Дәлелдеуші аудит
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ....................................................................................................................3
АУДИТТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ..................5
1.1. Аудиттің пайда болуы мен дамуы.................................................................5
1.2. Нарықты қатынастағы шет елдердегі аудиттің даму
ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ АУДИТ...................................................................12
2.1. Аудиттің мәні және түрлері..........................................................................12
2.2. Ішкі және сыртқы аудиттің айырмашылықтары........................................17
СЫРТҚЫ АУДИТ ЖӘНЕ ОНЫҢ СИПАТТАМАСЫ................................22
3.1. Сыртқы аудит және оның ерекшелігі..........................................................22
3.2. Сыртқы аудитті ұйымдастыру.....................................................................24
ҚОРЫТЫНДЫ.......................................................................................................27
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.....................................................29
КІРІСПЕ
Қазіргі нарық жағдайындағы экономикалық бақылаудың перспективті және тиімді
Аудиттің ақпараттық негізі бухгалтерлік есеп болып табылатындықтан, ұйымдарды
Аудит – бұл біздің еліміздегі акционерлік қоғамдардың, серіктестіктердің
Аудиторлық іс экономикалық талдау, кешенді құжаттық тексеру,
Тексеру және бақылау түсініктеріне қарағанда, аудит ұғымының аясы
Аудиторлық қызметтің мәні ұйымның активтері мен міндеттемелерін бағалау,
Бұл курстық жұмыста аудиторлық қызметтің мәні, мақсаты, шет
Тақырыптың өзектілігі аудиторлық қызметтің қаржылық есеп беруді, төлем-есептеу
Жұмыстың мақсаты – сыртқы аудитке сипаттама беру. Мақсатты
-аудиттің мәні мен қалыптасуын қарастыру;
-сыртқы аудиттің мәні мен бағыттылығының негізін ашу;
-ішкі және сыртқы аудитті салыстырып, айырмашылықтарын анықтау.
1 АУДИТТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Аудиттің пайда болуы мен дамуы
Аудит термині осыдан екі мың жыл бұрын «audio»
Америкалық бухгалтерлер ассоциациясы комитеті бухгалтерлік есептің негізгі тұжырымдамасы
Жалпы ұғымда аудит – кәсіпорында жұмыс істемейтін маманданған
Кәсіпкерліктің дамуы мен капитал өсуінің әсері;
Өзін-өзі реттеуге ұмтылатын ұйымдар санының арта түсуі;
Экономикалық тұрақтылықты, меншік иеленушілерге және кредиторларға олардың салған
Компаниялардың операциясы көп, әрі күрделі болуы мүмкін, пайдаланушылар
Қаржылық ақпаратты пайдаланушылар компанияның есептік жазбаларына әдетте қолдары
Пайдаланушылар қабылдайтын шешімнің салдары өздері үшін өте маңызды
Рухани оқу орындарында озат оқушыны аудитор (тыңдаушы) деп
Арнайы әдебиеттерде аудиттің пайда болу кезеңі өзгеше әрі
Ревизиялық қызмет Вавилон, Мысыр, Рим, Қытай және Греция
Есепті жүргізу бойынша арнайы заңнама алғаш рет Вавилон
Чжоу династиясы басқарған уақыттағы көне Қытайда (біздің дәуірімізге
Афинада біздің дәуірімізге дейінгі V ғасырда Халық жиналысы
Басқа авторлардың айтуынша, аудиттің пайда болуы арнайы ғылыми
Шаруашылық қызметтің дамуы есептің сапасы мен есеп берудің
ХІІ ғасырдан бастап Англия мен Шотландия, Италия, Франция
Аудит қалаларда елдің көзінше, яғни жария түрде –
Ірі поместьенің қаржылық басқарушының төлем шотын «аудиторлық декларацияға»
