Сөз Қосарлы сөз
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
1 Функционалды - құрылымды ұйымы 5
1.1 ДК негізгі блоктары мен олардың мәндерi 5
1.2 Машиналық iшкi жүйелік интерфейсi 11
2. Микропроцессорлар 14
2.1 Микропроцессорлар түрлері 14
3. ДК-дiң сақтау құрылғылары. 15
3.1 Жедел жад 15
3.2 КЭШ-жад 16
3.3 Арнайы жад 17
4 ДК-дiң негiзгi сыртқы құрылғылары 21
Қорытынды 33
Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi 34
Кіріспе
Компьютер (ағыл. computer - есептеуіш) программаланушы электрондық құрылғы,
Компьютерлердің негiзгi екi класы бар:
- цифрлік компьютерлер, мәлiметтердi екілік сан кодтары
- аналогтық компьютерлер, есептелетiн өлшемдердiң аналогтары болатын толассыз
Қазiргi кезде комрьютерлердiң көбi цифрлiк болғандықтан, компьютерлердiң тек
Компьютерлердің негізін аспаптар (HardWare) құрайды, олар негізінен электрондық
Кез келген компьютерлiк программа бөлек командалардың тiзбегi ретiнде
Команда - бұл компьютер орындауға тиісті операция бейнеленуi.
Мысалы, "екі санды қосу" командасында қосылғыштары операндлар болып
Команда нәтижесі компьютер контрукциясында белгiленген берiлген команда ережелерiне
Берiлген компьютерде орындалатын командалардың жиынтығы осы компьютердiң командалар
Компьютерлер өте жоғары жылдамдықпен жұмыс істейді, және ол
Дербес компьютерлер басқа ЭЕМ-ның қандай болмасын түрінен
- тұтынушымен достық ақпараттық, программалық және техникалық интерфейс;
- ақпараттық процестерді тұтынушымен диалог режимiнде орындау;
- интегралданған деректер қоймасы негiзiндегi барлық процестердi тiкелей
- "қағазсыз технология".
Компьютер - бұл ақпаратты жинау, өңдеу және беруге
Компьютер сәулеті ретiнде оның логикалық ұйымы, құрылымы және
Көптеген ЭЕМ құрастыру негізі 1945 жылы Джон фон
1. Программалық басқару принципi (программа процессор көмегiмен автоматты
2. Жадының біркелкілік принципi (программалар мен мәлiметтер бiр
3. Адрестiк принцип (негізгі жады құрылысы нөмірленген ұяшықтардан
Бұл принциптерден құралған ЭЕМ классикалық сәулетті болады (фон
ДК сәулеті әрекет принципiн, ақпараттық байланыстар мен компьютердiң
- орталық процессор;
- негiзгi жады;
- сыртқы жады ;
- шет құрылғылаын (перифериялы) анықтайды.
Процессор сәулетiн анықтайтын негізгі электрондық компоненттер компьютердiң жүйелiк
1-сурет. ДК-дiң түрлерi
1 Функционалды - құрылымды ұйымы
1.1 ДК негізгі блоктары мен олардың мәндерi
Компьютер сәулетi әдетте пайдаланушыға маңызды қасиеттер жиынтығымен анықталады.
Негізгі функциялар ЭЕМ тағайындалуын: ақпаратты өңдеу және сақтау,
Компьютер құрылымы - бұл құрылым, рет және оның
Дербес компьютер - бұл қолданудың арзандық, әмбебаптық талаптарын
ДК жақсы жақтары:
- дара сатып алушыға қол жетерлік шектегi құны;
- автономдық тұтынудағы қоршаған ортаға байланысты арнайы талаптардың
- сәулет иілгіштігінiң басқару, ғылым, білім, тұрмыс салаларында
- операциялық жүйе мен басқа программалардың арасындағы "достық"
- жұмыс сенімділігінiң жоғары болуы (5 мың сағаттан
Дербес компьютер құрылымы.
ДК негiзгi блоктарының құрылысы мен тағайындалуын қарастырайық.
Ескерту. Мұнда және кейiнiрек ДК ұйымы қазiргi кезде
2-сурет. ДК құрылымдық схемасы.
