Қазақ халқының қолөнері
Мазмұны
Кіріспе . 3
1. ІХ-Х сыныптардағы еңбекке үйрету сабағында, былғары өндеуді
ұйымдастыру әдістері.
1.1 Оқушыларды еңбекке даярлаудағы оқытудың
ерекшіліктері 9
1.2 Танымдылық іс-әрекетті активтендірудегі» танымдылық
қызығушылықтың рөлі 28
1.3 Сәндік қолданбалы өнер элементтері негізіндегі
өңдеу технологиясында "тері бүйымдарын модельдеуді"
оқытудың әдістері мен формалары 32
2. Еңбек сабағында былғарыны өңдеуге үйретуде оку-әдістемелік ерекшеліктері.........................................................................................................
2.1. Үйірме жұмыстарында сабақ түрлері және жасалу жолдарын
оқушыларға үйрету 40
2.2. Тандаған бүйымның техникалық нобайымен сырт көрінісін
суреттеу 43
2.3. Былғарыдан жасалған бүйымдардың формасы мен ою-
өрнектерінің тәсілі 46
3. Техникалық-технологиялық мәліметтер
3.1. Теріден жасалатын қазақ ұлттық бұйымдары 49
3.2. Бұйымды даярлау технологиясының сипаты 54
3.3. Құрал-жабдық дайындаудың технологиялық ерекшеліктері
3.4. Ұлттық қолданбалы өнер бұйымдарын үйрету шеберханасы
және олардың жабдықгалуы 58
Қорытынды 65
Қолданылған әдебиеттер 66
КІРІСПЕ
Қазіргі жастардың көпшілігі қазақ халқының ұлттық мәдени мұрасына енетін
Оның себебі кезінде мектеп өміріне, еңбекке баулуда қолөнерін үйрету
Адамзат дамуының қай саласында болсын қоғаммен бірге дамыған қол
Соңғы уақыттарда Республикадағы көптеген ғылыми зерттеулер халықтың қолданбалы қолөнері
Қазақ қолөнерінің бүгінгісі мен болашағын айтар болсақ, оның өткеніне
Қазақтың сәндік қолөнері біздің ұлттық мәдениетіміздің құрамды бөлігі. Оны
Ою - халқымыздың ұлттық өнерінің жер-жерге ерте кезден көбірек
Ұлттық үлгіде бүйымдар жасаудың технюлогиясын жетілдіріп, бүл жұмыстар негізінде
Киіз үйді сәулеттендіріп, оған салтанатты сипат беру, оның әр
С. Қасимановтың «Қазақ халқының қол өнері» /Алматы, Қазақстан 1995
Ә. Тәжімүратовтың «Шебердің қолы ортақ» /Алматы, Қазақстан, 1997. ж./
Қ. Арғынбаевтың «Қазақ халқының қолөнері» /Алматы. Өнер, 1987 жылы/
Қазіргі кезде халықтың қолөнерін оқыту мәселесі республикамызда етек алып,
Қолөнерін үйретуде соңғы оншақты жылдың көлемінде бағдарламалар, оқулықтар мен
Балаларды қолөнер шығармаларымен таныстыру олардың өз туған жеріне, халқына,
Ұлттық қолөнердің негізіне сәндік қолтанбалы өнер туындылары жатады.
Іс- жүзінде жүргізілген жүмыстардың маэмұны қазақтың қолтаңбалы өнеріне баулу,
Ш. Әбдуалиеваның «Халық қолөнері» атты әдістемелік құралы У-ІХ сыныптарды
Құрастырушылыр: С.А. Жолдасбекова мен А.А. Жолдасбековтың «Ұлттық сәндік-қолтаңбалы өнерге
Оқушылар нұсқау бойынша ою-өрнек, бастырмалау, тігіс тігу жэне кестелеу,
Мектеп оқушыларын оқыту мен тәрбиелеу мәселелеріне жазылған әдебиеттер қазіргі
оқу-тәрбие жүмыстарын ұйымдастыру, жоспарлаудың әдістемелік жэне теориялық негіздерін ашып
Жалпы білім беретін мектептерде еңбекке және кәсіпке баулудың формалары
Соңғы уақытта халықтық педагогиканы мектеп өміріне негіз ету көп
Жоғарыдағы еңбектердің маңыздылығын тұжырымдамадағы көрсетілген кемшіліктерді ескере келіп, бйымдарды
Зерттеудің мақсаты: Үйірме сабағында теріден ұлттық бұйымдар жасаудың технологиясын
Зерттеу объектісі - жоғары сынып оқушыларын еңбек сабағында ұлттық
Зерттеу нысанасы - ұлттық қолөнердегі теріден жасалатын бұйымдарды дайындаудың
Зерттеу міндеттері:
1. Педагогикалық, әдістемелік және ұлттық қолтанбалы
арналған арнайы оқу құралдарына шолу.
Қолөнер бұйымдарының тәрбиелік мәнін анықтау.
Еңбекке баулудағы теріден бүйымдарды дайындауды үйрету
мазмұнын анықтау.
І-ТАРАХ ІХ-Х СЫНЫПТАРЫНДАҒЫ ЕҢБЕККЕ ҮЙРЕТУ САБАҒЫНДА, БЫЛҒАРЫ ӨҢДЕУДІ ¥ЙЫМДАСТЫРУ
1.1. Оқушыларды еңбекке даярлаудағы оқытудың ерекшеліктері.
Өрісі биік, өрісі кең өнер атауының қай саласында болсын,
Қазақ халқының ертеден келе жатқан жақсы қасиеті - өз
" Еңбекке баулу және ұлттық тәрбие " қүралы жалпы
"Технология" бағдарламасы білім стандартына, жалпы білім берудің базалық негізіне
"Технология" - грек сөзі . "Техно "-өнер,шеберлік,іскерлік және "логия"-дайын
Ауыл шарушылығы жағдайында шикізатқа, материалға және шала өнімдерге өндіріс
Сол себепті "технология" жалпы білім беретін ауылдық мектептер үшін
1. Ауыл шарушылығы техникасы мен технологиясы.
