Қызметтер көрсету балансы
ЖОСПАР
КІРІСПЕ 2
1. Сыртқы экономикалық қызметтің және оның даму бағытының
2. Сыртқы экономикалық кызметті реттеудің нысандары мен әдістері
3. Валюта ресурстарын қалыптастыру және пайдалану 19
4. Елдің төлем балансы 25
ПайдаланҒАН Әдебиеттер 30
КІРІСПЕ
Нарыққа көшу өзара байланыста және дүниежүзілік экономикамен бәсекелестікте
Қызметтің сыртқы экономикалық сферасы мемлекеттің, оның жеке және
1. Сыртқы экономикалық қызметтің және оның даму бағытының
Іс-әрекет етудің айрықша нысаны ретіндегі сыртқы экономикалық қызметтің
Халықаралық байланыстарды дамытудағы қаржының рөлі үш бағыт бойынша
қаржы көздерін іздестіру және халықаралық ынтымақтастықтың әр түрлі
халықаралық ықпалдастық процестерді реттеу;
халықаралық қатынастардың әрбір түрін және бұл қатынастардың тікелей
Дамудың қазіргі кезеңінде сыртқы экономикалық байланыстарға мыналар жатады:
сыртқы сауда;
шетелдік инвестициялау: бірлескен кәсіпкерлік, соның ішінде заңи тұлғалардың
концессиялар — елдің аумағында шаруашылық және өзге қызметті
Қазақстан Республикасының халықаралық қаржы-кредит ұйымдарына қатысуы; сыртқы экономикалық
ғылым, техника, мәдениет, туризм салаларындағы ынтымақтастық;
шет елдерде елшіліктерді, консулдықтарды және басқа қызметкерлерді үстау
Сыртқы экономикалық қызметке сонымен бірге шетелдік активтерге: бағалы
Арнаулы (еркін) экономикалық аймақтарды — айрықша құқықтық және
Аталған сыртқы экономикалық байланыстарды дамыту республиканың шетелдермен валюта-қаржы,
Сыртқы cayдa экспорт пен импортты қамтиды. Өндірістің қазіргі
Сонымен бірге кәзіргі кезде өндірістің қалыптасқан құрылымына байланысты
Қаржы практикасында экспорттың бюджеттік тиімділігі — валюталық түсім-ақша
Валюталық түсім-ақша Ұлттық банктің бағамымен теңгеге қайта саналады.
Импортта негізгі баптар машиналар, құрал-жабдық, көлік құралдары, приборлар
Макроэкономикалық теорияға сәйкес экспорттың импорттан асып түсуі таза
Экспорт-импорт операцияларын жүргізуде республиканың негізгі әріптестері жақын шетелдер,
Сыртқы экономикалық қызметтің маңызды аспектісі - шетел инвесторларының
Шетел капиталы елге кредит, дамуға ресми көмек, инвестициялар
Инвестициялардың екі түрі болады: тура және портфелдік. Тура
Шетелдік инвестицияларды тарту үшін қажетті жағдайлар жасалуы тиіс:
шетелдік инвесторлардың қызметімен байланысты әкімшілік рәсімдерді ықшамдау: жұмыс
елдің ұлттық мүдделері үшін қызмет түрлеріндегі басымды салық
жерді, жылжымайтын дүние-мүлікті пайдалану құқығын қамтасасыз ету, қызметкерлерді
пайда өкетіліміне үкімет кепілдіктерін немесе оны қайта капиталдандырудың
Жаңа қоғам өзінің соны өзгерістерін бірге ала келетіні
Қазақстанда нарықтық реформаларды табысты жүзеге асыру үшін Бүкіл
Туризм әлемнің көптеген елдерінде экономика мен қоршаған ортаға
Ел экономикасын дамытуға үлес қосуға тиіс туризмді өркендету
