Ақтөбе обл
Аннотация
Менің курстық жұмысым «Нарықтық экономика жағдайындағы мемлекеттің әлеуметтік
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев 2006 жылдың 18 қаңтарында Парламент
МАЗМҰНЫ:
Кiрiспе.................................................................................................5
I Нарыққа көшу жағдайындағы әлеуметтiк
Экономикалық және әлеуметтiк процесстерге экономика-лық сипаттама
Аймақ әлеуметтiк басқарудың обьектiсi мен субьектiсi
II Аймақтағы әлеуметтiк процесстердi басқару механизмiн
Үкiметтiң әлеуметтiк саясаты және аймақтық
Оңтүстік Қазақстан облысының әлеуметтiк-экономикалық мiнездемесi....................................................................................25
Аймақтағы әлеуметтiк процесстердi басқарудың тиiмдiлiгiн бағалау
Қорытынды......................................................................................32
Қолданылған әдебиеттер.............................................................33
КІРІСПЕ
ҚР-ның тәуелсіздік алған алғашқы жылдарындағы нарықты экономикаға көшу
Қазіргі кезде 3.5 млн. астам адам әлеуметтік қамтамасыз
Әлеуметтік салаға шыққан шығыстардың серпінді өсімі, әлеуметтік реформаларды
2002 жылдан бастап, 2006 жылға жоспарланған шығыстарды қоса
Республика Өкіметі шығарып, күшіне енген «Қазақстан Республикасында
2006 жылғы мемлекет Президентінің Қазақстан халқына Жолдауында әлеуметтік
Республикадағы зейнетақы реформасы бойынша заңнама, мүгедектік, асыраушысынан айырылу
I Бөлiм .Нарыққа көшу жағдайындағы әлеуметтiк
1.1 Экономикалық және әлеуметтiк процесстерге экономикалық
Соңғы жылдары әлеуметтiк процесстерге көп көңiл бөлiнуiн қазiргi
оны басқару формасының күрделенуiмен түсiндiруге болады. Сондықтанда осы
Қазіргі заманғы экономикалық ғылым мен басқару теориясында «әлеуметтік
Бiзге белгiлi, «әлеуметтiк» ұғымы кең ұғымда «қоғамдық» деген
ҚОҒАМДЫҚ ҚАТЫНАСТАР
САЯСИ ЖАНҰЯ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ
Экономикалық және әлеуметтiк процесстердi басқарудың тиiмдiлiгi – ең
Экономикалық процесстер экономикалық қатынастармен, яғни өндiрiс, бөлу,
Бұрынғы командалық- әкімшілік жүйеде Қазақстанда материалдық игiлiктердi бөлу,
Еліміздің дамуының әр кезеңінде әлеуметтік қорғау деңгейі
Республика тұрғындарының барлық қабаттары мен топтарына кері әсерін
Қазақстанда тоқсаныншы жылдардың жартысынан басталған экономикалық жандану белсенді
Бірақ кедейліктің болуы, жұмыссыздық, халықтың қартаюы, нарықтың глобализациясы,
Экономикалық даму, бiз бiлетiндей, ол нақты бiр әлеуметтiк
« әлеуметтiк процесс кең ұғымда - бұл адам
Әлеуметтiк басқару - бұл қоғамды тәртiпке
«Егер бiз күрделi жүйелердi түсiнгiмiз келсе, әр
Қоғамның жүйелi және оның заңды түрде дамуы туралы
Осы сұрақ бойынша зерттеудiң логикасы әр
сүруiне қажеттi жағдайлар жасау үшiн
Басқа жағынан, бiзге белгiлi, адамдар арасындағы қарым-қатынастар әлеуметтiк
Алайда мұнда бiр құбылыстың екi жағы туралы сөз
Бiздiң ақиқатымызға қайтып келетiн болсақ, саясаткерлерiмiздiң адам өмiр
Сондықтан бiршама дәрежеде әлеуметтiк мақсаттарды жүзеге
байланысын анықтау қажет. Бұл жағдайда, көріп отырғанымыздай, адам
Осылайша, саяси экономияның түрлi бағытындағы жалпы классикалық тұжырымдармен
Басқару мәселесін қарастырған уақытымызда, біз экономикалық және әлеуметтік
Бұл бiзге практикадағы қоғамдық
Осы жұмыстағы «әлеуметтiк» және «экономикалық» ұғымын бөлiп қарастыру
экономикалық көрсеткiштердi жетiлдiру, оларда шаруашылық қызметтiң әлеуметтiк нәтижелерiнiң
экономикалық әдiстермен әлеуметтiк процесстерге әсер ету мүмкiндiктерiн айқындау.