Машинатану элементтері негізіндегі конструкциялық материалды
өңдеу техникасы.
Элекротехникалық және радиотехникалық аспаптармен жұмыс істей
білу.
Қоғамдық өндіріс және қызмет көрсету, экология жэне кәсіптік бағдар
салалары.
Үй мәдениеті, тұрмыстағы техника.
Үй экономикасы мен кәсіпкерлік элементтері.
Ақпараттық технология элементтері.
Жоба.
Осы көрсетілген бағыттарда технология жэне оны оқыту әдістемесін зерттеу,
Нарық қатынасы жағдайында мектепке бастап оқыушылардың өзін-өзі басқару проинципіне
Бағдарлама жасау кезінде ауыл мектептеріндегі еңбек сабағына және ауыл
Қазіргі кезде заман талабына сәйкес оқулықтар, оқу-әдістемелік кешеннің құрамы
Еңбек - белгілі мақсатты істі орындауда адамның ақыл -
Еңбек әрекеті баланың қоршаған дүниені, нақтылы заттарды тануына -оны
Педагогика ғылымының оқушыларды еңбекке тәрбиелеудегі міндеттері мыналар болып табылады:
1. Ең алдымен еңбек - адам игілігінің қайнар көзі.
Балаларды өзінің жеке басының пайдасы үшін ғана емес, жалпыға
2. Оқушының жас ерекшелігіне қарай,еңбек етуге қажеттілікті
санасының қалыптасуы еңбекке деген әдеттің пайда болуымен
заман мен жекешелендіру кезінде өте қажет. Сондықтан да қандай
3 .Еңбекке қызықтыру, еңбекте шынығу сияқты мэселелердің маңызы зор.
4 .Қазіргі қоғамда барлық еңбек құралдары жеке адамның немесе
5.Мектепке келген оқушылардың еңбекке қабілетін дамыту, оған деген сүйіспеншілік,
пайдалы болып шығады .Олай болса еңбекке деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу,
6. Еңбекке тәрбиелеу
жұмыс ,оқушылардың бір
қалыптасуына мүмкіндік туады . А.С Макаренко жазғандай :"оқушыларды тәрбиелеуде
жолдастық сезімдері, оқушылардың арасындағы өзара көмекті дамытып
отыру керек".еңбекке тәрбиелеу ісін осындай жолға қоюдың нәтижесінде
жолдасқа деген дұрыс көзқарас орын алуы да мүмкін .егер
барлық күшін жұмсаған болса ,ол өз қатарындағы арамдыққа
жалқауларға қарсы батыл күреседі.
7. жас ұрпақты болашақта белгілі бр кәсіпкер үйретуде, үйрену
тәрбиелеуде де еңбек тәрбиесінің маңызы зор. Тоғыз жылдық мектепті
аяқтаған соң ,оқушы өз талғамын жасайды . осы кезде
мәні ерекше өлшеусіз.Еңбекке тәрбиелеуде (У-ІХ сынып ) оқушылардың
жеке қабілеттеріне қарай еңбектің әр түрімен кеңінен таныстырып, олардың
білімінің белгілі бір саласын қабілетіне және іс- жүзіндегі бейімдігіне
дұрыс бағыт беру керек.
Еңбекке тәрбиелеу міндеттерінің бірі - мектепте білім беру барысында
Егер біз оқытып тәрбиелеп шығарған оқушылардың міндеттерін жеке тізіп
Еңбек әдеттегідей балалардың жасаған жұмысы нәтижесінде аяқталады. Еңбек үйренумен
түсу керек. Оның сатылу құны, сапасы оқыушыларды қызықтырса, базарда
Сондықтан қазіргі нарықтық экономика жағдайында әрбір мектеп өз мүмкіндігін
Жалпы білім беретін мектептердегі еңбекке тәрбиелеу жүйесінде ұжымдық, еңбектің
өйткені тапсырылған жұмыс белгілі бір уақытта (сағатта, минутта)
басталады жэне оның
Орындамаған немесе дұрыс орындалмаған жұмысты
қабылдамайды;
жұмыс барысындағы икемділік, орындауға ынталылық
тапқырлық көтермеленіп отырылады
өзің орындай алмаған жұмысыңа қасыңдағы жолдасы көмектеседі,
үйретеді.
Осындай бірлескен жұмысты бақылаусыз, өз бетінше жіберуге болмайды. Ұжымдық,
Оқушылар ұжымдық жұмыстық қазіргі нарықтық заманда қоғамға және отбасына
Еңбекті орындау деген сөз - оның жеке қабілетімен бірге
Балаларды еңбекке тәрбиелеу мен оқытуға еңбектің адам өмірінде алатын
Оқушылар жылдық әр мезгілінің еңбек сипаты туралы, табиғаттағы маусымдық
Оқулықта көрсетілген көне еңбектің даму тарихы, қауымдық қоғамдық кезінен
Еңбек түрі дене күшін жұмсаумен байланысты. Еңбекті оқыту барысында
Оқудың табысы болуы оқу мақсатының балалар үшін қаншалықты түсінікті
Оқудың, іс - әрекеттің түрі сияқты, кейбір ерекшеліктері болады.
Біз оқыту мен тәрбиенің тұтастығын кішкентай адамға әлемді көру,
Кішкентай балаларға, біздің заманымызда табиғат байлығы сарқылмас қазына болмай
үшін, оны орындау жолдары мен әдістерін де басқа сабақтардай
Сондықтан оқытудың алғашқы қадамынан - ақ балаларды еңбекті оқуға,
Еңбек пәнінен сабақ беретін мұғалім өзі оқытатын сыныптардағы сабақтың
еңбек сабақтары тынымсыз білім мен балаларды қоршаған өмірмен
байланыстыратын буын болуға тиіс.
