Кәсіпорын бойынша өндірістік шығындарды талдау
МАЗМҰНЫ
Кіріспе..............................................................................................................3
1. Өндірістік есептің ұйымдастырылуын теориялық
тұрғыдан зерттеу.
1.1 "Шымкентсыра" АҚ сыра өндірісініңтехнологиясы..........................5
1.2 Шығындар түсінігі, олардың жіктелуі мен
маңыздылығы......................................................................................8
Өндірістік шығындар есебін ұйымдастыру......................................15
2. Шығындар есебін жүргізу мен өнімнің өзіндік
калькуляциялау әдістері
2.1. Өнімнің, жұмыстардың және көрсетілетін қызметтердің
калькуляциялаудың жалпы ережелері..........................................................22
2.2 Өндірістік шығындарды есепке алу
өзіндік құнын калькуляциялау әдістері........................................................28
2.3 "Шымкентсыра" АҚ-да өндіріс пен
есепті ұйымдатыру ерекшеліктері.................................................................38
3. Өндірістік шығындарды талдау және оларды
әдістерін жетілдіру жолдары
3.1. Кәсіпорын бойынша өндірістік шығындарды талдау................................49
3.2. Тауарлық өнімнің бір теңгесіне жұмсалған шығындарды талдау
әдістерін жетілдіру жолдары...........................................................52
Өнім өндіру мен өткізу барысында талдаудың міндеттері мен
ақпараттық қамтамасыз етуі......................................................................55
Қ о р ы т ы н д ы................................................................................................65
Пайдаланган әдебиеттер............................................................................66
Кіріспе
Қазіргі таңда кәсіпорынды басқарудың ғылыми тәсілін дамыту қажеттілігі туындап,
Басқармалық ақпарат қазіргі жағдайда өндірісті басқарудың ажырамас бөлігі, ал
Дипломдық жұмыс Шымкент сыра зауытының нақты материалдары негізінде орындалды.
1978 жылы ақпан айында жаңадан салынған сыра өндіру зауытының
1986 жылы Қазақ ССР тамақ өнеркәсібі министрлігінің бұйрығымен Қызыл-Орда
Дипломдық жұмыстың басты мақсаты "Шымкентсыра" АҚ өндірістік шығындар есебін
Өндірістік есептің ұйымдастырылуы өндіріс ерекшеліктеріне
Дипломдық жұмыстың екінші тарауы шығындар есебін жүргізу әдістеріне қысқаша
Дипломдық жұмыстың үшінші тарауында сыра өндірісіне жұмсалатын шығындар жан-жақты
1. Өндірістік есептің ұйымдастырылуын
теориялық тұрғыдан зерттеу
"Шымкентсыра" АҚ сыра өндірісінің технологиясы
Сыра - жағымды қышқылтым дәмі бар, хош иісті әлсіз
Арпа "Шымкентсыра" зауытына теміржол вагондарымен жеткізіледі және зауыттың өз
Шикізатты қабылдау және өндіріске босату операциялары келесі тәртіпте орындалады.
Өндіріске босату кезінде дән силос конусының орталығындағы течкадан ленталық
Қазіргі уақытта "Шымкентсыра" акционерлік қоғамында сыраның бір ғана сорты
сыра суслосын дайындау;
ашыту және қайта ашыту (пісіру);
фильтрациялау және дайын сыраны ыдыстарға құю.
Сыра өндіру процесінің алғашқы және ең негізгі кезеңі сыра
Дайын болған сыра суслосы ашыту цехына беріліп, мұнда ашыту,
Ашыту - бұл күрделі биохимиялық процесс, яғни сыра суслосын
Суытылған сусло алдымен ашытқымен араластыру танктеріне, сосын ашыту танктеріне
Ашыған сыра қайта ашыту және пісіру үшін лагер цехының
Лагер танктерінен сыра насостар арқылы тоңазытқышқа, одан әрі фильтрпресске
Сыраны ыдыстарға құюдың бірқатар технологиялық ерекшеліктері бар. Сыраға қосылған
Дайын шөлмектер транспортер арқылы бракеражға беріледі. Мұнда арнайы машиналарда
Бракераждан соң шөлмектерге автоматты машиналарда этикетка жапсырылады. Сыра 20
Сыраны ыдыстарға құю цехы толығымен автоматтандырылған 4 линиямен жабдықталған.
Шығындар түсінігі, олардың жіктелуі мен
есептеудің маңыздылығы
Қаржылардың жұмсалуын бақылау сондай-ақ баға деңгейін оның негізгі элементтері
Кәсіпорын қызметі алынған табыс көрсеткіштерінің негізінде бағаланатын болғандықтан, өзіндік
"Шымкентсыра" АҚ – да өндірістік шығындарды келесідей топтастыру қабылданған:
Шығындар өнімнің жекелеген түрлерінің өзіндік құнына қосылуына байланысты тікелей
Тікелей шығындар өнімнің өзіндік құнына тікелей және бөгетсіз
Жанама шығындар өнімнің бірнеше түрінің өндіруімен байланысты шығындар (құрылғыларды
Өндірістік шығындар құрамы бойынша бір элементтік және кешенді болып
Өндірістік процестегі шығындар эконмикалық рөліне байланысты негізгі және үстеме
Негізгі шығындар - өндірістік процесте өнімді дайындауға кіргізілетін шығындар.
Үстеме шығындар - өндірісті басқару мен қызмет көрсету мен
Шығындар өндіріс көлеміне байланысты шартты тұрақты және шартты өзгермелі
Шартты тұрақты шығындарға өнім шығару көлемі өзгерген кезде мөлшері
Шартты өзгермелі шығындарға өнім шығару көлемінің өзгеруіне сәйкес мөлшері
Жоспармен қамтылу дәрежесіне қарай жоспарланған және жоспарланбаған деп бөлінеді.
