Абай жолы эпопеясы
Мазмұны
Кіріспе......................................................................................................................3
І. Әуезов әлемі........................................................................................................5
1.1. Әуезов нәр алған тамырлар және олардың жазушы
шығармашылығындағы орны.................................................................................5
1.2. Алғаш жазған әңгімелері.....................................................................10
ІІ. М.Әузовтың - қазақ әдебиетінің классигі..................................................15
2.1. «Абай жолы» эпопеясы........................................................................15
2.2. Драмалық шығармалары......................................................................23
Қорытынды............................................................................................................30
Пайдаланылған әдебиеттер...................................................................................31
Кіріспе
Ұлтымыздың заңғар жазушысы, қазақ әдебиеті мен мәдениетінің XX ғасырдағы
Ұлы жазушы, ғалым, қоғам қайраткері М.Әуезовтің көркем мұрасы –
Егерде, ұлылықтың өзін сол адам өмір сүрген қоғамның даму
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Курстық жұмысының негізгі мақсаты –
-жазушының өмірі мен шығармашылық жолын зерттелу дәрижесін аңықтау;
-шығарманың көркемдік парасатын ашу.
І. Әуезов әлемі
1.1. Әуезов нәр алған тамырлар және олардың жазушы
шығармашылығындағы орны
Мұхтар Омарханұлы Әуезовтің өскен ортасы, ұшқан ұясы — бір
«Атамыз бізді өзінше оқытатын,- деп еске алады Мұхтар -...
1907 жылы он жасында Семейдің бес кластық училищесіне оқуға
Семинарияны бітіріп шыққаннан кейін Әуезов ең алғашқы еңбек жолын
Жазушының білім алған мемлекеттік оқу орындары мыналар: Семейдің бес
М.Әуезов үлкен өмірлік, шығармашылық жолдардан өткен жазушы. Ол жиырма
Осы пьесадан кейін он шақты жыл ішінде көптеген әңгіме,
Бүгінгі жан-жақты дамыған ұлттық театрымыздың өмірге келуі жазушы атымен
1917 жылы май айында Ералы жазығындағы Ойқұдық жайлауында Абайдың
М.Әуезов - журналист. Оның ең алғашқы публицистикалық мақаласы 1917
Сонымен қатар, М.Әуезовтің көтерген ең маңызды мәселесінің бірі —
Шыңғыс Айтматов: «Орыс мәдениетінің дамуына Пушкин қандай әсер етсе,
М. Әуезовтің «Абай» эпопеясы - «Қалың елім, қазағым, қайран
М.Әуезов Абай мұрасын зерттеуді 1918 жылдардан бастайды. Сол жылдары
М.Әуезов Ташкентте оқыған жылдары - ұлттық мәдениетіміздің дамуы үшін
М.Әуезов прозаның барлық жанрында еңбек етті. Сонымен қатар орыс
Көп ұлтты әдебиетті өркендетудегі зор еңбегі үшін Ленин орденімен,
Жас ұрпаққа саналы тәрбие беретін қаладағы байырғы оқу орны
XX ғасыр қазақ қоғамында әдебиет пен мәдениетіміздің өркендеуіне аса
Неміс ақыны Гете айтқан екен: «Ұлы адамның туған, тұрған,
«Өлді деуге сыя ма, ойлаңдаршы, өлмейтұғын артына сөз қалдырған»,-деген
Ұлттың рухани нысанасына айналған Мұхтар Омарханұлы Әуезов сияқты тұлғаның
Қазақ ұлтының рухы мен көркемдік жады және әдебиеті мен
Мұхтар Әуезовтің даналық көркем ойының мәйегінің құнары – тек
Ол шындық ұлттың рухани тарихына айналып кетті.
Сондықтан да оның өмірі мен шығармашылық жолына және көркемдік
1.2. Алғашқы жазған әңгімелері
Мұхтар Әуезов қазақ әдебиет тарихында қалыптасқан озық дәстүрлерді алға
Ұлы суреткердің шығармаларының қуатты, арналы мол саласы – оның
Әңгімеде жазушы ескі өмірдің бір елесін көрсетіп, пасық әрекеттерден
Әуезов адам бойындағы пәктік пен сұлулықты әділетсіздік пен азғындыққа
Жауыздық пен зұлымдықтың суық қолымен істелген бұл қайғылы оқиға
Жазушы келесі «Оқыған азамат» (1922) әңгімесінде өзінің азаматтық мұратын
«Оқыған азаматтың» оқиғасы нақты, шағын әрі автордың мақсаты айқын.
