Бизнесті бағалауда көлік құралдарын шығындық тәсілмен бағалау
Жоспар
КІРІСПЕ.................................................................................................................3
І. БИЗНЕСТІ БАҒАЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1.Бизнесті бағалау түсінігі,оның мақсаттары мен құн түрлері........................5
1.2.Бизнесті бағалау қағидалары мен тәсілдері..................................................11
1.3.Бизнесті бағалауда көлік құралдарын шығындық тәсілмен бағалау..........22
II.БИЗНЕСТІ БАҒАЛАУДА КӨЛІК ҚҰРАЛДАРЫН БАҒАЛАУ ТӘЖІРИБЕСІ
2.1.Бизнесті бағалауда көлік құралдарын шығындық тәсілмен бағалаудың отандық
2.2.Бизнесті бағалауда көлік құралдарын шығындық тәсілмен бағалаудың шетелдік
III бөлім ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БИЗНЕСТІ БАҒАЛАУДА КӨЛІК ҚҰРАЛДАРЫН ШЫҒЫНДЫҚ
3.1.Бизнесті бағалауда көлік құралдарын шығындық тәсілмен бағалау
ҚОРЫТЫНДЫ....................................................................................................48
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.....................................................51
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасы нарықтық экономикаға көшу барысында елімізде көптеген
Бағалау қызметі қарапайым тілмен айтқанда, белгілі –бір мүліктің
Аталған заң осы он жылдың көлемінде бірнеше өзгерістерге
Жалпы алғанда машиналар, құрылғылар мен құрал-жабдықтарды бағалау және
- кәсіпорындағы көлік құралдарын негізгі қор ретінде
- сенімді басқаруға өткізу немесе жекешелендіру мақсатында;
- мүліктік дау шешімдерін реттеу үшін;
- салық салу есебін жүргізу үшін.
Машина, құрылғылар мен құрал-жабдықтарды бағалау бірнеше
кезеңдерден тұрады.
Бағалаудың бірінші кезеңінде бағалаушы мен бағалауға тапсырыс берушінің
Кейбір кезде бағалаушы жанжалды шешуге және оған қатысуға
Көліктер мен жабдықтар бағалауында кіріс тәсілі шектеулі қолданылады.
1. БИЗНЕСТІ БАҒАЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1.Бизнесті бағалау түсінігі,оның мақсаттары мен құн түрлері
Нормативтік база шегіндегі бағалау технологиясының нарықтарында кәсіпорын бизнесін
Бизнес - бұл заңды, жеке түлғалардың нақты қызметі[1].
Мұнда заңды тұлға - кәсіпорын, азаматтық құқықтардың объектісі
Мүліктік кешен жер телімдері, ғимараттар мен кұрылыстарды,
Бірінші концепция мүліктік кешеннің құрамдастарын бағалауменбайланысты.
Кәсіпорын бизнесін бағалау мүліктік кешеннің құрамдастарын бағалауына әкеледі:
Мұнда, бір-бірінен жекеше бағаланатын (орындық, компьютер, ғимарат, станок,
Екінші концепция, кәсіпорын бизнесін бағалағандағы пайда болатын қосымша
Кәсіпорын бизнесін жүйе ретінде қарастырсақ, құрамына тауар нарығының
Құқық жүйесі немесе қоржыны, кәсіпорынға бизнес жүйе ретінде
Құқықтар жүйесі немесе қоржыны өзіне мыналарды қосуы қажет:
- кәсіпкерлік қызметті іске асыратын, кәсіпорынға республикалық және
- кәсіпорынға табыс әкелетін жал құқығы, субжал, кепіл
- бизнес бойынша әріптестердің келісім-шарт жүйелерінен пайда болатын
Құн негізінен төрт шарттан туындайды: сұраныс, пайдалылық, тапшылық
1.Сұраныс. Сұраныс - белгілі бір уақыт ішінде нарықта
2. Пайдалылық. Адамдардың белгілі бір қажеттіліктерін қанағаттандыратын,
3. Тапшылық. Үлкен сұраныс пен жоғары пайдалылыққа
4.Меншік құқығын біреуге беру мүмкіндігі. Кез келген зат
Мүліктің құнын бағалау нақты бір мақсатпен жүргізіледі (сатудың
Сөйтіп, бағалаудың тағайындалуына тәуелді мүлік әр түрлі құнға
Тәжірибеде бағалаушы келесідей негізгі құралдардың түрлерін қолданады:
Негізделген нарықтық құн - ашық және бәсеке нарығындағымүлік
Нормативті есептелетін құн - нормативтер мен әдістер басқару
ептелетін мүліктік кешеннің құны. Қарастырылып отырған мүліктік кешеннің
Мүліктік кешеннің нормативті есептелетін кұнының көрсеткішін салық салу
Бухгалтерлік есеп жүйесі баланстық құнды бастапқы, қалпына келтіру
Баланстық құн - кәсіпорынның балансында белгіленген, құрылысқа кеткен
Бастапқы құн - белгілі кәсіпорын объектілерінің эксплуатацияға енгізілген
Қалпына келтіру құны - бұрын анықталған негізгі қаржыларды
Қалдық құн. Егер баланстық кұннан, эксплуатация кезеңінде жинақталған
Қайта өндіру құны - қазіргі нарыққа сай сатып
Орнын басу кұны - бағаланатын объектінің пайдалылығы бойынша
Тағы да мүліктік кешеннің құны мен жойылу құны
Мүліктік кешеннің құны. Мәміле жасағаннан кейін табыс әкелетін
1.2 Бизнесті бағалау қағидалары мен тәсілдері
Бағалау қызметі ғылымының негізінде, бағалау бойынша кез келген
Кәсіпорынның мүліктік кешен құнын бағалау кезіндегі қажет негізгі
Олар мыналармен байланысты және 3 топ қағидалар жүйелеріне
Иесінің мүлік туралы көзқарасымен;
Нарықтық ортамен;
Мүлікті эксплуатациялаумен.
Иесінің мүлік туралы көзқарасымен байланысты кағидаларБұл топ мынандай
Орнын басу қағидасы. Иесінің қажеттіліктерін қанағаттандыра алатын және
Күту кағидасы. Инвестор объектіге қаражатты салып, ол меншік
Қағиданың анықталуы: күту - болашақта меншікті иелік етуден
Нарықтық ортамен байланысты қағидалар
Бұл топ келесі қағидалардан тұрады: сұраныс пен ұсыныс
Сұраныс пен ұсыныс арасындағы сәйкестік қағидасы. Мүлікке деген
Негізгі заңдылықтар:
Әрбір фактор берілген қызметпен жасалатын таза табыстардан төленуі
Сөйтіп, қалдық өнімділігі, еңбек пен капитал эксплуатациясына және
Салым қағидасы. Салым - кез келген бір жаңа
Салымның анықталуы: шаруашылық объектілерінің құнының ұлғаймалы немесе төмен
Сөйтіп, мұліктік кешенге қосымша активтерді қосу тиімді болады,
Баланстандырылған (пропорционалды) қағидасы. Өндіріс факторлары экономикалық баланстандырылған болса,
Қағиданың анықталуы: кез келген меншік объектісіне өндірістің әр
Сөйтіп, әр түрлі мінездеме бойынша, мүліктік кешенді құрайтын
Неғұрлым тиімді пайдалану қағидасы - барлық қарастырылған үш
Аталған қағидалар жалпы түрде әмбебап және мүліктің барлық
Құнды бағалау ғылым ретінде экономикалық теория мен шектес
Бағалау қағидаларын үш топқа бөлуге болады::
1) мүлік иесінің көзқарасына негізделген қағидалар;
2) объекттің қызмет ету және де мүліктің басқа
3) нарықтық ортамен байланысты қағидалар.
Бірінші топқа мүлік иесінің көзқарасына негізделген қағидалар жатады.
Пайдалылық қағидасы объект құнының негізгі критерийсі болып
Орнын басу қағидасы мүмкін болатын сатып алушы ұсынуға
Күту қағидасы сатып алушының (инвестор) болашақта осы
Екінші топқа объекттің қызмет ету және де мүліктің
Өндіріс факторлары әсерінен құнның қалыптасу қағидасы келесіге негізделеді.Бағаланатын
Ең жақсы және ең тиімді пайдалану қағидасының анықтамасын
«Бағалау қызметі туралы» заңға сәйкес, бағалау нысанының нарықтық
мәміле тараптарының біреуі бағалау нысанын иеліктен шығаруға
мәміле тараптары мәміле заты туралы жақсы хабардар
бағалау нысаны көпшілік оферті түрінде ашық нарыққа
мәміле бағасы бағалау нысаны үшін ақылға қонымды
бағалау нысаны үшін төлем ақшалай түрде берілген».
Федералдық деңгейде қабылданған нарықтық құн анықтамасынан
Жылжымайтын дүние-мүліктің нарықтық құнын бағалаудың үш негізгі әдісін
салыстыру әдісі
шығындық әдіс
табыстарды капиталдандыру әдісі.
Сатудың салыстырмалы талдау әдісі.