сабақты ұйымдастырудың өзі - оқушыларды еңбекке тәрбиелеудің
негізгі қүралы.
Мүғалімдерді көпшілігі сабақты ұйымшылықпен бастау қажет деп санайды. Онда
Олар бір - бірмен еңбек қүралдарын алмастырады. өзара пікірлеседі.
жұмысқа кірісе алмай сөйлесіп, көршілерінің жүмысына аландап жүруі де
Еңбек сабағын ұйымдастырғандағы тағы бір ерекшелік, олардың жеке жұмыс
Оқушыларды еңбекке тәрбиелеу мен оған қызықтырудың тағы бір жолы,
Балалар негізгі білімді оқу процесінде жэне еңбек әрекеті үстінде
Еңбек туралы білімді жетілдіру мен жинақтауда, оны тереңірек меңгеруде,
Балалардың сол оқыған кітаптарындағы білгендерін, көргендерін қабылдап, оған қызығушылығын
Еңбек адамдары туралы білімді жинақтаудың қайнар көзі өндіріске ,
Егер осындай игі шаралар оларға ұнаса, олар өздерінің шығармашылық,
Тәрбиелік тұрғысынан қарасақ, қазіргі нарықты жағдай мектеп оқушыларына берілетін
Балалардың еңбекке тәрбиелеуге мектеп жұмысының табысы болуы көбінесе олардың
анаға да мектепте қажетті пайдалы жасау керек. Соңында,біріншіден,оқушылар сол
Қазақ бай мәдени мұрасы бар халық. Еңбек болмаса ,
Қазақ ертеден - ақ тым еркінсітпей, ұл болса әкесі,
Қазақтар ағаштан үй жасады, жүннен мата тоқыды, терідін былғары
тоқыды. Бұл бұйымдары бэрі айырбас үшін тауар үшін де
Біздің тарихи қол өнеріміз расында да оңтүстік және оңтүстік
Қазіргі шеберлердің ағашшылығы, тоқымашылығы,ою -өрнегі, тігіншілігі ,қол өнері әр
Осындай өнер адам баласың өзін - өзі танып қана
Бала тәрбиесі үшін ата - ананың жауапкершілінін арттыру бүгінгі
Қазіргі таңда жаңа ақпараттық жэне телекоммуникациялық технологияның кенінен қолданылуына
Зеттеу мақсатында бесінші сынып оқушыларынан бастап қандай кәсіпке бейімділігі,
бағасы, сатушы мен сатып алушы сияқты мэселелерді зерттеу үшін
Осы оқушыларға талдау жасап, болшақта кім болашақта кім болғысы
Қалған басым көпшілігі "бизнесмен" "саудагер" боламын деп көрсеткен. Ұлттық
Оқушылар еңбек сабағында " Ағай, біз жүмыс істейікші, ағаш
" Болды ма? - Болды. Не үйрендің? - Ештеме.
Екінші күні " Базардағы бағаның әр түрлі болу себебеі
Осыдан келіп базар және баға жөнінде оқушылардың ойы, сезімі
Қашанда болмасын ұстаз мақсатты —тәрбиеленушіге өзінің , қоғамның,өзінің икемділігіне
Ғылыми-техникалық прогресс және қоғамды болып жатқан саяси әлеуметтік өзгерістер
Қазақстан Республикасының "Білім туралы "Заңында ұлттық және жалпы адамзаттық
әкелген. Базардағы бір түрлі нанның немесе көкөністің бағасының эр
Үшінші күн "Үнем және үнемдеу, ұқыптылық " деген тақырыпта
Расында да балалардың саналы ойлау қабілетін ашу ең маңызды
Өзіміздің тарихымызда қазақ халқы базар мен бағаны басқа ұлттар
даярлық , сондай-ақ жеке басының танымдық ізденімпаздығы сияқты қасиеттері
Жоғары оқу орындарында жүргізілген зерттеулер бойынша студенттердің танымдық ізденімпаздықты
Ғылыми әдебиеттердің мәліметтеріне және өзіміздің тәжірибелерімізге сүйенсек, студент өзінің
Танымдық ізденімпаздықтың даму білгірлігінің тарихи жэне әлеуметтік түп тамыры
Жалпы болашақ мамандардың танымдық ізденімпаздығын қалыптастыру-өзекті мэселелердің бірі. Олай
білімдарлығы , түрлі жағдайларға бағдарлану , алдына қойған міндеттерді
Төмендегі сынып оқушыларының оқуға, танымдық қызметіне деген мотивациясын арттыру
Қазіргі кезде кез келген сабақ немесе сабақтар жүйесі мынадай
-мүғалім мақсатты қарастырады , бірақ бағалардың өлшеуішін түсіндірмейді;
-мүғалім алдына қойған мэселелерді,қалыптасқан мақсаттардың элементі ретінде қарастырады;
-қалыптасқан мақсаттарға жету құралдары мен әдістерін мұғалім өзі таңдайды
-жаңа тапсырманы меңгеріп ,қорытындылау үшін оқушылар өз бетінше мұғалімнің
-мұғалім орындалған жүмыстарды бағалап , оқушылардың білім деңгейін тексереді,
Осындай нобайды талдап , біз мынадай қорытындыға келдік:қазіргі заманғы
Алайда , адамзаттың бүкіл өмірі бойы жиналған білімі мен
Мүны шешу үшін оқушы кез келген әдіспен берілген дайын
Мұндай жұмыс механизмін қарастырып көрелік: оқушы жаңа білімді себепкерлеп
Біздің ойымызша , төменгі сынып оқушыларының танымдық мотивациясын арттыру
-мақсатты қоя алу
-мақсатты жүзеге асыра білу
-нәтижені жүзеге асыру
Бүгінгі мектептерде тек қана екінші буынды- орындалатын бөлім ғана
Осы көрсетілген үш элементтің жүзеге асыруы үшін оқу пәні
Түсініктерді қолдану үшін , адам , алдымен, білімінің негізін