Оқиға қысты күні кәшәуә шанасымен Мейірханның хал үстіндегі досы
«Оқыған азаматтың» ертедегі нұсқасында оқиға үшінші жақпен баяндалып келе
Сонымен, «Оқыған азаматтағы» Мейірхан – Мұхтардың өзі, Мақсұт –
Көркем шығарманың өз заңдылығы бар, өмірдің заңдылығы тіпті басқаша.
«Қыр суреттері», «Жетім», «Кім кінәлі», «Ескілік көлеңкесінде», «Сөніп-жану», «Кінәмшіл
Әуезовтің 1920 жылдардың соңында жазған «Қараш-Қараш оқиғасы» (1927), «Қилы
«Қараш-қараш оқиғасында» ескі қазақ ауылындағы әлеуметтік қайшылық пен тартыс
Повесте қазақ малшысының жай-күйі, тұрмыс-тіршілік қалпы оның бұрынғы әңгімелерінің
Туған інісі Тектіғұлдың қиянат соққы, қорлықтан дертті болып, өмірден
Бақтұғыл – рухы биік тұлға. Жауымнан кек алуға тірек,
«Қараш-қараш оқиғасы» повесінде әлеуметтік-әділетсіздікке қарсы шыққан қайсар жігіттің образы
Повестің соңғы көрінісі – Жарасбайдың өлімі ерекше эмоциялы-психологиялық қуатқа
Иесіз тауда шарқ ұрған, арпалысқан адам жаны табиғатпен, оның
Жазушы ең алдымен сол азап өмірдің өзіндік атмосферасын дәл
«Көксерек» - жазушының жеке өз өміріндегі және өнеріндегі сандаған
«Көксерек» повесі – тақырып жағынан оқшау тұрған шығарма. Әлем
Кісі қолында өскен қасқыр күшігінің қалыптасуында қоршаған орта ықпалы
Психологиялық жағынан ол қандай қылыққа басса да сенімді: қойға
Хикаят сюжеті Құрмаш өліммен тиянақталып тұр. Шығарманың осымен бітіруге
«Ауылға әкелгенде Құрмаштың әжесі боздап келіп:
-Қуарған-ай, ненді алып ем?..Нені жазып едім? Бауырына салып өсіргеннен
Шығарманың соңғы сөйлемі. Ана кесігі-Көксеректі басқа тебуі. Жазушының гуманистік
Бейнелі ой символдық ойға, әуенді сарын үлкен идеяға ұласып,
ІІ. М.Әузовтың - қазақ әдебиетінің классигі
2.1. «Абай жолы» эпопеясы
Қазақ халқының мәдени даму тарихында жазушы, драмашы, публицист, зерттеуші,
М.Әуезов — ауыз әдебиеті мен классикалық әдебиеттің, батыс пен
Әр жазушының өзіндік бір етене тақырыбы болады. Мұхтар үшін
Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясы 20 ғасырдағы қазақ және әлем
«Абай жолы» Мұхтардың ескі сүрлеумен жүре алмай, жаңашыл жазушы
Төрт томдық романның әр кітабының құрылымы мен стилінің бірін-бірі
“Абай жолы” – қазақ совет әдебиетіндегі тұңғыш роман –
Эпопеяның желілерін тұтастырып тұрған негізгі арна – Абайдың және
Абай образы. Эпопеядағы орталық тұлға, типтік характер – Абай.