Негізгі бағалау әдісі – бұл сатудың салыстырмалы талдау
Сатудың салыстырмалы әдісі бағаланатынға баламалы нысандарды сатып алу-сату
Сатудың салыстырмалы талдау әдісін қолдану тізбектілігі.
Соған сәйкес нарықта салыстырылатын нысандардың жақын арадағы
бағалаушының жеке материалы, интернет, электронды деректер базасы,
Мәмілелер туралы ақпараттарды тексеру: негізгі қатысушылардың біреуі
Салыстырылатын нысандар құнына түзету енгізу.
Түзету үш негізгі формада жүргізіледі: ақшалай түрде, пайыздарда,
Салыстырмалы әдісті пайдалануда бағаланатын жылжымайтын мүлікті салыстыру
Салыстыру бірлігі ретінде жергілікті нарықта дәстүрлі
Салыстыру бірлігі ретінде салыстырмалы талдау жүргізуде мыналар қолданылады:
- алаң бірлігінің бағасы;
- магистраль бойындағы жер телімі бірлігінің бағасы;
- телім бағасы;
- жалға тапсыруға жататын үй-жай алаңы бірлігінің бағасы;
- үй-жайдың жалпы алаңы бірлігінің бағасы;
- ғимарат көлемі бірлігінің бағасы,
- бөлме бағасы;
- пәтер бағасы;
- табыс әкелетін бірлік бағасы.
Салыстыру элементтеріне жылжымайтын мүлік бағасын өзгертетін
- табысталатын меншік құқығының құрамы;
- сату-сатып алу мәмілелерін қаржыландыру шарттары;
- сату шарты;
- сату уақыты;
- орналасқан жері;
- нақты сипаттамасы;
- экономикалық сипаттамасы;
- пайдалану сипаты;
- жылжымайтын мүлікпен байланысты емес құн компоненттері.
Салыстырылатын нысандарды сату бағасына түзету мына тәртіпте жүргізіледі:
- бірінші кезекте алдыңғы нәтижелерге әрбір кейінгі
- екінші кезекте кез келген тәртіпте нарық
Түзетулер шамасын анықтау үшін, нарықтық ақпараттың болуы
Шығындар бойынша бағалау әдістері.
Бұл әдіс жерге мүлде қолдануға келмейді.
Шығындық әдіс инвестордың жылжымайтын мүлік алудағы мүмкіншіліктерін зерттеуге
Аталған бағалау әдісі егер құн шамасы мен жылжымайтын
Жылжымайтын мүлікті бағалаудың шығындық әдісі мынадай тізбектілікпен жүзеге
- жер телімінің құнын анықтау;
- қалпына келтіру немесе құнын өтейтін жаңа осындай
- ғимараттар мен үймереттердің қорланған тозу шамасын
- жер телімі құнының және ғимараттар мен үймереттердің
Шығындық әдісті қолдану жаңа құрылысты талдауда қажет;
Табыстарды капиталдандыру әдісі.
Капиталдандыру әдісі жылжымайтын мүлікті анағұрлым тиімді талдауға
Жылжымайтын мүліктің нарықтық құнын бағалауда табысты капиталдандыру
- болашақ табыстарды болжау;
- болашақ табыстарды капиталдандыру.
Жылжымайтын нысан тудыратын болашақ табыстар екі типке
Операциялық қызметтен түсетін табыстар табыстар туралы
Реверсияның абсолютті шамасының тікелей бағытымен;
Иелену кезеңіндегі жылжымайтын мүлік құнының салыстырмалы өзгерісін
капиталдандырудың терминалдық коэффициентін қолданумен.
Капиталдандырылатын табыстың тұрақтылығы мен шексіздігі тікелей капиталдандыру
Толық меншік құқығын есептеу үшін капиталдандырудың
салыстырмалы сату талдамасы;
қарызды жабу коэффициентін пайдалана отырып есептеу қолданылады.
Капиталдандыру әдісін қаржыландыру шарттарын есепке алмай, нағыз құнын
Соңғы уақытта Қазақстанда бағалаушылар қызметі мен олардың
Әрине, банктер тарапынан осындай операцияларға үлкен қызығушылық
Сондай-ақ, аймақтық салық саясаты шеңберінде де бағалау қажет.