Соңғы кездері шетелден келетін туристерді ынталандыру жөніндегі бірқатар
Сонымен қатар, бүгінгі таңда республикада туристік саланы дамытудың
Шет елдерде елшіліктерді, консулдықтарды және басқа қызметкерлерді ұстауды
Тәуелсіз даму жылдарында еліміздің сыртқы саясатын белгілейтін Президенттің
Сыртқы экономикалық қызметті дамытудың негізі көптеген шаруашылық заңдарында
Сыртқы экономикалық қызметті жетілдірудің негізіне сыртқы рынокта республика
Компаниялардың, фирмалардың, ұйымдардың, банктердің сыртқы экономикалық кепілдіктерін сақтандырудың
Дамудың бағдарламаларына сәйкес сыртқы экономикалық саясат сыртқы экономикалық
ТМД елдерімен сыртқы экономикалық қатынастар бөлігінде стратегиялық курс
Сыртқы экономикалық қызмет қалыпты жүзеге асырылуы үшін дамыған
Қазақстан Республикасының Үкіметі, Ұлттық банкі, Қаржы министрлігі заңдарға
2. Сыртқы экономикалық кызметті реттеудің нысандары мен әдістері
Сыртқы экономикалық қызметті мемлекеттік реттеу әр түрлі нысандар
1) сыртқы экономикалық қызметті қаржыландыру;
2) салық салу;
3) инвестициялау;
4) сыртқы қарыз алу;
5) сыртқы берешек
6) экспортты қаражаттандыру
Реттеу әдістері көрсетілген нысандарға сай келеді және тура,
Тура әдістерге реттеудің әкімшілік нысандары: лицензиялар мен квоталар
Реттеменің жанама немесе экономикалық әдістері неғұрлым пәрменді және
Валюта бағамы немесе басқа елдің валютасының ақша бірлігінде
Мемлекеттің валюта бағамдарының жүйесі икемді (құбылмалы) немесе тіркелген
Икемді бағамдар жүйесі кезінде айырбас валюталардың сұранымы мен
1 кесте. Валюта бағамдары өзгерісінің экспорт пен
импорттың көлеміне әсері (шетелдік ақша өлшемдерінде —
шетелдік ақша өлш. және ұлттық ақша өлшемінде —
өлш.)
КӨРСЕТКІШТЕР Бағамдар нұсқалары
1-қалыпты 2-төмен-детілген 3-көтеріңкі
1 2 3 4
Бағамдардың арақатынасы (шет. ақша өлш.: ұлт. ақша өлш.)
Ақшаның бастапқы сомасы (мың ұлт. өлщ.)
А. Тіркелген бағамдар
Экспорт
Алынған экспорттық түсім-ақша (мың шет. ақша өлш.)
Белгіленген бағам бойынша қайта санал-ған экспорттық түсім-ақша (мың
Валюталардың қалыпты бағамының шарт-тарынан ауытқу (мың ұлт. өлш.)
Импорт
1. Отандық импортшы үшін:
Шетелдік валютаға қайта саналған ақшаның сомасы (импорт кұны,
Ішкі рыноктағы сатудың көлемі (рыноктық шарттар бойынша мың
Валюталардың қалыпты бағамының шарт-тарынан ауытқу (мың. ұлт. өлш.)
2. Шетелдік импортшы үшін:
Жеткізілім көлемі (мың. шет. өлш.)
Өткізуден алынған табыс (мың үлт. өлш.)
Шетелдік валютаға қайта саналған өткізуден алынған табыс (мың
Б. Икемді бағамдар
Экспорт
Жеткізілім көлемі (мың ұлт. өлш.) Шетел рыноктарында сату
Еркін бағам бойынша ұлт. өлш. қайта саналған өткізуден
Импорт
1. Отандық импортшы үшін: Валютаға қайта саналған қаражаттардың
Ішкі рыноктағы сатудың көлемі (мың ұлт. өлш.)
2. Шетелдік импортшы үшін: Шетелдік өлшемдегі жеткізілім көлемі
Өткізуден алынған табыс (мың шет. өлш.)