Қалалардың, фабрикалардың өсуімен және сауда-саттықтың кеңеюімен сипатталатын ХVІ-ХVІІ
Мұндай аудиторлық озық тәжірибеге қарамастан, тек ХІХ ғасырдың
Осыған байланысты солтүстік америкалық аудиттің шығу тегі «ағылшындық»
ХХ ғасырда бухгалтерлер мен аудиторлардың аса ірі трансұлттық
1.2 Нарықты қатынастағы шет елдердегі аудиттің даму жолы
Аудиттің нарықтық экономикалық елдердегі әр түрлі бизнес-құрылымының қызметін
1862 жылы қабылданған британдық компаниялар туралы заң сол
Палестинадағы бұрынға британ территориясында 1948 жылы Израиль мемлекеті
Германиядағы аудиторлық істің дамуына 1929-1933 жж. әлемдік экономикалық
Франциядағы аудиторлық қызмет 1969 жылдың 12-ші тамызындағы Декретке
1982 жылы Бүкілқытайлық халық өкілдерінің жиналысында үкіметтен аудиторлық
Бүгінгі таңда АҚШ-та 100 мыңнан көп тәуелсіз маманданған
Дамушы елдердің экономикасы нарыққа бағдарланған сайын бизнес секторларына
Аудит қызметінің жедел даму әсерінен шет елдерде ірі
Қазіргі кезде, барлық дүниежүзі елдерінің экономикасының арасындағы байланыс
2 ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ АУДИТ
2.1 Аудиттің мәні және түрлері
Аудиторлық қызметтің мәні қаржылық есеп беруді, төлем-есептеу құжаттамасын
Қаржылық есеп беру аудиттің мақсаты – аудиторға қаржылық
Нарықтық қатынастар жағдайында көптеген кәсіпорындар, банктер, сақтандыру компаниялары,
Жеке және ұжымдық меншік иелері – акционерлер, жарнашылар,
Аудиттің маңызы тиісті жақтардың мүдделеріне қол жеткізуде болып
- экономикалық субъектілердің (фирмалар,акционерлік қоғамдар);
- салық қызметі тұлғасындағы мемлекеттің;
- қаржылық есеп беруді әр түрлі пайдаланушылардың;
-аудиторлардың меншік иесі мен мемлекеттің мүдделерін қорғау, сонымен
Ішкі пайдаланушыларға (кәсіпорынның өзінің акционерлеріне, директорлар кеңесіне, қызметкерлеріне)
Аудитке деген қажеттілік меншік құқығы мен кәсіпорынды басқару
Аудитке кәсіпорын қызметін жан-жақты тексеру енеді. Сондықтан ол
Тексеруді жүзеге асыра отырып тәуелсіз аудиторлар екі негізгі
1) қаржылық есеп берудің толықтығы мен дұрыстығын дәлелдеуге
2) қаржылық есеп беру мәліметтерін есептің жалпы қабылданған
Аудиторлық қызметтің негізгі міндеті экономикалық субъектінің қаржы-шаруашылық қызметін
Сапалы тексеруді қамтамасыз ету үшін аудиторлық фирмаларға бухгалтерлік,
Аудиторлық фирмалардың маңызды міндеттерінің бірі өз қызметімен қатар
Сонымен қатар аудиторлық қызмет көрсетуді кеңейту саласында маркетингтік
1 кесте Аудиттің түрлері
Р/с
1. Ақпаратты пайдаланушыларға қатысты 1. сыртқы
2. ішкі
2. Заң талаптарына қатысты 1. міндетті
2. бастамашылық (ерікті)
3. Аудит объектілері бойынша банктік аудит
сақтандыру компаниялардың аудиті
биржалар, инвестициялық институттар мен зейнетақы қорларының аудиті
жалпы аудит
мемлекеттік аудит
4. Тағайындалуы бойынша 1.қаржылық есеп беру аудиті
2.салықтың аудиті
3.сәйкестік аудиті
4.операциялық аудит
5.арнайы ( экологиялық,
операциялық және т.б.)
5. Жүзеге асырылу мерзімі бойынша 1. бастапқы
2. келісілген
6. Тексеру сипаты бойынша 1. дәлелдеуші
2. жүйелі бағытталған
3.тәуекелдікке негізделген аудит
Ішкі аудит басқару есебінің бөлінбес және маңызды элементі
Ішкі аудиторлардың белгілі бір қызметін басшыға немесе директорлар
-активтердің жағдайын бақылау: шешім қабылдау кезінде басшылық пайдаланатын
- жүйе ішілік бақылау процедураларының орындалуын дәлелдеу;
-ішкі бақылау жүйесінің қызмет етуі мен ақпараттарды өңдеудің
- басқарушы ақпараттық жүйе беретін ақпараттардың сапасын бағалау.