Біздіңше ,төменгі сынып оқушыларында ұғынатын түсініктер оның маңызын жаттап
Танымдық қабілетті арттыру үшін мүғалім оқу үрдісінің негізінде төменгі
Соңғы жылдары кәсіптік орда оқу орындарының іс- тәжірибесінде мәселелік
¥стаздың мақсаты-осы эдістерді қажінетіне қарай дұрыс пайдалана білу
1.2. Танымдылық іс-әрекетті активтендірудегі танымдық қызығушылықтың ролі
Қазіргі оқудың, сабақтардың нэтижелігін көптеген факторлармен анықталады. Олардың ішінде
Жоспарлауды жетілдіру- колледждегі барлық пәні оқытушыларының алдына қойылатын маңызды
Педагогикалық ғылымды ,, тәжірибеден жоспарлаудың екі түрі белгілі:кезекті және
Кезек жоспарлауда оқу —тәрбие жүмысын ұйымдастыру және нақты мазмұнын
Оқытушы сабаққа дайындалғанда оқу материалының мазмұнын , құрылымын жэне
Бір семестірде құрған белгілі бір реттілікте оқылатын тақырыптар мынадай:
Бірінші сабақта пән туралы жалпы мағлұмат беріледі, әрмен қарай
Алдын ала тақырыптық жоспар құрылымы бойынша қарастырылған семестірлік жоспарға
Педагогикалық үрдіс тәжірибесіне оқытудың пайдаланып жүрген белсенділік әдістерінің негізінде
Студенттерді оқыту-олардың танымдық іс-эрекетін дамытуға қазіргі маманға тән ,
Оқу сабақтарының алдын ала тақырыптық жоспары -белгілі бір тақырып
Көптеген оқытушыларды тарататын , үлкен және көп еңбекті қажет
Сабақты алдын ала жоспарлаудың негізгі оқу материалын алдын ала
Әрбір жеке сабақ теориялық оқыту сабақтары жүйесінің буыны болып
Алдын- ала тақырыптық жоспардың құрылымы мен мазмұны студенттер оқитын
1.3. Сәндік қолданбалы өнер элементтері негізіндегі былғары өңдеу технологиясының
Халық түрмысында мал терілерін қарапайым жолмен ұсату көптен бері
немесе шылғи қайыс , ал тері иленіп үқсатылғаннан кейін
Шылғи қайысты ұқсатудың екі түрлі жолы бар. Бірі -оның
Ірі қараның терісі әрбір іске арнайы пайдаланылған .Соған қарай
Теріні ысқа әзірлегенде сиыр ,жылқы, серке терілерінің пышақ кескен
шымырланады және қарақошқылөңге өнеді . Содан кейін оны сорғытып
Тігіліп дайын болған торсықты өзен судың жағасына апарып ішіне
Ыс салу жұмысы тобылғы бүршіктенісімен жүзеге асырыды . Мал
Ыстың орнын не өзен жағасындағы жарқабақтан ,не қүдық маңындағы
сыртын терімен , ескі құрым киіздермен немесе жас шөппен
Ысқа қойылатын ыдыстар осы күркенің ішіне ауыздарын төмен, яғни
Қой-ешкі терілері. Қой терілерін жабағы тері , қырықпа тері,
Жабағы тері - қой -ешкінің сәуір, мамыр айларындағы жабағы
Қырықпа тері - Жабағы жүн мен күзем жүндері қырқылғаннан
Күздік тері - қазан ,қараша айларында сойылған малдың өңі
Соғым терісі — жүндес, қыртысы қалың мықты теріллер, Ол
Тақыр тері - жүнін қырқып алысымен сойылған немесе жүнін
Сеңсең — үш ай мен бес ай аралығындағы қозының
Елтірі - туғанына 2-3 ай болған қозы терілері. Жүні
Мари - туа салып немесе бір, екі сөткеде өлген
Жылбысқа - іште жатып өлген немесе туысымен өлген қозының
Тоқтышақ терісі - сенсеңі қырқылғаннан йейін біркелкі майдай жүн
Ешкі терілерін - жүндес тері, тақтыр тері, түбіті тері,
Мал терісін илеу.
Мал терілерін илеудің 2 түрлі әдісі бар. Оның бірі
Теріні малмамен илерде оны жібітіп шелдейді де, бір рет
Иленіп, кептірілген теріні еттейді. Жұмыстың бүл процесін тері қыру
Теріні и жағып та илейді. Ол үшін иленетін заттың
Тері бояу. Тері бояудың екі түрлі мақсаты
Теріні қабыққа салып бояу үшін талдың ,еменнің, қара мойылдың,
Теріні бояудың келесі түрі - түмар бояу. Ашылауытқа шығатын
шыққан бояумен араластырып , қына бояуын күрең қызыл етіп
Мал терілерін илеп , боып, өң беру ертеден келе
Көксауыр жылқы терісіменсерке терілерінің сауырынан жасалады. Көбінесе ол көкпен,
Ағаш пен теріден жасалатын бұйымдар , қолайлы, жеңіл, жыртылып
ІІ-ТАРАУ ЕҢБЕК САБЫҒЫНДА БЫЛҒАРЫНЫ ӨНДЕУДЕ ҮЙРЕТУДЕ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ЖИНАҒЫН ҚОЛДАНУ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ.
2.1. Үйірме жұмыстарында саба түрлері және жасалу жолдарын оқушыларға
Сабацтың тацырыбы: Саба түрлері және жасалу жолы.
Сабақтың білімділік мацсаты: Оқушыларға торсықтың түрлері, олардың тігілу ерекшелігі,
Дамытушылық мацсаты : оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыта отырып,
Сабақтың көрнектілігі: эскиздер түрлері, дайын саба, жасау жолдары туралы
Керекті қүрал жабдықтар: былғары, қайшы ,пышақ, ою-өрнек, біз.
