Дағдарыс түсінігі, типтері және экономикалық дағдарыс
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
І. НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ДАҒДАРЫСТЫҢ ПАЙДА БОЛУ ТАБИҒАТЫ
1.1 Дағдарыс түсінігі, типтері және экономикалық дағдарыс
1.2 Бейдағдарыстық басқаруды ұйымдастыруды концептуальды тұрғыдан
1.3 Бейдағдарыстық менеджмент: басқару құралдары мен әдістері
ІІ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БЕЙДАҒДАРЫСТЫҚ БАСҚАРУ ШАРАЛАРЫ
2.1 Дағдарыс жағдайьндағы мемлекеттік реттеудің аналитикалық
Бейдағдарыстық басқарудағы мемлекеттің рөлі
2.3 Дағдарыс жағдайындағы мемлекеттік реттеудің түрлері
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Бүгінгі таңдағы ауқымды өзгерістер кезеңі қоғам өмірінің барлық
Біздің ойымызша, нарықтық экономиканы қалыптастыру біздің Қазақстан Республикасында
«Дағдарысқа қарсы басқару» термині салыстырмалы түрде жақында пайда
етпейді. Сонда бүндай типтегі басқару уақытша мінезді немесе
Әрине, Қазақстандағы дағдарыстың өрпгуі тиімді дағдарысқа қарсы басқаруды
Объективті түрғыдан дағдарыс көптеген жағдайларды өзара байланысын сипаттайды,
Қоғам дамуының әр түрлі этапында дағдарыс қатынасына деген
К. Маркс болса қоғам дамуындағы дағдарыстың қайнар көзінің
Бірақ та, дағдарыс басталуы қандай терминді қолданумен анықталмайды,
Бүгінгі күндегі азғантай дағдарысқа қарсы басқару кітаптары мен
1 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ДАҒДАРЫСТЫҢ ПАЙДА БОЛУ ТАБИҒАТЫ
1.1 Дағдарыс түсінігі, типтері және экономикалық дағдарыс мәні
Қазіргі күнгі әдебиеттерде, әлеуметтік - экономикалық жүйенің дамуын-дағы
Кейбіреулердің айтуынша, бұл тек макроэкономикалық даму процесіне қатысты,
Мұндай ұсынымдар бір жақты және ұйымды басқаруда жағымсыз
"Дағдарыс" түсінігі "тәуекел" түсінігімен тығыз байланысты, ол өз
Әлеуметтік - экономикалық жүйенің қандайда түрі болмасын, қоғамдық
Жұмыс істеу - бұл тіршілік әрекетін ұстап тұру,
Даму - бұл ортаның өзгеруіне байланысты тіршілік әрекетін
Жұмыс істеу және даму, өте тығыз байланысты, және
1-сурет, – Ұйымдағы дағдарыс қаупінің пайда болуы
Жұмыс істеу және даму байланысы диалектикалық мінезде болады,
Сөйтіп, дамудың циклдық тенденциялары пайда болады, ал ол
Дағдарыс тек жұмыс пен даму қайшылықтарынан туындамайды, ол
Дағдарыс - бүл ұйымның қоршаған ортадағы қауіпті қайшылықтарының
Дағдарыс себептері әртүрлі болуы мүмкін. Олар объективтіге, модернизацияның
Дағдарыс себептері сыртқы және ішкі болуы мүмкін. Біріншісі
тіпті әлемдік экономиканың дамуымен, бәсекелестікпен, елдегі саяси жағдайларменде
Егер дағдарысты осындай жағдайда түсінетін болсақ, онда дағдарыс
Дағдарыс түсінігінде, тек себептері ғана үлкен мәнде емес,
2-сурет, – Дағдарыстың себептері
оның себептері және
Дағдарыс салдары тез өзгерістерге немесе жұмсақ үзақ және
Дағдарыстың әр түрлі салдары тек оның мінезімен ғана
3-сурет, - Дағдарыстың мүмкін болатын салдары
Тәжірбие көрсеткендей, дағдарыс, себеп - салдарымен де мінезімен
Дағдарыстың ортақ және локальды түрлері бар. Ортақ барлық
Дағдарыс мәселелеріне қарай макро және микро деп бөлуге
Экономикалық дағдарыс тобынан қаржы дағдарысын бөлек алып қарауға
Әлеуметтік дағдарыс әр түрлі әлеуметтік топтардың қақтығысы немесе
Дағдарыс құбылыстарының пайда болу мәні мен себептеріне, әр
Енді, экономикалык дағдарыстардың заңдылықтарын, мәнін және пайда болу
Бірінші себеп, яғни экономикалық дағдарыстардың пайда болуы, өндіріс
Капиталистікке дейінгі өндіріс әдісінде, материалдық игіліктер жеткіліксіз өндірілді.