Микропроцессор (МП). Бұл машинаның барлық блоктарының жұмысын басқару
Микропроцессор құрамына:
басқару құрылғысы (БҚ) - орындалатын операцияның спецификасы мен
арифметикалық - логикалық құрылғы (АЛҚ)- сандық және символдық
микропроцессорлы жады (МПЖ) – қысқаша мерзiмдi мінез, жазу
микропроцессор интерфейстік жүйесі - ДК басқа құрылғыларымен бiрiгуiн
Тактiлi импульстер генераторы генераторы. Ол электрлік импульстер тiзбегiн
Көршілес импульстер арасындағы уақыт аралығы машина жұмысының бір
Тактiлi импульстер генераторының жиiлiгi персоналды компьютердiң негізгі сипаттамаларының
Жүйелік шина. Ол компьютердiң барлық құрылғылардың өзара бiрiгуiн
Жүйелік шина төмендегi шиналардан тұрады:
мәлiметтер кодты шинасы (МКШ), өзiне операндының сандық кодтардың
адрестiң кодты шинасы (АКШ), паралельді беру үшiн негiзгi
нұсқаулардың кодты шинасы (НКШ), машинаның блоктарына нұсқауларды (басқарушы
қоректену шинасы, ДК блоктарын энергоқоректену жүйесіне қосуға арналған
Жүйелік шина ақпарат тасымалдаудың үш бағытымен қамтамасыздандырады:
- микропроцессор мен негiзгi жады
- микропроцессор мен сыртқы құрылғылардың енгізу-шығару порттары арасында;
- негiзгi жады мен сыртқы құрылғылардың енгізу-шығару порттары
Блоктар емес, дәлiрек алғанда олардың енгізу-шығару порттары шинаға
Негізгі жад (НЖ). Ол ақпаратты сақтау мен машина
ROM өзгермейтін (тұрақты) программалық және анықтамалық ақпаратты сақтау
RAM берiлген уақыт аралығында ДК-дың тiкелей ақпараттық-есептеу
Сыртқы жад. Ол ДК-дың сыртқы құрылғыларына жатады және
Бұл жинақтағыштардың тағайындау - үлкен көлемді ақпаратты
Қоректену көзi. Бұл ДК-дiң автономды және желілік энергоқоректену
Таймер. Бұл керек кезде уақыт моментiн (жыл, ай,
Сыртқы құрылғылар (СҚ). Бұл кез келген есептеу кешенiнiң
ПК-дың СҚ-ы машинаның қоршаған орта, пайдаланушы, басқару объектілері
- сыртқы есте сақтау құрылғылары (СЕСҚ) немесе ПК-дың
- тұтынушының диалогтық құралдары;
- ақпаратты енгізу құрылғылары;
- ақпаратты шығару құрылғылары;
- байланыс және телекоммуникациялық құралдар.
Тұтынушының диалогтық құралдарына құрамына видеомониторлар (дисплейлер), сирек пульттық
Видеомонитор (дисплей) – ПК-ға енгізілетін және шығарылатын ақпаратты
Сөйлеу (речевой) енгізу-шығару құрылғылары мультимедиа құралдарына жатады. Сөйлеу
Сөйлеу (речевой) шығару құрылғылары - бұл компьютерге жалғанған
Ақпаратты енгізуі құрылғыларына төмендегiлер жатады:
пернелiк (пернетақта) – ДК-ға сандық, мәтіндік және басқарушы
графикалық планшеттер (диджитайзерлер) – планшет бойына арнайы көрсеткіш
сканерлер - автоматты түрде қағаздан машиналық мәтін, графиктер,
манипуляторлар (сiлтеу құрылғылары): джойстик - рычаг, тышқан, оправадағы
сенсорлы экрандар - полиэкраннан ДК дисплейiне бөлек бейне,
Ақпаратты шығару құрылғыларына төмендегiлер жатады:
принтерлер - ақпаратты қағазға тіркеуге арналған баспа құрылғысы;
график жасаушылар (плоттерлер) – қағазды тасымалдаушыға ДК-дан графиктiк
Жабдықтар мен автоматизация құрылғылармен (интерфейстердің келiстiрушiлерi, адаптерлер, цифрлi-аналогты
Жеке жағдайда желiлi адаптер ДК-дiң сыртқы интерфейсi, оны
Жоғарыда аталған құрылғылардың көбi шартты белгiленген топқа –
Мультимедиа құралдары (multimedia – көп орталы) – бұл
Мультимедиа құралдарына ақпаратты сөйлеп енгізу және шығару құрылғылары
Компакт дискiлердiң (CD) құны олардың үлкен тираждалу
CD шетел тілдерін, жол ережелерін, бухгалтерлік есептеу, заң
Сөйтiп келгенде, CD-ROM компакт-дискiлерде жазылған әр түрлі және
Үзу (тоқтату) – берiдген уақытта маңызды (басты) программаны
Үзулер компьютер тұрақты жұмыс жасағанда болып тұрады. Ақпаратты
Үзулердiң контроллері үзу процедураларына қызмет етеді, сыртқы құрылғының
1.2 Машиналық iшкi жүйелік интерфейсi
Машиналық iшкi жүйелік интерфейсi - ЭЕМ түйіндердің және
Машиналық iшкi жүйелік интерфейсiнiң ұйымдастырылуының екі нұсқасы бар.
