Толғау жыр
Толғау жанры және оның XV-XVII
Мазмұны
1-тарау. Толғау жанрының қалыптасуы, дамуы, оның
2-тарау .Толғау жанрының зерттелуі, ой-пікірлері.............................................................9-11
3-тарау. Толғау жанрының XV-XVII
Қорытынды...............................................................................................................................18
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі..........................................................................................19
1. Толғау жанрының қалыптасуы, дамуы, оның
Толғау - қазақ әдебиетінің ежелден келе
Қазақ поэзиясының алыстағы бұлақ-бастауларынан аты мәлім
Жеке авторлар творчествосының ауыз әдебиетінен ұзақ
Жалпы “толғау”сөзінің қайдан шыққандығына тоқталсақ
Түрікмендерде толқынды ”толға” дейді. Түрікмендер жырламақ,
Толғау дегеніміз қандай көркем түр? Оның
Толғау - қазақ әдебиетінде сюжетсіз поэзиялық
Толғау жанрының табиғаты З. А. Ахметовтың
Толғау - ақындық поэзиясының түр, мұнда
Толғау жанрының өлең табиғатына байланысты ерекшеліктері
Сондай-ақ толғаудың тағы бір ерекшелігі -
Жамбыл:
Жер мен суды қолға алып,
Жетісіп тұр енді елім.
Сексен бірге жеткенде
Осы менің көргенім,–
деп аяқтайды. Сөйтіп, ол екі дүниені–ескі
Толғау – мазмұн, тақырып, уақиға талдамайды,
Ақындық толғау өз тарапынан екі түрлі
Толғау өлең.
Толғау жыр.
Ақындық толғау - лирикалық өлеңде уақиғаның,
Толғау өлең- лирикалық өлеңдерге ұқсас болады.
Ал толғау жыр дастандарға поэмаларға ұқсас
Кіріспе.
Негіз
Қорытынды.
Әдетте, ақын кіріспеде тыңдаушыларына өзін
Бақытты, шаттық заманда
Домбыраны қолға алдым.
Бойым бекіп жасырып.
Бұрынғыдан оңдалдым
Аузым асқа жарымай
Тақымым атқа жарымай
Езілген кедей болғанмен,–
деп бастайды. Одан кейін қазақ
Көк майса кең дала
Төрт түлікке тұнып тұр
Егін мақтап жайқалып
Қарасаң көзді бұрып тұр
Қазақтың қара баласы
Машинаға мініп тұр
Байтақ жатқан елімнің
Берекесі кіріп тұр,–
деп қорытынды жасайды ақын. Толғаудың ерекшелігіне
Қырда жүрген қоңыр қаз,
Қыр қадірін не білсін
Қырда жүрген дуадақ
Су қадірін не білсін,–
деген жолдар мысал үшін іріктеліп алынған
Толғаудың көбінесе етістіктің шартты рай және
Жұмыс тақырыбының өзектілігі:
Толғау – қазақ әдебиетінде сюжетсіз поэзиялық
Толғау термедегі әзіл-оспаққа бара бермейді, мәнді,
Толғау жанры туралы З.А.Ахметовтің еңбегінде тереңдей
“ Толғау шындап келгенде ән емес,
Жалпы толғау қазақ халқының төл әдебиетінде
Жұмыс тақырыбының мақсаты:
Толғау жанрының қазақтың төл тарихымен біте
2. Толғау жанрының зерттелуі,ой-пікірлері.
Толғау-қазақ фольклорының дәстүрлі жанры. Ақын толғауда
“Қазақтың халық әдебиетінде көп жайылған, қалыптанған
Сондай-ақ, дәстүрлі толғау жанрын жаңғыртуда
Сол сияқты толғау жанрын жаңғыртуға, жақсартуға
Поэзияның ерекше көп таралған жауынгер жанры–толғау
Мысалы: Ж. Жантөбетов Қызылқұмның көрінісін сипаттаймын
Құйқылжыған ән салып
Сазда бұлбұл сайрап тұр
Бөдене салып бытпылдық
Шағала, қызғыш, топ-топ шіл,–
дейді.Бұл секілді олақ құрылған толғауларды басқа
Қазақ ауыз әдебиеті жанр жағынан мейлінше
Қазақ халқы, деп жазады
Батырлар жырының тууы мен ондағы негізгі
3. Толғау жанрының XV-XVII ғасырлардағы үлгілері,
Қазақ арасында кең тараған эпикалық жырлардың
Толғау Асаннан да бұрын өмір сүруі
Асан қайғының атына байланысты өлең, аңыздарды
Ал Қазтуғанның толғауларына ой жүгіртсек көлемі
Бұдырайған екі шекелі,
Мұздай үлкен көбелі
Қара ұнымы сұлтандайын жүрісті
Адырнамасы шайы жібек оққа кірісті.