Цикл кезеңінің кезекті
Неоклассикалық және либеральды мектеп өкілдері, экономикалық дағдарыстарды капитализм
Дағдарыстың психологиялық теориясы да бар. Й. Шумпетердің ойынша,
ақша теориясы, яғни банк несиесінің кең етек алу
жаңашалық теориясы, яғни өндірістегі негізгі жаңашальгқ еңгізу циклы
психологиялық теория, яғни пессимистік және оптимистік көзқарастағы толқынын
- жеткіліксіз тұтыну теориясы, табыстың көп бөлігін, бай
ды инвестрленгенмен салыстырғандағы цикл себептерін қарастырады. (Гопсон, Фостер,
мөлшерден тыс инвестициялау теориясы, жақтастардың айтуынша, рецессия себебі
*сүн дағы теориясы - ауа райы - өнімділік
Циклдлық пен оның себептері көзқарастарын бағалау кезінде, уақыт
Дағдарыс және жұмыссыздық проблемаларын шешудің бірден-бір құралы ретінде
Классикалық қоғамдық ұдайы өндіріс циклы төрт фазадан тұрады
4-сурет, – Экономикалық цикл
4-суретте экономикалық цикл көрсетілген. а, в және с
Бірінші фаза – дағдарыс (құлдырау). Бүл кезде өндіріс
Екінші - депрессия (стагнация). Бұл фаза (үзақтылығы -
Үшінші - жандану. Бұл қалыпқа келу фазасы. Капиталсалымдары
Төртінші – көтерілу (бум). Бұл жаңа тауарлар және
5-сурет, – Экономикалық цикл сатылары
Жаңа кезекті дағдарыстың алғашқы «серпілісі» (себебі) жиынтық сұраныстың
1-кесте, – Циклдылық түрлері мен ерекшеліктері
Циклдар типі Циклдар мерзімі Негізгі ерекшеліктері
1.Китчин
2.Жугляр циклы 7-12 ж. Инвестициялық цикл→ инфляцияның, жұмысбастылықтың,
3. Кузнец циклы 16-25 ж. Табыс→ иммиграция→ үй
4.Кондратьев циклы 40-60 ж. Техникалық прогресс, құрылымдық өзгерістер
5.Форрестор циклы 200 ж. Энергия және материалдар
6.Тоффлер циклы 1000-2000ж. Өркениеттің дамуы
Қазіргі жағдайда ғалымдар Н. Д. Кондратьевтің (1892-1938) «ұзын
Әлемдік экономиканың даму тәжірибесі көрсеткендей Кондратьевтің «ұзын толқындары»
Кондратьев идеясын, ғылымның дамуымен сәйкес көптеген ғалымдармен зерттелген.
Кейнстен кейін батыстың экономикалық ойлары, қоғамдық үдайы өндірістің
Бірақта, басқа да көзқарас бар: циклдар және дағдарыстар
Дағдарыстар жүйелі түрде (циклды), немесе кезеңді яғни белгілі
Жартылай дағдарыстың аралылықтан айырмашылығы, ол барлық эконо-миканы қамтымай,
Салалық дағдарыс халық шаруашылығының бір саласын ғана қамтиды.
Құрылымдық дағдарыс қоғамдық өндірістің пропорционалды заңының бұзылуы болып
Кезекті кезеңді дағдарыс басталар алдында, өндіріс жоғары деңгейге
1.2. Бейдағдарыстық басқаруды үйымдастыруды, концептуалды
түрғыдан қарастыру
Өндірістік - экономикалық іс-әрекетті басқару теориясында дағдарысқа қарсы
Проактивті және реактивті дағдарысқа қарсы басқару проблематикасын салыстырып
Бірақ, қарама-қайшы қарастыру көздерін, біржағынан дағдарысты болдырмаудың, екінші
Менеджмент теориясы әдебиеттерінде дағдарыстармен күресте проак-тивті әдісті енгізуді
Біздің ойымызша, проактивті дағдарысқа қарсы басқаруда объективті, теңестірілген
Дағдарысқа қарсы басқарудың проактивті әдісінің шектелуінің бірі, на-рықтық
Дағдарыс құбылыстарымен күресте реактивті және проактивті әдістерінің басым
Қазіргі күнгі баяу қүбылыс болып, әлемдік энергетикалық дағдарысты
Микроэкономиалық деңгейдегі компаниялар мен коорпациялар арасын-дағы қатынастағы дағдарысқа
Ірі компаниялардағы басқару функцияларының жоғары бөлшектенуі ме-неджмент функциясының
Дағдарысқа қарсы басқарудың проактивті концепциясын жасағанда тікелей дағдарыс
Біздің ойымызша, дағдарысқа қарсы проактивті басқаруды кешенді түрде,