1. Көпбайланысты интерфейс: ДК-дiң әрбір блогы басқа блоктармен
2. Бiр (жеке) байланысты интерфейс: ДК-дiң барлық блоктары
Қазiргi кездегi ДК-лердiң басым көпшілігiнде жүйелік интерфейс ретінде
Жүйелік шина ретінде әр түрлi ДК-ларда келесi шиналар
кеңейту шиналары – көптеген әр түрлі құрылғыларды қосуға
жергілікті шиналар – берiлген кластың бiрнеше ғана құрылғыларынна
Кеңейтулер шиналары
Multibus 1 шинасының екі модификацияcы бар: PC/XT bus
PC/XT bus шинасы - 4,77 МГц такт жиілікке
PC/AT bus шинасы – 16-разрядты мәлiмет шинасы және
ISA (Industry Standard Architecture - өнеркәсіптік сәулет стандарты)
EISA (Extended ISA – кеңейтiлген ISA) шинасы -
MCA (Micro Channel Architecture – микро каналды сәулет)
Жергілікті шиналар.
Соңғы есептеу жүйелерiнiң сипаттамалары:
микропроцессорлар (мысалы, Pentium МП-ы 64-разрядты мәлiмет шинасынан
интерфейстік операциялардың (мысалы, Windows-та графиктер өңдеу рограммалары, Multimedia
Бір уақытта бірнеше құрылғыларға қызмет етететiн жағдайда кеңейту
Интерфейсті құраушылар МП тактiлi жиілігінде жұмыс істейтiн (бірақ
Қазіргi кезде әмбебаб жергілікті шиналардың екі негізгі стандарты
VLB (VЕSA Local Bus – VESA жергілікті шинасы)
VLB шинасы, негiзiнде, видеоадаптер және сирек винчестермен байланысқа
Шина кемшiлiктерi:
80386,80486 МП жұмысына есептелген, Pentium, Pentium Pro, Power
МП тактiлi жиілігiне тәуелділігi (әрбір VLB шинасы тек
қосылатын құрылғылар санының аз болуы – VLB шинасына
шинаның арбитражының жоқ болуы - қосылатын құрылғылар арасында
PCI (Peripheral Component Interconnect - сыртқы құрылғылардың қосуы)
PCI шинасы VLB-ға қарағанда әмбебаб болып келеді. Кез
PCI разрядтылығы 32 бит, 64 битке дейiн кеңейтуге
PCI шинасы жергілікті болғанына қарамастан, кеңейту шинасының көптеген
ДК-де VLB- немесе PCI- шинасын пайдалану сәйкес аналық
Бірақ қазiргi кезде VLB шиналары шығарылмайды, ал ISA
2. Микропроцессорлар
2.1 Микропроцессорлар түрлері
Микропроцессор, басқаша, орталық процессор.
Орталық процессор (CPU, ағыл. Central Processing Unit) -
Жалпы алғанда орталық процессор құрамына:
- арифметикалық-логикалық құрылғы;
- мәлiметтер шиналар мен адрестiк шиналар;
- тiркегiштер;
- командалар есетегiштерi;
- кэш - аз көлемдi өте жылдам жады
- жылжымалы нүктесi бар математикалық бірлес процессор енедi.