Бұл – эпопеяның жаны мен жүрегі. Абай бейнесін Әуезов
Әуезовтың өлеңінен өзге артында жартулы жазба дерек қалмаған Абай
Осылайша өзінің қан мен жанына айналдықтан да оның бас
Алғашқы кітапта адам, азамат ретінде қалыптасқан Абай кейінгі кітаптарда
Абай – кең құлашты, мол тынысты эпикалық образ. Бұл
Абай– бүкіл бір халықтың рухани адамшылық келбетін елестете алатын
Абайдың өмір өткелдерін, әлеуметтік майдандағы әр алуан күрделі істерін
Эпопеяның басында Абай өзін қоршаған дүниеге кіршіксіз сәби сезіммен,
Жас Абайдың туған дала туралы осынау уыз ұғымы өз
Өзгеріс осыдан басталады. Енді ол Құнанбай мен кұнанбайшылдар ісіне
Құнанбай болса, Абайдан өзіне ізбасар дайындамақ. Сол ойымен ол
Абайдың өз басы, ой-санасы, ұғым-нанымы, жалпы ішкі дүниесі де,
Ру аралық жанжалдар, таластар, олардың өршіп, асқынып барып ұласқан
Осы жайлардың қай-қайсысында болмасын осынау өмір қоршауына автор Абай
Құнанбайдың қанды жол қатыгездігі, одан туындайтын жолсыз жаза мен
Адамдардың ара-қатынасы ғана емес, тіпті табиғат құбылыстарының өзін Абай
Абайдың ақындық бітімі, ішкі дүниесі осылайша нәзік және терең
Бірінші кітапта Абай осылайша азамат ретінде қалыптасса, екінші кітаптан
Асылы, Абай ақындығының арғы тамыры өзінің туған топырағындағы төл
Орыс классиктерінің шыншыл дәстүрінен сусындаған Абайдың ендігі күрес жолының
Төртінші кітаптың аяғында Абай дүниеден кетеді, бірақ екінші кітаптың
Көлді теңізге қотарғандай, авторлық идеяны обьективті идеяға мұншалық шетсіз,
Құнанбай образы.
Құнанбай образының жасалу шеберлігі бүкіл дүние жүзілік әдебиет тарихында
Ол ескі өмірдің қаймағы шайқалмауын, заман тізгінін қолынан кетірмеді,
Құнанбай айла-амалы, өзгенің қолымен от көсейтіні ру басшыларын да
Құнанбай романда ірі қимыл, қайрат адамы болып көрсетіледі. Ол
Құнанбай әкімшілік – аға сұлтандық мансап-дәрежесін, ақыл-айласын өз құлқыны
Құнанбайдың алаған қолы береген де. Ол асай да біледі,
Жасы ұлғайған, қайраты мұқала бастаған, ел ішіндегі билік тізгінін
Ал, Дәркембайға ашулану тұсындағы Құнанбай кейпін суреткер асқан бір
Жазушы Құнанбайдың екі баласы Тәкежан мен Абайдың бір-біріне қарсы
Міне, жазушы Абайдың халық қамқоры екендігін, Тәкежанның жәбіршіл, жауыздығын
Құнанбай – азулы ғана емес, ақылды; шоқпар мен сойылдың
Құнанбай алыс-жұлысқа, арпалысқа ғана емес, сөзге де жүйрік, шешен;
Осылардың бәрі Құнанбайдың өз ортасынан биік, оқшау тұрған жоталы
Құнанбай жалғыз емес. Оның маңында әр рудың басы, әр
Бұл – адам адамға дос емес, қасқыр болған Құнанбай
Жалпы, XX ғасырдың соңғы елу жылындағы қазақ өмірінің көркем
2.2. Драммалық шығармалары
М.Әуезов драматургия саласында көп еңбек еткен. Мұның бірнеше себептері
Тоғыз жасынан қалада өсіп орыс театрларында болу, Европа драматургиясымен
М.Әуезов көп уақыт театрда істеген. Осы тәжірибе оған сахна
а) аңызды эпосты тарихи оқиғаны арқау еткен шығармалары: "Еңлік-Кебек",
ә) тарихи революциялық тақырыпқа жазылғандары: "Октябрь үшін", "Түнгі сарын",
б) советтік өмір кезеңдерін бейнелейтін шығармалары: "Тартыс", "Тас түлек",
в) Ұлы Отан соғысы тақырыбында арналғандары: "Намыс гвардиясы", "Қынаптан
г) фантастикалық пьесалар: "Дос-Бедел дос", "50 жыл өткен соң".