Көп жағдайда, әсіресе микроэкономикалық деңгейде, дағдарыс жағдайларын алдын-алудың
Осыған ұқсас мысалды ұлттық экономикалық катынастардан келтіруге болады,
Біз ұсынған конңептуалды 6-шы суретте проактивті дағдарысқа қарсы
Дағдарысқа қарсы басқарудың бүтіндігі барлық басқару бөлімшелерінің өзара
Дағдарысқа қарсы проактивті әдісті қолдану жағдайды толықтай шеш-пейді,
егер жоғары табыс табу коммерциялық және өзге тәуелділіктермен
6-сурет, – Проактивті дағдарысқа қарсы басқаруды ұйымдастырудың концептуалды
1.3 Бейдағдарыстық менеджмент: бейдағдарыстық басқару құралдары мен әдістері
Бейдағдарыстық менеджмент батысеуропалық экономистермен "негізгі мәселе дағдарыстан шығу
Мақсатты қоюмен қатар, дағдарысқа қарсы менеджмент ұғымы өзіне
Бұл жұмыста "бейдағдарыстық менеджмент" үғымы ең кең мағынада
Өтімділік, табыс немесе айналым сияқты базисті айнымалы шамалардан
Бұған қарсы, "антиципативті дағдарысқа қарсы менеджмент" нақты іс-шараларды
"Дағдарысты жеңу конценпциясы" - нәтижесі болып дағдарысты жеңу
Ең басында, дағдарысты жену концепциясын әзірлегенге дейін, жауапты
Сақтауға бағытталған дағдарыс қатынасы. Мүнда дағдарыс қауіп немесе
Дағдарысқа қатынас - жаңаға бағытталған. Бұл жағдайда дағдарыс
Нарықтық экономика жағдайында дағдарыстьқ жағдайлар жалпы жүйеде де,
Құрылымдау жәніндегі қызметті екі түрге бөлуге болады. Стратегиялық
Қайта құрудың басты мақсаты - компанияны дағдарыстан шығару.
Компанияның құны бизнесті бағалау арқылы анықталады. Мұндай бағалаудың
Дисконтталған ақша ағымы әдісімен есептелген кәсілорынның қүнының көрсеткіші,
Дисконтталған ақша ағымы әдісімен алынған бизнес қүны көбіне
Қайта құрудың дәстүрлі міндеті - бизнес құнын максималдау
Құн қозғалысын анықтайтын инвестициялық факторларға негізгі және
айнымалы қорларға салымдарды басқаруды, капиталдың меншікті
айналымының деңгейін оңтайландыруды жатқызуға болады. Осыған
байланысты тауарлы-материалдық қорлардың
Қайта құру стратегиялары қарапайымнан күрделіге қарай қарастырылуы керек
Ауыр дағдарыс кезінде қайта күру концепциясын таңдау, біздің
Көрсеткіштің нақты мәні мен бірліктің арасындағы кері айырымы,
2 –кесте, - Кәсіпорында дағдарысты жағдайды экспрес-талдау үшін
Стратегиялық дағдарыс
Нәтижелер дағдарысы Өтімділік дағдарысы Банкроттық
Ағымдағы өтімділік коэффициенті
•
Меншік қорларымен қамтамассыз ету
•
Автономия коэффи-цинеті < 0,6
•
Ағымдағы өтімділік коэффициенті < 1,4
•
Абсолютті өтімділік коэффициенті < 0,3
•
Таза түсім коэффици-енті < !/0 Зиянның болуы
•
Кредиторлық борыш-тьщ өсуі
•
Жалпы рентабельдік көрсеткіші - төмендеу
Негізгі кррлардың ай-налымдылық көрсеткіші - төмендеу •
Сату
Кәсіпорында дағдарыстың болуын алдьш-ала түсіндіру
Кәсіпорында дағдарысты жағдайды экспресс - талдау үшін қолданылатын
Стратегиялық дағдарыс. Нәтижелер дағдарысы. ӨтімдІлік дағдарысы. Тоқыраулық (банкрот).
Ағымдағы өтімділік коэффиценті < 1,2.
Меншікті қорлармен қамтамасыз ету коэффиценті
Дағдарыстың пайда болу табиғаты
Ұлттық шаруашылықтың циклдік өсу қарқыны
Экономикалық цикл. Жұмыссыздық пен инфляция.
Дағдарыс түсінігі, типтері және экономикалық дағдарыс мәні
Ұлттық экономиканы дағдарыс кезінде тиімді әрі дұрыс басқару жолдарын ұсыну
Нарықтық экономикадағы дағдарыстың пайда болу табиғаты
Дағдарыс және оған қарсы басқару
Экономикалық теорияның пәні және зерттеу әдістері туралы
Кәсіпорынның дағдарыстан шығу жолдарын талдау
Экономикалық жүйе