Соңғы процессорлар микропроцессорлар түрінде орындалады. Физикалық жағынан микропроцессор
Есептеу жүйелерiнде бірнеше паралельді жұмыс істейтiн процессорлар болуы
МП 4004 - бірінші микропроцессор Intel (АҚШ) фирмасымен
3. ДК-дiң сақтау құрылғылары.
Компьютер жады екiлiк сақтау элементтерi – биттерден құрылған,
Байттар ұяшықтарға бiрiгедi, олар сөздер деп аталады. әр
Әдетте, бiр машиналық сөзде толық бiр сан немесе
Жадтың төрт байтты компьютерлер үшiн сөздерге бөлiнуi 1-кестеде
Байт 0 Байт 1 Байт 2 Байт 3
Жарты сөз Жарты сөз Жарты сөз Жарты сөз
Сөз
Қосарлы сөз
Сол сияқтыжад көлемiнiң одан да iрi туынды бiрлiктерi
Қазiргi кезде компьютерлердiң бiр-бiрiнен мақсаттары, уақыттық сипаттамалары, сақталатын
Жадтың негiзгi екi түрiн - iшкi және сыртқы
Iшкi жадының құрамына жедел жад, кэш-жад және арнайы
3.1 Жедел жад
Жедел жад (ЖЕСҚ, ағылш. RAM – Random Access
Жедел жад мәлiметтер мен программаларды уақытша ғана сақтау
ЖЕСҚ-ның көлемi әдетте 32-512 Мбайт, ал қазiргi кезде
Әдетте ЖЕСҚ DRAM (Dynamic RAM – динамикалық ЖЕСҚ)
DRAM-дағы әрбiр ақпараттық бит жартылай өткiзгiш кристалл құрылымында
Қазiргi кездегi микропроцессорлардың сыйымдылығы 1-16 Мбайт және одан
SIMM және DIMM типтi модульдер кең тараған.
SIMM модулiнде жад элементтерi ұзындығы 10 см-ге жуық
Жад модульдерiнiң маңызды сипаттамасы – мәлiметтерге жету уақыты,
Қазiргi кезде SIMM-дер қолданылмайды десе де болады. Олардың
3.2 КЭШ-жад
КЭШ (ағылш. cache) немесе асқын жедел жад –
КЖШ-жадын арнайы құрылғы – контроллер басқарады. Ол жақын
КЭШ-жады DRAM-ға қарағанда жылдам әрекеттi, қымбат және сиымдылығы
Қазiргi кездегi микропроцессорлардың iшiне орнатылған кэш-жады бар, аталмыш
3.3 Арнайы жад
Арнайы жад құрылғыларына тұрақты жад (ROM), қайта программаланатын
Тұрақты жад (ТЕСҚ, ROM – Read Only Memory
Қайта программалатын тұрақты жад (Flash Memory) - өзiнiң
Ең алдымен тұрақты жадқа процессордың өз жұмысын басқару
BIOS (Basic Input/Output System – енгiзу-шығарудың базалық жүйесi)
Тұрақты СҚ-ның бiр түрi - CMOS RAM.
CMOS RAM - әрекет жылдамдығы төмен және батарейкадан
CMOS-тың құрамы BIOS-та орналасқан Setup (ағылш. Set-up –
Графикалық ақпаратты сақтау үшiн бейнежады қолданылады.
Бейнежады (VRAM) – жедел СҚ-ның бiр түрi, мұнда
Сыртқы жад.
Сыртқы жад (СЕСҚ) программалар мен мәлiметтердi ұзақ уақыт
Сыртқа жадтың құрамына мыналар кiредi:
- қатты магниттiк дискiдегi жинақтағыштар;
- иiлгiш магниттiк дискiдегi жинақтағыштар;
- компакт-дисктердегi жинақтағыштар;
- магниттiк-оптикалық компакт-дискiдегi жинақтағыштар;
-магниттiк ленталардағы (стримерлер) жинақтағыштар және т.б.
Иiлгiш магниттiк дисктегi жинақтағыштар.
Иiлгiш диск, дискета (ағылш. Floppy Disk) – ақпараттың
Дискета екi жағынан магнит тотығымен қапталған және пластик
4-сурет. Иiлгiш дискеталар.