Валютаға қайта саналған өткізуден алынған түсім-ақша (мың шет.
1:150 10000
100
1500
-
66,7
10000
-
100
1500
100
-
10000
66,7
10000
66,7
10000
100
1500
100
1:140
100
1400
-100
71,4
10710
710
100
1500
107,1
7,1
10000
71,4
10000
71,4
10000
100
1400
100
1:180
100
1600
100
62,5
93,75
-625
100
15000
93,7
-6,3
10000
62,5
1000
62,5
1000
100
1600
100
Импорт кезінде (шетелдік импортшы үшін) шетел валютасы бағамының
Отандық импортшылар үшін бағамдардың ауытқулары шетел тауарларын сатып
Сөйтіп, валюта бағамы экспорт пен импорттың көлеміне әсер
Дағдарысты ахуалдар кезінде: өндірістің едәуір құлдырауы мен қанағаттанғысыз
Салықтар сыртқы экономикалық қатынастардың маңызды реттегіші болып табылады;
Көптеген мемлекеттерде экспорт пен импортты кедендік-тарифтік реттеу жүргізіледі.
Кеден кодексі кеден аумағының, кеден баждарының және кеден
Кеден тарифі ішкі рыноктағы шетелдік бәсекені реттейді. Кеден
Кеден ісін жүзеге асыру кезінде кеден органдары алатын,
1996 жылға дейін Қазақстанда экспорттық баждар жұмыс істеді.
Экспорттық кеден баждарының экономикалық мәні — абсолюттік рента.
2 кесте. Кеден баждарының түрлері
Алу әдісі бойынша
Салық салу обьектісі бойынша
Сипаты бойынша
Шығу тегі бойынша
Мөлшерлемелердің типтері бойынша
Есептеп шығару әдісі бойынша Айрықшалықты
Импорттық
Маусымдық
Дербес
Тұрақты
Атаулы
(номиналдық) Адвалорлық
Экспорттык
Демпингке қарсы
Конвенциялық
Ауыспалы
Тиімді
Құрамдастырылған
Транзиттік
Өтемдік
П ұрсаттылықты
-
-
Сыртқы сауданы мемлекеттік реттеу жүйесін жетілдіру, елдің импорттық
Тауардың кедендік құны — кеден шекарасын кесіп өткен
Импорттық кеден баждарының жүйесі ұлттық өндірісті шетелдік өнім
Қазақстанның кеден шекарасы арқылы тауарлар алып өткен кезде
кеден ресімдеуі үшін кеден алымы;
тауарларды сақтау үшін кеден алымы;
кедендік ілесіп алып жүру үшін кеден алымы;
Қазақстан Республикасы кеден органдарының лицензия беру алымы;
кеден ресімдеуі жөніндегі маманның біліктілік аттестатын беру алымы;
алдын ала шешім үшін төлемдер және т.б.