Әрине әлеуметтiк тиiмдiлiк экономикалық тиiмдiлiкпен шектеле бермейдi және
Осы мәселенің шешімін табу үшін Г.Губернаяның сөзiн
Сонымен бірге еске салатыны, тек сала, кәсiпорын және
Осы жұмыстың мақсатын көп жағдайда мына анықтама жауап
Әлеуметтiк қатынастар қызметiнiң аумағы өте кең. Олар қоғамдық
Әлеуметтiк және экономикалық процесстер арасындағы тiкелей және керi
Екiншiден, тек берiлген территория аумағында ғана емес, сонымен
Әлеуметтiк және экономикалық процесстердi бөлiп қарастыру жалпы алғанда
Бiздiң алға қойған мiндетiмiз жекеленген процесстердi тек бiр
Берiлген зерттеудiң пәнi - қоғамдық
әлеуметтiк қатынастарға экономикалық, саяси, жанұя және әлеуметтiк қатынастардың
әлеуметтiк процесс кең ұғымда - бұл адам өмiрi
Әлеуметтiк және экономикалық процесстер арасындағы тiкелей және керi
Әлеуметтiк және экономикалық процесстердi бөлiп қарастыру жалпы алғанда
Аймақ әлеуметтiк басқарудың обьектiсi мен субьектiсi
Қазақстан Республикасындағы жаңа экономикакалық саяси және
Зерттеу деңгейiнде аймақты анықтап алғандықтан, ең алдымен, осы
«Аймақ» түсiнiгi кең ұғымда
И. М. Айзинова мен В. В. Пациорковскийдiң ойы
Берiлген анықтамалар әлеуметтiк феномендi түсiнудiң ақиқатына
Аймақ, бiрыңғай динамикалық құрылым ретiнде,
(әкiмшiлiк-территориалды құрылым, қоғамдық
Аймақтық басқару обьектiсiн жалпылама келесi элементтер (кiшi жүйелер)
-халық шаруашылық және әлеуметтiк комплекс (әкiмшiлiк-территориалды
Талдау көрсеткеніндей, өңірлердің әлеуметтік-экономикалық дамуындағы айырмашылық соңғы жылдары
Бұл ретте өңірлер өздерінің әлеуеті, экономикалық мамандандырылуы, әлеуметтік
Осы аймақтарда жан басына келетін жалпы өңірлік өнімнің
Астана және Алматы қалалары, Атырау және Маңғыстау облыстары
Тіпті ойдағыдай аймақтар өздерінің артықшылықтарын сауатты пайдалана білмейді.
Сондықтан Үкімет жалпы өңірлік деңгейіне , соның ішінде
Әр топ үшін индикативтік әлеуметтік – экономикалық көрсеткіштерді
II Бөлiм. Аймақтағы әлеуметтiк процесстердi басқару
2.1 Үкiметтiң әлеуметтiк саясаты және аймақтық
Экономиканы мемлекеттік басқарудың әлеуметтік бағыты басқарудың айқын түрде
Бірде-бір қазіргі заманғы мемлекет халықты әлеуметтік қамсыздандыру, жұмыспен
Сондықтан да мемлекеттің әлеуметтік процесстерге қатысуы әлеуметтік қажеттіліктерді
Мемлекеттің халықтың әл-ауқатын көтеруге бағытталған әлеуметтік саясатты құру
Жоғарыда айтылған ерекшеліктерге байланысты мемлекет, бір жағынан,
Қазақстанда нарық қатынастарына өтпелі кезеңде, мемлекет экономикалық және
халықтың әлсіз қорғалған, әлеуметтік мұқтаж топтарын мемлекеттік қолдау;
әлеуметтік жәрдемақыны енгізу;
міндетті медициналық сақтандыру жүйесін құру;
әлеуметтік сферадағы:мәдениет, білім беру, денсаулық сақтау, дене шынықтыру
тұрғын-үй реформасын жүргізу;
шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау;
әлеуметтік бағыттағы мемлекеттік мақсатты бағдарламалар құру;
әлеуметтік сақтандыру және зейнетақы жүйесін құру.