Магниттiк ортада екiлiк ақпаратты жазу жолы магниттiк кодтау
Ақпарат секторларға бөлiнетiн концентрлiк жолдар (тректер) бойынжа жазылады.
5-сурет. Магниттiк диск бетi.
Дискетада 360 Кбайттан 2,88 Мбайтқа дейiн ақпарат сақтауға
Қазiргi кезде келесi сипаттамасы бар дискеталар кең таралды:
Дискета иiлгiш магнит дисктердегi қорлағышқа (FDD – Floppy
Жиналғыш процессор мен иiлгiш дисктер контроллер арқылы байланысқан.
Қатты дисктердегi жинақтағыштар.
Егер иiлгiш дисктер – мәлiметтерде компьютерлер арасында тасымалдау
Қатты магнит дисктердегi жинақтағыштар (ағылш. HDD – Hard
Ақпаратты – программалар мен мәлiметтердi – тұрақты сақтау
6-сурет. Корпус қақпағы алынған винчестерлiк жинақтағыш.
Дискетада сияқты, платтерлердiң бетi сақиналы концентрлiк жолдарға, ал
Платтердiң бетiнiң магниттiк қаптауының қалыңдығы бар-жоғы 1,1 мкм,
Винчестерлiк жинақтағыштардың сиымдылығы өте үлкен: жүздеген Мбайттан ондаған
Дискетадан өзгешелiгi винчестерлiк диск үздiксiз айналады.
Винчестерлiк жинақтағыш процессормен қатты диск контроллерi арқылы байланысқан.
Қазiргi кездегiбарлық жинақтағыштар олардың өнiмдiлiгiн айтарлықтай көтеретiн iшiне
Компакт-дисктердегi жинақтағыштар.
7-сурет. Компакт-диск.
CD-ROM диаметрi 12 см және қалыңдығы 1,2 мм
Диск радиусы бойымен бiр дюймде (2,54 см) ақпараты
CD-ROM артықшылықтары:
- физикалық көрсеткiштерi шағын болғанымен, CD-ROM-ның ақпарат сиымдылығы
- CD-ден ақпарат оқу винчестер жұмысының жылдамдығымен салыстырарлықтай
CD қолданыста ыңғайлы және жеңiл, ескiрмейдi;
- CD вирустармен зақымдалмайды;
- CD-дағы ақпаратты оқыстан өшiрiп алу мүмкiн емес;
- CD-де мәлiметтердi сақтау құны 1 Мбайтпен есептегенде
Магниттiк дисктерден айырмашылығы, компакт-дисктердiң көп сақина жолдары жоқ,
CD-ROM-мен жұмыс iстеу үшiн компьютерге CD-ROM жинақтағышын (CD-ROM
“0” және “1” символдары жазылған CD учаскелерi CD-ROM
Көптеген CD-ROM жинақтағыштар кәдiмгi аудио-сидилердi ойната алады. Бұл
650-700 Мбайттық арнайы CD-R дискiлерге жазу үшiн CD-RW
Уақыт өтiсiмен CD-RОМ-ның орнына цифрлiк бейне-дискiлер DVD келуi
8-сурет. DVD-RОМ-ның сыртқы көрiнiсi.
Жақын арада DVD дисктердiң сиымдылығы 48 Гбайтқа дейiн
Жазатын оптикалық және магниттiк-оптикалық жинақтағыштар.
Магниттiк-оптикалық CD-МО (Compact Disk-Magneto Optical) дисктердегi жинақтағыштар. CD-МО
Жазатын CD-R (Compact Disk-Recordable) жинақтағышы кәдiмгi компакт-дисктердi оқумен
WARM (Write And Read Many times) жинақтағышы көп
WORM (Write Once, Read Many times) жинақтағышы бiр
Сиымдылығы 100 Мбайттан 2,2 Гбайтқа дейiнгi дисктердегi ZIP
Магниттiк лентедеғы (стримердегi) жинақтағыштар және ауыстырмалы дисктердегi жинақтағыштар.