Сонымен, ішкі аудит шеңберінде активтердің сақталуын жан-жақты бақылау
Сыртқы аудитті ұйымға тапсырыс беру негізінде сыртқы тәуелсіз
Сыртқы аудитті жүргізу нәтижелері тексерілетін ұйымдардағы есеп, ішкі
Заң талаптарына қатысты аудит міндетті және бастамашылық болып
міндетті;
бастамашылық» деп көрсетілген.
Міндетті аудит – тізімі заңмен белгіленген кәсіпорындардың қаржылық
Бастамашылық аудит оны жүргізу шартында көрсетілген аудиттің нақты
2 кесте Міндетті аудиттің критерийлері мен субъектілері
Р/с
1. Ұйымдастыру-құқықтық нысан Акционерлік қоғамдар
2. Экономикалық субъект қызметінің түрлері 1. Банктер
2. Несиелік серіктестіктер
3. Банктік операциялардың жекелеген
түрлерін жүзеге асыратын, өз қызметін бағалы қағаздар рыногында
2-кестенің жалғасы
4.Сақтандыру компаниялары, жинақтаушы зейнетақы қорлары, зейнетақы активтерін басқару
5. Табиғи монополия субъектілері
3. Меншік капиталдың құралу көздері Шетелдер қатысатын
Аудит объектілері бойынша: банктік аудит, сақтандыру компанияларының, биржалардың,
Тағайындалуы бойынша аудит тиісті түрлерге бөлінеді.
Қаржылық есеп беру аудиті – барлық елеулі аспектілер
Сәйкестік аудиті – бұл ұйымның шаруашылық жүйесінде
Ұйым ішінде оған қызмет көрсету ретінде жүргізілген қызметті
Ішкі аудиторлар түрлі жұмыстарды орындау үшін тартылады және
-негізін құраушы процедуралар мен нормативті актілерге сәйкестікті қадағалау;
-ішкі резервтердің пайдаланылуының тиімділігін: тиімділігі, өнімділігі және икемділігіне
Салық аудиті – бұл салықтарды төлеудің, есептеудің дұрыстығы
Арнайы аудит (экологиялық, операциялық және басқалар) – субъект
Экологиялық аудит – қоршаған ортаның нақты жағдайының басында
Операциялық аудит – басқару үшін тиімділігін, сенімділігі мен
Операциялық аудиттегі тексеру басқарудың өлшемдерін, ұйымдық құрылымын бағалауды,
Жүзеге асыру уақыты бойынша бастапқы және келісілген аудитті
Бастапқы аудит – осы клиент үшін алғашқы аудиторлық
Келісілген (қайталама) аудит – бұл жыл сайын сол
Сипаты бойынша тексерудің төмендегі түрлерін бөліп көрсетеді:
Дәлелдеуші аудит. Аудиттің мұндай кезеңі тексеруді жүргізу кезінде
Жүйелі бағытталған аудит шаруашылық операцияларды бақылайтын тұтынушы жүйесін
Тәуекелге негізделген аудит кәсіпорын жұмысы жағдайынан шығады, негізінен
2.2 Ішкі және сыртқы аудиттің айырмашылықтары
Ішкі аудит бұрын қалыптасқан ішкі бақылау жұмысының жүйесіне
Аудит қызметі қалыптасқан елдерде ішкі аудит үлкен және
шаруашылық субъектілерінің басшылары, әкімшіліктері ішкі аудит қажет деп
2) аудитор маманы мен кәсіпорын басшылары келісімшарт жасасып:
а) аудитор тобының атқаратын қызметін нақты анықтайды;
б) жұмыс атқару тәртібі, жұмыс орны, аудитордың және
тапсырушының міндеті нақты көрсетіледі;
в) аудитор тобының штаты анықталып, еңбекақы төлем сомасы
анықталады.