Жоспарлы шығындар өндірістік бағдарлама негізінде анықталады, яғни өндірістік бағдарламаны
Жоспардан тыс шығындарға ақаудан болған шығындар, т.б. өндірістік емес
Сонымен қатар барлық шығындар өдірістік және өндірістік емес болып
Шығындарды топтастыру мәселесін өзіндік құнның құрылымына байланысты экономикалық негізде
Өнімнің өзіндік құнының құрылымы шығындардың топтастыруына сәйкес болуы керек.
Шығындар бастапқы экономикалық элементтері бойынша келесідей топтастырылады:
1. Материалдық шығындар;
2. Еңбек ақы шығындары;
3. Еңбекақыдан аударымдар;
4. Амортизациялық аударымдар;
5. Басқа да шығындар.
Бұлай етіп топтастыру экономикалық табиғаты біркелкі болғанда және бірнеше
Осы элементтердің әрқайсысы бойынша шығындар жөніндегі мәліметтер 8010 "
Бухгалтерлік есеп шоттарының жоспары экономикалық элементтер бойынша барлық шығындар
"Шымкенсыра" АҚ өнімнің өзіндік құнын жоспарлау, есебін жүргізу және
1. Шикізат пен материалдар;
2. Қайтымды қалдықтар;
3. Қосымша материалдар;
4. Технологиялық мақсаттағы жылу;
5. Технологиялық мақсаттағы энергия;
6. Технологиялық мақсаттағы суық ауа;
7. Жұмысшылардың негізгі еңбекақысы;
Жұмысшылардың қосымша еңбекақысы;
Еңбекақыдан аударылатын аударымдар;
Үстеме шығындар;
Енді осы баптарды жеке-жеке қарастырайық:
"Шикізат пен материалдар" - дайындалған өнімнің негізін құрайтын
Шикізат пен материалдар негізгі және қосымша болып бөлінеді.
арпа;
хмель;
су.
Қосымша материалдар:
кизельгур;
фильтркартон;
келкалоид;
тұрақтандырғыш заттар;
аскорбин қышқылы;
каустикалық сода;
келгонит;
солод;
сыра ашытқысы;
монокальций фосфаты;
тұзды қышқыл;
кроненпробка;
этикетка т.б. (Қосымша 1)
Кәсіпорында материалдар мен шикізаттарға жұмсалатын шығындардың үлесі жоғары 47.3
Кәсіпорында қосымша өңдеусіз қайта пайдаланылатын немесе сыртқа сатылатын шикізаттар
Сыра дробинасы - негізгі шикізат құнынан сатылу бағасы
Көмірқышқылы - өндіріс процесінде қышқылды жинақтайтын қондырғыны эксплуатациялау шығындарының
Сыра ашытқысы - өндіріске босатылған ашытқы құнының 50 %
"Технологиялық мақсаттағы жылу энергиясы" бабында негізгі өндірістің тікелей технологиялық
"Технологиялық мақсаттағы электр энергиясы" бабына негізгі өндірістің технологиялық қажеттілігіне
Сыра суслосын салқындатуға және өндірістік процесстерді тиісті температуралық режимде
"Жұмысшылардың негізгі еңбекақысы" бабы бойынша өндірістік жұмысшыларға, сондай-ақ өнім
"Жұмысшылардың қосымша еңбекақысы" бабында еңбек жөніндегі заң актілерімен немесе
"Еңбекақыдан аударылатын аударымдар" бабы бойынша еңбекақыдан ұсталып, бюджетке аударылатын
"Үстеме шығындар" бабы бойынша "Шымкентсыра" АҚ келесідей шығындар көрсетіледі:
Негізгі өндірістегі амортизация
Көмекші өндірістегі амортизация
Негізгі өндіріс бойынша жөндеу шығындары
Көмекші өндіріс бойынша жөндеу шығындары
Ведомстводан тыс күзет
Жалпызауыттық ғимараттарды күтіп ұстау
Көлік құралдарын күтіп ұстау
Лабораторияны күтіп ұстау
Еңбекті қорғау бойынша шығындар
Суға ақы төлеу
Басқа да шығындар - канцелярлық, типографиялық, байланыс
Өнімді сату бойынша шығындар
Банк қызметіне ақы төлеу
Материалдық емес активтердің тозуы
Іссапар шығындары
Сынған ыдыстарды есептен шығару шығындары
Автокөлік жалдау шығындары т.б.
Өндірістік шығындар есебін ұйымдастыру
Өндірістік шығындар есебін жүргізу бухгалтерлік есеп жұмысының ең маңызды
8010–шы “Негізгі өндіріс” бөлімшесінің шоттары түрлі мақсаттарға арналған. 8011-8015
Кәсіпорынның бухгалтерлік балансында есепті кезеңде өндірістік шығындар есептелген
"Шымкентсыра" АҚ – да келесідей негізгі өндіріс түрлері бар:
№ Шығындар есебі ұйымдастырылатын цехтардың аталуы Өндіретін шала фабрикаттары
1 Қайнату цехы
Солодты ұсақтау, сумен араластыру, қайнату және фильрациялау Ыстық сусло
2 Ашыту цехы
Суслоны суыту және негізгі ашыту процесі Жасыл сыра
3 Лагер цехы
Қосымша ашыту, сыраны пісіру және фильтрациялау Дайын сыра
4 Сыраны құю цехы
Сыраны ыдыстарға құю, бекіту Шөлмектегі сыра
Негізгі өндіріске жұмсалған шығындар калькуляция баптарының номенклатурасы бойынша 8010“Негізгі
Өнім өндіруге жұмсалған шығындар сол есепті кезеңдегі өнімнің өзіндік
Калькуляция баптарының номенклатурасы бойынша өндірістегі барлық шығындар цехтар бойынша
Аяқталмаған өндіріс қалдығы есепті кезеңнің басында қаржы бухгалтериясының басқару
Өңдеудің барлық түрінен өтпеген және техникалық бөлім қабылдай алмаған
Бұл есеп аяқталмаған өндірісте тұрған материалдардың сақталуын, дайын өнім
Аяқталмаған өндіріс "Шымкентсыра" АҚ–да жоспарлы есептік бағамен (плановая расчетная
Аяқталмаған өндіріске жататын шығындарды айқындау мен олардың қалыпты дәрежеде
Аяқталмаған өндірістегі қалдықтар төмендегідей бағаланады:
* шығындарды толығымен дайын өнімге жатқызылатын “Өндірісті игеруге жұмсалған
* дайындық дәрежесін ескере отырып тікелей шығынның барлық баптар
Ай сайын бухгалтерия өндірістегі шығындар жинағы жүргізіледі. Бұл
Жинақта транспорттық дайындау шығындарының сомасы немесе іс жүзіндегі өзіндік
"Шымкентсыра" АҚ–да шығындар жинағы компьютерлендірілген. Көрсетілген қызметтің құны
Негізгі және көмекші өндірістердің цехтары тұтынған сондай – ақ
Көмекші өндіріс өнімнің , қызметтің өзі құнның дұрыс есептеп
Бірінші әдіс кезінде жөндеу жұмыстарына, тапсырыстарға не өнімнің жекелеген
Негізгі өндіріс тұтынатын өнімді шығарып, жұмыс жасайтын және қызмет
Көмекші өндіріс шығындарының есебі келесі шоттарда жүргізіледі.