Кәсіби бағалау бойынша қызметтер құны бағаланатын нысандар типіне,
Бағалау теориясымен және тәжірибесімен үш әдістемелік негізгі тәсілдемелер
Шығындық тәсілдеме — тозуды есепке алғанда объектіні қалпына
Шығындық тәсіл арқылы бағаланатын құн сенімділігі бағаланатын объекттің
Шығындық тәсілде базалық құн болып объекттің толық қалпына
Тікелей шығындық тәсіл жабдықты өндіру үшін кеткен материалдар
Содан кейін жабдықты өндірумен байланысты еңбек және де
Салыстырмалы тәсілдеме-Бағаланатын объектіні ұқсас объектімен (мәмілелерде бағалар туралы
Салыстырмалы тәсіл белсенді салыстырылатын объектілері бар нарықта өте
Табысты тәсілдеме -бағаланатын объекттен күтілетін табыстарды анықтауға негізделген
Табысты тәсіл жоғарыда көрсетілген өндіріс факторларынан түсетін күтім,
1.3 Бизнесті бағалауда көлік құралдарын шығындық тәсілмен бағалау
Жергілікті өзін - өзі басқаруға тұрғын халық тікелей
Сонымен қоса Қазақстан Республикасының конституциясына сәйкес Жергілікті өзін
Нарықтың байланыстардын даму шал шандығымен аймақтарды ірілендіру процесі
Шығындық әдіс – физикалық, функционалдық және сыртқы тозуы
Машина және құрал-жабдықтардың құнын шығындық әдіспен анықтау теоретик
Қайта қалпына келтіру құны – бұл бағалау күнімен
Орнын толтыру құны — бұл бағаланып жатқан объектімен
Орнын басу құны – бұл бағаланып жатқан объектімен
Сайып келгенде, бiрiншi жағдайда ұқсас объекттер (идентичных) туралы
Аналогтық объектілерге қандай объектілер жататындығын анықтау үшін машиналардың
- функционалды көрсеткіштері (өнiмдiлiк немесе қуаттылық, жүк
- пайдалану көрсеткіштері (кiдiрiссiздiк, ұзақ уақытқа жарамдылық,
- конструктивтік көрсеткіштері (негізгі конструктивтік материалдардың құрамы,
- эстетикалық көрсеткiштер;
- «Адам-машина» жүйесінің элементі ретінде машинаны сипаттайтын
Машина және құрал-жабдықтардың сәйкестілігін бекіту кезінде үш деңгейге
- функционалдық сәйкестілігі (қолдану аясы бойынша, тағайындалуы
- конструктивтік сәйкестілігі (конструктивтік сызба, құрамы және
- параметрлік сәйкестілігі (негізгі құнын қалыптастыратын параметрлерінің
Шығындық тәсілде бағаланатын жылжымалы мүліктің құны бірінші кезекте
Соб.тек. = ВС — О;
мұнда, Соб.тек. — құрал-жабдықтың ағымдағы құны (бағалау
ВС — орнын толтыру құны(Своспр.) немесе орнын басу
О — физикалық, функционалдық және сыртқы тозудың есебінен
Шығындық тәсілмен бағаланатын нарықтық құн ұдайы өндіру құны
Машиналар мен автокөлікті бағалаудағы шығындық тәсіл іс жүзінде
бірыңғай объектінің бағасы бойынша есептеу;
элемент бойынша (агрегат бойынша) есептеу;
шығындарды талдау және индексациялау;
2. БИЗНЕТІ БАҒАЛАУДА КӨЛІК ҚҰРАЛДАРЫН БАҒАЛАУ
ТӘЖІРИБЕСІ
2.1.Бизнесті бағалауда көлік құралдарын шығындық тәсілмен бағалаудың отандық
Бірыңғай объект бойынша есептеу – бағаланатын объект үшін
Бірыңғай объектіні дайындаудың өзіндік құны бағаланатын объектіні дайындаудың
Бірыңғай объектінің бағасы өндірістің таза өзіндік құнынан кәсіпорынның
Бп.бір=[(1-ҚҚС)*(1-Нпр-Кр)*Ббірлт]/(1-Нпр),
Мұнда Бп.бір –бірыңғай объектінің бағасы
ҚҚС-қосымша құнға салынатын салық
Нпр-пайдаға салық ставкасы;
Кр-өнімнің оңтайлық көрсеткіші, яғни таза пайда мен сауда
Ббірлт- бірыңғай объектінің бағасы;
Оңтайлылық көрсеткішін анықтау көбірек қиындық тудырады, ол бәрінен
Бағаланатын объектінің толық өзіндік құны Өт біріңғай объектінің
Өт=Өт.бір*(G/Gбір)
Мұндағы G мен Бір –бағаланатын және біріңғай объектілер
Өт –біріңғай объектінің өзіндік құны
Егер бағаланатын және біріңғай объект өндірістің әр түрлі
Бұдан әрі бағаланатын объектінің қалпына келтіру құны есептеледі.
