КӘСІПОРЫННЫҢ КІРІСТЕР ЖӘНЕ ШЫҒЫСТАР
М А З М Ұ Н Ы
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР……………………………………………………8
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР……………………………………………9
КІРІСПЕ..........................................................................10
1 КІРІСТЕР ЖӘНЕ ШЫҒЫСТАР ЕСЕБІН ЖҮРГІЗУДІҢ
Кірістер және шығыстар есебінің түсінігі, мәні мен маңызы.......................16
Кірістерді және шығыстарды жіктеу және кіріс, шығыстар аудитінің әдістемелік
«КЕДЕН СЕРВИС» ЖШС-нің КІРІСТЕР ЖӘНЕ ШЫҒЫСТАР ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Кәсіпорынның негізгі және негізгі емес қызметтен алынатын
есебі...........................................................................36
2.2 Кәсіпорындағы шығындардың есебін жүргізу.................... ......39
2.3 Кәсіпорынның қорытынды пайда (қорытынды залал) есебі...........................48
3 КӘСІПОРЫННЫҢ КІРІСТЕР ЖӘНЕ ШЫҒЫСТАР
3.1 Кірістер аудитінің бағдарламасы ................................................54
3.2 Кәсіпорынның пайдасымен рентабельділігінің есебі.....................................62
3.2 «КЕДЕН СЕРВИС» ЖШС-нің кіріс мен шығындар есебін жетілдіру.........................................................................66
ҚОРЫТЫНДЫ...............................................................70
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...................................72
ҚОСЫМШАЛАР
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Қазақстан Республикасының Конституциясы.-Алматы: Қазақстан, 1998 ж.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі.-Алматы: Қазақстан, 1194 ж.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы. Қазақстан Республикасының
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы.
Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі. Қазақстан Республикасының 2009 жылғы
Акционерлік қоғамдар туралы. Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 13
Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы. Қазақстан
Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттары.- Алматы Корпорация «КАРАНА-ЮСАНД», 2009 ж.
Қаржылық есептіліктің Ұлттық №1 және №2 стандарттары. Қазақстан
Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспарын бекіту туралы. Қазақстан Республикасы
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
1. ЖШС-Жауапкершілігі шектеулі серіктестік
2. АҚ- акционерлік қоғам
3. ҚҚС-Қосылған құн салығы
4.ТС-толық серіктестік
5.ҚЕХС-Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттары
6.ЖЗҚ-Жинақтаушы зейнетақы қоры
7.ЖЖТ-Жылдық жиынтық кіріс
8.КТС-Корпоративтік кіріс салығы
9.МЕА-Материалдық емес активтер
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Экономиканың нарықтық жолмен даму барысында кәсіпорын қызметiнiң
Бүгiнгi таңдағы ауқымды өзгерiстер кезеңi қоғам өмiрiнiң барлық саласын
Нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі мен жай-күйінің орнықтылығының негізі
Нарықтық экономика оған қатысушылардың барлығынан ой жүйесі мен
Қазіргі уақытта болып жатқан нарықтық қатынастар кәсіпорындардың шаруашылықты жүргізу
Сайып келгенде, зерттелінген мәселенің ғылыми және іс-тәжірибелік маңызы зор
Тақырыптық зерттелу дәрежесі. Әлемдегі көптеген экономист ғалым-дардың еңбектерінде кіріс
Аталмыш тақырып шетелдік әдебиеттерде терең зерттелген. Ф. Вуд, Э.С.Хендриксен,
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі. Қазақстан Республикасындағы кәсіпорындарда жүргізілетін
Осыған орай, «КЕДЕН СЕРВИС» Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде кіріс және
«КЕДЕН СЕРВИС» Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестігі Қазақстан Респуб-ликасының Азаматтық Кодексі,
Серіктестіктің өзінің жеке балансы, банк мекемелерінде, басқада несие қаржы
Серіктестіктің атауы: Мемлекеттік тілде «КЕДЕН СЕРВИС» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі.
Кәсіпорын өз қызметін жүзеге асыру барысында ҚР Конституциясын және
Кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымына келетін болсақ, оның: жоғарғы
Құрылтайшының құзырына мыналар жатады:
серіктестіктің жарғысын өзгерту, жарғы капиталының мөлшерін белгілеу;
серіктестіктің атқарушы органын құру және оның құзырын уақытынан бұрын
серіктестіктің қадағалау кеңесі мен тексеру комиссиясын сайлау және құзыретін
жылдық қаржылық есебін бекіту және таза пайданы бөлу;
серіктестіктің ішкі қызметтерін реттейтін құжаттарды қабылдау және оның процедураларын,
серіктестіктің басқа шаруашылық серіктестіктеріне қатысуын, сол сияқты коммерциялық емес
серіктестікті тарату мен қайта құрылуы туралы шешу.
Серіктестіктің атқарушысы болып серіктестікке қатысушы ретіндегі директор болып табылады.
Серіктестіктің қызмет мақсаты Қазақстан Республикасының серіктес-тікке қатысушылардың мүдделері үшін
Серіктестік өз мақсаттарына сәйкес өз қызмет түрлерін мынадай бағыттарда
құқық, мұнай, экономика, компьютер, медицина
-Полиграфиялық қызметтері
-ІТ-ттехнологиялық қызмет көрсету
-Құқық қызметі
-Көліктік-экспедиторлық қызмет ету жүк тасымалы
-Сауда-саттық, делдалдық қызмет көрсету
-Кадрлар дайындау облысында қызмет көрсету, курстарын ашу
Бұл тізім заң актілерімен белгіленген, басқа да қызмет түрлерін
Осыған қарап біден кәсіпорын мүлік жағдайына оң немсе теріс
«КЕДЕН СЕРВИС» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің технико-экономикалық көрсеткіштерін талдайтын болсақ,
Атап айтқанда, өнімді (қызмет көрсету мен жұмыс) сатудан түскен
Қысқа мерзімді актив ішінде қатты өзгеріске түсіп отырған баптар
Дебиторлық берешектердің абсолютті де үлестік те салмағы күрт өсіп
Салықтық активтер қарастырып отырған жылдарда төмендеуі, яғни кәсіпорын
Кәсіпорын активтерін құралу көздері әр түрлі болуы мүмкін: меншікті
Мәліметтер бойынша активтерді қалыптастырудың негізгі көзі ретінде меншікті капиталды
Дипломдық жұмыстың мақсаты: бухгалтерлік есепте кіріс есебін ұйымдастырудың теориялық
Қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін төмендегідей міндеттер қойылды:
-кіріс және шығыстар есебінің түсінігі, мәні мен маңызы зерттелді;
-кірісдың және шығыстардың жіктелуі қарастырылды;
-кірістің абсолютті көрсеткіштері жүйеленді;
-«КЕДЕН СЕРВИС» ЖШС қызметінің экономикалық-ұйымдастыру сипаты берілді;
- кәсіпорынның негізгі қызметтен түскен кіріс есебі қарастырылды;
- кәсіпорынның пайдасымен рентабельділігінің есебі ұйымдастырылды;
-кіріс аудитінің бағдарламасы жасалды;
-кәсіпорынның кіріс және шығыстар есебі мен аудиті жетілдіру жолдары
Зерттеудің ақпараттық базасы: отандық және шетелдік авторлардың монографиялық және
Зерттеудің теориялық және тәжірибелік құндылығы. Дипломдық жұмыстың теориялық мәні
Зерттеу пәні –бухгалтерлік есепте кіріс және шығыс есебін ұйымдастыру.
