлар /өндіріс масштабының өсуінен алынған экономия,
Мұнайгаз корпоративті құрылымдар әрекетт етуінің шығындары экологиялық ортамен байланысты.
Көрсетілген фактілердің негізінде мынадай қорытынды шығаруға болады:
ішкі және сыртқы ортаның жеке компоненттерінің арасында тығыз өзара
сыртқы ортаның кейбір подсистемалары тік-интегралды құрылымдардың қалыптасуына іқпал етеді,
ВИНГК экономикалық өсуін қамтамасыз ету үшін сфераларда нарықтық мүмкіншіліктердің
Тік-интегралды мұнайгаз компаниялардың қалыптасуының және дамуының негізгі мәселелерін әзірлеуіне
агрессивті маркетинке байланысты, ол нарықтарда тауар өтілуіне әсер етеді;
нарық шекарасының кңеюіне байланысты /жаңа нарыққа ендіру/, ол шығарылған
шығарылған өнімдердің сапалы жетілдірілуіне немесе нарықтарда өтуін қамтамасыз ететін
Интеграционды өсу компанияның іс-әрекет ету сферасында нақты позициялар болған
Қазақстанның мұнайгаз саласын талқылай отыра, қазіргі уақытта 4 отандық
10 Кесте - Отандық интегралды мұнайгаз компаниялардың қазіргі күнгі
Компаниялардың атаулары Компанияның құрылымында іс-әрекет ету сферасы және олардың
Шығары-лымы
Қайта өндіру
Тере-ңірек қайта өндеу
Шетелдік өндірістік филиалдар
Көліктік
құрылымдық бөлімшелер немесе компанияның көліктік жобаларға қатысуы
Казахойл 2 1 0 1 1
«МГТ» НК 1 0 0 0 2
«ХКМ» 1 2 0 0 0
«Мангистау-Мунайгаз» 2 2 0 0 0
Ескерту: 0- құрылымдық бөлімшеде компанияның жоқ болуы, 1- қанағаттанарлық
10 кестеде отандық ВИНГК деңгейі халықаралық талаптарға жауап
Сонымен, Қазақстан экономикасы үшін ННГК дамуының қиыстырылған варианты
3.2 Мұнай компанияларын көліктік жүйелермен өзара әрекет ету
Мұнай компаниялардың сыртқы нарыққа шығуы оның бәсекелестік күреске қатысу
Көмірсутекті ресурстардың экспортына байланысты операцияларды нәтижелі жүргізілуі мұнай, газ,
Көлікітік фактор мұнайгаз саласының бәсекеге қабілеттілігін арттырудағы басты мәселелердің
ішкіреспубликалық көліктік инфрақұрылым – теміржол жолдары, мұнай- және мұнайөнімдер
сыртқы көліктік инфрақұрылым – экспорттық мұнай- газ- өнімқұбырларының
Республиканың мұнайгаз саласының көліктік ифрақұрылымынің қазіргі жетілдірілмеуін технологиялық
Қазақстанның мұнайгаз кен оындары Ресей Федерациясында /Самара/, Қазақстандағы
Осыған байланысты соңғы жылдары республиканың құзырлы органдары басқа мемлекетермен
Прикаспий аймағында құбыр жүйесінің дамуы факторлардың екі негізгі топтарымен
Экономико-географиялық, ол, ең басты, жаңа мұнайгаз шығару аудандарды меңгерумен,
2002 жылы КТК бойынша мұнай жеткізудің 90 пайызын «Тенгизшевройл»
КТК жүйесі бойынша Тенгиз кен орнынан Новороссийскге дейін мұнайды
Қазақстаннан Новороссийске дейін экспортты мұнайқұбырының құрылысы туралы келісім-шарттқа
Осы жобаның мәні мынада: Қазақстанның , Азербайджанның және Туркменияның
Қазақстаннан каспий мұнайын экспорттаудың тағы бір варианты иран жағынан
Бірақ та, ол Қазақстан үшін маңызды роль ойнайды, өйткені
Екінші оңтүстік жоба болып жылына 50 млн.тонна қуаттылығы бар
Бүкіләлемдік Банктің зерттеуі тұтінудің перспективті және ірі нарықтарына қолжетушілік
Каспий маңы аймағында мұнайгазшығару перспективаларын және келешекте болатын