Ішкі аудиттің ең негізгі мақсаты – кәсіпорын шаруашылығы
Ішкі аудиттің мақсаты – кәсіпорынның экономикалық саясатының орындалуына
Ішкі аудиторлық тексерудің объектісі, қаржы ақпараты, өндіріс процесі
Ішкі аудит жалпы бақылау жоспарын жасайды, оның ішінде
Келесі ерекше мәселе, ол ішкі аудит құрамына білікті
Аудит тобының жоспары бір жылдық көлемге жасалады, ол
Ішкі және сыртқы аудиттің мақсаттарының әр түрлігіне қарамастан,
Ішкі аудиторлардың тәуелсіздігі сыртқы аудиторлардың тәуелсіздігінен өзгеше болып
Сыртқы аудит өз қызметінің барысында ішкі аудит тобы
3 кесте Ішкі және сыртқы аудиттің айырмашылықтары
Элементтері
Аудит объектісі Тапсырушы анықтайды. Нақты кәсіпорын активін тексеру,
Мақсаты Тапсырушылар басшысымен және жұмыс жоспарымен анықталады Заң
3-кестенің жалғасы
Міндет қою Бөлімшедегідей түгел кәсіпорынды басқару қажеттілігінің әкімшіліктен
Амал Жеке таңдау (немесе ішкі аудит ережелерімен анықталады)
Қызмет түрлері Атқарушы қызмет Кәсіпкерлік қызмет
Жұмысты ұйымдастыру Әкімшіліктің тапсырмасын орындау Көпшілік мақұлдаған аудит
Өзара қатынас Мекеме басшысына бағыну, оларға тәуелді болу
Заңды тұлғалар Әкімшілік мекемесінің штатындағы тәуелділер мен қызметкерлер
Біліктілік Кәсіпорын басшыларының қалауы бойынша анықталады. Тәуелсіздік. Мамандарды
Ақы төлеу Құрам кестесі бойынша еңбек ақы
Жауапкершілік Заңды тұлға алдындағы орындайтын міндеттері Аудиторлық қызмет
Әдістері Екі аудит қызметінде әдістері бірдей. Ерекшеліктері аудит
3-кестенің жалғасы
Есептеме Әкімшілік мекемесінің алдында Аудиторлық есептің қорытынды бөлігі
Ақпарат Тапсырушыға, кәсіпорын басшыларына Тапсырушыға
Келтірілген кестеден ішкі аудиттің сыртқы аудиттен ерекшелігі, ол
Сондықтан да ішкі аудиттің ерекше атқаратын қызметі, ол
3 СЫРТҚЫ АУДИТ ЖӘНЕ ОНЫҢ СИПАТТАМАСЫ
3.1 Сыртқы аудит және оның ерекшелігі
Аудиттің түрлерін зерттеудің зор әдістемелік маңызы бар. Аудиттің
Ерікті (инициативалық) аудит кәсіпорын тарапынан өз еркімен жүргізіледі.
Нарықты қатынастың даму кезеңінде жалпы аудиттің атқаратын рөлі
Жалпы аудит туралы, оның ішінде сыртқы аудит туралы
Сыртқы аудиттің объектісі – шаруашылық субъектілері. Сыртқы аудиттің
Шаруашылық субъектілеріне аудит тексеруін жүргізгенде, оның негізгі мақсаты
Сыртқы аудит қызметін атқарушылар – жеке аудиторлар және
Сыртқы аудиттер өз жұмысын сол елдегі заңды түрде
Ақпаратты басылымға шыққан фирмалар, кәсіпорындар, біріншіден, өзінің дербес
Екіншіден, басылымдағы ақпарат мәліметі бойынша сыбайлас кәсіпкерлер күдіксіз
Үшіншіден, аудит қорытындысымен шаруашылық жүргізуге кепілдік алған кәсіпорындар
Төртіншіден, қалыптасқан экономика құрылымы болған елде тиянақты нарықты
Аудиторлық тексеру жүргізбей шаруашылық субъектісі басылымға шықпайды, яғни
Сыртқы аудит өзінің жұмыс процесінде ішкі аудит жұмысының
Сыртқы аудит соңғы жылдары тек қана қаржы ақпаратын
Жоғарыда келтірілген сыртқы аудит туралы берілген түсінік негізінде
Сондықтан Қазақстан Республикасында аудит қызметі жан-жақты таратылуы қажет,
3.2 Сыртқы аудитті ұйымдастыру
Аудит жүргізу үшін шаруашылық субъектілері аудит фирмаларымен немесе
Аудитордың міндеттеме хаты өзінің тапсырушы алдындағы жазбаша түріндегі
Міндеттеме хаттың түрі және мазмұны тапсырушы талабына сәйкес
- қаржы есебін тексерудің мақсаты;
-тапсырушылардың тексеруге мәліметтердің дұрыстығына жауапкершілігі;
-аудит жұмысының көлемі, ондағы аудитордың жұмыс бабындағы
- тапсырылатын аудит есебінің, аудит қорытындысының үлгісі;
- жүргізілетін аудит жұмысының бағдарламасы;
- аудит жұмысының төлем ақысы.