Зерттеу жұмысының құндылығы: жұмыстың негізгі ғылыми түйіндері мен оның
Сонымен қатар өндірістік кәсіпорнында бухалтерлік есепті ұйымдастыру бойынша теориялық
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және
Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі негізделіп, зерттеудің мақсаты, мен міндеттері, зерттелу
Бірінші тарауда, кез келген ғылыми зерттеу оның теориялық негіздерінен
Екінші тарау «Кәсіпорынның кіріс және шығыстар есебін ұйымдастыру» деп
Үшінші тарауда, кіріс аудитінің бағдарламасы анықталып кәсіпорынның кіріс есебі
КІРІС ЖӘНЕ ШЫҒЫСТАР ЕСЕБІН ЖҮРГІЗУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Кіріс және шығыстар есебінің түсінігі, мәні мен маңызы
Экономикалық әдебиеттерде кіріс мен шығындарды тану, бағалау, есепке алу,
Шетелдік экономист ғалымдар Л.А.Бернстайн, Г.Мюллер, Х.Гернон, Г.Милк, Б.Нидлз, Х.Андерсон,
Кіріс мен шығындарды есепке алудың және талдаудың, жіктеу және
Н.В.Пошерстник қатысушылардың салымдарын қоспағанда, ұйымдардың капиталының өсуіне әкелетін активтердің
В.В.Ковалев кірісды қысқа мерзімді активтердің ережесі секілді өтімділігі жоғары
Шығындар - мерзім аралығында қаржы қорытындысын есептеу кезінде есеп
В.К.Терехова кірісға мынадай түсінік береді: «кіріс – өнімдерді, тауарларды
Шығындар дегеніміз өнімдерді дайындауға және сатуға, тауарларды дайындауға және
Экономикалық көзқарас бойынша, Г.Мюллердің анықтауына сәйкес, кәсіпкерлік
Негізінен, кіріс мен шығындар қаржылық талдауды қалыптастыруға әсер етеді.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау жөніндегі сұрақтарды қарастырмас бұрын, «қаржылық
Профессор Н.А. Русак бұл ұғымды былайша анықтайды:
«Кәсіпорынның қаржылық жағдайы қаржы ресурстарын жасау, тарату және пайдаланумен
В.М. Радионова мен М.А. Федотова кәсіпорынның қаржылық жағдайы «қаржы
М.Н. Крейнина, А.И. Ковалев және В.П. Привалов қаржылық жағдай
Профессор И.Т. Балабанов «Шаруашылық субъектісінің қаржылық жағдайы – бұл
С.А. Стуков осы ұғым бойынша өзінің көзқарасын келесі сөздермен
Жоғарыда берілген анықтамалар қарастырылып отырған ұғым мәнін жеткілікті дәрежеде
Кәсіпкерлердің жұмыс істеуінен түскен кәсіпкерлік кіріс, көлеміне, алу әдістеріне,
Кәсіпкерлік кіріс мыналардан тұрады:
біріншіден, орташа пайда, яғни кәсіпкерге орташа сыйақы қызметтің аталған
Бәсекеге қабілетті кәсіпкердің ұстанымы тұрғысынан, орташа пайда капиталға орташа
екіншіден, қалыпты пайдадан көбірек алынған кіріс, яғни экономикалық (таза)
Бәсекелі экономика жағдайында (тұрақты) таза пайда нөлге тең болушы
Кәсіпорын өз кезегінде құрылып отырып, алдына тауарлардың өндірісі, пайдалану
Шаруашылық етудің жаңаша жағдайлары бухгалтерлік есептің әдістемесінде және ұйымдастыруында
1) қазіргі жүргізу жағдайына сәйкес келмеушілік және заңнамалық актілерге
2) есепке алудың еңбек сыйымдылығы, негізінен кәсіпорындарда салық есептілігін
Көптеген қазақстандық кәсіпкерлердің ең үлкен қатесі, кәсіпорындардағы кіріс мен
Кез-келген кәсіпорынның тактикалық мақсаты тұрақты кіріс пен пайданың құптарлық
Кәсіпорынның пайдасын қалыптастырудың жалпы принциптеріне сәйкес, кәсіпорын қызметінің қаржылық
Осылайша, шығындар, жұмсалатын қаражаттар және таза құнның өзі сияқты
18 ХҚЕС «Ақшалай түсімге» кірісдың келесі анықтамасы беріледі, ақшалай
ХҚЕС-да кіріс мен шығындар активтерге және міндеттемелерге бағынышты категориялар
Басқаша айтқанда, егер активтер мен міндеттемелер мөлшерінің өзгеруі ұйымдардың
ХҚЕС-ның принциптерінде кіріс ақшалай түсімге және басқа да кірістерге
Өз кезегінде, шығындардың ішінде негізгі қызмет және шығындар бойынша
Алайда, ХҚЕС кіріс мен шығындарды анықтау, ұйымдар қызметінің қаржылық
Мысалы, жарғылық капиталға салымдар бойынша құрылтайшылардың (қатысушылардың) шетел валютасындағы
Аталған кіріс мен шығындардың бір ерекшелігі бар, олар ұйымның
Және егер олар менеджмент қызметінің тиімділігі туралы куәландырмаса, онда
Кіріс мен шығындардың аталған түсіндірмесі XX ғасырдың аяғында АҚШ
Қазақстан Республикасының Салық кодексіне сәйкес, жылдық жиынтық кіріс, салық
Қызметтің түрлерінен алынған кіріс, өнімдерді сатудан (қайта сатуға арналып
Кірісдың осындай бөлінулері №2 қаржы есептілігінің ұлттық стандартын анықтайды
Кәсіпорындарындағы кіріс мен шығындарды бухгалтерлік есепке алудың міндеттері мыналар
- категорияларға кіріс мен шығындарды есепке дұрыс жатқызу:
- категориялар бойынша кіріс мен шығындарды есепке дұрыс жатқызу
- келесі мерзімдерде кіріс мен шығындарды есепке дұрыс
- таратылмаған кірісты есепке дұрыс жатқызу (есеп беру мерзіміндегі
- қорытынды кірісын дұрыс қою;
-жеке меншік құқығына ауысу сәтіндегі сату және сатып алу
- бюджеттің алдындағы барлық міндеттемелерді өтегеннен кейінгі кәсіпорын өкімінде
- корпорациялық кіріс салығының сомаларын дұрыс анықтау.
Құрылысқа арналған келісім-шарттарға байланысты ақшалай түсімдерді және шығындарды есепке
- келісім-шартта көрсетілген ақшалай түсімдердің алғашқы сомалары;
- келісім-шарттың шарттарынан, кінә қоюлардың және көтермелеу төлемдерінің пайда
Осылайша, кәсіпорындардағы кіріс мен шығындарды бухгалтерлік есепке алудың негізгі
1.2 Кірісы мен шығыстарды жіктеу және кіріс, шығыстар
Қазіргі уақытта қолданыстағы Қазақстан Республикасындағы нормативтік актілерде ұйымдардың кірісы
Шаруа немесе фермерлік шаруа қожалықтары, заңды тұлғалар – ауыл
1) Тауарды сатқаннан түскен кіріс.
Төменде көрсетілген барлық шарттар қанағаттандырылған жағдайда кіріс кірді деп
- субъект тауардың жеке меншік құқығына байланысты маңызды тәуекелдерді
- субъект негізінен жеке меншік құқығына ұқсайтын дәрежеде басқаруға
-кірістың сомасы сенімді түрде өлшенуі мүмкін жағдайда;
- операцияларға байланысты экономикалық пайдалар субъектіге түседі деп болжанған
- операцияларға байланысты келтірілген немесе күтіліп отырған шығындар сенімді
Субъектінің жеке меншік құқығына байланысты маңызды тәуекелдерді және сыйақыларды
Егер субъект жеке меншік құқығына байланысты маңызды тәуекелдерді сақтаса,
- субъектімен кепілдемелердің стандартты шарттарының аясында қанағаттандырарлықсыз пайдалану сапасына
- нақты сатылымнан түскен ақшалай түсімді алу тауарларды сатып
- түсірілген тауарлар орнатуға жатпаса, ал әлі орындалмаған келісім-шарттың
- сатып алушының сату келісім-шартында анықталған себеп бойынша сатып
Егер субъектімен жеке меншік құқығына байланысты маңызы жоқ тәуекел
2) Қызмет көрсетуден түскен кірістер.