Атап өту қажет , үкімет осы аталған шаралар
Халықты әлеуметтік қорғау реформалары кедейлік мәселесін шешу
Еліміздің дамуының әр кезеңінде әлеуметтік қорғау деңгейі
Барлық ТМД елдеріндегідей 90-шы жылдардың басында Қазақстанда басталған
Қазақстанда тоқсаныншы жылдардың жартысынан басталған экономикалық жандану белсенді
Бірақ кедейліктің болуы, жұмыссыздық, халықтың қартаюы, нарықтың глобализациясы,
Қазақстанда кедейлік мәселесі нарық қатынастарына өту нәтижесінде пайда
Кедейліктің біржақты жаппай қабылданған анықтамасы жоқ, кедейліктің анықтамасында
Егер адам өз мұқтаждарын ағзаның физиологиялық талаптарының және
Кедейлікті абсолют концепциясы адамның тіршілігі үшін қажет минималды
Қазіргі кезде халықтың өмір сүру дейгейі өзгеруіне байланысты
1-кесте. Қазақстан Республикасындағы1998-2003жж. кедейлік жағдайы
1998 1999 2000 2001 2002 2003
1. Күн көріс минимумының шамасы, теңге 3336
2.Табысы күн көріс минимумынан төмен тұрғындардың үлесі,( 39,0
3. Қала 38,5 32,9 30,0 20,4 15,6 10,8
4. Ауыл 47,7 37,1 34,2 38,0 34,7 30,9
5. Азық-түлік себетінің құны, теңге 2335 2376 2805
6. Табысы азық-түлік себетінің құнынан төмен тұрғындардың үлесі,(
Дерек көзі: «Уровень жизни населения и бедность в
2-кесте
Күнелту минимумының мөлшері Соның ішінде жан басына
Азық-түлік тауарлары Азық-түлік емес тауарлары және ақылы қызмет
Алдыңғы аймен салыстырғанда 2005ж. қыркүйегіне
жан басына орташа 8736 5242
Әлеуметтік-демографиялық топтар:
Балалар, 13 жасқа дейін 7532
Жасөспірімдер, 14-17 жас
Ұлдар 10881 6529 4352
Қыздар 8337 5002 3335
18 жастан жоғары еңбекке қабілетті халық:
Ерлер 10314 6188 4126
әйелдер 8183 4910 3273
Зейнеткерлер мен қарт адамдар 8075 4845
Әдістемелік түсініктер
Күнелту минимумы – ең төменгі тұтыну себеті құнының
Номинальные денежные доходы населения Республики Казахстан во II
2006 жылдың ІІ кварталындағы республика халқының жан басына
I кварталмен салыстырғанда ағымдағы жылдың II кварталындағы
3-кесте Халықтың атаулы және нақтылы ақшалай табыстары (бағалау
Жан басына шаққандағы бір айдағы орташа атаулы
2005ж.
II кварталы 2006ж. Iкварталы
2005ж.
I кварталы 2006ж. Iкварталы 2006ж.