Сабақтың өту әдісі : эңгімелесу , сұрақ-жауап, өз беттерінше
П ән аралық байланыс: тарих, геометрия, сурет.
Сабақтың барысы:
Теориялық бөлім.
ұйымдастыру кезеңі. 2.ҮЙ тапсырмасын тексеру.
Саба не үшін пайдалынады.
Сабаның шығу тарихы туралы қандай түсінік бересіңдер
Саба неден жасалады.
Теріні өңдеу жолдары туралы не айтасыңдар
Сабаның пішіні қандай болады.
жидітіп түсіреді. Малма дегеніміз айранның сары суына ұн, кебек
Сүйретпе : - Қымыз қүюға арналған торсықтан үлкен, сабадан
Көнек:- Ірі қара бас не мойын шикі терісінен жасалған,
Торсық : Торсықты жылқының көң терісінен әзірлейді. Ол үшін
ыдысты көлеңке жерге үш сөтке кептіпсе ол қатайып, көңге
2.3. Былғарыдан жасалған бұйымдардың формасы мен ою өрнектердің тәсілі.
Қазақтың ою- өрнегі : Қазақ ою -сызу өрнектеріндегі фон
Заттың осы түстермен бояп өрнектегенде оған белгілі мән беріледі.
Тұрпаныл безеніліп сағасындағы будда дінінің үңгір / шық үй
пішімдес құрылыстардан шықты десе, кейбіреулер жан -жануарлардың ішкі -
Ғасырлар бойы ұрпақтан -ұрпаққа, бір шебердің ұасталық іскерлік мәнеріне
Ою-өрнек әшәкей жасау шеберлігі бейнелеу өнерінің бір түрі. Бірақ
Қазақтың өрнегі әшекейімен істелетін түрлері де, атаулары да өте
Ш-ТАРАУ. ТЕХНИКАЛЫҚ -ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ МӘЛІМЕТТЕР
3.1. Теріден жасалынатын қазақ ұлттық бұйымдары.
Мал терілерін илеудің екі түрлі эдісі бар. Оның бір
Теріні малмен илерде оны жібітіп шелдейді де, бір рет
Тері бояу. Тері бояудың екі түрлі мақсаты бар. Біріншісі
Теріні бояудың келесі түрі-томар бояу. Ашылауытқа шығатын қурай тектес
сарғайып, қурайдың түбі қызғыш тартады. Шамамен алғанда бұл шілденің
Қой мен ешкі терісінен тон, шалбар, үлкен қолдың терісінен
Теріні бояудың түрлері: Қазақстан жерінде халық арасында негізіне тараған
бөлініп қомалжыңдалса, онда қайнатуды тоқтатуға болады. Бояудың түрі ұсталы
Тері мен былғарыдан басқа қынамен жүнді, ағашты, тағы басқа
Иді дайындау жолдары . Іркіт -майы айырылып, тетіліп, алынған,
Дайындау қажеттілігін байланысты кейде қосып та жасайды. Қысқы уақыттарда
жағына жағады. Сары су -іркіті қайнатқаннан кейін қалуа құйып
Терімен былғары құрақтарының шетін өру: Былғарының шетін біріктіруде ішінен
3.2. Бұйымды даярлау технологиясының сипаты.
Айқал өрім: Айқал жұргізілген таспаларға, өрімді таспа бірінші тесікті
заттың шеті қырынан 5-6 рет ұзын болуы керек. Әбден
Шалып алып өру : Шалып алып өруде бірінші тесілген
Былғарының шетін тесу: Тесу - былғарының шетін қырларының өңдеуде
Теріден жасалатын бұйымдар : Қазақ халық теріден үй тұрмыс
Бұлқынақ : Жылқы терісінен жасалған ыдыс. Бұлқыншақ жасау үшін
Қамшы: Қамшыгерлер өлшемі мұнымен шектелмейді. Терінің иленуі, таспаның ерекше
Қамшы —ат көлік, мал айдауға арналғант жабдық. Қамшы қоғануға,
мамандардан үйрену, қамшыны ұстай білу, қамшымен ұра білу, бәрін
Жұмыс жасау үшін қажетті құрал - жабдықтар мен көрнекі
Кабинетте тақта жанында «бүгін сабақта» атты қабырға сынентінің жартысы
қабырға стенді де, сабақ, үйірме, факультатаив үзіліс кеселері жэне
Тақтаның жоғарғы жағына «өнерлі қол пішуге жақсы, өткір қайшы
Кабинеттің қосымша бөлмесінде сабаққа қажетті құрал- жабдықтарды сақтау үшін
Кабинетте ауыспалы бір стенді балалар жұүмысының көрмесіне арналады. Көрме
Кабинеттің іші құрғақ, жарық, жылы жэне желдетіліп, ауасын
тазартып тұруға ықшамды болу қажеті керек.
Кабинеттің ауданы 10 адам сабақ өтетіндей кең болуы керек.
Кабинеттің ішінде аспаптар сақтайтын, оқушылардың
жұмыстарын және көрнекі құралдарын сақтайтын шкафтар дұрыс
орналасуы керек.
Әкелінген материалдарды кабинетке кіргізуге оңай болу үшін,
кабинет бірінші қабатта орналасқаны дұрыс.
Кабинеттің қабырғасы ашық түспен сыланғаны дұрыс.Бұл көзге
жақсы әсер етеді және кабинетті жарықтандыра түседі.
Кабинетке сызбалардың түрлерін, көрнекі құралдары және т. б.
Көрсету үшін тақта қажет.
Кабинет қабырғаларына қазақтың ұлттық ою- өрнектері салынған
плакаттарды ілу тиіс
3.3. Құрал- жабдық дайындаудың технологиялық
ерекшеліктері.