8030 “Көмекші өндіріс” (қорытындылаушы шот)
8031 “Материалдар”
8032 “Жұмысшылардың еңбегіне ақы төлеу”
8033 “Еңбек ақыдан аударымдар”
8034 “Амортизация”
8035 “Басқа да шығындар”
Көмекші өндірістердің әрбір цехы бойынша шығындарды есепке алу “Цех
Есепті кезеңнің басында қаржы бухгалтериясының басқару бухгалтериясына аяқталмаған өндіріс
Дт 8030
Мұнда жазбалар нәтижесінде қаржы бухгалтериясы көмекші өндірістегі аяқталмаған өндіріс
Екінші әдіс кезінде түгендеу деректері бойынша аяқталмаған өндіріс саны
Ай соңында “Цехтардың шығындары” ведомостында көмекші өндіріс бойынша шығындар
"Шымкентсыра" АҚ – да келесідей көмекші өндіріс түрлері бар:
Жылу қазандығы;
Компрессорлық цех;
Көлік цехы;
Ыдыс цехы;
Жөндеу-механикалық цех;
КИПиА;
ФСГ (жөндеу тобы)
Энергоцех;
МСС;
РСЦ;
11.Теміржол торабының базасы;
12. Шөлмектегі сыра экспедициясы.
Сондай-ақ "Шымкентсыра" АҚ-да кәсіпорын жұмысшыларының тұрмыстық қажеттілігін қанағаттандыруға арналған
240 балаға арналған "Арман" балалар бақшасы;
700 текше метр теплица;
медицина орталығы;
100 адамға арналған асхана.
2. Шығындар есебін жүргізу мен өнімнің
калькуляциялау әдістері
2.1 Өнімнің, жұмыстардың және көрсетілетін қызметтердің өзіндік құнын калькуляциялаудың
Калькуляция дегеніміз өнімнің, атқарылған жұмыстар мен көрсетілген қызметтердің бір
Өндірісті ұйымдастыру ерекшеліктері мен технологиясына байланысты өндірістегі шығындарды есепке
Калькуляциялауды жасау мерзімі: алдын ала және кейінгі (немесе кезектегі)
Алдын ала жасалатын калькуляция өнімді шығарғанға дейін өндіріске қажетті
Жоспарлы калькуляция-өнімге (жұмысқа, қызметке) және бұйым бірлігіне мүмкін болатын
Сметалық (болжамдық) калькуляция - бұл жомпарлы калькуляцияның бір түрі,
Нормативтік калькуляция ағымдағы жоспарлы калькуляцияның бір түрі болып табылады.
Норматиті калькуляцияның жоспарлы калькуляцияға қарағанда дәлділігі анағұрлым жоғарылау болып
Кейінгі (немесе кезекті) калькуляция өнім шығарылғаннан соң бухгалтерлік есеп
Олар нақты шығынды көрсетеді. Оларға нақты (есеп беру калькуляциясы)
Өнімнің өзіндік құнының нақты (есеп беру) калькуляциясы нақты шығындармен
Калькуляцияның бұл түрі нақты шығындар туралы есептік мәліметтің негізінде
Шамаланған калькуляция нақты шығындар және тоғыз айдың ішінде алынған
Калькуляцияның бұл түрі ағымдағы жылдағы өндірілген өнімнің нәтижесін алдын
Калькуляциялау кезінде өнімнің өзіндік құнының калькуляциясын және шығындарды есептеу
Шығындардың есеп объектісі болып сол шығындардың өндірістегі аналитикалық
Мысалға, тігін фабрикасының шығыны мен өнімнің өзіндік құны сол
Есеп объектісі мен калькуляциялаудан басқа калькуляциялық бірлік тізімін
Сонымен, іс жүзінде пайдаланатын калькуляциялық өлшем бірлігін келесі топқа
-натуралды бірліктер - дана, метр, килограмм, тонна, литр және
-ірілендірілген бірліктер - тігін бұйымының прейскуранттық нөмірі, белгілі бір
-өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау үшін пайдаланылатын шартты-натуралды бірлік, ондағы
-құндық бірлігі;
-еңбек бірлігі (норма-сағаты);
-орындалған жұмыс бірлігі (тткм, машина-күні, ай-күні);
-пайдалы нәтиженің бірлігі-қуаты, өнімділігі және т.б.
Кешендік өндірісте бір шикізаттан бір технологиялық процесте екі
Кешендік өндіріс шығындарын тарату кезінде келесі әдістерді қолданады:
шығындарды шегеру. Бұл әдіс кезінде өндірісте алынатын өнімдердің бір
Өнімнің өзіндік құнын есептеген кезде ондағы шығындарды тарату коэффиценттік
аралас (қиыстыру) әдісі. Бұл әдісті кешендік өндірісте бірнеше негізгі
Олар келесі жұмыс кезеңінен тұрады: жалпы кешендік шығыннан ілеспе
Өндірістің технологиялық және ұйымдастыру ерекшеліктеріне байланысты өнімнің өзіндік
Өнімнің өзіндік құнының әдісіне әсер ететін негізгі факторлар ретінде
өндіріс типі;
өндірістің күрделілігі;
шығарылатын өнімнің номенклатурасы мен сипаты;
өндіріс циклының ұзақтылығы;
аяқталмаған өндірістің қолда бары, құрамы және көлемі.