Қызмет көрсетуді ұсынатын операциялардың қорытындыларын сенімді өлшеген кезде, баланстың
- кірістың сомасы сенімді түрде танылады;
- операцияға байланысты экономикалық пайдалар субъектіге түседі деп болжанса;
- баланстың күніндегі жағдай бойынша операциялардың аяқталу кезеңі
- операцияларды жүзеге асыруға арналған шығындар және оның аяқталуына
Операциялардың аяқталу кезеңі орындалған жұмысты сенімді бағалауды қамтамасыз ететін
- орындалған жұмыс туралы есептер;
- қызмет көрсетудің жалпы көлемінен пайыз секілді ұсынылған қызмет
- жалпы күтіліп отырған шығындарға келтірілген шығындарға барабар қатынаста.
Белгілі бір мерзім ішінде істердің анықталмаған санын орындау жолымен
Жобаланып отырған қызмет көрсетулердің операцияларының қорытындысы сенімді бағаланса, субъект
Жобаланып отырған қызмет көрсетулердің операцияларының қорытын-дысы сенімді бағаланбаса, мойындалған
Қызмет көрсетулерден түскен кіріс, қызмет көрсетулер ұсынылып отырған мерзімнің
№2 қаржы есептілігінің ұлттық стандартымен пайыз, роялити және дивидендтер
Субъект пайыздар, роялити және дивидендтер әкелетін субъект активтерінің басқа
- операциялармен байланысты экономикалық пайдаларды субъектінің алу мүмкіндігі бар
- кірістың сомасы сенімді түрде өлшенген болса.
Субъект келесі негіздерді қолдана отырып, кірісты мойындау қажет:
- пайыздардың тиімді мөлшерлемелері әдісін қолдана отырып, пайыздар мойындалады;
- роялти сәйкес келетін келісім-шарттың мазмұнына сәйкес, есептеу әдісімен
- дивидендтер төлемді алуға акционерлердің құқығы анықталған жағдайда мойындалуы
3) Қаржыландырудан түскен кіріс.
Қаржыландырудан түскен кірісға кірісдың келесі түрлері жатады:
-қаржылық активтер бойынша (ақша қаражаттарын ұсыну және пайдалану үшін
-бағалы қағаздар бойынша дивидендтермен алынған кірісды алумен байланысты операциялар
-қаржылық жалға берілген активтер бойынша кірісды алуға байланысты операциялар
-капиталдың немесе басқаның құнының өсуінен жалға беру төлемдерін немесе
Аудиттің әдістемелік тәсілдері дегеніміз тәжірибені жетілдірудің, сондай-ақ экономикалық және
Аудиттің әдістемелік тәсілдерін мынадай топтарға жіктеуге болады:
- есептесу-талдау;
- құжаттық;
- жалпылау.
Есептесу-талдау тәсілдері дегеніміз - экономикалық талдаудың (салыстыру, топтастыру, бұғау
Аудиторлық байланыстарды алудың кең таралған әдістері аналитикалық тексеріс болып
- әртүрлі қаржылық деректердің немесе қаржылық және қаржылық емес
- басқа талдауларға болжау жасай отырып, фактілі деректерді салыстыру;
- өткен мерзімдердің осыған ұқсас деректерімен соңғы есеп беру
- аяқасты ауытқушылықтарды зерттеу;
-күтпеген жағдайларға талдау жасау;
-басқа тұлғалардан алынған ақпараттарға талдау жасаудың қорытын-дыларын бағалау.
Клиенттің жазбасы компьютердің файлында жинақталса және аудиторлық бақылауды бағдарламалық
Құжаттық әдістемелік тәсілдер дегеніміз - ақпараттық қалыпқа келтіру, нормативтік-құқықтық
Ақпараттық қалыпқа келтіру – ақпараттарды белгілі бір тасымалдаушыда анықталған
Нормативтік-құқықтық реттеу - заңмен, нормативтік құжаттармен, ережелермен қарастырылған нормаларға
Есепке алу құжаттарына тексеріс жүргізу (зерттеу) дегеніміз- шаруашылық операцияларды
Құжаттарды тексерудің әдістемелік тәсілдерін жіктеу бақылаушы іс-әрекететтердің дәйектілігіне және
- үстірт;
- арифметикалық;
- заңды;
- логикалық;
- толық, толық емес, сондай-ақ таңдамалы;
- қарсы тексеріс;
- кері санау әдісі;
- шаруашылық операциялардың негізділігін және заңдылығын бағалау;
- есепті қалпына келтіру.
Аудиттің жоғарыда баяндалған әдістері және тәсілдері қаржы есептілігін бекітуді
Қаржы есептілігін бекіту дегеніміз - қаржы есептілігіне қосылатын, тікелей
1. Бар болуы, саны: актив немесе міндеттеме белгілі бір
2. Құқық және міндеттеме: актив немесе міндеттеме белгілі бір
3. Құбылыс, пайда болу: есеп беру ішінде субъектіге
4. Толықтығы: көрсетілмеген активтер, міндеттемелер, операциялар немесе жағдайлар, сондай-ақ
5. Бағалау (құнды тарату): актив немесе міндеттеме сәйкес келетін
6. Өлшеу: операция немесе жағдай сәйкес келетін сомасы бойынша
7. Ұсыну және ашу: бап қаржы есептілігінің тұжырымдамалық негізгі
«Аудиторлық дәлелдеме» 500 аудиттің халықаралық стандарттарына сәйкес, аудитор аудиторлық
«Аудиторлық дәлелдеме» дегеніміз - аудиторлық қорытындыға негізделген қорытындыларды қалыптастыру
Аудиторлық дәлелдеме бақылаудың тесттерін және мәні бойынша рәсімдердің сәйкес
Бақылаудың тесттері дегеніміз - ұйымдардың жарамдылығына және бухгалтерлік есептің
Мәні бойынша рәсімдер - қаржылық есептіліктегі маңызы бар бұрмалауларды
1. Операцияларды егежей-тегежейлі тесттері.
2. Сальдо шоттардың тесттері (сальдо балансқа тест жүргізу).
3. Талдау рәсімдері.