Оқушыларды еңбекке баулуда мектеп ісіне жақсы талапқа сай түзілген
Оқу бөлмелері жабдықтарына қойылатын талаптар. Еңбекке баулудың, тәрбиелеудің жэне
Мектептегі еңбекке баулудағы оқу материалдың базаларын нығайту бойынша жұмыстар
Бүл материалдық кұралдар тиімді пайдалану
Дегенмен кабинеттердің және шеберханалардың бар болу фактілері еңбекке баулуды
Мектеп практикасына талдау жасау төмендегілерді анықтауға мүмкіндік береді: жабдықтарды
оқу қүралдары қорын (білмеуі) жекелеген құралдар түрлерінің дидактикалық
қасиеттерін білмеуі, толық пайдалануды білмеуі.
Оқу шеберханалар, бөлмелері бәрінен бүрын педагогикалық талаптарға
жауап беруі қажет:
а/ Мектеп оқушыларын еңбекке баулу мен тәрбиелеуде оқу бағдарламаларын
орындау үшін қажетті жағдай жасау.
э/ Оқытудың политехникалық жэне кәсіби бағдар бағыттылығын барлық
оңай түсінетін көрнекілік құралдармен мүмкіндік туғызу.
б/ Оқыту мен оқушылардың қоғамға пайдалы, өнімді еңбегімен ұштастыру
үшін материалдық жағдаймен қамтамасыз ету.
в/ Оқытушы мен окушы еңбегін ғылыми тұрғыда ұйымдастыру, оқу
процессін сапасын және тиімділігін арттыруға мүмкіндік туғызу.
г/ Мектеп оқушыларының жасаған бұйымның жоғары сапалы болуын
қамтамасыз ету.
д/ Оқу құралы көмегімен берілетін информация қазіргі ғылым мен
жағдайын көрсете алатын ғылыми ақикатты болуы қажет.
Объектілер мен техникаларды
педагогикалык анықталған болу кажет.
е/ Информация мазмұны, оны жеткізу оқу бағдарламаларына, оқушылардың
танымдық мүмкіндігіне, олардың дайындық деңгейіне сәйкес болуы қажет
мектеп оқушыларының жас ерекшелігін ескеру және пәнаралық байланысты
жүзеге асыруды қамтамасыз ету қажет.
Эргономикалық тұрғыдан қарастырғанда оқу-материалдық база мемлекеттік
құралдарды үнемдеу мақсатын қарастыруы қажет. Жоғарыда атап өткен
педагогикалық талаптарда оқу-тәрбие процестері үшін сапалы зиянсыз
орындауға мүмкіндік беретін, оқу жабдықтарын интенсивті пайдаланғанына
ынталандыру керек.
Оқу жабдықтары мен оқу-көрнекі кұралдар қымбат жэне аз кездесетін
практикада едәуір көп болатыны, мектептерде бүл құралдардың толығымен жоқ
Эргономикалық түрғыдан оқу-жабдықтар төмендегідей болуы қажет:
а) Оқушылар үшін ыңғайлы, олар да еңбек тэсілдерін дұрыс
мүмкіндігін қалыптастыру.
э) Мектеп оқушысының антронометриялық сипатына және жастарының мүмкіндігіне сәйкес
б) Мектеп оқушысының дене
координациясының калыптасуына, тірек аппараттарының және бүлшық ет
жүйелерінің дамуына мүмкіндік туғызу жэне т.б.
Оқу қүралдары техникалық тұрғыда төмендегідей болуы қажет:
а) Конструкциясы бойынша қарапайым,
үйлестірілуінің мүмкіндігінің болуы.
э) Критикалық жағдайда жұмыс жасайтын, сенімді және берік болуы.
б) Өндіріс үшін технологиялығы.
в) Жөндеуге болатындығы.
Оқу бөлмелерін әрлеу, оқу жабдықтарының түстері, формалары
техникалық эстетика талаптарына сәйкес болуы қажет жэне олар атқаратын
жұмыс түріне байланысты болуы керек. Бұл оқушыларды эстетикалық
талғамды тәрбиелеу үшін қажет.
Еңбекке баулудағы
Оқу жабдықтарын шеберханада, кабинеттерде орналастыруда функциональды зоналарды
оқушының жеке жұмыс орны, оқушының коллективті пайдалану орны, оқу
Шеберханаларда люминесценттік лампаларда 300 лк, лампада 150 лк болады.
Ауа ауысымы 20 м /сағ болуы керек, станокта 250
Шеберханадағы шу еңбек қабілетіне, көруге, демалуға, жүрек қызметіне әсер
Шеберханада «Жалпы білім беретін мектептің оқу шеберханалары туралы ереже
Жалпы қолөнері, тері өңдеу шеберханасының жабдықталу ерекшеліктері. ¥лттық қолданбалы
сырлап, төбені ақ күйінде калдырсақ, мүның өзі шеберханадағы планшеттердің
Табиғат сүлулығын паш ететін, туған жер табиғатына сүйіспеншілікті арттыратын
3.4. Үлттық қолданбалы өнер бұйымдарын үйрету шеберханасы және олардың
Еңбек сабағында оқушылар әр түрлі еңбек құралдарының көмегімен сабақ
Мұғалім сабақ бастамас бұрын осы құралдардың қауіпсіздік ережесін оқушыларға
Кабинет қабырғасындағы балаларға үнемі көрініп түратын бөлігіне қауіпсіздік ережелері
Қол инемен жүмыс.
Біз арнайы қобдишада сақтау керек.
Бізді қолайсыз жерге тастауға болмайды.
Тігіс кезінде біздің ұшын жоғары ұстама.
Бізбен жүмыс кезінде оймақ киген дұрыс.
Бізді тістеп отыруға болмайды.
Қайшымен жұмыс.
Қайшыны арнайы қобдишада сақтау керек.
Қайшыны жолдасыңа үшкір ұшымен берме.
Қайшыны ашық қалдыруға болмайды.
