Таза монополия
Мазмұны
Кіріспе...............................................................................................................
1. Бәсекенің мәні мен маңызы, оның атқаратын қызметтері................
2. Бәсекенің түрлері........................................................................................
3. Қазақстан кәсіпорындарының бәсекеге қабілеттілігі.........................
Қорытынды......................................................................................................
Қолданылған әдебиеттер...............................................................................
Кіріспе
Қазіргі нарықтық экономика күрделі құрылым –бизнестің құқықтық нормаларының
Анықтама бойынша, нарық – бұл өндіруші мен тұтынушы,
Нарықтық қатынастардың мағынасын ашатын негізгі түсінік – бәсеке
Бәсеке – шектелген экономикалық ресурстар үшін тәуелсіз экономикалық
Бәсеке – бұл бүкіл нарықтық шаруашылық жүйесінің негізі,
Бұл - қарым-қатынас, байланыс және сатып алушылардың әртүрлі
Бәсеке түсінігінің мағынасы көп. Сондықтан ол қандай
Сол сияқты нарықта баға мен сұраныс көлемін орнататын
Бәсекенің арқасында, бір жағынан, өндірістік және нарықтық қатынастардың
Компаниялар нарықта өз позицияларын жақсарту үшін бәсекелестік күресте
Бәсеке түсінігі нарықтық қатынастардың экономикалық теориясында фундаментальді болып
Нарықтық экономиканың субъекті экономикалық сәттілігі біріншіден, оның бәсекелестік
Бәсеке өндірістің шаруашылық әрекетіне ықпал жасайтын, бірақ олармен
Сондықтан мен бәсекенің не екенін, оның экономикалық ғылымдарда
1. Бәсекенің мәні мен маңызы, оның атқаратын қызметтері
Бәсеке – сирек игіліктерді қолданудың бірнеше альтернативті бағыттары
Бәсеке – заңнамалар шегінде немесе табиғи шарттарда объективті
Бәсеке жалпы қоғамның, басқару объектілері мен субъектілерінің дамуының
Бәсеке қоғам дамуының қозғаушы күші, ресурстарды үнемдеудің басты
Процестер: қоғамдық және жеке; экономикалық, құқықтық, әлеуметтік, және
«Бәсеке» түсінігінде «басқару» сөзінің құраушысы ретінде: бәсекелестік артықшылықтарды
«Бәсеке» түсінігінде «субъект» ретінде кез келген әлеуметтік, өндірістік
Субъектілердің бәсекелестік артықшылықтары мұрагерлік, конструктивті, технологиялық, ақпараттық, квалификациялық,
Заңнамалар жүйесіне бәсекелестік құқық, экономикалық құқық, азаматтық құқық,
Бәсеке әлемдік дамудың қазіргі кезеңінде қозғаушы күш ретінде
ХХІ ғасырда бұл мәселе маңызды болмақ, себебі ХХ
Интенсивтілік дәрежесіне қарай бәсеке келесідей бола алады:
тиімді – алдыңғы сегментке қарағанда берілген сегментте субъект
аз интенсивті – бәсеке субъектісінің іс-әрекеті берілген сигментте
бәсеке объектісі үшін қатал: берілген сегменттен субъект объектіні
бәсеке субъектісі үшін қатал: берілген сегменттен объект (бәсекелес)
Бәсеке – тауарды сату мен сатып алу, өндірістің
А) Нарыққа тауар әкелетін фирмалар (шаруашылық, өндірістік, сауда
Ә) Кәсіпорынның нарыққа кіруінің және одан шығуының еркіндігі;
Б) Тауарлардың көптүрлілігі (бірдей қолданыс табатын белгілі бір
В) Фирмалардың нарықтық бағаны бақылауға қатысуы.
Бәсекенің формалары:
заттай – бірдей қажеттілікті қанағаттандыратын тауардың бір ассортиментті
функционалды – алмастырушы тауарлар (объектілер) арасындағы бәсеке.