Аудиторлық дәлелдемелерді алу үшін, аудитор мәні бойынша келесі рәсімдердің
-инспекциялау – жазбаларды, құжаттарды немесе материалдық активтерді тексеру. Тексеріс,
-бақылау - басқа тұлғалармен орындалатын процестерге немесе рәсімдерге
-сұрау салу – субъектінің аясында немесе аясынан тыс хабардар
-растау – есептеме жазбалардағы ақпараттарды растау үшін сұрау салу
Есептің қорытындысы – алғашқы құжаттардың және есептеме жазбалардың немесе
Талдау рәсімдері – басқа релеванттық ақпарттармен дәйекі немесе болжанып
Қаржылық ақпараттарды қалыптастыру кезінде ақпараттарды тіркеуді жинау, өңдеу және
Кірісды есепке алу аудитінің мақсаты:
- алдында тұрған мерзімдерге компаниялардың жеке қаржы есептілігі сияқты
- компаниялардың қаржы жағдайын дұрыс және толық көрсететін қаржы
Ақпараттарды жинау, тіркеу және жүйелеу және қаржы есептілігі рәсімі
Осыған қоса, қаржы есептілігі кейбір дәрежеде «есепке алу объектісі
Тексеріс жасауға түсе отырып, аудитор кірісды және басқаларды жинау,
Кірісды есепке алуды тексеру кезінде аудитордың міндеттеріне мыналар жатады:
- есеп беру саясатына субъект иесімен қабылданған бухгалтерлік есептің
- бухгалтерияға алғашқы есепке алу құжаттары өз уақытында түсетіндігін
-Мүліктер және міндеттемелерге түгендеу толық, өз уақытында және дұрыс
-бас бухгалтердің шаруашылық қызметті жүргізудің заңдылығына, бухгалтерлік есептілікті ұйымдастыруына
-кірісды есепке алу бойынша есептілік тізбелері жүргізілетіндігіне немесе жүргізілмейтіндігіне
-басты кітаппен берілген қаржы есептілігіндегі кіріс туралы ақпарат сәйкес
Кіріс туралы есептілік деректерін тексерудің бағдарламасы келесі тараулардан тұрады:
-пайдалар мен залалдар және бухгалтерлік есептіліктің тізілімдері туралы есеп
- алғашқы есептілік құжаттарын ресімдеуді тексеру;
-өнімдерді (тауарлар, жұмыстар, қызмет көрсетулер) жүзеге асырудан туындаған қаржы
-басқа да операциялық деректердің есептілікте дұрыс көрсетілулерін тексеру;
-операциялық шығындардың есепке алуда дұрыс көрсетілуін тексеру;
-операциялық қызметтен түскен қаржылық қорытынды анықтаудың дұрыстығына тексеру жүргізеді;
-қаржылық кірісды көрсетудің дұрыстығына тексеріс жүргізеді;
-төтенше кірісды көрсетудің дұрыстығына тексеріс жүргізеді;
-қызметтің және пайданы қолданудың қаржылық қорытындысын қалып-тастырудың дұрыстығына және
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның шаруашылық қызметінің негізгі және түпкі
Кірістылықтың бірінші абсолютті көрсеткіші өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден алынатын
Ол қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есепте қосымша құн салығы,
Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есептің осы бабы бойынша негізгі
Кіріс құрылымында ең үлкен үлес салмақты өнімдер мен тауарларды
Өнім өткізуден түсетін кіріс сомасына қоймадағы өтпеген бұйымдар қалдықтарының
Кәсіпорында өнімді өткізуден түскен кіріс жоапарланған тауар өндірісінен және
Өтпеген өнімнің қалдықтары келесі себептерге байланысты құрылады. Дайын өнімнің
Көп жағдайда тауарлар сатып алушының жауапты сақтауында болады,
Есептеу әдінсіне көшу өнімді өткізуден түсетін кіріс оған келіп
Нарық жағдайында тиеліп жіберілген өнімдер үшін есеп айырысудың алдын
-біріншіден, бұл нысан жабдықтаушылар үшін тиімді;
-екіншіден, белгілі бір дәрежеде өндірілген өнім сапасын бақылау төмендейді,
-үшіншіден, тұтынушы төлем жүргізгеннен кейін, тауарды қажетті санынан аз
Кірістылықтың екінші абсолютті көрсеткіші-жалпы кіріс. Ол өнімді өткізудің қаржылық
Көптеген кәсіпорындарда өзіндік құнды баптар бойынша талдаумен айналысатын, оны
Шаруашылық жүргізудің тұрақты экономикалық жағдайында жалпы кірістың өсуінің негізгі
Шығарушы салаларда табиғи себептерге байланысты кіріс өсімін пайдалы
Соңғы тұтынушыға бағытталған салаларда сұраныс, өзіндік құн деңгейімен
Заттай түрде өнімді өткізу көлемінің өсуі кірістың өсуіне әкеледі.
Өндіріс және өнім өткізу көлемін өсіруге әкелетін
Кәсіпорын кірісы бағаның өсуі есебінен жоғары
Бұл ауытқуға келесі факторлар әсер етті:
өткізілген өнімнің өндірістік өзіндік құны;
өнім бірлігінің бағасы;
өткізілген өнім көлемі;
өткізілген өнім құрамындағы құрылымдық өзгерістер.
Жоғарыда аталған факторлардың осы ауытқуға әсерін анықтау керек.
Олардың есебі келесі түрде жүргізіледі.
Өнімнің өндірістік өзіндік құнының өзгерісінің әсері, өткізілген
(1)
- өткізілген өнімнің нақты көлемі;
- өнім бірлігінің нақты өзіндік құны;
- өнім бірлігінің жоспарлы өзіндік құны.
Жалпы кірістың нақты көлемінің жоспардан ауытқуына қолданыс-тағы баға
(2)
Мұндағы: және - өнім
Басқаша айтқанда, бұл фактордың әсерінің мөлшері өнім өткізуден
3. Өткізу көлемінің өзгерісінің жалпы кіріс ауытқуына әсерін анықтау
Арнайы әдебиеттерді оқып-зерттеу, тауар өнімдерін өткізу көлемі және оның
Есептеу үшін өткізілген өнімнің көлемін әр түрлі бағалау ұсынылады:
Жалпы кірісқа тауарлы өнімдерді өткізу көлемінің өзгерісінің әсері
(3)
Мұндағы: - өндірістік өзіндік құны бойынша
, - өткізілген өнімнің сәйкесінше нақты
(4)
Мұндағы: ПП – тауарлы өнімді өткізу көлемінің кірісқа
Пж – жоспарл ыжалпы кіріс.
Талдау жұмысының теориясы мен тәжиребесінде, өткізілген өнім құрамындағы құрылымдылық
1) «өткізілген өнімнің нақты көлеміне жоспар бойынша» есептелінген, алынуға
2) «өткізу көлемінің өзгеруі» факторының әсер ету сомасын «өткізілген
Тәжиребеде екінші тәсіл жиі қолданылады, өйткені бұл фактордың әсер
Біздің ойымызша, бұл фактордың әсерін нақты өткізілген өнімнен
Нарықтық экономика жағдайында, тауарларға деген бағалар
Жалпы кірістың өзгеруіне әсер етуші негізгі факторларға келесі өзгерістер
өткілген өнімдердің бағасының өзгеруі;
өнімді өткізуден түскен кірістың өзгеруі;
өткізілген өнімнің 1 теңгеге шаққандағы шығындарының өзгерісі.
Факторлардың жалпы кірістың өзгеруіне тигізген әсерін анықтайық:
1. Бағаның өсуі кірісқа қалай әсер еткен анықтау үшін,
2. Өткізуден түскен кірістың әсерін келесі жолмен анықтаймыз.
Өткен жылғы өткізілген өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы кірісының деңгейі
3.Өткізілген өнімнен алынған кірістың 1 теңгесіне шаққандағы шығындар деңгейінің
өткізуден алынатын нақты кірісқа көбейтеді. Нәтижесі
Кірістылықтың келесі абсолютті көрсеткіші – негізгі қызметтен алынған кіріс.
ДН=ДЖ-РК
Мұндағы: ДН – негізгі қызметтен алынған кіріс;
ДЖ – жалпы кіріс;
РК – кезең шығындары.
Жалпы кіріс көлемі қаншалықты көп және өткізілген өнімнің өндірістік
Өндірістік өзіңдік құнның калькуляция баптары бойынша мәліметтер коммерциялық құпия
Дипломдық жұмыстың аталған тарауы бойынша қорытынды жасай келе, кәсіпорынның
Келесі тарауда біз «КЕДЕН СЕРВИС» жауакершілігі шектеулі серіктестігінде
2 «КЕДЕН СЕРВИС» ЖШС-нің КІРІС ЖӘНЕ ШЫҒЫСТАР ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Негізгі қызметтен және негізгі емес қызметтен алынатын кірісдың
Негiзгi және негiзгi емес қызметтерден алынған кіріс жылдық жыйынтық
Кіріс дайын өнiмдерден, сатып алынған тауарлардан және көрсеткен қызметтерден
Келесi шарт сатушыдан сатып алушыға өтетiн меншiк құқығы болып
Көрсеткен қызметтен және орындалған жұмыстан алынатын кіріс ретiнде танылады:
- есеп беру күнiне мәмiленiң аяқталу кезеңi үлкен деңгейдегi
- мәмiленi жүргiзу кезiнде жұмсалған шығыстары да, мәмiленi аяқтау
Субъект барынша дәлдiк деңгейде кірісын анықтай алады, ол мәмiлеге
Мәмiленiң сипатына қарап оның вяқталу кезеңiн анықтаған кезде мына
- белгiлi бiр күнге жалпы мәмiле бойынша жасалған шығыстардың
- белгiлi бiр күнге жалпы мәмiле бойынша орындалған қызметтiң
- орындалған жұмысты талдау.