Жолдасың қайшымен жұмыс істегенде, көңілін бөлуге болмайды.
Қайшыны ұшын жоғары қарай көтерме.
Пышақпен жұмыс
Пышақтың ұшын алдын ала тексеру . ♦
Пышақты ұшын дүрыс ұстау
Пышақты тек тұтқасынан ұстаған дұрыс.
Пышақты арнайы тіреуішке қою керек.
Пышақты тек мұғалімнің рұқсатымен пайдалануға болады.
Ылғал қолмен токқа қосылған станокты ұстауға болмайды.
Жұмыс барысында арнаулы киім киуі керек .
Құрал -жабдықтарды жұмыс біткен соң өз орнында тұрғанын қадағалау
керек.
Сабақ біткен соң кабинеттің тазалығына қарау керек
Оқушыларды еңбекке баулуда мектеп ісіне жақсы талапқа сай түзілген
Оқу бөлмелері жабдықтарына қойылатын талаптар. Еңбекке баулуды тәрбиелеудің және
Мектептегі еңбекке баулудағы оқу материалдарын базаларын нығайту бойынша
жабдықтары бар. Олар құрал - саймандар, станоктар, бейімделу құралдар
Бұл материалдық құралдар тиімді пайдалану оқытушыға оқыту құралдары мен
Мектеп практикасында талдау жасау төмендегілерді анықтауға мүмкіндік береді жабдықтарды
Оқу шеберханалары, бөлмелері бәрінен бұрын педагогикалық талаптарға жауап беру
а / Мектеп оқушыларын еңбекке баулу мен тәрбиелеуде оқу
бағдарламаларын орындау үшін қажетті жағдай жасау .
ә / Оқытудың политехникалдық жэне кәсіби бағдар бағыттылығын барлық
б / Оқыту мен оқушылардың қоғамға пайдалы, өнімді еңбегімен
в / Оқытушы мен оқушы еңбегін ғылыми тұрғыдай ұйымдастыру,
г / Мектеп оқушыларының жасаған бұйымын жоғары сапалы болуын
д / Оқу құралы көмегімен берілетін информация қазіргі ғылымен
е / Информация мазмұны, оны жеткізу оқу бағдарламаларына ,
Эргономикалық тұрғыдан қарастырылғанда оқу -маткриалдық база мемлекеттік құралдарды үнемдеу
Оқу жабдықтарымен оқу -көрнекі құралдары қымбат жэне аз кездесетін
Эргономикалық түрғыдан оқу -жабдықтар төмендегідей болуы қажет.
а) Оқушылар үшін ыңғайлы, олар да еңбек тәсілдерін қалыптастыру
мүмкіндігін қалыптастыру.
б) Мектеп оқушысының
жастарының мүмкіндігіне сәйкес болуы әр түрлі өлшемді құралдары
қарастыру, әр түрлі жастағы оқушылар жұмысшы орынды өлшемді
көшіру және т.б.
в) Мектеп оқушысының дене бітімінің дамуына, оларды қозғалыс
координациясының қалыптасуына аппараттарының
бұлшық ет жүйелерінің дамуына мүмкіндік туғызу және т.б
Оқу құралдары техникалық тұрғыда төмендегідей болуы қажет:
а. Конструкциясы бойынша қарапайым, құрастыру бөлшектерінің
үйлестіруінің мүмкіндігінің болуы.
Ь. Критикалық жағдайда жұмыс жасайтын, сенімді және берік болуы.
ё. Жөндеуге болатындығы.
Оқу бөлмелерін әрлеу, оқу жабдықтарының түстері, формалары техникалық эстетика
Еңбекке баулудағы оқу-материалдық базаны тұрғызуда еңбек қауіпсіздігі, санитарлық жэне
Жарық, жылу және желдету санитарлық -гигиеналық нормалар мектеп оқушылары
Оқу жабдықтарын шеберханада, кабинеттерде орналасуда функционвльды зоналарды бөледі. Олар
Шеберханаларда люминесценттік лампаларда 300 лк, лампада 150 лк болады.
Ауа ауысымы 20 м/сағ болуы керек. Мата өңдеу кезде
Шеберханадағы шу еңбек қабілетіне, көруге, демалуға,жүрек қызметіне эсер етеді.
Шеберханада «Жалпы білім беретін мектептің оқу шеберханалары туралы ереже
Жалпы қолөнері тері өңдеу шеберханасының жабдықталу ерекшелігі. ¥лттық қолданбалы
артуына ықпал етеді. Осыған орай жұмыс жоспарын жасап, оның
Сонымен қатар, шеберханадағы артқы қабырғаны жастардың жарқын болашағын елестететін,
Табиғат сұлулығын паш ететін, туған жер табиғатына сүйіспеншілікті арттыратын
Халық бүрын ғылым мен білімге қолы жетпеседе, сұлулық пен
ұқыптылықпен көкірегінде қастерлей сақтап, меңгеріп, біздің дэуірімізге ұштастырған.
Қол өнердің Қазақстан териториясында ертеден кең дамығаны мол деректерге
Қазақстанның сәндік қолөнері -біздің түрлі ұлттық, мәдениетіміздің құрамды бөлігі.
Республикамыздың көптеген ғылыми зерттеулердің қолөнерінің тәрбиелік мәнін дәледеуге байланысты,
Біздің жұмысты жазудағы негізгі мақсатымыз қолөнерін , оның ішінде
Қолөнеріне оның ішінде сәндік қолтаңбалы өнерге үйретуге оқушыларды еңбекке,
Қорытынды
Республикамыздың көптеген ғылыми зерттеулердің тәрбиелік мәнін дәлелдеуге байланысты, қолөнерін
Қолөнеріне оның ішінде сәндік қолданбалы өнерге үйретуде оқушыларды еңбекке,
Халық бұрын ғылым мен білімге қолы жетпесе де, сұлулық
Қолөнердің Қазақстан териториясында ертеден кең дамығаны мол деректерге сүйене
Қазақстанның сәндік қолөнері - біздің түрлі ұлттык, мәдениетіміздің құрамды
Қолданылған әдебиеттер:
Қазақстан Республикасында жалпы
білім мазмүнының тұжырымдамасы. Алматы, Қазақстан 1993 9 сэуір.