Осы жобаның жағымды жақтарына жатады: біріншіден, оның құрылысы
Осы жобаның жағымсыз сипаттамасы мынадай түрде негізделеді: жалғыз сатып
Мұнай шикізатын Еуропа нарығына жүзеге асырудың бір бағыты соңғы
Сонымен, біздің республика үшін мұнайды әлемдік нарыққа жеткізудің жаңа
3.3 Мұнайгаз шикізатын тиімді пайдалану жобаларын жүзеге асырудың
Дамыған елдердің мұнай қайта өндіру өнеркәсібі негізінде соғыстан кейінгі
Осыған байланысты, дамыған елдердің мұнай қайта өндіру өнеркәсіптерінде мұнайды
Мұнайды тереңірек қайта өндеуге бағытталған мұнайқайтаөндеу өнеркәсіптің құрылымдарын жетілдіру
Қазіргі кезеңге мұнайхимиялық шикізат өндірісі үшін пайдаланатынң мұнайдың үлесі
жеке көмірсутекті алу бойынша қазіргі қондырғылар, мысалы, мұнайхимияның ірі
негізгі мұнайхимиялық өнімдерді шығару бойынша қазіргі қондырғыларға жоғары өндірістік
Аталған жағдайлар мұнай фирмаларының химиялық экспансиясының жоғары темптеріне әсер
Сұйық немесе газ түріндегі физикалық жағдайына қарамастан көмірсутектік шикізат
Ірі шетелдік фирмалар, компаниялар көмірсутектік ресурстарды тереңірек қайта
Мұнайхимиялық профильде құрылған өндірістің үлкен капиталсыйымдылығына қарамастан бір уақытты
Осындай жағымды жағдайларды ескере отыра әлемнің жетекші мұнайшығару компаниялары
Бұдан басқа, экожүйесінің параметрлеріне әсер ететін және бірқатар елдерде
Жоғарыда көрсетілгеннің бәрі мұнайқайтаөндіруде және мұнайхимияда ауқымды өзгерістер
Бірақ та, егер де осы саланың өніміне нарық
Жетекші шетелдік фирмалар мен компаниялар қуаттылықтың өсуі қайта өндірудің
Жүзеге асырылған Қазақстандық мұнайды әлемдік нарықтар мен жақын шет
- КТК (Те із-Новороссийск) арқылы толық тиелім жағдайында Қара
- Батыс Қазақстан - Қытай маршруты бойынша - жылына
- Иран маршруты бойынша - жылына 15-20 млн. тонна
- Қазақстан - Түркіменстан - Ауғанстан - Пакистан маршруты
- Баку - Джейхан маршруты бойынша - жылына 20
Экспорттық маршруттарды барлық жобалары іске асырылатын жағдайда Қазақстан
Барлық аталған мұнайқұбырларыны бір мезгілдік құрылысы іс жүзіне
түпкілікті дайындығы жоқ. Екіншіден, е алдымен Каспий қайра
- әлде бір не өзге тасымалдау маршрутыны қаржылық-экономикалық,
- жобаларды тікелей іске асыруды алдын ала отырып,
Өздеріні құрылымдық бөлімшелерінде саланы негізгі үрдістеріні бүкіл
Басым көпшілік жағдайларда біріктірілген компанияларды қызметі арқасында қоршаған
Каспий те ізіні қайра ында бұрғылау жұмыстарын жүргізуді
Алайда қайра ды игеруге қатысып отырған шетелдік инвесторлар байқалатындай
Бұрғылау кезінде әлемні басқа аймақтарында болған іс жүзіндегі
Аталып өткеннен шын мәнінде те ізді қайра
Кен орынын игеруге қол қойылған өзара шарт пен жобаны
Шетел компанияларыны қоршаған ортаны сақтап қалуға “үлесін” бағалай
Баяндалған материал Қазақстаннны мұнай-газ кешенін дамытуға қатысып отырған
Көмірсутек шикізатын кешенді пайдалану бойынша шаралар әзірлеу қажеттілігі алдағы
Сонымен, Қазақстандағы іске асырылып отырған мұнай-газ жобаларына талдаудан төмендегідей
1) Аса құнды мұнай-агз шикізаты бола тұрса да, көпшілік