Стример (ағылш. tape streamer) – ақпараттың үлкен көлемдерiн
Стримерлер магнит ленталы кiшкене кассетаға көп ақпарат жазуға
Соңғы кездерi ауыстырмалы дисктердегi жинақтағыштар кең таралуда. Олар
4 ДК-дiң негiзгi сыртқы құрылғылары
Пернетақта компьютерге ақпарат енгiзу және басқару сигналдарын беру
Курсор – монитор экранында жанып тұратын символ, ол
Пернелiк тақтада терiлетiн символдан бiрден мониторда курсор позициясында
Қазiргi кезде QWERTY (“кверти”) реттi 101 пернесi бар
Мұндай пернетақтаның жоғарғы шетiнiң бойымен орналасқан 12 функционалдық
Пернетақта iшiне арнайы қойылған буфер бар, ол дегенiмiз
Пернетақтаның жұмысын BIOS-қа “тiгiлген” арнайы программалар, сондай-ақ пернетақта
Манипуляторлар (тышқан, джойстик және т.б.) – бұл курсорды
Тышқан алақанға сиып кететiн қорапша түрiнде болады. Тышқан
Джойстик - әдетте бұл стержень – тұтқа, оның
Трекбол – корпусының жоғарғы бөлiгiне салыған шаригi бар
Дигитайзер – дайын көрiнiстердi (сызбалар мен карталарды) сандық
Компьютер бейнежүйесi үш құрама бөлiктен тұрады:
- монитор (дисплей);
- бейнеадаптер;
- программалық қамтама (бейнежүйенiң драйверлерi).
Бейнеадаптер мониторға сәуле жарықтығын басқаратын сигналдар мен жолдық
Монитор – ақпаратты визулды көрсету құрылғысы (мәтiн, кесте,
Мониторларды басым көпшiлiгi электронды-сәулелi түтiк (ЭСТ) базасында құрылған
Дисплейдiң негiзгi элементi – электронды-сәулелi түтiк.
Оның алдыңғы көрерменге қараған жағы iшкi жағынан люминоформен
а)
9-сурет. Монитордың сыртқы кұрылысы а және электронды-сәулелi трубка
Люминофор негiзгi үш – қызыл, жасыл, көк түстердiң
Люминофор нүктелер жиынтығы үшбұрышты триадалар бойында орналасады. Триада
Пиксел орталықтары арасындағы қашықтық монитордың нүктелiк адымы деп
Түтiктiң қарама-қарсы жағында үш (негiзгi түстердiң санына қарай)
Электрондар экранға кедергiсiз жету үшiн түтiктен ауа сорылып
Экран алдында электрондар жолында маска қойылады. Маска дегенiмiз
Пушканың электронды тогының шамасын, оның салдары ретiнде, пикселдердiң
10-сурет. Электрондық шоқтың экран бойымен жүрiсi.
Колбаның электрондық пушкалар орналасқан бөлiгiне монитордың шеттетiлетiн жүйесi
Бiр секундта көрсетiлген жолдар саны жайылманың жолдық жиiлiгi
Дәстүрлi ЭСТ-мониторлармен қатар жазық сұйық кристаллды (СК) мониторлар
Сұйық кристаллдар – бұл кейбiр органикалық заттардың ерекше
СК-мониторлардың көпшiлiгi екi әйнек пластиналар арасына орналастырылған сұйық
Белсендi матрицалар (активтi матрицалар) жiптердiң орнына транзисторлардан мөлдiр
Шоғырлығы (компактность) жағынан мұндай мониторларға тең келетiнi жоқ.
Монитордың бiр түрi – сенсорлық экран. Мұнда компьютермен
Меню – монитор экранына шығарылған компьютер жұмысының түрлi
Сенсорлық экранмен оператор мен диспетчерлердiң жұмыс орындары жабдықталған,
Бейнеадаптер – бейнемәтiндердi өңдейтiн және дисплей жұмысын басқаратын
11-сурет. ASUS V8200 T5 Pure бейнеадаптерi.