Айдаса қойдың көсемі,
Сөйлесе қызыл тілдің шешені,
Ұстаса қашағанның ұзын қырығы,
Билер отты- би соңы,
Би ұлының кенжесі,
Буыршынның бұта шайнар азуы,
Бидайықтың көл шайқаған жалғызы,
Бұлт болған айды ашқан,
Мұнар болған күнді ашқан,-
деп келетін төкпе жыр үлгісіндегі толғау
Қазтуған толғауындағы “ Бұдырайған екі шекелі”
Көшпелі тұрмыстың осы бір әдемі, сұлу
Толғау жанрында ел болу мәселесінің ерлік,
Шалкиіз толғауларының негізіне- Би Темірге арналған
Шалкиіздің Темірге арнаған толғаулары Асанның осы
“Аспанды бұлт құрсайды”,- деп басталатын бірінші
Айталық, жырау Темірге:
Сен алтынсың, мен пұлмын
Сен жібексің, мен жүнмін
Сен сұлтансың, мен құлмын
Сен сұңқарсың, мен қумын
деп оның қатардағы көптің бірі екенін
Ең бастысы-ойды қарадүрсін баяндау, тоқпақтау жолымен
Шалкиіз толғауларының бір ерекшелігі –
Шалкиіз толғауларының көркемдік шеберлігі толғау
Доспамбет толғаулары жырау өмірінің белгілі бір
Доспамбеттің толғауларында лириканың өзге көп жайларымен
“Азаудың ер Доспамбет ағасы
Азаудың бір бұрышындай нарты екенІ
Хан ұлынан артық еді несібелі
Азаулыға аға болған ерлер көп еді,
Әйтсе де алмаға ат болған ерлер
Күңіреніп күн түбіне жортқанмын,–
деп жырлайды.[ 8,42-43]
Жиембет толғауының өзіндік ерекшелігі – батыр-
Ес білгеннен Есім хан,
Қолыма болдым сүйесін,
Қолтығыңа болдым демесін,
деп ханның оң қолы болғанын өзіне
XVII ғасыр толғау жанрының онан әрі
Асан қайғы, Жиембет, Доспамбет, Шалкиіз жыраулар
Толғау жанрының бойына туа біткен қасиет-
Толғау жанры өзінің әуелі бастағы сюжетсіздік
Толғаудың мазмұны жағынан есею жолдарын жинақтап
Қорытынды
Қазақ ауыз әдебиеті кез келген жанры
Курстық жұмысымды қорытындылай келе менің түйгенім,
Негізінен осы курстық жұмысымда толғаудың шығу
Менің осы курстық жұмысты жазу
мі, дұшпанға деген көзқарастары бейнеленген.
Менің жұмыс істеуде түйгенім болашақта да
Ойымды қорытындылай келе толғау жанрының бізге
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
1. М. Әуезов.
II -том. Ал., “Жазушы”,
2. Ерте дәуірдегі қазақ
3. Қазақ совет энциклопедиясы
4. А. Байтұрсынов. Әдебиет
5. Қ. Жұмалиев.
6. З. Ахметов. Өлең
7. Қ. Сыдықов. Ақын
8. М. Мағауин. Хандық
9. К. Райбаев.
10. Ө. Танабаев. “Жыраулар
1
Толғау жанры және оның XV-XVII ғасырлардағы даму сипаты
Ахмет Байтұрсынов - әдебиеттанушы
X-XIV ҒҒ Қазақстандағы тәлімдік ой-пікірлердің қалыптасуы және даму
АХМЕТ БАЙТҰРСЫНОВ (1873-1938)
Асан қайғының шығармаларының зерттелуі
Қазақ поэзиясында жырау - ақынның ерекше ежелгі түрі
Ахмет Байтұрсынов аудармалары, мысалдары, әдебиеттері
Жырау - қазақ әдебиетінің көрнекі өкілі
XIX ғасыр қазақ әдебиетіндегі жыраулық дәстүрдің көрінісі
Қазақ жеріндегі жыр айту мектептері