2)Отандық мұнай ө деуші зауыттарда шығарылатын өнімні көпілігі
3)Көмірсутек шикізатын пайдалану кешенділігіні осыншама төмен де гейі
4)Мұнай-газ шикізатын тере дете қайта ө деу және осы
ҚОРЫТЫНДЫ
Жүргізілген зерттеу төмендегідей қорытынды шығаруға мүмкіндік береді:
1) Қазақстан Республикасының ұлттық экономикасының даму стратегиясы негізінде ірі
2)Оралымдылығының жеткілікті деңгейімен өздерінің өндірістік бөлімшелерінде /еншілес компаниялар,
3)Тік-интегралды мұнай компанияларын құрылуы мен іс-әрекет етуі салалы өндірістерді
нарықтық конъюнктураның өзгеруіне тез көңіл бөлу қабілеті;
жаңа шешім қабылдау кезіндегі жеткілікті тактикалық оралымдылық
шикізат ресурстарын ерекше жоғары оңтайлылығы;
4)Қазақстанға өзінің мұнайгаз қайта өндіру және мұнайхимия тармақтанған базасының
5)Гипотетикалық ұлттық тік-интегралды мұнайгаз компаниясының іс-әрекеті шеңберінде мұнай мен
Осы 15 жыл уақыт ішінде шикізаттың осы мөлшерін қайта
6)ҚР табиғи байлықтарын, әсіресе, көмірсутектік шикізатты тиімді пайдаланудың көптеген
7)Отандық ВИНГК деңгейі халықаралық талаптарға жауап бермейді және олардың
8)Қазақстан мұнайын әлемдік нарыққа және жақын шет елдерідің нарығына
9)Кен орынның мұнай газын қайта өндіру қорытындысында жылына 800
10)Тік-интегралды мұнай компанияларын құрудың міндетті шарты болып оларды мұнай
Өздерінің құрылымдық бөлімшелерінде саланың негізгі процестерін реттейтін ұлттық тік-интегралды
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кошанов А.К., Рамазанов А.А и др. Формирование системы акционерных
Акционерные предприятия: роль и место в рыночной экономике. –
Назарбаев Н.А. Стратегия становления и развития Казахстана как
Нестеров В.А. Конъюнктура рынка нефтегазового сырья Конъюнктурно- экономическая информация
Бекенова Л.И. Национальные компании: функции, структура и проблемы Вестник
Бартенев С.А. Экономические теории и школы (история и современность)
Егоров О.И. Методические подходы к оценке экономической эффективности нефтегазового
Информационный бюллетень ЗАО “Национальная нефтегазовая компания “Казахойл ”, -
Указ Президента Республики Казахстан, имеющий силу Закона «О недрах
Указ Президента Республики Казахстан, имеющий силу Закона «О нефти»
Закон «Об иностранных инвестициях» от 27 декабря 1994 г.
Экономика и статистика.-2000.
Пейн Б. Финансирование проектов строительства
нефтепроводов в Каспийском регионе //Нефтегаз. –1998.
Праздника дождолись //Деловая неделя. - 2001. – 30 ноября.
Статистический ежегодник Казахстана. – Алматы.- 2000
Бекенова Л.И. Механизм государственного регулирования в нефтегазовой отрасли: опыт
Гайдук И. Нефтехимия в системе национальных интересов // Нефтегазовая
13
9-кестенің жалгасы
Артықшылықтары
Жағымсыз салдары
Салық туралы
Қарашығанақ мұнай газ конденсаты
Қарашығанақ мұнай газ конденсатының геоэкологиялық проблемалары
Қарашығанақ мұнай - газ конденсаты кен орны
Мұнай-газ саласының бәсеке қабілеттілігінің техника-экономикалық көрсеткіштерін талдау
Жер қойнауын пайдаланушыларға салық салу
Салық түрлері туралы
Кен орнында газ қабаттарын игеру режимдері
Газ конденсаттарының қысқаша сипаттамасы
Акциз салығы.