Өнеркәсіп салаларында өнімнің өзіндік құнына бұл факторлардың тигізетін
Бұл аталған өнімдердің өзіндік құнын есептеу аса күрделі әдістемелерді
Күрделі өнім деп жекелеген бөлшектерден, түйіндерден, детальдардан тұратын өнімдерді
Мысалы, машиналар, станоктар, құрал-жабдықтар, автобустар және т.б. Күрделі өндірісте
Калькуляциялау әдістемесін анықтауда өндіріс циклының ұзақтығы басты роль атқарады.
Өндірістік циклы ұзақ өнеркәсіп салаларында өзіндік құнын калькуляциялау әдістемесін
Өндірістік шығындарды есепке алу және өнімнің
өзіндік құнын калькуляциялау әдістері
Өндірісті ұйымдастыру ерекшеліктері мен технологиясына байланысты өндірістік шығындар есебін
Өндірістегі шығындарды есепке алудың және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың
Сонымен, көмірді өндіру өнеркәсібі бірнеше кезеңнен тұрады: дайындық жұмыстары,
Бірінші нұсқа кезінде тікелей және жанама шығындар бүкіл
Екінші нұсқаны аяқталмаған өндірісі бар кәсіпорындар қолданады. Бұл арада
Үшінші нұсқа бір мезгілде өнімнің бірнеше түрлерін шығаратын немесе
Қарапайым әдістің төртінші нұсқасын өнімнің өзіндік құнын анықтамай-ақ шығындар
Шығындарды есепке алудың және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың тапсырыстық
Осы тәсілдің кейбір ерекшеліктері бар, атап айтсақ:
барлық шығарылған шығындар туралы мәліметтерді шоғырландырып және оларды жеке
уақыт аралығындағы емес, аяқталған әрбір партия бойынша шығындарды шоғырландыру;
тек бір ғана шотты жүргізу, "аяқталмаған өндіріс" (батыс
Тапсырыстың өзіндік құнын калькуляциялау үшін шалафабрикатсыз әдісі пайдаланылады.
Тек пайдалану цехында (құю, ұсталық-пресс және т.б.) шалафабрикатты әдіс
Цехтар шығындары әрбір (жекелеген) табыстың кескінінде, калькуляциялаудың бектіліген
Ал үстеме шығыстары олардың өндірілген орны бойынша есептелінеді және
Ақаудан алынған жоғалтулар, әдетте, өздерінің тиесілі тапсырыстарына есептен шығарылады.
Тапсырыс орындалып біткен соң және оның техникалық қабылдануы тапсырыс
Сондай-ақ кез келген тапсырыстың өзіндік құны бұрмаланбауы үшін (әсіресе,
Бұл әдісті қлолдану барысында іс жүзіндегі өзіндік құн тапсырыс
Кіші сериялық өндірісте тапсырыс саны ағымдағы айда шығарылатын болып
Тораптар мен детальдардың (бөлшектердің) бірінші түрі бойынша олардың шығындарының
Кәсіпорынның экономикалық қызметінің қызметкерлері жекелеген және кіші сериялық өндіріс
Тапсырыстар бойынша шығындар топтастырылып, өндіріс есебінің карточкаларында әрбір тапсырыстың
Шығындарды есепке алудың және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың бөлістік
Дайын өнім немесе шалафабрикат шығарумен аяқтайтын технологиялық процесті бөлістік
Тікелей шығыстар (шикізат, негізгі материалдар, шалафабрикаттар, өндіріс жұмысшыларының жалақысы
Үстеме шығыстар бөлістердің арасына таратылады, ал олар әрбір бөлістердің
Бөлістік әдісін қолданған кезде нормативтік әдістің негізгі элементтері -
Еңбек шығындарын, ресурстардың шығыстарын құжаттауда және жедел (оперативтік) есеп
Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың және шығынды есепке алудың бөлістік
Шалафабрикаттық нұсқа әрбір бөлістер бойынша есептік калькуляция жасайды және
Бөлістік әдісі кезінде өндірістегі шығындарды есепке алу өндіріс есебінің
Нарықтық экономикаға өтуге байланысты қайсыбір салада болмасын бетбұрыстар басталады.
Кәсіпорын өндірістік бухгалтериясында кәсіпорындарға лайық шығындарды есепке алудың және
Бірінші нұсқа негізінде букхгалтерия тек таза есепке алу қызметін
Стандарт-кост жүйесі өндірістегі шығындарды есепке алудың бөлекше әдісі емес.
Стандарт-кост жүйесінің жұмыс істеуі негізінде кәсіпорын өзі белгіленген және
Теориялық стандарттар – осы кәсіпорын жетуге ұмтылатын стандарттар.
Ағымды стандарттар – нақты мерзім үшін өндірістегі шығындардың мөлшерін
Базистік стандарт - өндіріс процесінде өзгерістер енгізілгенге дейінгі жылдан
Стандартарды талдау жасауды мынадай қызметтер жүргізеді: технологиялық қызмет –
Стандарт-кост жүйесін қолданушы кәсіпорын шеңберінде ол өнімнің өзіндік құнын
Нарықтық экономикаға өту өндіріс шығындарын ұйымдастыру есебін қайта қарастыру
“Директ-костинг” жүйесінің негізінде шығындарды тұрақты және өзгермеліге дәл бөлу
Өзгермелі шығындарға өндіріс көлемінің өзгеруіне байланысты мөлшері өзгеретін тікелей
Тұрақты шығындарға әкімшілік және басқармалық шығындар, амортизациялық аударымдар, өнімді
Мөлшері өзгермейтін тұрақты шығындармен салыстырғанда өзгермелі шығындар күшейтілген бақылауды
Тұрақты шығындар бірдей уақыт аралығында бірдей сомада есептелінеді. Оларға
Дегенмен шығындарды тұрақты және өзгермеліге жіктеудің бірнеше шартты сипаттамасы
Мұнан басқа тұрақты жатқызылған жекелеген топтар бойынша өнім шығару
"Шымкентсыра" АҚ – да өндіріс пен өндірістік
есепті ұйымдатыру ерекшеліктері
"Шымкентсыра" АҚ ұзақ уақыт бойы бір ғана өнім түрі
Кәсіпорында өндірістік процесс толығымен автомат-тандырылған, басқару сыраны қайнату цехында
2001 жылы - 1263 мың дал;
2002 жылы - 1967 мың дал;
2003 жылы - 3332 мың дал;
2004 жылы - 4000 мың дал;
2005 жылы - 5000 мың дал.