Қазақстан Республикасында
мектептері оқушыларының еңбекке оқыту мен тәрбиелеу тұжырымдамасы.
Алматы, Қазақстан 1993 21 қаңтар.
Атутов П.Р., Бабкин Н.И., Васильев Ю.Н. Связь тудового обучения
основами наук. М. Просвещение 1983.
Арғынбаев X. Қазақ халқының қолөнері. Алматы: Өнер, 1987.
5. Айғабылов Н. «Еңбек тәрбиесінің психологиялық аспектісі» //
Қазақстан мектебі журналы. 1986 №6 29 бет.
Әбдуалиева Ш. «Қолөнер сабағын өткізу тәжірибемен» // Қазақстан
мектебі журналы. 1975 №6.
Әбілова 3. Оқытушыларға эстетикалық тәрбие беру. Алматы: Мектеп,
1972.
Әбітова Б. «Салт дэстүріміз - сабақта» // Қазақстан мектебі,
22 бет.
Әбдуалиева Ш. «Халық қолөнері» Алматы 1992, 120 бет.
Батышев С.Я. Трудовая подготовка школьников. Вопросы теории и
методики. М. Педагогика 1981.
Жүмабаев М. Педагогика. Алматы. Ана тілі. 1992.
Жарықбаев К. Жалпы психология. Алматы. Мектеп. 1980.
Ильина В.А. Педагогика. Алматы. Мектеп. 1977.
Казакевич В.М., Поляков В.А., Ставровский А.Е. Основы методики и
трудового обучения. / Под. ред. В.А. Полякова.-М.: Просвещение 1987.
15. Кальней В.А.
профессионального обучения. -М.: Просвещение 1987.
Касымов С. Қазақ халқының қолөнері. Алматы. Қазақстан 1995.
Методика трудового обучения
Д.А. Тхоржевского. -М.: Просвещение 1987.
18. Педагогикалық және жас ерекшеліктер психологиясы. /Ред.
Басқалары. А.В. Петровский. -Алматы. Мектеп. 1987.
19. Зборник документов
подготовки школьников. Сост. О.П. Аваричев,
Просвещение 1987.
Тәжімүратов Ә. Шебердің қолы ортақ. Алматы. Қазақстан 1977.
Төленбаев С. Ою. Алматы: Өнер, 1989.
Шаңырақ /қазақша үй-түрмыс энциклопедиясы //Бас
Р.Н. Нүрғалиев Алматы: Каз.сов.энцикл. Бас редакциясы 1990.
Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тэлім-тәрбиесі. Алматы. Қазақстан,
1995.
Жолдасбекова С.А., Жолдасбеков
қолданбалы өнерге үйрету» 1-4 сыныптар. /эдістемелік қүрал/. 1993.
Жүннен жасалатын бұйымдар /Қүрастырушы Қ. Мұқанов. -Алматы.
Қайнар, 1989.
Муканов С.М. Казахская домашняя художественное ремесло. Алма-
Ата, 1979.
Елемесова Ү. Эстетикалық тэрбие // Қазақстан мектебі. 1984, №8
30 бет.
Ержанова С. Қолөнерге баулу // Қазақстан мектебі, 1992 №2
Есжанова П. Ою-өрнекті үйрету // Қазақстан мектебі, 1989 №3.
Қалмақов Ә. Сәндік-қолданбалы өнерді пайдалану. // Қазақстан
мектебі, 1989. №558 бет.
Қоянбаев Ж. Жас ерекшеліктерге сүйене отырып // Қазақстан
мектебі, 1993№857бет.
Қүдайбергенова Ә. Халық
Қазақстан мектебі, 1991 №6.
33. Қүдайқүлова А. Үлттық
оқушыларға үйрету тәжірибемнен, 1979, №5, 72-75 бет.
Мизанбаева Р. Оқушылардың эстетикалық сезімдерін дамыту //
Қазақстан мектебі, 1991, №5, 58-60 бет.
Сапожников В.В. Оқу шеберханасындағы өнімді
оның тәрбиелік мүмкіндіктері / Қазақстан мектебі, 1981, №2, 65-70
Зб.Тұрмыста қызмет көрсету / Жалпы білім беретін орта мектеп
37.Технология пэні бойынша қазақ мектептеріне арналған бағдарлама / 5-9
З8 .Жалпы білім беретін орта мектеп бағдарламасы. 1986. -М.:
Қазақ халқының қолөнері
ҚОЛӨНЕРДІ ХАЛЫҚ ТҰРМЫСЫНДА ПАЙДАЛАНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
ҚАЗАҚ - МОҢҒОЛ ХАЛЫҚТАРЫНЫҢ СӘНДІК- ҚОЛДАНБАЛЫ ӨНЕР ТУЫНДЫЛАРЫҢДАҒЫ САБАҚТАСТЫҚ АРҚЫЛЫ СТУДЕНТТЕРДІ ДАЯРЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕПЗДЕРІ
Қазақ халқының қолөнерінің даму жолы
Қазақтың қолданбалы өнері
СӘНДІК ҚОЛӨНЕР БҰЙЫМДАРЫ
Тоқу өнері. Ою-өрнек
Жеткіншектердің эстетикалық талғамы
ҚАЗАҚТЫҢ ҚОЛДАНБАЛЫ ҚОЛӨНЕРІ БҰЙЫМДАРЫМЕН ИНТЕРЬЕРДІ БЕЗЕНІРУ
Қазақ халқының дәстүрлі қолөнер бұйымдарындағы ерлер қолөнері