д) ақындар өмірі туралы: "Абай", "Ақан-Зайра", "Қаракөз".
е) сценарийлер: "Райхан", "Абайдың әндері", "Қалқаман-Мамыр".
Мұхтар Әуезов шығармашылығының көк қауырсын кезінде жазылып, кейін өңделіп,
"Еңлік-Кебек" пьесасының мазмұны көне – сол Әуезов туып өскен
Бұл оқиға ел аузында аңызға айналған. Аңыз, жүз он,
Осынау көне мазмұнды Мұхтар Әуезов қазақтардың сөз өнерінде бұрын-сонды
Екіншіден, суреткердің өнер жолы оның өмір жолымен тығыз байланысты
Үшіншіден, махаббат пен жауыздық – мәңгілік тақырып. Мұхтар Әуезов
Фридрих Энгельс айтқандай, шынайы өнер туындысындағы тұрлаулы идея саусақпен
Тыңдап көрелік: "Абыз. "Көкейкесті", "Көкейкесті" күй не дейсің? Уа,
Ащы зарлы Асан сен ең, алыстан сарын қосқан Нысан
Тұнығым ылай болды,
Уа, тұнығым ылай болды,
Құғынышым құмай болды.
Құтылар қайран жоқ,
Сор қамар сыңай болды.
(Асанша толғап)
Алданар жоқ, арман көп,
Кәрің қайтып күн көрер!
Жарастық жоқ, жалың жоқ,
Жарым қайтып күн көрер!
Ерім қайтып күн көрер!
Бәрінің де нәрің жоқ,
Елім қайтып күн көрер?!
Кәрі көңіл о бір зар. Күні еңкейіп көлеңке басқан
Талант құдіреті не істемейді? Тілсіз сезімге тіл де бітіреді.
Соз сиқыры, суреткерлік шеберлік күші деген – осы. Мінез
Міне, адуын, тасыр Есен: «Болды, баба! Тоқта, баба, толас
Бұл – арпы-тарпы асау, аңғал-саңғал, аңқау Есеннің Абыз сөзіне
Батыр бәсекеге түссе – жатпен түсер, егессе – жаумен
Есен бейнесі оқырманның, яқи көрерменнің көз алдында осылай беделденіп
Еңлік-қазақ әдебиетіндегі әсем әлем «Әуезов әйелдерінің» тула бойы тұңғышы.
Сонымен "Еңлік-Кебектің" мазмұны ел аузындағы аңыз болғанмен суреткердің сол
1916 жылғы оқиғаға арналған «Түнгі сарын» пьесасы да кесек
«Түңгі сарын» қазақ халқының отаршылдыққа қарсы күресіне, 1916 жылғы
Көтеріліс басшылары – жас шағы болыс қолында жалшылықта өткен
Майқан болыстың маңында – інісі әрі ізбасары Нұрқан, «Жүзтайлақ»
Бұлар біріне-бірі кереғар екі топ қана емес, бірімен-бірі ешқашан
Айталық, Жантас бір қарағанда ол он алтыншы жыл туғызған
О баста Жантас – бай ауылындағы көп жалшының бірі
Дей тұрғанмен, драматург оған бұл жолда да жасанды қызғылт
Бірақ ұйымдасқан саналы басқару орталығы жоқ, алдарына қойған айқын
Осы арпалыста Жантас оққа ұшады. Мөржан да қаза болады.
Шын мәніндегі реализмнің этетикалық принциптерінің бірі – шыңдықты статистикалық
Тәнеке – аса бедерлі бейне. Ол – өмірдің ыстық-суығын
Қысқасы, Жантас пен Тәнеке бейнелері бірін-бірі толықтырып бірі мен
Орасан шебер жасаған образ – Жүзтайлақ. Ол – әрі
Жүзтайлақ – қырық қыртыс күрделі, күшті тип. Өйткені бірі
"Түнгі сарындағы" тип пен характер жәйі осындай. Осы себептен
Қазақ драматургиясының шоқтығы биік туындыларының бірі саналатын «Қарагөз трагедиясы»
Ақыр-аяғында ақсақал кешегі күйден бүгінгі жайға көшіп: «Бүгінгі дала
Мұның бәрі, әрине, сол кездің идеологгиясына қарама-қарсы кертартпа сарын,
Әрине, кейіпкер сөзімен автор мұрасы дегендер екі бөлек нәрсе,
Әуезов «Қарагөзді» драматургияның талаптарының өзіне жауап берерлік сахналық шығарма
Ағасының немере қарындасына ғашықтық хикаясы көкейге қонымды болмаса да,
Қарагөзді қалың малға сүймейтін Наршаға ұзатуы, Сырым мен Қаракөздің
Нарша аузымен Қарагөз сырттай сипатталады. Сыпайы,сұлу мінезді, қылықты қыз.