Аралық негiзде жасалатын төлемдер, яғни сатып алушылардан алынған аванстар
Қызмет көрсетудiң, яғни мәмiленiң нәтижесiнде үлкен деңгейдегi дәлдiкпен кірісты
6000 «Өнімді сатудан және қызметтерді ұсынудан түсетін кіріс» кіші
6010 – «Өнімді сатудан және қызметтер көрсетуден түсетін кіріс»,
6020–«Сатылған өнімді қайтару», онда сатылған өнімді қайтарумен байланысты операциялар
6030 – «Бағадан және сатудан түсетін жеңілдіктер», онда бағадан
6010-шоты бойынша жасалған шоттардың корреспонденциясы төмендегі кесте 1 келтiрiлген.
Кесте 1
«Негізгі қызметтен түсетін кіріс» шотының корреспонденциялары
№ Шаруашылық операциялардың мазмұны дебет кредит Сомасы
1. Шот – фактураларының және накладнойдың негізінде келісімді бағасы
60000
ҚҚС, сомасына, 12% 1210 3130 7200
2. Жұмыстары қабылдау актілерінің негізінде, негізгі және қосалқы өнді-рістердің
1220-1230 6010 128000
ҚҚС сомасына, 12% 1210-1284, 1220-1230 3130 15360
3. Сатып алушылар ұсынған шоты бойынша есеп айырысу шотына
Дайын өнiмдi, жұмыстарды және қызметтердi сатудан түскен сомасы есептi
2011 жылы «КЕДЕН СЕРВИС» ЖШС негізгі қызметтен 25123,5 млн.
Негiзгi емес қызметен түскен кірістың есебiн есептеу үшiн типтік
6210 - «Активтердің шығуынан алынатын кірістер», онда мынадай актив-терді,
6230 - «Мемлекеттік субсидиялардан алынатын кірістер», онда мемлекеттік субсидиялардан
6250- «Бағамдық айырмадан түсетін кірістер», онда есептерде валюталар-дың әртүрлі
6280- «Инвестициялық, қаржы инвестицияларының шығарылуынан түсетін кіріс» бағалы қағаздары
Материалдық емес активдердi сатқан кезде кесте 2сәйкес шоттардың корреспонденциясы
Кесте 2
6210 «Активтердің шығуынан алынатын кірістер», шоты бойынша корреспонденциялар
№ Шаруашылық операциялардың мазмұны Шоттар корреспонденциясы
дебет кредит
1. Материалдық емес активтер сатылды:
қалдық құнына
тозу сомасына
босатылған құнына
7410-2740
1210-1284
1220-1230
2730
6210
2. ҚҚС сомасына, 12% 1210-1284 3130
3. Жыл соңында, 6210 және 7410 шотта-рында есептелген
залал
6210
5510
5510
7410
6210 – шоты "Негiзгi құралдарың шығарылуынан түсетін кіріс" негiзгi
2.2 Серіктестіктегі шығындардың есебін жүргізу
18 ХҚЕС-ның принциптерінде кіріс түсімге және басқа да кірістерге
Өз кезегінде, шығындардың ішінде негізгі қызмет және шығындар бойынша
Алайда, ХҚЕС кіріс мен шығындарды анықтау, ұйымдар қызметінің қаржылық
Кезең шығындары көрсетілген қызмет көлеміне тәуелсіз болады. Серіктестік ешқандай
Кезең шығындары келесі шығындар тобынан тұрады:
Жалпы және әкімшілік шығындары;
Тауарларды (жұмыс, қызмет) өткізу бойынша шығындар есебі;
Проценттер бойынша шығындар.
7010 «Тауарларды сату (өткізу) бойынша шығындар» және 7210 «Жалпы
Шаруашылық ұйымның банк немесе банктен тыс мекемелерден алған
Ал бұндай жағдайларға байланысты алынған кіріс сомаларына 3 «Дебиторлық
Ұйымда жалпы және әкімшілік шығындарын есепке алу үшін
Әкімшілік персоналдардың еңбек ақысы;
Әкімшілік персоналдардың еңбек ақысынан аударымдар;
Өндіріске қатысты емес басқарманың техникалық құралдарын ұстау және қызмет
Жалпы шаруашылық мақсаттағы негізгі құралдардың амортизациясы;
Әкімшілік персоналдардың іс-сапар шығындары;
Коммуналдық қызметтерге жұмсалған шығындар;
Күзет, өрт және сауықтыру шараларын өткізу бойынша шығындар;
Айыппұл мен өсімпұл;
Кадрларды дайындау бойынша шығындар.
Ұйымда 7210 «Жалпы және әкімшілік шығындары» шотының дебеті және
3350 «Қызметкерлермен еңбекке ақы төлеу бойынша есеп айырысу» шоты
3150 «Әлеуметтік салықтар» шоттары – бюджетпен әлеуметтік салықтарды есептегенде;
3310 «Жеткізушілермен және мердігерлермен есеп айырысу» шоты – көрсетілген
Ұйымда тауарларды (қызмет, жұмыс) өткізумен байланысты шығындар туралы ақпараттарды
Кезең соңында 7110 және 7210 шоттарда жинақталған шығындар 5610
Негiзгi құралдары сатқанда мынадай шоттардың корреспонденциясы кесте 3
Кесте 3
"Негiзгi құралдардың шығарылуынан түсетін кіріс" шоты бойынша корреспонденциялар
№ Шаруашылық операциялардың мазмұны Шоттар корреспонденциясы
дебет кредит
1 2 4 5
1. Негізгі құралдар сатылды:
қалдық құнына
негізгі құралдардың тозу сомасына
босатылған құнына
7410
2420
1210
1220
1010
2410
2410
6210
2. Сатылған негізгі құралдар бойынша есептелген ҚҚС сомасына, 12%
1220
1010,1030
3130
3. Жыл соңында, 6210 және 7410 шоттарында есептелген сомасы,
кіріс
зиян
6210
5610
5610
7410
Ұйым қаржылық есеп берген кезде түсіндірме жазбасын бірге тапсырады,
Негізігі және негізгі емес қызметтен алынатын кірісдан басқа төтенше
Төтенше жағдайға басшының шешіміне байланыссыз және субъекті әдеттегі қызметіне
Бұл оқиға өте сирек болатындығына қарамастан, ауытқу сипатына ие,
Кей жағдайда төтенше жағдайды әдеттегі жағдайдан ажырату өте қиынға
Егер оның келесі сипаттамасы бар болса, операция немесе оқиға
- өте сирек болса;
- жай немесе әдеттегі қызметтің бір бөлігі болып табылмаса;
Келесі жағдайларды төтенше жағдай ретінде қарастыруға болмайды, атап айтсақ:
- валюта бағамның ауытқуы;
- келісім–шартта көрсетілген бағаларға түзетулер енгізу;
- мүліктерді, құрал-жабдықтарды, инвестицияны сатудан немесе есептен шығарған кездегі
-салық жеңілдіктерін алып тастауды, корпаративтік кіріс салықтарының мөлшерлемесінің төмендеуі
Тоқтатылған операциялардан алынған зиян мен кірістың есебі 7510 –
7510 шоттың дебеті тіркелген активтер, тауарлы-материалдық қорлар, ақша қаражаттар
Кей кезде кәсіпорын табиғат апатының нәтижесінде кіріс табуы мүмкін.