Бәсекенің әдістері:
тауардың сапасының жоғарылауының негізінде (бағалық емес);
тауардың қызмет көрсету сапасының жоғарылауының критериі негізінде;
бағаны төмендету негізінде (бағалық)
тауарды қолданушының қолданыс шығымдарының төмендеуінің негізінде;
субъектінің және объектінің барлық бәсекелестік артықшылықтарының қолдану негізінде
Бәсеке келесі деңгейлерде жүре алады:
жергілікті (топта, бөлімде, организацияда,т.б.)
аймақтық (ауданда, қалада, облыста, т.б.)
ұлттық (мемлекетте)
ұлтаралық (бірнеше мемлекетте)
глобальді (әлемдік масштабта, нақты анықталмаған мемлекеттерде).
Жалпы алып қарағанда бәсекені - өндірушілердің бір-бірімен нарықтағы
Бәсеке нарық субъектісінің тепе-теңдік құқықтағы тауарды тиімді өткізу
Бәсекенің классикалық түрін еркін, жетілген, бағалық деп атау
Классикалық (еркін) бәсекенің орнына еркін емес, жетілмеген бағалық
Ол монополиялық бәсекенің негізгі ережесін жасады және бәсеке
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін, батыстың экономикалық ойы, қазіргі
«Олар нарықты бөледі және бір-бірімен жарнама, өнім жіктеуді,
Сурет 1
Бәсекенің қызметтері
Реттеушілік Мотивациялық
қызметі
Реттеушілік қызметі. Күресте жеңуі үшін кәсіпкер тұтынушы қалайтын
Мотивация қызметі. Кәсіпкер үшін бәсеке бір уақытта тәуекелділік
сапасы бойынша жақсы өнімді ұсынатын немесе оны азырақ
Клиенттер қалауына жауап бермейтін немесе нарықтағы өзінің қарсыластарымен
Бөлу қызметі. Бәсеке тек қана жоғары өнімділікке талпынысты
Басқару қызметі. Бәсеке әрбір кәсіпорынның экономикалық күшін қадағалайды
Бәсеке аумағындағы саясат бәсеке өз қызметтерін орындай алуын
өнім мен процестерге қатысты техникалық прогрес тез енгізіледі
кәсіпорындар ауысып отыратын жағдайларға оңай бейімделеді (мысалы, тұтынушының
Бәсекенің интенсивтілігінің масштабы бәсекелестің инновацияны сәтті қолдануының арқасында
Бәсекенің мүмкін интенсивтілігі басқарушы принципіне байланысты жарыстың жақсы
Әр нарықтық экономикада бәсекелестік күреске қатысушылар еркін бәсекеге
бәсекенің сапасы;
бәсекенің болуының өзі;
баға және өнімнің сапасы бәсекенің назарында болуы керек;
ұсынылып отырған қызмет бағасы және басқа да келісімнің
құқықтық нормалармен қорғалған тауардың белгілері мен маркалары сатып
уақыт бойынша шектелген патентік қорғау (20 жыл) және
2. Бәсекенің түрлері
Нарық құрылымының басты ерекшеліктерін сипаттайтын ең басты көрсеткіштердің
Таза бәсеке кейбір біртекті тауарды өндірушілердің және берілген
Тұтынушылардың көп саны және әрқайсысы жалпы сұраныстың қомақты
Монополия кезінде көптеген тұтынушылардың жалпы сұранысын қанағаттандыра алатын
Сонымен бірге таза монополия да бар. Бұл кезде
Жоғарыда айтылған нарықтың негізгі түрлеріне толығырақ сипаттама берейік.