Өндірілетін өнім ассортименті 2000 жылы "Сауран", "Дархан", "Шымкентское оригинальное",
Негізгі өнім - сырадан басқа сыра дробинасы, сыра ашытқысы,
Кәсіпорынның негізгі мақсаты шикізат пен материалдарды үнемдеп жұмсау, өндірістік
ассортименті мен сапасы бойынша өнім есебін ұйымдастыру;
өзіндік құнды төмендету бойынша шаралар жүргізу;
өндірістік шығындар есебін ұйымдастыру;
өнімнің өзіндік құнын дұрыс калькуляциялау;
пайдаланылмаған өндірістік резервтерді анықтау;
шаруаға қараусыздықпен күресу.
Өндірістік есептің дұрыс жүргізілуін басқару мен бақылауды кәсіпорынның бас
Өндіріс шығындарын есепке алу үшін "Шымкенсыра" АҚ-да шоттардың кешенді
"Материалдар (жалақы) шығындарын бөлу (тарату)" кестесін әзірлеу, онда шикізат,
"Негізгі құрал-жабдықтар амортизациясының (тозуының) есебі" кестесін әзірлеу, онда өндіріс
"Материалдық емес активтер амортизациясының есебінің" кестесін әзірлеу, онда өндіріс
"Көмекші (қызмет көрсетуші) өндірістер мен шаруашылықтардың көрсеткен қызметтерін бөлу"
"Шымкентсыра" АҚ – дағы өндірістік шығындардың бухгалтерлік есебінің
1 сызба.
Өндірістік шығындардың бухгалтерлік есебін ұйымдастыру.
Өндіріс шығындарының талдамалық (аналитикалық) есебі калькуляция (есеп) объектілерінің және
Өндіріске жұмсалған шығындарды олардың құжаттары бойынша қандай калькуляциялау объектісіне
Ал бұл үстеме шығыстарды баптары бойынша және шығындарды калькуляциялау
Орташа және ірі кәсіпорындарда өндіріс шығындарын есепке алу және
Қаржылық бухгалтерия шоттардың бас жоспарының 2700- бөлімшелеріне енетін шоттарын
Басқару бухгалтериясы шоттардың Бас жоспарының 8010 - бөлімшелеріне енетін
Ол өндіріс шығындары туралы ақпаратты қорытып, өзіндік құнды калькуляциялайды,
Бұл өз билігінде қандай да болмасын бір "ноу-хауды" және
Кәсіпорынның орталық бухгалтериясы
Қаржылық
Бухгалтериясы
(2700-7000 бөлімше шоиттарында
жүргізіледі) Есепті кезең басында аяқталмаған өндірістің қалдықтары 1340-1343-шоттарында есепке
Есепті кезеңде өнімге, жұмыстарға, көрсетілген қызметтерге жұмсалған барлық шығындарды
Есепті кезеңде өндірістік өнімді, атқарылған жұмыстарды, көрсетілген қызметтерді береді
Есепті кезеңде өзі өндірген шалафабрикаттарды өткізу үшін береді
Есепті кезеңде өндірісте пайдаланбаған материалдарды, өндіріс қалдықтарын, ақауларды қайтарады
Есепті кезеңнің соңында 8010,8020, 8030, 8040-шоттары бойынша аяқталмаған
Жаңа есепті кезеңнің басында 1340-1343 шоттарындағы есепке алынған аяқталмаған
Өндірістік (басқарушылық) бухгалтериясы
(8010 бөлімшесінің шоттарында
жүргізіледі)
сызба
Қаржылық және өндірістік (басқару) бухгалтериясының арасындағы өзара
Қаржылық және басқару бухгалтериясының арасындағы өзара қарым-қатынастар 2 сызбада
Кәсіпорынның қаржылық бухгалтериясында аяқталмаған өндірісті есептеу үшін 1340-"Негізгі
Сонымен, 1340-1343 шоттар "бір күндік шоттар" болып табылады және
"Транзиттік" шоттарда көрсетілген ақпараттар нақты жасалған шығындар туралы белгілі
шығындарға кеткен тікелей материалдар;
шығындарға кеткен тікелей жұмыс күші;
үстеме шығыстар.
Тікелей шығындарға кеткен материалдар соңғы өнімнің құрамына (яғни, оның
Жұмыс күшіне жұмсалған тікелей шығындар - бұл өнімді әзірлеуге
Мысалы, толассыз өндірісте жұмыс істейтін оператордың немесе металл өңдеуші
Қызмет көрсететін цех жұмысшыларының еңбек ақысы тікелей еңбек ақы
Үстеме шығыстар өндіріске кеткен барлық шығындардан тікелей шығындарды (тікелей
Жалпы алғанда, өндіріс есебін төрт негізгі кезеңге бөлуге болады:
өндіріс түрлері бойынша "транзиттік" шоттарда субъектінің есепті кезеңнің барысында
"Үстеме шығыстардың" шоттары бойынша субъектінің үстеме шығыстары жинақталып, олардың
үстеме шығыстарын белгіленген тәсіл (шаруашылық жүргізуші субъекттің есептік саясатында
"Транзиттік" шоттардағы жинақталған шығыстарды дайын өнім шотына есептен шығарып,
Біз қарастырып отырған “Шымкентсыра” АҚ – да өндірістік шығындар
Құжаттамада және жедел есеп беруде тек материалдық және энергетикалық
“Шымкентсыра” АҚ – дағы өндіріс шығындарын есепке алу мен
Осы кемшіліктерді нормативтік әдістің элементтерін қолдану арқылы жоюға болады,
3. Өндірістік шығындарды талдау
3.1 Кәсіпорын бойынша өндірістік шығындарды талдау
Өндірістің тиімділігін арттырудың негізгі көздерінің бірі өзіндік құн болып
Өнімнің өзіндік құнын талдаудың маңызы зор. Ол берілген көрсеткіштің
Өнімнің өзіндік құнын талдаудың обьектілері болып келесі көрсеткшітер табылады:
• жалпы тауарлық өнімнің және шығындар бойынша толық
• тауарлық өнімнің бір теңгесіне жұмсалған шығындар;
• салыстырмалы тауарлы өнімнің өзіндік құны;
• жеке бұйымдардың өзіндік кұны;
• шығындардың жеке элементтері мен баптары.