Зиянды немесе кірісты 5510 шотына есептен шығарғаннан кейін, 7510
7510 – «Тоқтатылған операциялардан түскен кіріс (залалдар)» шоты кәсіпорын
Осындай операциялармен байланысты кәсіпорынның қызметі, міндет-темесі, таза кірісы немесе
Әрбір тоқтатылған опрециялар қаржылық есеп беруде және түсіндірме жазбасында:
Егер де операциялардың тоқтатылуы мемлекеттің араласуынан немесе табиғи құбылыстардың
Бірақ та кей кезде кәсіпорын басшыларының шешімімен кәсіпорын өз
7510 шоттың кредиті кірісты, ал дебеті зиянды көрсетеді.
Сонымен қатар ұйымдарда басқа ұйымдардың қызметіне үлестік қатысудан алынатын
Шот күрделі жене оның талдамалы есебі әрбір ұйымдар бойынша
7620 шоттың дебеті мен кредиті бойынша келесі шаруашылық операциялар
Кесте 4
«Басқа ұйымдардағы үлестік қатысудан түсетін кіріс (шеккен залал)»
№ Шаруашылық операциялардың мазмұны Шоттар корреспонденциясы
дебет кредит
1 2 4 5
1. Бас немесе тәуелді серіктестіктер өздерінің таза кірісынан үлестік
2. Бас немесе тәуелді серіктестіктер өздерінің таза кірісынан үлестік
Басқа ұйымдарға үлестік қатысудан алған кірістер (зияндар) жыл аяғында
Жыл соңында 7620 шоты бойынша қалдық қалмауы тиіс.
Жалпы алғанда кәсіпорында жүргізілетін кіріс мен шығындар шоты жыл
Кесте 5
Қаржылық нәтиженің анықталуын шоттарда көрсету
№
Шаруашылық операциялардың мазмұны Шоттар корреспонденциясы
дебет кредит
1. Кірісды көрсету 6010
6110-6420 5610
2. Шығыстарды көрсету 5610 6020,6030
7010-7710
3. Жиынтық сомаларды көрсету 5610 5510
4. Жиынтық кірісты көрсету 5510 5610
Ұйым кірісының құрамында (сатудан түскен кірістан басқа) операциялық және
Сатудан және сатудан тыс кіріс.
Кейбiр компанияларды сатудан тыс қаражаттар түсiп, сатылған тауарлардың өзiндiк
Операциялық кіріс (сатудан кіріс) + Басқа кіріс – Басқа
Операциялық кіріс – компанияның әдеттегi қызметiмен байланысы жоқ түсiмдер.
Операциялық кіріс сияқты компанияда операциялық шығындар да болады. Мұндай
Сатудан тыс операциялардың кірісының құрамына кiретiндерi: талап ету мерзiмi
Негiзгi құралдар мен жердi жалға беруден түскен кіріс жалға
Айыппұл төлеуден залалдар жекелей қызметтердiң басқа кәсiпорын-дармен келiсiмдердi бұзуына
Алынған айыппұл сомасының өзгеруi тек жабдықтаушы мен мердiгер-лердiң келiсiм
Талап етiлмеген дебиторлық берешектi есептен шығарғаннан залалдар, әдетте, есептiң
Талдау соңында сатудан тыс залалдар мен шығындарды қысқартып, алдын
Бухгалтерлік есепте кіріс пен зиян есеп саясатында қаралған және
Бұл арада мынаны ескерген жөн: салық есебінде жиынтық жылдық
Салық салынатын кірісты түзету
Салық төлеушінің салық салынатын кірісынан салық салынатын кірістың екі
әлеуметтік сала объектілерін салық төлеушінің нақты жұмсаған шығыстары;
коммерциялық емес ұйымдарға өтеусіз берілген мүлік;
жеке тұлғаларға Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес берілген атаулы әлеуметтік
Мүгедектердің еңбегін пайдаланатын салық төлеушілер салық салынатын кірісты мүгедектердің
Салық төлеушілер салық салынатын кірісты үш жылдан артық мерзімге
Қызметінің айрықша түрі ауыл шаруашылығына кредит бері болып табылатын,
Салық төлеушінің амортизациялық аударымдарды есептеп шығаруы, пайдалануға алғаш енгізілген
Бухгалтерлік және салық есебі арасындағы мәліметтердің теңдігін сақтау оңай
Тұрақты айырма ретінде келесі мысалды келтіруге болады:
бюджетке төленетін айыппұл санкциялары бухгалтерлік есепте жылдық кірістан шегеріледі,
нормадан жоғары белгіленген іс-сапар мен өкілділік шығындары бухгалтерлік есепте
марапаттау бойынша шығыстар толық көлемде бухгалтерлік еепте кезең шығыстарына
Уақытша айырма бухгалтерлік кірісты есептеген кезде кейбір кіріс пен
материалдық емес активтер мен негізгі құралдар бойынша жасалатын амортизациялық
Бухгалтерлік есепте амортизациялық аударымдар үшін әртүрлі тәсілдер мен
Тұрақты және уақытша айырма ұйымның есеп саясатына бухгалтерлік есептің
Корпоративтік кіріс салығы есептелгенде 7710-«Корпорациялық кіріс салығы бойынша шығыстар»
Кірістылықтың абсолютті көрсеткіштерін талдау.
Нарықтық экономка жағдайында кәсіпорынның шаруашылық қызметінің негізгі және түпкі
Кірістылықтың бірінші абсолютті көрсеткіші өнімді өткізуден алынатын кіріс боып
Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есептің осы бабы бойынша негізгі
Кіріс құрылымында ең үлкен үлес салмақты өнімдер мен тауарларды
Өнім өткізуден түсетін кіріс сомасына қоймадағы өтпеген бұйымдар қалдықтарының
Көп жағдайда тауарлар сатып алушының жауапты сақтауында болады. Яғни
Есептеу әдісіне көшу өнімді өткізуден түсетін оған келіп түскен
Нарық жағдайында тиеліп жіберілген өнімдер үшін есеп айырысудың алдын-ала
Біріншіден, бұл нысан жабдықтаушылар үшін тиімді;
Екіншіден белгілі бір дәрежеде өндірілген өнім сапасын бақылау төмендейді,
Тұтынушы төлем жүргізгеннен кейін, тауарды қажетті санынан аз алуы
Кәсіпорынның қорытынды пайда (қорытынды залал) есебі
«КЕДЕН СЕРВИС» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің кіріс бойынша
мынандай ақпараттар ашылуға міндетті:
өнім (жұмыс, қызмет) сатудан кіріс;
жалпы кіріс;
негізгі қызметтен кіріс;
негізгі емес қызметтен кіріс;
салық алынғанға дейінгі әдеттегі қызметтен кіріс;
салық салынғаннан кейінгі әдеттегі қызметтен кіріс;
төтенше жағдайлардан кіріс;
таза кіріс.
Өнім (жұмыс, қызмет) сатудан кіріс, қосылған құнға салынған салықты
Осы бапта негізгі қызмет кірісымен қатар, тауарлы-материалдық қорларды сатудан,
Оның көлемі 6000 «Дайын өнімнен алынатын кіріс» бөлімшесінің шоттарының
Қазіргі уақытта шаруашылық сатудан түсімді түсімді есептеу әдісі бойынша
Сондықтан сату үрдісі өнімді орналастыруға және сатуға байланысты шаруашылық
Ұйымда тауарларды (қызмет, жұмыс) өткізумен байланысты шығындар туралы ақпараттарды
Кезең соңында 7110 және 7210 шоттарда жинақталған шығындар 5610
Негiзгi құралдары сатқанда мынадай шоттардың корреспонденциясы кесте 2.3
Жалпы алғанда кәсіпорында жүргізілетін кіріс мен шығындар шоты жыл
Кесте 6
Қаржылық нәтиженің анықталуын шоттарда көрсету
№
Шаруашылық операциялардың мазмұны Шоттар корреспонденциясы
дебет кредит
1. Кірісды көрсету 6010
6110-6420 5610
2. Шығыстарды көрсету 5610 6020,6030
7010-7710
3. Жиынтық сомаларды көрсету 5610 5510
4. Жиынтық кірісты көрсету 5510 5610
Ұйым кірісының құрамында (сатудан түскен кірістан басқа) операциялық және
Сатудан және сатудан тыс кіріс.