IІкварталы атаулы Нақ-тылы атаулы Нақтылы
Қазақстан Республикасы 14545 16488 17950
Ақмола обл. 10429 13063 13671
Ақтөбе обл. 15071 16516 18396
Алматы обл. 8963 10691 11445
Атырау обл. 35825 37167 39108
Шығыс-Казақстан обл. 12824 14667 15799
Жамбыл обл. 7980 9006 9970
Батыс-Казақстан обл. 15862 17572 18450
Қарағанды обл. 15459 18003 19232
Костанай обл. 11513 12941
Қызылорда обл. 10904 12481
Маңғыстау обл. 31739 35564
Павлодар обл. 15060 16663
Солтүстік-Қазақстан обл. 11152 13590
Оңтүстік-Қазақстан обл. 7154 8624
Астана қ. 30180 33766 38493
Алматы қ. 28688 31527 35193
Max 35825 37167 39108
Min 7154 8624 9279
Max / Min, есе 5,0 4,3
Республиканың барлық облыстарында халық табысының тұрақты өсу тенденциясы
Жан басына шаққандағы орташа ақшалай
Ең табысы төмен аймақтар санатына 2006 жылдың II
ҚР-да әлеуметтік реформаларды 2005-2007 жылдарда одан әрі тереңдету
Бірінші деңгей(базалық) - әлеуметтік жәрдемақылар, олардың ең төменгі
Екінші деңгей(міндетті) - әлеуметтік төлемдер, ол халықтың жұмыс
үшінші деңгей(қосымша) – еркін жарналар есебінен әлеуметтік төлемдерді
Қазіргі уақыттағы Қазақстандағы әлеуметтік қорғау жүйесі мемлекеттің көптеп
Әлеуметтік қорғаумен бүгінгі таңда 3,5 млн. астам адам
2004 жылы әлеуметтік қорғауға шығындар 1999 жылмен салыстырғанда
Егер өмір сапасының негізгі көрсеткіштерін салыстыратын болсақ, онда
Биылғы жылдың 1 наурызындағы Елбасының «Қазақстан өз дамуындағы
Әлеуметтік реформаларды тереңдету, әлеуметтік көмектер мен әлеуметтік қамтуға,
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев 2006 жылдың 18 қаңтарында Парламент
Тұрғын халықтың анағұрлым «осал» топтарына атаулы әлеуметтік
Әлеуметтік көмек жүйесін нарық жағдайларына сәйкес келтіру;
Әлеуметтік саладағы жаңа қызмет түрлеріне сұраныс қалыптастыру;
Осы заманғы білім беру және білікті кадрлар дайындау
Кадрларды қайта даярлау;
Тұрғын үй құрылысы мен жылжымайтын мүлік рыногын дамыту
Денсаулық сақтау саласындағы қызметті ұйымдастыруда осы заманғы қағидаттар
Қоршаған ортаны қорғау;
Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігін басқарудың халықаралық үлгі-қалыптарын енгізу.
Жоғарыда аталған басымдықтар мен бағыттардың жүзеге асырылуына толық
4-кесте. Халықаралық сарапшылардың болжамы бойынша кейбір елдердің
( Елдер ІЖӨ-ң өсуі,( ІЖӨ, млрд.долл Халықтың сатып
1. Қазақстан 8,9 64 138 4200
2. Қытай 8 2240 9480 1700
3. Пәкістан 6,5 ( ( 730
4. Өзбекстан 5,7 10 55 400
5. Үндістан ( 857 4000 700
6. Жапония 1,3 ( ( 39000
7. Малайзия ( 141 ( 5300
8. Ресей ( 854 1600 5000
9. АҚШ 2,9 13100 ( 44000
10 Норвегия ( 324 ( 70500
Сарапшылардың болжамынша , 2006 жылы Қазақстан экономикалық дамуы
Қазіргі уақытта Қазақстандағы әлеуметтік қорғау жүйесі екі негізгі
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе кедейлікті төмендету мен әлеуметтік
әлеуметтік көмектің адрестілік принципін жетілдіру, ол үшін бұл
күнкөрістің ең төменгі деңгейіндегі азық-түлік және азық-түлік емес
ең төменгі жалақы, ең төменгі зейнетақы және
өкіметтің әлеуметтік бағдарламаларының және заңнамаларының дұрыс жүзеге асырылуын
мемлекеттің 2005-2007 жылдардағы бағдарламасына сәйкес әлеуметтік қорғаудың үш
шағын және орта бизнесті дамыту арқылы халықтың жұмыспен
Халықты әлеуметтік жағынан қорғау және оларды әлеуметтік көмектермен
Оңтүстік Қазақстан облысының әлеуметтiк-экономикалық мiнездемесi.
Оңтүстік Қазақстан – Республика халқының 14(-ін құрайтын іргелі
Оңтүстік қазақстан облысы республиканың оңтүстік бөлігінде орналасқан және
Бүкіл еліміз сияқты біздің облысымыз да 2006 жылы
Кесте-5. ОҚО негізгі әлеуметтік – экономикалық индикаторлары
өлшем бірлігі 2005ж 2005ж.
желтоқсаны Өткен жылдың тиісті кезеңіне (-бен 2005ж.
Өнеркәсіп өнімінің көлемі млн. теңге 142547,6 12323,0 111,8
Жалпы ауыл шаруашылығы өнімінің көлемі (ағымдағы бағамен) млн.