Аудиторлық қызмет туралы Қазақстан Республикасы 1998 жылғы 20
Аудит келісімшартының мазмұны бірнеше бөлімнен тұрады:
Бірінші бөлімінде екі жақтың реквизиті толық көрсетіліп,
Екінші бөлімінде аудитор жауапкершілігі анықталады. Мысалы, аудит жұмысын
Үшінші бөлімінде тапсырушының міндеттері анықталады. Мысалы, аудит жұмысын
Шартта қажет болған жағдайда қосымша төлем жасау мүмкіндіктері
Аудит барысында шарттың орындалуын тоқтау, жою жағдайы кездеседі.
Сол сияқты аудитор фирмасы жағынан да әр түрлі
Аудит ұйымдары мен тапсырушылардың құқығы, міндеті, жауапкершілігі Қазақстан
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында шет ел аудит фирмаларының
ҚОРЫТЫНДЫ
Нарықтық қатынастар жағдайында көптеген кәсіпорындар, банктер, сақтандыру компаниялары,
Тексеруді жүзеге асыра отырып тәуелсіз аудиторлар екі негізгі
1) қаржылық есеп берудің толықтығы мен дұрыстығын дәлелдеуге
2) қаржылық есеп беру мәліметтерін есептің жалпы қабылданған
Аудиторлық қызметтің негізгі міндеті экономикалық субъектінің қаржы-шаруашылық қызметін
Аудиттің түрлері субъект ретінде ішкі және сыртқы аудит
Ішкі аудиторлық тексерудің объектісі, қаржы ақпараты, өндіріс процесі
Сыртқы аудиттің объектісі – шаруашылық субъектілері. Сыртқы аудиттің
Сыртқы аудит соңғы жылдары тек қана қаржы ақпаратын
Бірінші бөлімде аудиттің қалыптасуының теориялық негіздері, яғни аудиттің
Екінші бөлімде ішкі және сыртқы аудит қатынастары алдымен
Үшінші бөлімде сыртқы аудитке сипаттама берілді, яғни анықтамасы,
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қазақстан Республикасының Конституциясы, 1995 жыл 30 тамыз (2007.21.05.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, 27 желтоқсан 1997 жыл
«Аудиторлық қызмет туралы» Қазақстан Республикасы 1998 жылғы 20
Абленов, Д.О. Аудит негіздері: оқулық / Д.О. Абленов.-
Ажибаева, З.Н. Аудит: учебник / З.Н. Ажибаева.- Алматы:
Атыгаева, З.Ж. Внешний и внутренний аудит в Республике
Горемыкина, Т.К. Международные стандарты аудита: учебное пособие /
Грачева, М.Е. Международные стандарты аудита (МСА): учебное пособие
Дюсембаев, К.Ш. Аудит и анализ финансовой отчетности: учебное
Аудиторлық қызмет/ құраст.А.Құнтөлеуов, М.Әкімжанов.- Ақмола: Әлем, 1997, 5-10
Нурхалиева, Д.М. Финансовый контроль и аудит: учебное пособие
Пупко, Г.М. Аудит и ревизия: учебник / Г.М.
Рогуленко, Т.М. Аудит: учебник / Т.М. Рогуленко.- изд.с
Чечеткин, А.С. Организация учета и аудита: учебное пособие
Шарипов, А.Қ. Аудит: оқу құралы / А.Қ. Шарипов.-
АУДИТ БИЗНЕС ТИІМДІЛІГІНІҢ ФАКТОРЫ РЕТІНДЕ
АУДИТТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Аудиттің мәні, мазмұны және даму тенденциялары
Сыртқы аудитті ұйымдастыру
Аудиттің мәні, мақсаттары, міндеттері және маңызы
Аудиторлық қызметтің жалпы қабылданған стандарттары
Ұйымдағы ішкі бақылауды ұйымдастыру жолдарын қарастыру
Аудиторлық қызметтің негіздер
Аудиттің мәні мен мағынасы
Зерттелініп жатқан ұйымның міндетті аудитті жүргізудің ерекшеліктерін қарастыру