Кейбiр компанияларды сатудан тыс қаражаттар түсiп, сатылған тауарлардың өзiндiк
Операциялық кіріс (сатудан кіріс) + Басқа кіріс – Басқа
Операциялық кіріс – компанияның әдеттегi қызметiмен байланысы жоқ түсiмдер.
Операциялық кіріс сияқты компанияда операциялық шығындар да болады. Мұндай
Сатудан тыс операциялардың кірісының құрамына кiретiндерi: талап ету мерзiмi
Негiзгi құралдар мен жердi жалға беруден түскен кіріс жалға
Айыппұл төлеуден залалдар жекелей қызметтердiң басқа кәсiпорын-дармен келiсiмдердi бұзуына
Алынған айыппұл сомасының өзгеруi тек жабдықтаушы мен мердiгер-лердiң келiсiм
Талап етiлмеген дебиторлық берешектi есептен шығарғаннан залалдар, әдетте, есептiң
Талдау соңында сатудан тыс залалдар мен шығындарды қысқартып, алдын
Бухгалтерлік есепте кіріс пен зиян есеп саясатында қаралған және
Бұл арада мынаны ескерген жөн: салық есебінде жиынтық жылдық
Салық салынатын кірісты түзету
Салық төлеушінің салық салынатын кірісынан салық салынатын кірістың екі
әлеуметтік сала объектілерін салық төлеушінің нақты жұмсаған шығыстары;
коммерциялық емес ұйымдарға өтеусіз берілген мүлік;
жеке тұлғаларға Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес берілген атаулы әлеуметтік
Мүгедектердің еңбегін пайдаланатын салық төлеушілер салық салынатын кірісты мүгедектердің
Салық төлеушілер салық салынатын кірісты үш жылдан артық мерзімге
Қызметінің айрықша түрі ауыл шаруашылығына кредит бері болып табылатын,
Салық төлеушінің амортизациялық аударымдарды есептеп шығаруы, пайдалануға алғаш енгізілген
Бухгалтерлік және салық есебі арасындағы мәліметтердің теңдігін сақтау оңай
Тұрақты айырма ретінде келесі мысалды келтіруге болады:
бюджетке төленетін айыппұл санкциялары бухгалтерлік есепте жылдық кірістан шегеріледі,
нормадан жоғары белгіленген іс-сапар мен өкілділік шығындары бухгалтерлік есепте
марапаттау бойынша шығыстар толық көлемде бухгалтерлік еепте кезең шығыстарына
Уақытша айырма бухгалтерлік кірісты есептеген кезде кейбір кіріс пен
материалдық емес активтер мен негізгі құралдар бойынша жасалатын амортизациялық
Бухгалтерлік есепте амортизациялық аударымдар үшін әртүрлі тәсілдер мен
Тұрақты және уақытша айырма ұйымның есеп саясатына бухгалтерлік есептің
Корпоративтік кіріс салығы есептелгенде 7710-«Корпорациялық кіріс салығы бойынша шығыстар»
Кірістылықтың абсолютті көрсеткіштерін талдау.
Нарықтық экономка жағдайында кәсіпорынның шаруашылық қызметінің негізгі және түпкі
Кірістылықтың бірінші абсолютті көрсеткіші өнімді өткізуден алынатын кіріс боып
Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есептің осы бабы бойынша негізгі
Кіріс құрылымында ең үлкен үлес салмақты өнімдер мен тауарларды
3 КӘСІПОРЫННЫҢ КІРІС ЖӘНЕ ШЫҒЫСТАР
3.1 Кіріс аудитінің бағдарламасы
Қазақстан Республикасындағы нарықтық қатынасқа көшу барысында аймақты, қатал бақылау-тексеру
Еліміздегі аудит жұмысының тиянақты дамуына бірден-бір негіз болған, заң
Ұйымды тексеруге аудиторлық міндеттер:
Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы» Заңына, аудит туралы нормативтік
Тапсырушылардан, үшінші жақтан тексеру барысында жасалған есептеу, анықтама жасауға
Тексеру барысында анықталған ұйымның кәсіпкершілігі туралы мәліметтердің коммерциялық құпиясын
Аудиторлық ұйымдардың міндеттері:
Аудиторлар, аудит фирмалары Қазақстан Республикасының «Аудит қызметі туралы» Заңына
Дүниежүзілік қалыптасқан тәртіп бойышна аудит фирмаларының, аудиторлық жұмыс барысында
Аудиторлар, аудит фирмалары ұйымдар ретінде өздерінің кәсіпкершілік жұмысы туралы
Аудитор тапсырушыларға қандай қызмет көрсететінінің, ұйым шаруашы-лығына қандай экономикалық
Аудит мақсатында бухгалтерлік есеп көрсеткішіне сараптау жасау, оның ішінде
Аудит мақсатында аудиторлық тәуекелдік ерекше орын алады. Онда аудитор
Оның өзін аудит теориясында үшке бөледі:
Қорытынды есеп құрамындағы тәуекелдік ішкі аудит кемшілігіне сәйкес жіберілетін
Ішкі аудит тәуекелдігі - бұл тәуекелдік бухгалтерлік есеп беруде
Анықталмаған әуекелдік–шаруашылық операцияларының бухгалтер-ік есепке дұрыс алынбау себебінен болатын
Аудитордың міндеті – ұйымның қаржылық қорытынды есебінің дұрыстығын және
Аудит қорытындысының негізгі элементтері, оның мазмұны мен жүйесі Халықаралық
Аудитор қортытындысының негізгі бөлімінде аудитор тексеруінің жалпы көлемі, мазмұны
Аудит қортындысы негізінде құпиялық принципте ұсталатын құжат. Сондықтан аудиторлық
Ұйым кірісының есебінің аудиті
Нарықтық қатынас жағдайында кез келген шаруашылық жүргізуші субъектінің мақсаты
Кіріс бойынша мынандай ақпараттар ашылуға міндетті:
өнім (жұмыс, қызмет) сатудан кіріс;
жалпы кіріс;
негізгі қызметтен кіріс;
негізгі емес қызметтен кіріс;
салық алынғанға дейінгі әдеттегі қызметтен кіріс;
салық салынғаннан кейінгі әдеттегі қызметтен кіріс;
төтенше жағдайлардан кіріс;
таза кіріс.
Өнім (жұмыс, қызмет) сатудан кіріс, қосылған құнға салынған салықты
Осы бапта негізгі қызмет кірісымен қатар, тауарлы-материалдық қорларды сатудан,
Оның көлемі 6000 «Дайын өнімнен алынатын кіріс» бөлімшесінің шоттарының
Қазіргі уақытта шаруашылық сатудан түсімді түсімді есептеу әдісі бойынша
Сондықтан сату үрдісі өнімді орналастыруға және сатуға байланысты шаруашылық
Аудитор өнімді артып-жөнелтуді және сату операцияларына тексеру жүргізген кезде
дайын өнім сатуға шарттың жасалғандығын және олардың құжаттарының дұрыс
өнімді артып-жөнелту құжаттарының дұрыс жасалғандығын;
артып-жөнелтілген өнімнің бағасын анықтау ережелерінің сақталған-ығын және оның құжаттарында
өнім сатуға жасалған шартқа сәйкес, сатушыдан сатып алушыға өнімді
артылып-жөнелтілген өнімдердің құнын төлеуді талап еткен банк мекемелеріне төлемді
егер өнім сатушының қоймасынан тікелей босатылған жағдайда, өнімді босату
дайын өнімдердің қоймалық есебінің дұрыс ұйымдастырылғандығын;
өнімді (жұмыс, қызмет) жөнелту және сатудың аналитикалық және синтетикалық
өнімді жөнелту және сату бойынша бухгалтерлік корреспонден-цияларының дұрыс берілгендігін;
6000 «Дайын өнімнен алынатын кіріс» бөлімшесінің шоттары бойынша жазуларының
Жалпы кіріс - өнім (жұмыс, қызмет) сатудың қаржылық нәтижесі
Негізгі қызметтен түсетін кіріс жалпы кіріс сомасынан жалпы кіріс
Шоттардың типтік жоспары бойынша сатылған өнімнің (жұмыс, қызмет) өзіндік
Негізгі емес қызметтен түсетін кіріс, өнім өндіру және сату
материалды емес активтерді сатудан кіріс;
негізгі құралдарды сатудан кіріс;
құнды қағаздарды сатудан кіріс;
акциялардың дивиденд және сыйақы түріндегі кіріс;
бағамдық айырымнан кіріс;
атқарушы үкімет органдарының субсидиялары;
басқа кіріс.