Экономикалық талдаудың маңызды міндеттерінің бірі өнеркәсіптік өнімнің өзіндік құнын
Талдау жасау арқылы жалпы өзіндік кұн бойынша шығындардың жекелеген
"Шымкентсыра" АҚ өндіретін өнімнің, яғни сыраның өзіндік құнын талдау
№ 5-з үлгідегі "Өндірістік шығындар жөнінде есеп беру"
(Қосымша 4);
жоспарлық калькуляция (Қосымша 5);
есептік калькуляция (Қосымша 6);
тауарлы өнімге жұмсалған өндірістік шығындар жиынтығы
(Қосымша 7);
үстеме шығындар анықтамасы (Қосымша 8);
шығындардың талдамалық және топтамалық есебінің мәліметтері.
Тауарлы өнімнің өзіндік
1 кесте
Кәсіпорындағы өндірістік шығындардың түрлері
Шығын элементтері Шығын сомасы
(мың теңге) Шығындар құрылымы
%
Жоспар Нақты Ауытқу Жоспар Нақты Ауытқу
Материалдық шығындар 301970 171572 -130398 59,74 59,7 -0,04
Еңбекақы шығындары 88250 50143 -38107 17,46 17,45 -0,01
Еңбекақыдан аударымдар 22945 11157 -11788 4,54 3,88 -0,66
Амортизация 15275 8679 -6596 3,02 3,02 -
Басқа да шығындар 77070 45839 -31231 15,24 15,95 +0,71
Өзіндік құн 505510 287390 -218120 100 100 -
Кестеден байқап отырғанымыздай, сыра өнеркәсібі материал сыйымдылығы жоғары салаға
3.2 Тауарлық өнімнің бір теңгесіне жұмсалған шығындарды талдау
Өнеркәсіптік кәсіпорынның шаруашылық қызметі өнімнің өзіндік құнын төмендету бойынша
Кәсіпорындар салыстыруға келмейтін тауарлы өнім жөнінде көптеген артық жұмсауларға
Тауарлы өнімнің бір теңгесіне жұмсалған шығындар өнімнің өзіндік құнын
Материалдық және еңбек ақы шығындары мен өнімнің материал сыйымдылығын
"Шымкентсыра" АҚ-дағы өнімнің өзіндік құнын құрайтын материалдық шығындар үлесі
2 кесте
Кәсіпорындағы материялдық щығындардың есебі
Материалдық шығындар Өнім бірлігіне жұмсалған шығын Жоспардан ауытқу
Жоспар
Нақты
Жалпы Соның ішінде
Салмақ есебінен Баға есебінен
Солод 43,29 42,4 -0,89 -0,89 -
Хмель 21,425 25,2 +3,775
3,775 -
Су 3,19 2,66 -0,53 -0,44 -0,09
Сатылатын қалдықтар 1,375 1,06 -0,315 -0,275 -0,04
Этикет 10,42 4,026 -6,394 -0,941 -5,453
Кизельгур 2,13 3,01 +0,88 +0,88 -
Фильтркартон 1,2 1,44 +0,24 +0,444 -0,204
Декстрин 0,5 0,5 - - -
Каустикалық сода 2,25 2,1925 -0,0575 - -0,0575
Шөлмектердің сынуы 2,5 1,92 -0,58 -0,55 -0,03
Кроненпробка 8,1 8,34 +0,24 +0,9 0,66
Сабын 0,07 0,07 - - -
Хлорлы әк 0,65 0,06458 -0,58542 - -0,58542
Тұзды қышқыл 0,18 0,18 - - -
Суық ауа 6,75 6,18 -0,57 -0,53 -0,04
Жылу энергиясы 10,1 9,29 -0,81 - -0,81
Электр энергиясы 3,4 1,3 -1,47 -0,035 -1,435
Барлығы 114,78 108,34 -6,44 +2,88 -9,328
Кестеден көріп отырғанымыздай, 1 дал сыраға жұмсалған материалдық шығындар
Өнекәсіптік өнімінің өзідік кұнында жалақыға жұмсалатын шығындардың да үлес
Тікелей жалақының жалпы сомасы өнім өндірісінің көлемі, оның құрылымы
3 кесте
Кәсіпорындағы өнім өндіру мен сатуды салыстырмалы талдау
көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер
2005ж
І кв. 2005ж
І V кв. ауытқу өсу қарқыны
1. Тауарлы өнім N 116544,7 444942,9 +328398,2 381,77%
2. Өндірістік персоналдың орташа жылдық саны R 1220 1220
3. Бір жұмысшының орташа жылдық өнім өндіруі λ
3 кестеден өнім өндірісінің көлеміне бір ғана фактор -
Еңбек өнімділігінің өсуі ауысым ішіндегі, цех ішіндегі тұрып қалулардың
3.3 Өнім өндіру мен өткізу барысында талдаудың міндеттері
Өндірістің көлемі және өнімдерді сату, өткізу өзара тәуелді көрсеткіштер
Өндіріс көлемінің және тауар өнімдерін өткізе алу қарқындығы, сапасының
Оның басты міндеттері:
жоспар, өндіріс динакамикасының және тауарды өткізу, сату жүйелерінің орындалу
факторлардың осы көрсеткіштердің шамаларына әсер етулерін анықтау;
ішкі шаруашылықты қорлардың тауар өнімдерін шығарып, оны сату көрсеткіштеріне
айқындалып, анықталған қорларды игеруге, меңгеруге шараларды әзірлеу;
Өндіріс орынның және тауар өнімдерді сатуды талдаудағы ақпараттар көзі
өнеркәсіптің бизнес – жоспары, оперативті жоспар – графиктері, №1
Динамиканы талдау және өндіріс, тауар өнімін өткізу, сату жоспарларының
Өндірістің көлемі және өнеркісіп тауарларын сату натуралды, шартты-натуралды, еңбек
Жалпы өнімдік – бұл жалпы өндірілген өнім мен орындалған
Тауарлы өнім – жалпы өнімнен оның айырмашылығы, тауарлы өнімде