Sқ=[(1-Нпай)*С]/[1- Нпай-Ко]
Мұнда С-бағалау объектісінің өндіргендегі толық құны
Ко-өнімнің оңтайлық көрсеткіші
Нпай-табыс салығының ставкасы
Бұл формулада оңтайлық көрсеткіші бағаланатын объектінің өтімділік дәрежесіне
Элемент бойынша (агрегаттық) есептеу — бұл әдіс бағаланатын
Осы әдіспен жұмысты жүргізу мынадай:
Бағаланатын объектінің құрылымын талдайды және олардың негізгі бөлшектерінің
Объектінің әрбір бөлігі бойынша ақпарат жинайды. Егер бағалары
Бөлшектердің бағалары туралы жиналған мәліметтерді объектінің толық өзіндік
Ө=(1+Көз)*∑Бэл
Мұнда ∑Бэл-осы бөлшектердің бағалары бойынша есептелген объекті бөлшектерінің
Көз –дайындаушының өзіндік шығындарын ескеретін коэффицент (0,3-0,4-ке тең);
Содан соң қалпына келтіру құнын анықтайды:
S=[(1-Нпай)*Өт]/[1-Нпай-Ко]
Шығындарды талдау және индекстеу — бағалау тәжірибесінде айтарлықтай
Бұл әдістің ерекшелігі мынада, индекстеуге объектінің тұтастай алғандағы
Шығындық көрсеткіштің бағалау сәтіне қарай мәнін келтіру үшін,
Объектінің шығысының өзіндік құны (ҚҚС-ынсыз) оның толық өзіндік
S=[(1-Нпай- Ко)* Sшығ]/[1-Нпай]
Мұнда Sшығ – уақыттың белгілі бір сәтіне арналған
Нпай-табыс салығының ставкасы;
Ко-өнімнің оңтайлық көрсеткіші
Сонан соң өзіндік құн құрылымы экономикалық элементтер бойынша,
Бұдан әрі шығындар түріне байланысты сол немесе өзге
Индекстелген шығындарды бағалау кезіндегі объектінің өзіндік құнын сомалайды.
Шығындарды талдау және индекстеу әдісіне белгілі бір байқампаздықпен
Осылайша, дайындауы қиын және еңбекке сыйымды субъектілерде еңбек
Белгіленген уақыт бойынша автокөліктердің тобындағы объектілерді бағалаудың өзгеруін
Кв= Sб* У
мұнда, Sв – объектінің бағалау құны;
Sб – объектінің бастапқы құны;
У – бағалаудың өзгеру құны.
Егер индекстік әдіспен шығынды қарастырғанда, автокөліктердің қалдық құны,
Сиз =Ц/ — Виз
мұнда, Сиз - автокөлік құралының құнын тозу есебін
Ц/ — автокөліктердің қалдық құнын қайта қалпына келтіру
Виз – тозу құны.
Машиналар мен құрал-жабдықтардың қалдық құнын анықтау үшін қайта
Жалпы тозу дегеніміз – бұл физикалық бұзылулардан, функциялары
Тозудың үш түрі бар. Олар: физикалық тозу, функционалдық
Машиналар мен құрал-жабдықтардың физикалық тозы келесідей әдістердің қатысуы
- өмір сүру уақыты кезеңі;
- техникалық жағадайын жалпылама бағалаудың әдісі.
Кесте 1. Машиналардың физикалық тозуын анықтау
Физикалық тозуы, % бойынша Техникалық жағдайын бағалау Техникалық
1 2 3
0 – 20 Жақсы Кемшілігі және зақымдылығы жоқ.
1 2 3
21 – 40 Қанағаттанарлық Элементтері жұмысқа жарамды, бірақ
41 — 60 Қанағаттанарлықсыз Элементтері жұмысқа тек жөндеуден
61 — 80 Апаттық Элементтердің жағдайы апаттық. Элементтердің
81 – 100 Жарамсыз, қолдануға келмейді Элементтердің жұмысқа
Ескерту: [16, 57 б].
Автокөліктердің физикалық тозу пайызын анықтау үшін келесідей ақпараттарды
Спидомертден жол жүрілген есептік бойынша нақты көрсеткішін аламыз.
Автокөліктің техникалық куәлігіне сәйкес жүрілген уақыты.
Көліктің тозу пайызын мына формула арқылы анықтаймыз:
Итр = (К1*Пф+К2*Дф)
Мұнда, К1 – жүрілген жол бойынша тозу көрсеткіші;
Пф – көлікті қарау кезінде спидометрдегі жүрілген жол
К2 – уақыт факторлары бойынша тозу көрсеткіші;
Дф – көліктің нақты жүрілген қызметі.