Қазiргi кезде кең таралған бейнеадаптерлер – SVGA (Super
Күрделi графика мен бейне қолданылатын қосымшалардың санының өсуiмен
Графиктiк акселлераторлар (үдеткiштер) – бейнежүйенiң тиiмдiлiгiн арттыратын маманданған
Фрйм-грабберлер керектi кадрды жадына алу үшiн және соңынан
TV-тюнерлер – компьютердi теледидарға айналдыратын бейнеплаталар. TV-тюнер кез-келген
Үздiксiз қоректену көзi (ҮҚК) – компьютердi кернеудiң секiрулерiнен
Аудиоадаптер (Sound Blaster (Card) немесе дыбыстық плата) –
Аудиоадаптердiң құрамында ақпаратты өзгерткiштiң екi түрi бар:
- аналогтық-цифрлiк, ол үздiксiз (яғни аналогтық) дыбыс сигналдарын
- цифрлiк-аналогтық, сандық түрде сақталған дыбысты аналогтық сигналға
Кәсiби дыбыс платалары дыбыстың күрделi өңделуiн жүргiзуге мүмкiндiк
Дыбыс файлдарының өлшемдерi, әдетте, үлкен. Осылайша, 3 минуттық
Дыбыстық платаларды қолдану облысы – компьютер ойындары, оқытушы
Модем – компьютерлiк мәлiметтердi алыс қашықтықтарға телефон желiлерi
Компьютерден шығатын цифрлiк сигналдар тiкелей телефон желiсi арқылы
Модем компьютердiң цифрлiк сигналдарын дыбыс диапазонындағы жиiлiктегi айнымалы
12-сурет. Модемдiк байланысты жүзеге асыру схемасы.
Байланысты жүзеге асыру үшiн бiр модем басқа телефон
Модемдi басқару арнайы коммутациялық программалық қамтама ету арқылы
Модемдер сыртқы жеке құрылғы ретiнде жасалған сыртқы және
Факс – бұл көрiнiстi телефон желiсi арқылы факсимильдi
Мәлiметтердi факс сияқты алып және беретiн модемдер –
Принтерлер (баспа құрылғысы) – мәлiметтердi ЭЕМ-нан шығару құрылғысы,
Принтерлер ДК-дiң СҚ-ның ең дамыыыыған тобына жатады, оның
- түстiлiк (ақ-қара және түстi);
- символдарды қалыптастыру жолы (белгi басатын және белгi
- жұмыс iстеу принципi (матрицалық, құйылма, лазерлiк, термикалық);
- басу жолы (екпiндi, екпiнсiз) мен жолдарды қалыптастыру
- каретка кеңдiгi (кең (375-450 мм) және жiңiшке
- басу жолының ұзындығы (80 және 132-136 символ);
- символдарды теру (ASCII символдарын толық тергенге дейiн);
- басу жылдамдығы;
- шешу қабiлетi, ең қолданылмалы бiрлiк dpi (dots
Топ қатарының iшiнде нүктелердiң бiрнеше түрiн бөлуге болады;
Екпiндi принтерлердiң iшiнде жиi қолданылатындары литерлiк, шар тәрiздi,
Принтерлердегi басу символ, жол, бет сайын болуы мүмкiн.
Көптеген принтерлер графикалық ақпараттың тиiмдi шығарылуын жүзеге асыруға
Матрицалық принтерлер.
Матрицалық принтерде көрiнiс нүктелерден қалыптасады.
Матрицалық принтерлер графикалық және мәтiндiк режимде жұмыс iстей
Мәтiндiк режимде принтерге басуға тиiстi символдар коды берiледi,
Графикалық режимде принтерге көрiнiс нүктелерiнiң тiзбегi мен орын
Инелi (екпiндi) матрицалық принтерлерде нүктелердi басу қағазды бояулы
Матрицалық принтерлердiң басу сапасы сондай-ақ нүктелердi басу процесiнде
Мәтiндiк басу үшiн жалпы жағдайда басудың сапасының түрлiлiгiмен
- қаралай басылым режимi (Draft);
- типографиялыққа жақын басу режимi (NLQ – Near-Letter-Quality);
- типографиялық сапалы басу режимi (LQ – Letter-Quality);
- аса сапалы режим (SLQ – Super-Letter-Quality);
Ескерту. LQ және SLQ режимдерi тек құйылма және
Ине саны әртүрлi принтерлерде бұл режимдер әрқалай жүзеге
Матрицалық принтерлер, әдетте, бiрнеше шрифт пен олардың түрiн
Матрицалық принтер жұмысының режимiн ауыстыру программалық түрде де,
Матрицалық принтерлердiң мәтiндi Draft режимiнде басу кезiндегi жылдамдығы
Лазерлiк принтерлер.