Өнімді сатудың көлемі - өнімді сатып алушыларға, тұтынушыларға түсіру
Шартты – натуралды көрсеткіштер – құндық мәндер ретінде өндіріс
Нормативті еңбек шығындары – көп түрлі өндіріс жағдайда натуралды
Кесте 4
Салыстырмалы бағадағы өндіріс және тауарды сатудың, өткізудің динамикасы
Жыл өнім өндірісінің көлемі, млн.тг. өсу қарқыны, % өткізу,
базисті Тізбекті
базисті тізбекті
2003 90000 100 100 89500 100 100
2004 92400 102,7 102,7 92600 103,4 103,4
2005 95800 106,4 103,6 94300 105,4 101,8
Кестеден байқап отырғанымыздай, 5 жылдың көлемінде өндірістің көлемі -
Твп = = = =1,0287=102,87%
=102,87 - 100=2,87%,
= =1,0192
Көрсетілген мысалда өнімді шығару көрсеткішінің шамасы - 2,87%, ал
Сызба 3
Өндірістің және өнімді сатудың динамикасы
Өнімді өткізу, сатудағы талдау жүйелері, өнімді жеткізу, қамтамасыз етудегі
Өнімді шығару, өндіру және сатудағы факторлар мен қорларға талдау.
Тауар өнімді сату және қамтамасыз ету келісім шарттарының орындалу
Өнімді өткізу, сатуға талдау жасауда екі вариант мүмкін болады.
ГПн +ТП+ОТн = РП+ОТк +ГПк ,бұдан РП=ГПн +ТП+ОТн –ОТк-ГПк,
Мұндағы: ГПн , ГПк – бастапқы және соңғы мезгілдегі
ТП – тауар өнімі шығарылуының құны;
РП – есеп беру кезіндегі өнімді, таратумен сатудың көлемі;
ОТн,ОТк –бастапқы және соңғы кезеңдегі түсірілген бұйымның қалдықтары.
Сызба 4
Өнімді өткізу, сату көлемінің фактолы системаның схемасы.
Сату көлеміне мына төмендегідей факторлар кері әсер етті: дайын
Кәсіпорынның еңбек ресурстарынмен қамтамасыз етілуі және оны қолданудағы тиімділік:
ВП = ЧР ГВ
РП = ЧР ГВ Дв
2.Кәсіпорынның негізгі өндірістік қорлармен қамтамасыз етілу және оны қолданудағы
ВП = ОПФ ФО
РП = ОПФ ФО Дв
3.Өндірістің шикізат және материалдармен қамтамасыз етілуі және оны қолданудағы
ВП=МЗ МО
РП=МЗ МО Дв
Мұндағы, Дв - өткізілетін, сатылған өнімнің жалпы өнім көлеміндегі
Деректі факторлардың – детерминацияланған факторлы талдаумен анықтауға болады. Сонан
=
ВП =
=
Өнімді шығару ұлғайту мен сату көлемін жоғарлату қорларының негізгі
Сызба 5
Өнімді шығару ұлғайту мен сату көлемін жоғарлату қорларының негізгі
Бірінші топ бойынша резервтер шамасын анықтау мынадай жүйеде орындалады:
Р↑ВПКР=Р↑КР ГВф
Р↑ВПФРВ = Р↑ФРВ ЧВф
Р↑ВПЧВ = Р↑ЧВ ФРВВ,
Мұндағы: Р↑ВПКР, Р↑ВПФРВ , Р↑ВПЧВ – жаңа жұмыс орындарын
Р↑КР – жұмысшылар орындарын көтеру қорлары;
Р↑ЧВ –техниканы, технологияны, өндіріс орындары мен жұмысшы күштерді ұйымдастырып
ФРВВ - өсу резервтерін есепке алғандағы жұмысшы уақытының мүмкін
Екінші топ бойынша – жабдықтардың санын көбейтумен
Р↑ВПК =Р↑К ГВФ
Р↑ВПВ= Р↑Т ЧВВ
Р↑ВПЧВ = Р↑ЧВ ТВ
Үшінші топ бойынша - өнімді шығару көлемінің арту шамасы
j – материалдың қосымша саны i – түрлі өнімнің
Р↑ВП =
Материалдың жоспардан тыс шығындары i – түрлі өнімнің бірлік
Р↑ВП =
j – ресурсты шығын нормасының жоспарланған қысқартылуы i –
Р↑ВП =
Өнімді шығару резервтерінің жоғарылауы ресурстардың үш топтары бойынша балансталуы
Қ о р ы т ы н д ы
Қорыта келгенде, дипломдық жұмыстың кіріспе бөлімінде аталған мақсат орындалды
дипломдық жұмысты ғылыми тұрғыдан негіздеуге әрекет жасалды, яғни осы
отандық кәсіпорындарда қолданылып жүрген өндірістік шығындар есебін жүргізу мен
нарықтық қатынас дамыған шет елдерде қолданылатын өзіндік құнды калькуляциялаудың
өндірістік шығындар жүргізу әдістерін дәл жіктеудің мәселелері анықталып, оны
өндірістік есептің ұйымдастырылуы өндіріс процесіне тікелей байланысты болғандықтан,
"Шымкентсыра" АҚ шығындар есебін жүргізу мен өзіндік құнды калькуляциялау
өнімнің өзіндік құнына талдау жұмыстары жүргізіліп, оны төмендету жолдары
Жұмысымның соңында кәсіпорын қызметіндегі соңғы нәтижелерді қалыптастырудың негізгі буыны
Қолданған әдебиеттер тізімі
О бухгалтерском учете. Указ Президента РК, имеющий силу Закона
Стандарты бухгалтерского учета и методические рекомендации. Постановление Национальной комиссии
Генеральный план счетов финансово-хозяйственной деятельности хозяйствующих субъектов. Постановление Национальной
Инструкция по заполнению регистров бухгалтерского учета. Утверждена приказом Департамента
Бернер Д. Директ-костинг. Мюнхен, Минск: Экономика, 1993.