Көліктің бұйымдық кешенін ауыстырғандағы жеке тозу есебін анықтайды:
Көліктің (бұйымдық кешенін) тозу есебінің құны мына формуларлар
Сиз = Ц – Виз=Цр*((1-Итр)/100), тенге
мұнда, Сиз – көлік құралының есептік тозу есебінің
Ц – көлік құралының кешендік есебінің бағасы;
Виз – тозу есебіне сәйкес құнды төмендету өлшемі,
Жеке агрегаттар мен бұйымдық кешенді ауыстырған жағдайдағы үрдісі
Схиз = Сиз +∑Зі*(Итр-Иі)/100
мұнда, Схиз – көлі құралын ауыстырған жағдайдағы үрдісі
Зі – і-ші агрегатты ауыстыру шығындары;
Итр – көлік құралының комплекстік тозу есебі;
Иі – і-ші агрегатты ауыстыру үрдісіндегі тозу пайызы.
і-ші агрегатты ауыстыруға кеткен шығындары мына формула арқылы
Зі=Ці+Сі, теңге
мұнда, Зі – і-ші агрегатты ауыстыруға кеткен
Ці – і-ші агрегаттар бағасы;
Сі – і-ші агрегатты ауыстыруы бойынша жөндеу жұмысының
Көліктің құнынан төмендету факторы болып пайдалану кезіндегі залалдардың
- темірдің қабыршықтануының (коррозия) орны мен залалы;
- бөлшектер элементінің зақымдалуы, бөлінуі;
- материалды және материалдық емес бөлшектерінің соғылуы,
- ластауы;
- жөндеуден қалған белгілері;
- агрегаттар мен бұйым бұрыштарының қатайтып жүргізілмеуі;
- пайдалану кезіндегі айқындалатын ақаулықтар.
Тозу есебіндегі ақаулықтардан арылуы бойынша мына формула арқылы
Здэ=СР+Цм+Цд*(1-Итр/100), тенге
мұнда, СР – ақаулықтан арылуы бойынша жұмыс құнының
Цм – ақаулықтан арылу үшін керекті материалдар құнының
Цд – ақаулықтан арылу үшін керекті бөлшектік қорлар
(1-Итр/100) – ақаулықтан арылуы бойынша жаңарту коэффициенті.
Ақаулықтан арылуы бойынша жұмыс құнының сомасын (Ср) сағат
Сонымен қатар тозудың 2 түрі бар:
Функционалды тозу
Сыртқа тозу
Функционалды тозу — өндірістің экономикалық және өндірістік
ұқсастығына қарай арзан автокөліктерді пайдалануына байланысты құнының жойылуы.
Сыртқы тозу – екі объектіні салыстыру арқылы анықталады.
2.2 Бизнесті бағалауда көлік құралдарын шығындық тәсілмен
бағалаудың шетелдік тәжірибесі
Нарықтық құнды шығындық тәсілмен анықтау үшін қалпына келтіру
Қалпына келтіру құны (қайта өндіру, орнын басу, алғашқы
Шығарылатын автомобильдердің ағымды сатылар бағалары каталогтарда, прайс-қағаздарда, басқа
Дилерлер мен дүкендердің бағалары сауда үстемелерімен, сонымен қатар
Жеткізу шығындары қашықтыққа, жеткізу маршруты мен тәсіліне байланысты.
Жинақталған тозуды бағалау (Т)
Автотранспорттық құралдар үшін уақытқа байланысты физикалық және моралды
Жинақталған тозуды бағалағанда есептесу тәсілі қолданылады.
Есептесу тәсіліне РД 37.009.015-88 құжатында отандық автомобильдерді бағалау
Т = И1 х Пф + И2 х
мұнда И1 – жүріп өткен жол тозуының көрсеткішінің
Пф - қарайтын күні нақты жүріп өткен
И2 – уақыт факторына байланысты ескіру көрсеткіші ,%
Дф - қарайтын күні нақты эксплуатация ұзақтығы,
Спидометрлердің бұзылғандығынан немесе ондағы көрсеткіштерді дұрыс түсінбеу
Кесте 2 – Көлік құралдарының орташа жылдық жүріп
Тасымалдау түрлері Жолаушылық, мың.км.
Жеке 20
Такси 100
Қызметтік 55
Мотоциклдер 10
Ескерту:[13,9 б].
Нарықтық бағалау тәсілі.