Мал шаруашылығы өнімдерін өндіру
Сойылуға жіберілген мал мен құс(тірідей салмағымен) Мың тонна
Сүт Мың тонна 485,4 31,5 106,6
Жұмыртқа млн. дана 204,3 12,8 104,4
Жүн Мың тонна 5,0 - 112,0
Көліктің барлық түрімен тасылған жүк Мың тонна 63468,5
Бөлшек сауда тауар айналымының көлемі Млн. теңге 40145,5
Сыртқы сауда айналымы Соның ішінде:
Экспорт
Импорт Млн. АҚШ долл. 891,6
434,7
456,9 97,2
55,1
42,1 134,6
110,9
168,9
Негізгі капиталға инвестиция Млн. тенге 65149,3 13616,5 135,9
Тұтыну бағаларының индексі пайызбен - - 106,7
Өнеркәсіп өнімін өндірушілердің баға индексі пайызбен - -
Тіркелген жұмыссыздар саны есепті айдың соңына Мың адам
Орта есеппен жан басына шаққандағы ақшалай табыс теңге
Нақты ақшалай табыс пайызбен - - 108,3
Бір қызметкердің орташа айлық жалақысы:
Атаулы
Нақты теңге
22895
-
26111
-
115,9
108,3
Туылғандар саны Мың адам 53,9 4,5 100,7
Өлгендер саны Мың адам 14,7 1,3 106,6
Қаржыландыру көздерінің барлық есебінен іске қосылған тұрғын үйлер
Дерек көзі: ҚР-сы статистика агенттігі 2005ж
Халықтың ақшалай табысы. Алдын-ала деректер бойынша, 2005 жылдың
Ең төмен күнкөріс деңгейінің шамасы. 2005 жылдың желтоқсанында
2005 жылдың желтоқсанында 2004 жылдың желтоқсанымен салыстырғанда ең
Халықты әлеуметтік қамту. Кедейшілікті төмендету жөніндегі бағдарламаны жүзеге
Кедейшілікті төиендету және халықтың өзін-өзі еңбекпен қамту жағдайын
2005 жылы 76896 адам 580,5 млн. теңгенің атаулы
Кесте-6. 2006 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша кедейшілік
Қалалар мен аудандар Кедейшілік шегіндегі отбасылар Оның ішінде
Атаулы әлеуметтік көмек Тұрғын үй жәрдемақысы, адам
Бәйдібек 305 2122 -
Қазығұрт 424 3302 -
Мақтаарал 1053 8690 -
Ордабасы 257 1818 -
Отырар 325 2883 -
Сайрам 970 7660 -
Сарыағаш 1289 8327 -
Созақ 437 2589 -
Төлеби 422 2656 35
Түлкібас 321 2225 -
Шардара 263 1961 121
Арыс қ. 252 1649 -
Кентау қ. 1265 7673 1704
Түркістан қ. 1126 6949 440
Шымкент қ. 2891 16392 5935
Облыс бойынша 11600 76896 8239
Дерек көзі: ҚР-сы статистика агенттігі 2005ж
Қолданылған шаралардың нәтижесінде 2004 жылмен салыстырғанда кедейшілік шеңберінен
Алдыңғы бөлімде аталып кеткендей, Үкіметтің әлеуметтік саясатының
Жалғызілікті азаматтар мен қарттарға әлеуметтік көмек көрсету жұмыстару
2.3 Аймақтағы әлеуметтiк процесстердi басқарудың тиiмдiлiгiн
Халықты әлеуметтік жағынан қорғау және оларды әлеуметтік көмектермен
Мұндай жақсылықтарға біз тез үйреніп алдық. Бірақ осының
Әлемдегі нарықтық шаруашылықтың идеологы Людвиг Эрхард әлеуметтік саладағы
Осы орайда, биылғы Елбасының Жолдауындағы әлеуметтік саясат саласында
Елбасы әлеуметтік қызмет көрсету жүйесінде, соның ішінде білім
Корпоративті әлеуметтік жауапкершілік – бұл компаниялардың, кәсіпорындардың, бизнес-топтардың
Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар (ӘКК) – бұл өз қызметін өндірістен
Кесте-7 .2006-2008 жылдарға ҚР-ң әлеуметтік – экономикалық дамуының
2005 жыл Болжам
2006 ж. 2007 ж. 2008 ж.