Қарагөздің соңғы демі Сырымды көріп, Сырым атын аузына алумен
Ақырғы суретте Әуезов Қарагөз аруағын сөйлетіп, символикалық әдіс қолданылады.
«Қарагөз» трагеиясы сын ырғақты ғаламат мол үн жамырай табысып,
Қорытынды
Дүние көркем ой мәдениетінің тарихына туған халқының ой-сана, рухани
Ұлттың сананың даму тарихы мен ұлттық психологияны басты тақырыбы
Ұлттың саяси және рухани тәуелсіздігі оның өмірлік аңсары болып
Жазу – Мұхтар Әуезов үшін рухани қажеттілік, ойсоқтылықтан арылудың
Мұхтар Омарханұлы Әуезовтің өмір жолына көз салып, шығармаларын оқыған
Өлді деуге сыя ма- ойлаңдаршы,
Өлмейтұғын артына сөз қалдырған, [16, 228б.] –
деген жолдарын есіне алары сөзсіз.
Мұхтар Әуезов – қазақ ұлтының әлемдік парасат салтанаты мен
Пайдаланған әдебиеттер
Қалижанов, У «Әуезов әлемі» //М.Әуезов қоры. Ал.,2012-1б.
Жұртбай Т, «Бесігінді аяла». Ас.,2003-10б.
Қабдолов З, Таңдамалы шығармалар. Ал.,2003 445б.
Әуезов М, Оқыған азамат. «Шолпан» 1992, №2-79б.
Әуезов М, Шығармалар 1том, Ал., 1967 -241б.
Оспанов Ә. «Қараш- Қараш» қаһарманы (Рысқұл Жылқайдаров) // Жалын.-
Нұрғали Р, Әуезов және алаш. Ал.,1997 -220б.
Нұртазин Т, Сөз құдіреті. Ас.,2008 -36б.
Қирабаев,С Ұлт тәуелсіздігі және әдебиет. Ал.,2007-185б.
Нұрғали Р, Қазақ әдебиетінің алтын ғасыры. Ал., 2002-378б
Жолдасова Т. Құнанбай бейнесі: тарихи шындық пен көркем шындық
Қабдолов З, М.Әуезов. Ал.,1997-480б
Бердібай Р. Мұхтар шыңы.- Алматы: Ғылым, 1997.- 208 б.
Жұртбай Т, «Қарагөз» қалай жазылды?// «Қазақстан өнері» Ал.,1979, №10
Абай, Шығармаларының бір томдық толық жинағы. Ал.,1961 -228б
2
М.Әуезовтің «Абай жолы» роман – эпопеясы туралы
М.Әуезовтің «Абай жолы» роман – эпопеясы /жарыққа шығуы жайлы
Ұлттың ұлы жазушысы
Мұхтар Әуезовтың педагогикалық мұрасын зерттеу, оны оқу-тәрбие жұмысында қолдану
Мұхтар Әуезовтың өмірі туралы
М. Әуезовтың Абай жолы романының түстік лексикасын қазақ тілінен ағылшын тіліне аудару тәсілдері
Мұхтар омарханұлы әуезов – ұлы жазушы, қоғам қайраткері, ғұлама ғалым
Абай жолы эпопеясындағы көркем уақыт пен тарихи шындық
азушы, драмашы, публицист, зерттеуші, аудармашы әрі аса ірі қоғам қайраткері Мұхтар Омарханұлы Әуезов
Қазақ әдеби туындыларының аударылуы