Қаржы министрлігі мен оның Кедендік бақылау комитеті кеден
ТМД мемлекетінде өнім жекізілімі үшін кеден баждарын төлеу
3. Валюта ресурстарын қалыптастыру және пайдалану
Қазақстан Республикасының халықаралық экономикалық қатынастарын дамытуда орталықтандырылған валюта
Мемлекеттің, мемлекеттік емес сектордың валюта ресурстары валюталық операциялар
Валюталық операциялар ағымдағы және капитал қозғалысына байланысты операцияларға
Ағымдағы операцияларға мыналар жатады:
тауарлар мен қызметтерге төлем мерзімі ұзартылмаған есеп айырысуларды
экспорт-импорт мәмілелері бойынша 180 күннен аспайтын мерзімге кредит
180 күннен аспайтын мерзімге кредиттер беру және кредиттер
депозиттер, инвестициялар, қарыз және өзге де операциялар бойынша
сауда түріне жатпайтын ақша аударымдары, оған қоса гранттар,
Капитал қозғалысына байланысты операциялар мыналарды қамтиды:
инвестициялар;
жылжымайтын мүліктің мүліктік және басқа да құқықтарына төленетін
180 күннен астам мерзімге экспорттық-импорттық мәмілелер бойынша кредит
Валюталық операциялар: экспорт, импорт, қызметтер көрсету, капиталды инвестициялау,
Елдегі пайдаланылатын барлық валюталық ресурстардың түсу көздері болуы
Валюталық ресурстар қаржы ресурстарының құрамды бөлігі болып табылады
Мемлекеттік валюта ресурстары мыналардың есебінен қалыптасады:
экономиканың мемлекеттік секторының – кәсіпорындардың, ұйымдардың, компаниялардың, фирмалардың,
тауарлар мен жүктердің кеден шекарасы арқылы қозғалысы жөніндегі
келісімшарттардың, мәмілелердің, контракттардың шетелдік қатынасушылары төлейтін салықтардан, бонустардан,
валюталық заңды бұзғаны үшін шетелдік валютада төленген айыппұлдар
шетел банктеріне және басқа қаржы ұйымдарына депозит-терді орналастырудан
шетел мемлекетгерінің, банктерінің, халықаралық және мемлекетаралық қаржы ұйымдарының
валютадағы гранттар мен тегін көмек түріндегі түсімдерден.
Валюталық ресурстар көбінесе мемлекеттің қарамағына шоғырландырылады. Басым мәселелерді
Мемлекеттің валюта ресурстары былайша пайдаланылады:
1) Ұлттық банк: «валюталық басқыншылықтарды» — елдегі
2) Қаржы министірлігі: қарыздар туралы келісімшартпен белгіленген
3) Үкімет органдары: мемлекеттік қажеттерді — тауарлар мен
4) Басқарудың жергілікті органдары - коммуналдық шаруашылықтың,
Меншіктің барлық нысандары компанияларының, фирмаларының және ұйымдарының валюта
Экспорттык, өнім өндірмейтін шаруашылық жургізуші субъектілер және валютаға
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің валюта ресурстарын қалыптастырудың келесі көзі
Үлестік негіздерде әрекет ететін шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін
Валюта қаражаттары түсімдерінің мүмкін болатын көзі келісімшарттарды, арбитраж
Қайта бөлу ретіндегі валюта қаражаттары басқарудың жоғарғы буыны
Валюта ресурстарының аталған көздерінің қаражаттары жиынтығында шаруашылық жүргізуші
дүниежүзілік рыноктарда жұмыс істейтін компаниялардың, фирмалардың экспорттық әлуетін
импортты алмастыратын өнім өндіруді ұйымдастыру немесе мұндай өнімнің
валюталық кредиттерді және оларды пайдаланғаны үшін пайыздар өтеу;
мамандандырылған сыртқы экономикалық ұйымдарға сыртқы рыноктерде операциялар жасауға
капиталға қатысу ретінде шетелдік компаниялардың, фирмалардың қаржы және
сыртқы экономикалық міндеттемелер бойынша келісімдердің шарттарын бұзғаны үшін
ішкі қажеттіліктерді қамтамсыз ету үшін ұлттық валютаны сатып
ұйым ұжымдарының қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін тұтыну және мәдени-тұрмыстық