1. Еркін (таза) бәсеке
Таза бәсеке өзімен біртекті (стандартты) өнім сататын тәуелсіз
Осындай біртекті немесе стандартты тауар, мысалы, бидай, жүгері
Жетілген бәсеке нарығында тауарды сатушылар және сатып алушылар
Таза бәсекенің негізгі белгілерін бөліп көрсетейік:
А) айырбасқа қатысушылардың санының көп болуы – сатушылар
Б) табиғи, стандартты өнім. Бұндай талапқа тек жай
В) жаңа сатушылардың нарыққа еркін кіруі және одан
Г) айырбасқа қатысушылардың толық ақпараттың болуы. Сатып алушылар
Бұл шарттар көп жағдайда бүгінде қиын істелетін жұмыс
2. Монополия
Жетілмеген бәсекенің бір түрі – монополиялық бәсеке нарығы
Монополиялық бәсекенің негізгі сипаттамаларына келесілерді жатқызуға болады:
А) ірі емес өндірушілердің салыстырмалы көп саны;
Б) ұқсас, бірақ бірдей емес өнімдерді сату. Әр
В) жекешелеген өндірушінің нарықтық бағаға өте шектеулі бақылауы
Г) бәсекелестер арасындағы бәсекені шектеу жайлы әр түрлі
Д) Салаға жаңа өндірушілердің салыстырмалы жеңіл келу мүмкіндігі
3. Олигополия
Ірі фирмалардың салыстырмалы аз саны қатысатын нарықтар бар.
Олигополия – бұл нарықты бірдей немесе ұқсас тауар
Олигополиялық бәсекенің негізгі сипаттамаларына келесілерді жатқызуға болады:
А) бәсекелестер санының аздығы. Олардың әрқайсысы қандайда бір
Б) стандартты немесе жіктелген тауарлар ұсынуы. Өндірістік тауарлар
В) салаға жаңа кәсіпорындардың кіруінің қиындығы. Мұнда потенциалды
Г) бәсекенің болмауына немесе азаюына бағытталған келісімдердің, бірігулердің
Олигополия жағдайында бағалық та, бағалық емес те бәсеке
Сурет 2
4. Таза монополия
Таза монополияның ерекшеліктері
Бәсекелесу деген сөздің өзі экономикалық пайданы бөлу және
Таза монополия – жақын ауыстырылатыны жоқ тауардың бір
Таза монополияның негізгі сипаттамасын атап өтейік:
А) жалғыз сатушы;
Б) тауардың жіктелуі болмайды;
В) сатушы бағаға толық бақылау жасайды;
Г) салаға жаңа кәсіпорындардың кіруінің өте ауыр шарттары.
Абсолютті монополист, әрине, «баға алушы» ролінде шықпайды, ол
Осында «монополия» түсінігі тек қана таза монополия сияқты
Бәсекенің шектелуі немесе алынып тастау проблемасы көп елдерді
Жоғарыда аталған бәсекенің негізгі түрлеріне сипаттама қысқаша әрі
Кесте 1
Бәсекенің түрлері
Бәсекенің негізгі сипаттары
Бәсеке сипаты бойынша рыноктың моделі
Жетілген (еркін не таза) Жетілмеген бәсеке Таза монополия
Монополия Олигополия
Тауар өндірушілер саны Тауар өндірушілердің көптігі Тауар өндірушілердің
Өнім сипаты Бір текті өнім Әр текті
Б) жіктелген өнім Біртекті, өзін ауыстыратын ұқсас өнімнің
Мемлекеттің бақылауы болмайды толық шектеулі Біршама
Бағалық емес бәсеке болмайды жоқ сирек Кең қолданылады
3. Қазақстан кәсіпорындарының бәсекеге қабілеттілігі
Бәсекенің жоқтығы нарықтық өрістің бұзылуына және бағалар мен
Бұл тұрғыда мемлекет пен азаматтың мүдделері үйлесетінін айтқан
Бұл алдағы кезде Бүкіләлемдік сауда ұйымына өтуімізге байланысты
Президент Қазақстан нарығында бәсекелестік өрісті айтарлықтай кеңейтуге тиісті
1) Монополиясыздандыру мен шағын және орта бизнесті дамытуды
Мемлекет шағын және орта бизнестің дамуын ынталандыратын тетіктің
Осымен қатарласа бәсекелестікті арттыру мақсатында монополияға қарсы заңнаманы