Бұларда осындай көшiрме қолданылатын көрiнiстердi қалыптастырудың электрографикалық жолы
Лазер аса жiңiшке жарық сәулесiн жасауға қызмет етедi,
Лазерлiк принтерлер 50 нүкте/мм (1200 dpi) және 1000
МП-ге принтерлер параллельдi де, тiзбектi де порт арқылы
Көптеген жылдам әрекеттi принтерлердiң сиымдылығы бiрнеше жүз Кбайтқа
Құйылма принтерлер.
Бұл принтерлердiң басушы бастарында инелердiң орнына жiңiшке түтiк
Термопринтерлер.
Матрицалық инелi принтерлерден басқа матрицалық термопринтерлер бар. Оларды
Сканерлер.
Сканер – ЭЕМ ақпаратты тiкелей қағаз құжаттан енгiзуге
Сканерлер құжаттарды өңдеудiң электрондық жүйесiнiң маңызды түйiнi және
Сканерлер әр түрлi жәнежәне оларды бiрқатар белгiлерi бойынша
Ақ-қара сканерлер штрихтық және жартылайтондық көрiнiстердi оқи алады.
Түстi сканерлер ақ-қара және түстi түпнұсқалармен жұмыс iстейдi.
Түстi сканерлерде RGB түстi моделi қолданылады: сканерленушi кескiн
Сканерлердiң шешушi қабiлетi 75-тен 1600 dpi құрайды. Конструктивтi
Қол сканерi құрылысы жағынан ең қарапайымы: олар кескiн
Машина жадында сканермен жасалған файл биттiк карта деп
Растрлық форматта графикалық кескiн файлда көптеген нүктелердiң (нольдер
Сондай-ақ биттiк карта өзiнiң сақталуына жадтың үлкен көлемiн
Ең ыңғайлысы сканердi бейнелердi танып-бiлу жүйелерiнiң программалармен бiрге
Кейбiр OCR жүйелерiн алдын-ала тануға үйрету – сканер
Соңғы жылдары Omnifont типтi бейнелердi танудың интеллектуалдық программалары
Сканер ДК-дiң параллель порттарына қосылады.сканермен жұмыс iстеу үшiн
Қорытынды
Электрондық өнеркәсiптiң және компьютер жасаудың дамуы жылдам қарқынмен
Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi
1. Гейн А.Г., Сенокосов А.И. Информатика. - М.:
2. Кушниренко А.Г. и др. Информатика. - М.:
3. Кузнецов А.А. и др. Основы информатики. -
4. Лебедев Г.В., Кушниренко А.Г. 12 лекций по
информатики. - М.: Дрофа, 1998.
5. А.Бозенко, А.Федоров. Мультимедиа для всех, 2-е издание.
6. Леонтьев В.П. ПК: универсальный справочник пользователя Москва
7. Каталог «Весь компьютерный мир», желтоқсан 1995.
8. Прейскурант «ТелеКом Ростов» Ростов на Дону, сентябрь
9. «Домашний компьютер» журналы, тамыз 2001.
Вычислительные машины, системы и сети / Под ред.
Финансы и статистика, 1991.
11. Фигурнов В.Э. IBM PC для пользователя. М.:
12. А.Марголис. Поиск и устранение неисправностей в персональных
компьютерах. Фирма "Дианетика", 1994г.
13. Уинн Л. Рош. Библия по модернизации персонального
”Тивали-Стиль”, 1995.
14. ”HARD'n'SOFT” журналдары, 1995-97.
15. ”КомпьютерПресс” журналы, №1 1993.
16. ”КомпьютерПресс” журналы, №5 1993.
17. А.Борзенко «IBM PC: устройство, ремонт, модернизация».
18. Архитектура ПК, комплектующие, мультимедия. – Рудометов Е.,
Рудометов В. – Питер, 2000.
3
1
Қосарлы етістіктердің сөзжасам жүйесіндегі орны
Айқындауыш мүшелер
Сөйлемнің айқындауыш мүшесі
Қос сөздердің түрлері
Сөз тіркесінің ортақ басыңқы сыңары
Етістікті сөз тіркесінің байланысуы
Сөз тіркестерін оқытуда оқытудың модульді - интерактивті технологиясы арқылы оқытудың тиімділіктері
Тұрлаусыз мүшелер
Айқындауыш мүше, тыныс белгілері
Туынды сөздердің зерттелуі, қалыптасу негіздері