Нарықтық тәсілдің мазмұны мәліметтер базасынан бағаланатын автомашинаның аналогын,
DAT каталогында автомобильдің үш бағасы бар: жаңа автомобиль
Қалпына келтіру құны (қайта өндіру, орын басу алғашқы
Шығарылатын автомобильдердің ағымды сатылар бағалары каталогтарда, прайс-қағаздарда, басқа
Дилерлер мен дүкендердің бағалары сауда үстемелерімен, сонымен қатар
Жеткізу шығындары қашықтыққа, жеткізу маршруты мен тәсіліне байланысты.
Машиналарды бағалау үрдісінің негізгі элементтерінің бірі ақпараттар жинау,
Жиналған ақпараттар негізінде бағалаушыға бұл жағдайда бірқатар шамалардың
Келесі қадам бағаның орташа мәнінің қателігін, мысалға интервальды
Негізіг статистикалық сипаттамалар
Сонымен, бағалаушы жұмыс істейтін ақпараттар едәуір дәрежеде кездейсоқ
Кездейсоқ шамалар бұл алдын ала болжанбайтын шамалар.
Таралу заңы деп кездейсоқ шамалар мен ықтималдық мәндерінің
Ірітеудегі нарықтық бағалардың мәндері детерминирленгеннен гөрі кездейсоқ болады,
Сондықтан бағалаушыға машинаның дәл бағасын анықтауға қиын, тіпті
Бағалауда статистикалық талдау тәсілдерін пайдалану негізі болып бір
Нақты кездейсоқ шаманың барлық мүмкін мәндері басты жиынтықты
Басты жиынтықтан барлық xi мәндері туралы мәліметтерді тәжірибе
Кездейсоқ сипатта алынған іріктеу мәліметтерін қолданғанда зерттелетін көрсеткіш
X кездейсоқ шама қалыпты таралған, егер оның ықтимал
мұнда \у және о2 — қалыпты таралу параметрлері
Егер абсцисса осінде x, ал ордината осінде
ц = 0 және о2 = 1 болғанда
5.1.1 ықтимал тығыздығына келесі қалыпты таралудың функциясы көрсетілген:
Бақыланатын шамалардың сипаттамалары — іріктеу дисперсиясы(дисперсия о2
(14)
Және іріктеудің орташа квадраттық (стандартты) ауытқуы
(15)
Стандартты ауытқу s — орташа мән төңірегідегі кездейсоқ
Аталған статистикамен жиынтық мәлеметтерді баяндаумен қатар басқа тәсілдер
Медиана, немесе орта шама, кездейсоқ шамаларды тең бөлікке
Мода — жиынтық мәліметтерде ең көп кездесетін шама.
Егер жиналған жиынтық мәліметтер келесі реттелген тоғыз саннан
24 26 27 29 30 31 31 33
Онда орта шама 30 — бұл медиана, ал
Медиана және мода орташа мәнге қарағанда аз пайдаланылады.
Мәліметтер таралудың сипаттамасына іріктеудің вариация коэффициенті де жатады:
v = (s/ xср)x100%.
vs ауытқуының орташа квадраттық мәнін көрсетеді, xср
Жоғарыда қарастырылған кездейсоқ шамалардың сипаттамалары бас жиынтықытың сипатамаларына
Қазіргі уақытта нарықта көптеген түрлі-түрлі машиналар мен жабдықтар
Энергетикалық машиналарғажылу және электр энергиясын шығаратын жылу, атомдық,
Ақпараттық жабдық ақпараттарды түрлендіру және сақтау үшін тағайындалған.