2) Салықтық ынталандыру және шетелдік инвестицияларды экономиканың жаңа
Мемлекет бәсекелестік ортаны ынталандыру үшін салықтық және бюджеттік
Мысалы, бүгінде «кельт жолбарысы» деп аталатын Ирландия салықтық
3) Еңбек нарығында бәсекелестік ортаны нығайту. Еңбек нарығына
Бүгінгі таңда өңірлердің тиімді дамуы аумақтардың өндіріс әлеуеттерін
Біздің облысымыздың әлеуетін іске асырудың негізгі тетігі –
Ұлттық және өңірлік экономикада бәсекелестікке қабілетті мамандануды қалыптастыру
Стратегиялық жоспардың негізгі мақсаты – тұрақты экономикалық өсімді
Жамбыл облысында әлемдік рынокта фосфорлық шикізат, сары фосфор,
Үлесіне барлық өнеркәсіп өндірісі көлемдерінің 80%-дан астамы тиетін
Химия және қайта өңдеу салалары, оның ішінде тамақ
2006-2012 жылдары “Қазфосфат” ЖШС филиалы – минералдық тыңайтқыштар
Қаратау қаласындағы “Сары-Тас” АҚ-тың базасында инвестицияларды тарту арқылы
Тамақ өнеркәсібінде ауыл шаруашылығы шикізаттарын кластерлік әдісті қолдана
Облыстағы тау-кен өндіру өнеркәсібінің дамуы ең алдымен газ
Амангелді газ кен орнын ары қарай өңдеу облыс
Республикада өткен жылдан бері облыстың құрылыс индустриясының дамуына
Алдағы жылдары құрылыс материалдары өндірісінде облыста отандық құрылыс
Мәшине жасау саласында 2006 – 2007 жылдары Луговой
Келешекте алдыңғы қатарлы технологияларды ендіру облыстың өзінің, отандық
Облыс өнеркәсібін дамыту бойынша белгіленген іс-шараларды іске асыру
Келесі кезеңдерде (2008-2015жж.) Экономиканы кластерлендіруге және өндіріс күштерінің
Ауыл шаруашылығын дамыту жүзеге асырылып жатқан шаралардың қисынды
Орта мерзімді перспективада кластерлік әдісті қолдана отырып қосымша
Сондай-ақ ауылдық аумақтарды дамыту бағдарламасын жүзеге асыру жалғастырылады,
Елбасының “Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің
Биылғы Жолдау ірі жобаларды жүзеге асыра отырып, елімізді
Президент Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті
Премьер-Министрдің орынбасары – Экономика және бюджеттік жоспарлау министрі
Премьер-Министрдің орынбасары Мемлекет басшысының тапсырмаларын орындау мақсатында құрылған
Үкімет басшысы орынбасарының атап өткеніндей, Жолдауды іске асыру
Тұрғын үй бағдарламасының орындалу барысына, халықтың тұрғын үйге
Біз елдің бәсекелестікке қабілеттілігі туралы айтамыз. Ол адамның,
Тұрғын үй құрылысы, кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау, жұмыссыздықтың төмендеуі,
Биылғы Жолдаудың жөні бөлек.
Жөні бөлек болатыны – дәл осындай ауқымды міндет
Әлемде не көп – ел көп. Қазақстан –
Елбасы Жолдауында алға қойылған ұлы міндет – әр
Қорытынды
Бәсеке нарықтық экономиканың жақсы жұмыс істеуі үшін керекті
Монополия, мемлекет тарапынан тиісінше бақыламаса «мемлекет ішінде мемлекет»
Жалпы, бәсекеде теріс жақтарына қарағанда оң жақтары көп.
Біз ежелден бәсекеге бейім елміз. Біреудің бәйгеде аты
Ендігі бәсеке – елдік бәсеке. Қазақ енді сыртқы
Бәсекелестiк - нарықтық экономиканың қозғаушы күшi, кәсiпкерлердiң мүмкiндiгiнше
Пайдаланылған әдебиеттер:
1 Әубәкіров Я., Нәрібаев К., Есқалиев М., Жатқанбаев
Байжұмаев Е., Досқалиев С., Жәйшібеков Ж.
Экономикалық теория негіздері /Доцент Байгісиев М.