Би Вандер Вил. Управленческий учет (с элементами финансового учета).
Дэвид Миддлтон. Бухгалтерский учет и принятие финансовых решений (Перевод
Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. (Перевод
Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. (Перевод
Карпова Т.П. Управленческий учет. М.Аудит ЮНИТИ, 1998.
Кеулимжаев К.К. Корреспонденция счетов хозяйственных операций по Генеральному плану
Ластовецкий В.Е. Учет затрат по факторам производства и центрам
Николаева С.А. Особенности учета затрат в условиях рынка: система
Нидлз Б. и др. Принципы бухгалтерского учета (Перевод с
Радостовец В.К., Шмидт О.И. Учет затрат на производство и
Радостовец В.В., Шмидт О.И. «Теория и отраслевые особенности бухгалтерского
Сатубалдин С.С. Учет затрат на производство в промышленности США.
Тулегенов Э.Т. , Олохтонова Э.А. Нормативный метод учета затрат
Ткач В.И., Ткач М.В. Международная система учета и отчетности.
Ткач В.И., Ткач М.В. Управленческий учет: Международный опыт,
Управленческий учет – Учебное пособие, разработанное на основе стандартов
Хорнгрен Ч.Т., Фостер Дж. Бухгалтерский учет: Управленческий аспект (Перевод
Хорнгрен Ч.Т. Фостер Дж. Управленческий аспект. Гл.редактор серии проф.Я.В.Соколов.
Энтони Р., Рис Д. Учет: ситуации и примеры. М:
Яругова А. Управленческий учет: опыт экономически развитых стран. М.:
3
Материалдар мен жалақы шығындарын тарату кестесін әзірлеу, амортизациясын есептеу
Өндіріске жұмсалған шығындарын көрсететін, құжаттар
"Цехтар бойынша шығындар" ведомостары (8010,8030,8040-шоттар бөлімшесінің дебеті)
Ай ішіндегі өндіріс шығындарының жинағы
Экономикалық элементтер бойынша өндіріс шығындарының жинағы
Өндіріске жұмсалған шығындары туралы есеп беру
Бас кітап
есеп берудің нысандары
Карточкалар, талдамалық есеп ведомостары (тапсырыс, қайта жасау, өндіріс сатылары,
Талдау объектісі.
өндірістің қарқындылығы, өнімді өткізу.
Жалпы алғанда және ассортимент бойынша өндірістің көлемі және өткізілу,
өнім сапасы
өндірістің құрылымы және өнімді өткізу.
Еңбек қорлары,
Персонал саны
өнімді өткізу, сату көлемінің өзгеруі
Тауар өнімдері шығарылуының өзгеруі
Сатылмай қалған өнімнің өзгеруі
Жалпы өнімінің көлемінің өзгеруі
Аяқталмаған өндіріс және ішкі шаруашы лықтың айна лымның қал
Дайын бұйым қалдықтарының өзгеруі
Тиелген өнім қалдықтары
Еңбек заттары
Еңбек құралы
Материал қайтарылымы
Еңбек заттарының өлшемі
Қорлар қайтарымдылығы
Негізгі қорлар өлшемі
Еңбек өнімділігі
Негізгі қорларды қолдануды жүйелеу
өнімді өткізу, сату көлемінің өсу резервтері
өнім өндірісінің өсу резервтері
Сатылмай қалған өнім резервтері
Еңбек ресурстарын қолдануды жақсарту
Қосымша жұмысшы орындарын құру
Еңбек өндірісі деңгейін көтеру
Жұмыс уақытының шығынын азайту
Қосымша машина мен жабдықтарды сатып алу
Жұмысшы уақыты қорларын қолдану
Жабдықтар жұмысы өндірісін көтеру
Шикізат пен материалды қосымша сатып алу
Шикізат пен матераилдың өнім бірлігіндегі шығынын азайту
Шикізат пен материалды жоспардан тыс шығынын азайту
Шикізат пен материалдарды қолдануды жақсарту
Нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның ағымдағы шығындарының құрамы мен құрылымын анықтау және соны тиімді басқаруды, оның өзіндік құнын төмендету жолдарын теориялық жағынан қарастыру және оны талдау
Кәсіпорын шығындарын басқару және талдау
Астана полиграфия АҚ қаржылық-шаруашылық қызметі
«Бобровка + » ЖШС-ның қызметі барысында қалыптасатын жағдайды және шығындарын талдау
Кәсіпорындағы шығындар құрылымын ұйымдастыру мен басқарудың теориялық негіздері
Кәсіпорындағы шығындар құрылымын ұйымдастыру мен басқарудың теориялық негіздері туралы
Өндірістік кәсіпорынның өзіндік құнын төмендету және пайданы көтеру жолдары
Кәсіпорында шығындарды талдау
ПРОМТЕХМОНТАЖ ААҚ КӘСІПОРЫН ШЫҒЫНДАРЫН ТАЛДАУ
Шығындар есебін ұйымдастыру және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау негізінде басқару есебін тиімді ұйымдастыру және бюджет жасауды жетілдіру ("АГС сервис" ЖШС мысалында)