Иегерлердің немесе құрылтайшылардың қарап шешуі бойынша қаржы ресурстарының
Заңи тұлғалар өздеріне қарасты валюта қорларын дамудың: өндірістік
4. Елдің төлем балансы
Кез келген елдің дүниежүзінің басқа елдерімен экономикалық байланыстары
3 кесте. Қазақстан республикасының жиынтық төлем балансы
КӨРСЕКІШТЕР Кредит Дебет Нетго
1 2 3 4
А. АҒЫМДАҒЫ ШОТ
Сауда балансы
Экспорт
Импорт
Қызметтер көрсету балансы
Эксторт
Импорт
Табыстар балансы
Тартылған қарыздар мен кредиттер
бойынша сыйақы толеу
Тура инвесторлардың табыстары
Резерізтер бойынша сыйақы
Ұлттық қордың активтері бойынша
сыйақы Басқадайы (нетто) Ағымдағы
трансферттер
В. КАПИТАЛМЕН ЖӘНЕ ҚАРЖЫМЕН ЖАСАЛАТЫН ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ ШОТЫ
Капиталмен жасалатын операциялардың шоты соның ішінде мигранттардың
Қаржы шоты
Тура инізестициялар
Қаржыландыру (нетто-игерілгені)
Өтелгені
Портфелді инвестициялар
оның ішінде Үкіметтің еуробондары
Туынды қаржы кұралдары (нетто)
Басқа орта-және ұзақ мерзімді инвестициялар
Сауда кредиттері
Үкімет кепілдендірген кредиттер
қаржыландыру (игеру)
борышты өтеу (есептеу)
Басқалары (нетто)
Қарыздар
ҚР-сы Үкіметінің тартқан қарыздары қаржыландыру (игеру)
борышты өтеу (есептеу)
Басқалары (нетто)
Басқадайы (нетто)
Басқадай қысқа мерзімді капитал С.ҚАТЕЛЕР МЕН РҰҚСАТНАМАЛАР D.ЖАЛПЫ
Е.КАРЖЫЛАНДЫРУ
Ұлттық банктің резервтік активтері
ХВҚ кредиті
Дерек көзі: Қазақстанның Ұлттық банкі.
Ағымдағы шот мыналарды қамтып көрсетеді: тауарлармен жасалынатын операцияларды
Капиталмен және қаржылармен жасалынатын операциялардың шоттары тура шетелдік
Ағымдағы операциялар шоты және капиталмен жасалатын шот өзара
Резервтік активтердің жайғасымы монетарлық алтынды, қарыз алудың арнаулы
Қателер мен рұқсатнамалар "көлеңкелі бизнесті" қоса алғанда, бейрезиденттермен
Төлем балансының ерекшелігі сол, онда босалқы қорлар мен
Операциялар қосарлы жазба жүйесі бойынша — дебет және
Төлем балансының жай-күйі ең алдымен сауда балансының жай-күйімен
ПайдаланҒАН Әдебиеттер
Қазақстан Республикасының Конституциясы. — Алматы: Қазақстан, 2000.
Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілер
Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі. Қазақстан Республикасының кодексі. Егемен
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
Әмірқанов Р.Ә., Тұрғұлова А.Қ. Қаржы менеджменті. Оқу құралы.
Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы. Алматы: 2005
Бабич А.М., Павлов Л.Н. Финансы. Учебник. — М.:
Балабанов А.И., Балабанов И.Т. Финансы. - Петербург: 2000.
Балабанов И. Т. Основы финансового менеджмента. - М.:
Берлин С.И. Теория финансов. Учебное пособие. — М.:
Госшенко Л. Н. Страхование. Учебное пособие. — Алматы:
Дробозина Л.А. Финансы. Учебник для вузов. — М.:
Дюсембаев К.Ш. Ананлиз финансового положения предприятия. Учебное пособие.
Елубаева Ж.М., Бюджетная система Республики Казахстан: теория, практика
Заяц Н.Е., Фисенко М.К., Бондаръ Т.Е. и др.
Зейнелъгабдин А.Б. Финансовая система: экономическое содержание и механизм
Ильясов К.К., Исахова П.Б. Расходы государственного бюджета. Учебное
Елдің төлем балансы
Төлем балансы
Сауда балансы
Төлем балансының есеп айырысу балансынан айырмашылығы
Төлем балансының – халықаралық саудадағы орны
ТӨЛЕМ БАЛАНСЫНЫҢ ҚҰРЛЫМЫ
ҚР Ұлттық төлем балансы және оның ерекшеліктеріне талдау
Мемлекеттің төлем балансының экономикалық мәнін ашу
Төлем балансының теориялары
Сыртқы экономикалық байланыстар жүйесіндегі қаржы туралы мәлімет