редакциясымен/. Алматы, «Санат», 1998
2 Шеденов У.Қ., Сағындықов Е.Н., Байжомартов У.С., Жүні-
сов Б.А., Комягин Б.И. Жалпы экономикалық теория /Про-
фессор Шеденов У.Қ. редакциясымен/. Алматы-Ақтөбе,2002
3 Райымқұлұлы С. Экономикалық теория негіздері.
Шымкент, ОҚМУ, 2005
4 Мамыров Н.Қ., Есенғалиева Қ.С., Тілеужанова М.Ә.
Микроэкономика. Алматы, «Экономика», 2000
5 Рузавин Г.И. Основы рыночной экономики. Москва, 1996
6 Жүнісов Б.А., Мәмбетов Ұ.Е., Байжомартов Ұ.С. Нарық-
тық экономиканың негіздері. І-бөлім. Ақтөбе,1993
7 Курс экономической теории /Профессор Чепурин М.Н.,
Профессор Кисилева Е.А. редакциясымен/. Киров,
МГИМО(У), «Аса», 2000
8 Азоев Г.Л. Конкуренция: анализ, стратегия и
практика. Москва, «Центр экономики и маркетинга»,1999
Мерзімді басылымдар:
1 Рысдаулет М. Индустриялық-инновациялық бағдарлама
бәсекелестік қабілетімізді арттырады //Егемен
Қазақстан – 2004 - №105-106
2 Бораш Қ. Кластерлер //Егемен Қазақстан – 2004
№256-257 – 2 бет
3 Жеке кәсіпкерлік: тірлік, табыс, тәуекел //Егемен
Қазақстан – 2006 - №34 – 4 бет
4 Дәулетова А. Бәсекеге қабілеттілікті арттырудың
инновациялық факторлары //Альпари – 2005 - №4 –
5 Смайыл Е. Нарықтық ортаның бәсекелестігі мен
мөлдірлігі //Егемен Қазақстан – 2006 - №104 –
6 Қазақстан Республикасының Президентінің Жолдауы
//Егемен Қазақстан – 2006 – 2 наурыз –
7 Қазақстан Республикасының ақпараттық кеңістігінің
бәсекеге қабілеттілігін дамытудың 2006-2009 жылдарға
арналған тұжырымдамасы //Егемен Қазақстан – 2006 –
22 тамыз – 2 бет
8 Садуақасов А. Бәсекеге қабілеттік – басым бағыттарға
бастайды //Ел – 2007 – 1 қаңтар
9 Интернет www.zakon.kz
Бәсекенің негізгі сипаттары
Бәсеке сипаты бойынша рыноктың моделі
Жетілген (еркін не таза) Жетілмеген бәсеке Таза монополия
Монополия Олигополия
Тауар өндірушілер саны Тауар өндірушілердің көптігі Тауар өндірушілердің
Өнім сипаты Бір текті өнім Әр текті
Б) жіктелген өнім Біртекті, өзін ауыстыратын ұқсас өнімнің
Мемлекеттің бақылауы болмайды толық шектеулі Біршама
Бағалық емес бәсеке болмайды жоқ сирек Кең қолданылады
Бәсекенің түрлері.
Аннотация.
Мен бұл курстық жұмысымда «Бәсеке, оның түрлері, қазіргі
Монополия
Бәсекенің
қызметтері
Өнімнің ерекше болуы
Ірі жалғыз фирма
Тосқауылдың көп болуы
Толық деректер
Бәсеке күресі
Монополия ұғымы және оның жетілмеген бәсекелі рыноктағы орны
Монополияға қарсы заңдар
Монополияның жалпы мәні мен түрлері
Монополиялық бәсеке нарығы және монополиялық билік
Монополия. Қазақстан Республикасындағы монополиялық реттеу
Бәсеке күрес - нарықтық экономика механизімінің басты элементі
Қазақстандағы монополист- фирма және олардың әрекеттері
Қазақстан Республикасындағы бәсекенің даму жағдайы
Жеке кәсіпорын монополиясы