ІЖӨ,млрд.теңге 7300 8676 9881 11272
ІЖӨ-ң өткен жылға (-н нақты өзгеруі 109,4 108,3
ІЖӨ дефляторы, ( 113,7 109,8 105,1 104,8
ІЖӨ, млрд.АҚШ долл. ресми бағам бойынша 54,9 65,3
ІЖӨ, млрд. АҚШ долл.сатыпалу қабілетінің паритеті (СҚП) бойынша
Жан басына шаққандағы ІЖӨ,АҚШ долл.ресми бағамы бойынша 3620
Жан басына шаққандағы ІЖӨ,АҚШ долл.СҚП бойынша 10385 11294
Тұтыну бағаларының индексі, (-н орташа бір жылға 7,6
Тауар экспорты, млн.АҚШ долл. 28249,0 28761,3 28616,2 29562,1
Тауар импорты, млн.АҚШ долл. 17882,5 20360,5 22147,9 24096,3
Сауда балансы, млн.АҚШ долл. 10366,6 8400,8 6468,3 5465,8
Негізгі капиталға инвестиция, өткен жылға (-н 122,1 115,0
Еңбек өнімділігінің өзгерісі, өткен жылға (-н 6,6 6,3
Әлеуметтік көрсеткіштер:
Жалақының ең төменгі мөлшері,теңге 9200 9200 9752,0 10337,0
Базалық зейнетақы төлемдерінің мөлшері 3000,0 3000,0 3000,0 3180,0
Зейнетақының ең төменгі мөлшері, теңге 6200,0 6700,0 7236,0
Күнкөріс минимумы, теңге 6014,0 7945,0 8422,0 8927,0
Орташа айлық атаулы жалақы, теңге 31808,8 36412,7 43395,5
Нақты жалақы, өткен жылға (-н 110,1 108,0 112,4
*ҚР-ң экономика және бюджеттік жоспарлау Министрлігінің болжамы.
**ҚР-ң Ұлттық банкінің болжамы.
Қорытынды
Денсаулық сақтаудағы, білім алудағы, тұрғын үй-коммуналды қызмет көрсетудегі
Халықты әлеуметтік жағынан қорғау және оларды әлеуметтік көмектермен
Халықаралық тәжірибеге қарасақ, әлеуметтік қолдауларды көп жасай бергендік
Әлемдегі нарықтық шаруашылықтың идеологы Людвиг Эрхард әлеуметтік саладағы
Осы орайда, биылғы Елбасының Жолдауындағы әлеуметтік саясат саласында
Пайдаланылған әдебиеттер:
Уровень жизни населения в Казахстане. Статистический сборник/ Агенство
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына
Социальная ответственность бизнеса и корпоративное гражданство/ Мировая экономика
Жаңа экономика, инновация және бәсекеге қабілеттілік / Егемен
Альберт Рау: СПК для местной власти – не
«Индикаторы мониторинга бедности в Республике Казахстан». ҚР статистика
БҰҰДБ есебі «Бедность в Казахстане: причины и пути
Программа дальнейшего углубления социальных реформ в РК на
Қазақстан экономикалық , әлеуметтік және саяси жедел жаңару
Әлеуметтік бюджеттің әлеуеті зор /Егемен Қазақстан . 21
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына
Қазақстанның даму қарқыны бәсеңдемейді / Егемен Қазақстан. 20
ҮЕҰ : кедейлік мәселелерін шешу./ БҰҰДБ. Алматы, 2004ж.
Райымқұлұлы С. Экономикалық теория негіздері.Шымкент,2005
Мамыров Н.Қ.,Тілеужанова М.Ә.Макроэкономика.Оқу құралы.Алматы,2001
5
Қазақстан халқының жыныстық жас құрылымы
Демографиялық процесстерді реттеу мен жоспарлау қажеттігі
Тоғызқұмалақ
Халықты сүт өнімдермен (сүтпен) қамтамасыз ету
Қазіргі таңдағы Қазақстан Республикасының көліктік жүйесінің жағдайы мен транспорттық тасымалдау қызметін зерттеу
Қазақстан Республикасының оңтүстік өңірлерінде газды пайдалану
Инвестиция-жедел экономикалық даму факторы ретінде
Шетел инвестицияларын сақтандыру
Ресей жоғарғы оқу орындарында оқыған қазақтар, олардың қоғамдық-саяси қызметі
Дзюдоның спортының пайда болу тарихы