Жұмыс машиналар қатарына кіретін технологиялық жабдыққа материалдарды
«Технологиялық жабдық» түсінігін құрастыратын ең негізгі жұмыс машиналарының
3. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БИЗНЕСТІ БАҒАЛАУДА КӨЛІК ҚҰРАЛДАРЫН ШЫҒЫНДЫҚ ТӘСІЛМЕН
3.1 Бизнесті бағалауда көлік құралдарын шығындық тәсілмен
Машиналар, жабдықтар мен көліктік құралдар — бұл жеке
Кәсіпорынның барлық мүліктері жылжитын және жылжымайтын мүлік болып
Жылжымайтын мүлікке жатпайтын заттар, оның ішінде ақшалар мен
Жабдықтар мен көліктік құралдардың машина объектілерінен айырмашылығы олар
Жол көлік құралы – бұл жалпы қолданыстағы жолдарда
Механикалық көлік құрал – двигательмен қозғалысқа келетін мопедтен
1 кестеде өндірістік негізгі қорлардың 40% машиналар,
Кесте 1 – Ірі және орташа өнеркәсіп кәсіпорындарының
(2000 ж басына., %% қорытынды)
Өнеркәсіп салалары Ғимараттар Құрылыстар (беріліс құрылғыларын қосқанда) Машиналар
1 2 3 4 5 6
Өнеркәсіп
Химиялық және мұнайхимиялық өнеркәсіп 28,3 24,7 42,9 3,4
Машина жасау мен металл өңдеу 41,8 10,4 44,6
орман, ағаш өңдеу және целлюлоза-қағаз өнеркәсібі 31,9
Құрылыс материалдар өнеркәсібі 40,7 19,9 33,6 4,8
Жеңіл өнеркәсіп 52,3 8,8 35,9 2,2 0,8
Тамақ өнеркәсібі 37,8 9,1 44,9 6,6 1,6
Ескерту:[11,7б]
Бағалау теориясында төрт бағыт қалыптасты: 1) жылжымайтын мүлікті
Әдетте әрбір машина бірқатар шығару параметрлермен (тұтынушылық қасиеттер)
Уақыт өтуіне байланысты кез келген машинада оның тұтынушылық
ҚОРЫТЫНДЫ
Негізі бағалау қызметін іске асыру екі жағдайда іске
Бірінші жағдай, ол тапсырыс берушінің өзінің қалауымен мүлікті
Екінші жағдайда, арнайы сот шешімі бойынша міндетті бағалау
Машиналар мен құрал-жабдықтарды шығындық тәсілмен бағалауда мынадай жағдайларға
ырмашылықтарға қарамастан, нарықтың қатысушылары құн мен бағаны, өндіріс
Басқа да екі тәсілмен салыстырғанда шығындық тәсілдің негізгі
Сонымен қатар тозудың 2 түрі бар:
Функционалды тозу
Сыртқа тозу
Функционалды тозу — өндірістің экономикалық және өндірістік
ұқсастығына қарай арзан автокөліктерді пайдалануына байланысты құнының жойылуы.
Сыртқы тозу – екі объектіні салыстыру арқылы анықталады.
Көлік құралдарының құнын өмірлік мерзім әдісі бойынша есептеу
Жеткілікті ақпарат пен керекті бағдарламалық қамтамасыздандырған жағдайда объект
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі// Казахстанская правда, 1995, 31қаңтар-4ақпан.
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы» Заңы
Қазақстан Республикасы Президентінің Заңдық күші бар «Құнды қағаздар
Қазақстан Республикасының «Шетелдік инвестициялар туралы» Заңы// Эконолмика и
Қазақстан Республикасының 26.07.1999жылғы «Тауар белгілері, қызмет көрсету белгілері
Қазақстан Республикасының 20.06.2003 жылғы №442 Жер кодексі.
Қазақстан Республикасының 16.07.1999 жылғы Патент туралы Заңы.
“Қазақстан Республикасының бағалау туралы”заңы, 30 қараша 2000 жылы,
“Қазақстан Республикасының бағалау туралы” заңын қолдану шаралары туралы”
Микерин Г.И., Недужий М.И., Павлов Н.В., Яшина Н.Н.
Гранов И.В. “Оценка недвижимости”, Учебник. “Экмос”, М.,2000 ж.
Рутгайзер В.М. “Жылжымайтын мүліктің нарықтық құнын бағалау”, “Дело”,
Федотова М.А., Утқин Э.А. «Оценқа недвижимости и бизнеса»,
Попов Г.В. Основы оценқи недвижимости. М.: РОО, 1995.
Гранов И.В. Оценқа недвижимости.- С-Пб: Питер, 2001.
Рутғайзер В.М. «Оценқа рыночной стоимости недвижимости», «Дело», М.,
Грязнова А.Г., Федотова М.А. Оценка бизнеса. М., Финансы
Григорьев В.В., Федотова М.А. Оценка предприятий: теория и
Андрианов Ю.В. «Как оценить и возместить ущерб от
«Қазақша-орысша терминологиялық сөздік. Көлік және қатынас жолдары»Алматы:
3
Мүліктік кешеннің құны
Автокөлік құралдарының құнын бағалау
Құнның өзгеру қағидасы
Бизнесті бағалау принциптері
Машина мен жабдықтарды бағалау
Бағалау обьектілері ретінде машиналар мен құрылғылардың ерекшеліктері
Автокөлікті бағалаудың қағидаттары
Компанияның құнын бағалау әдітері
Кәсіпорынның меншік обьектісінің жалпы құнын есептеу
Машиналар мен құрал-жабдықтарды бағалаудың табыстық әдісі:таза табысты дисконттау әдісі,тең нәтижелі аналог әдісі