6160 шотта қарыздарын шығысқа шығарудан, алынған мүліктерден кіріс, тауарлы-материалды
Негізгі және негізгі емес қызметтен кіріс деп Қазақстан Республика-сының
Сондықтан қаржылық қорытынды есепте кірісты сипаттайтын көрсеткіші салық алынғанға
Таза кірістың көлемін 5510 «Есепті жылғы бөлінбеген кірісы (жабылмаған
Аудитор 5610 «Жиынтық кіріс (залал)» шотының дебетіндегі және кредитіндегі
Кәсіпорынның кірістылығы абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіш-термен сипатталады.
Кірістылықтың абсолютті көрсеткіштерін бағалау. Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның шаруашылық
Кірістылықтың бірінші абсолютті көрсеткіші өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден алынатын
Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есептің осы бабы бойын-ша негізгі
Кіріс құрылымында ең үлкен үлес салмақты өнімдер мен тауарларды
Өнім өткізуден түсетін кіріс сомасына қоймадағы өтпеген бұйымдар қал-дықтарының
Кәсіпорында өнімді өткізуден түскен кіріс жоспарланған тауар өндірісінен және
Кірістылықтың екінші абсолютті көрсеткіші - жалпы кіріс. Ол өнімді
Жалпы кірісқа әсер ететін маңызды фактор өндірістік өзіндік құн,
Көптеген кәсіпорындарда өзіндік құнды баптар бойынша талдаумен айналысатын, оны
Кірістылықтың келесі абсолютті көрсеткіші – таза кіріс. Ол сальдоланған
Д = Д - Р
Мұндағы: Д - негізгі қызметтен алынған кіріс;
Д - жалпы кіріс;
Р - кезең шығындары.
Кесте 7 сәйкес өзіндік құн алдыңғы жылмен салыстарғанда 220
Кесте 7
«КЕДЕН СЕРВИС» ЖШС қызметінің нәтижесін сипаттайтын көрсеткіштер
Көрсеткіштер Жыл соңы жжжжжжжжылжыл Жыл басы Өзгеріс
Өзіндік құн 136657,4
979416,6
220389,9
Жалпы кіріс 52127,4
191525,9 139398,5
Таза кіріс (шығын) 25123,5
106114,8
80991,3
Кірістылықтың салыстырмалы көрсеткіштерін бағалау.
Кірістылықтың салыстырмалы көрсеткіштеріне нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның қаржылық қызмет
Барлық активтердің тиімділік деңгейі (авансталған, жиынтық капитал) мына формула
Д = Таза кіріс / Барлық активтер (авансталған,
Жалпы активтердің кірістылық деңгейі жыл басында – -0,005 болса,
Осылайша жалпы активтердің кірістылық деңгейі (авансталған капитал) кә-сіпорынның өз
Тәжірибеде ағымдағы активтердің кірістылығы деп аталатын көрсеткіш кеңінен қолданылады.
Д = Д / Т
Мұнда: Т - ағымдағы активтер.
Д - таза кіріс.
Д - ағымдағы активтердің кірістылығы.
Ағымдағы активтердің кірістылық деңгейі жыл басында – -0,012 болса,
Акционерлік компания құқығында жұмыс істеуші кәсіпорын үшін салынған капиталдың
Д = Д / С
Мұнда: Д - меншікті капиталдың кірістылығы;
Д - таза кіріс;
С - меншікті капитал.
Ол экономикалық және қаржылық талдауда маңызды көрсеткіш болып табы-лады.
Дәл осы көрсеткіш биржада акционерлік компаниялардың акцияларына баға белгілеуді
Меншікті капиталдың кірістылық деңгейі жыл басында – -0,007 пунктке
Тәжірибеде ұзақ мерзімді активтердің кірістылығы деп аталатын көрсет-кіш кеңінен
Д = Д / Т
Мұнда: Т - ұзақ мерзімді активтер;
Д - таза кіріс;
Д - ұзақ мерзімді активтер кірістылығы.
Ұзақ мерзімді активтердің кірістылық деңгейі
2011 жылы – -0,009
2010 жылы – -0,004
болса, ал жыл соңында оның мәні –болды.
Негізгі өндірістік қорлардың кірістылық деңгейі мына формула бойынша
Д = Д / З
Мұнда: Д - Өндірістік қорлардың кірістылығы;
Д - Таза кіріс;
З - Өндірістік қорлар.
Өндірістік қорлардың кірістылық деңгейі жыл басында – -0,04 болса,
Сату көлемінің кірістылығы мына формула бойынша есептелінеді:
Д = Д / Д
Мұнда: Д - Сату көлемінің кірістылығы;
Д - Жалпы кіріс;
Д - Өнімді (жұмыс, қызметті) өткізуден алынған кіріс.
Сату көлемінің кірістылық деңгейі жыл басында – 0,023 болса,
Жоғарыда жүргізілген есептеулерден көріп отырғанымыздай кәсіпорын қызметі кірісты болып
3.2 Кәсіпорынның пайдасымен рентабельділігінің есебі
Рентабельділік көрсеткіштерінің деңгейі мен динамикасына барлық өндірістік-шаруашылық факторлардың жиынтығы
Рентабельділік көрсеткіштерін факторлық талдау әдістемесі көрсеткішті есептеудің бастапқы формуласын
Мысалы, жалпы рентабельділікті (өндірістік қорлар рентабельділік) талдау үшін үш
Барлық қолданылатын модельдер негізінде келесі қатынас жатыр:
,
мұндағы - өнімнің еңбекақы сыйымдылығы;
- өнімнің материал сыйымдылығы;
- өнімнің амортизациялық сыйымдылығы;
- негізгі өндірістік қорлар бойынша өнімнің қор сыйымдылығы;
- айналым қаражаттары бойынша өнімнің қор сыйымдылығы (айналым қаражаттарының
P – баланстық пайда;
F – негізгі қорлар жылдық орташа құны;
Е – материалдық айналым қаражаттарының орташа қалдықтары;
R - өнім рентабельділігі;
- толық өзіндік құн бойынша 1 теңге өнімге шығындар.
Өнім кірістылығы қаншалықты жоғары; негізгі қорлардың қор қайтарымдылығы және
Рентабельділікті анықтаудың үш факторлық моделі
,
мұндағы λР - өнім кірістылғы
;
λF - өнімнің қор сыйымдылығы
;
λE – айналым қаражаттарының айналымдылығы
.
Кіріс мен шығындарды талдау № 2 нысан «Кіріс және
«КЕДЕН СЕРВИС» ЖШС-нің өткен және есептi жылдағы кірісы туралы
Кесте 8
«КЕДЕН СЕРВИС» ЖШС-нің кірісының құрылымы мен динамикасы
(мың тг)
Көрсеткіш 2010 2011 Ауытқу(+,-)
1.Тауар(қызмет) сатудан түскен түсім 77250,9 297640,8 220389,9
2.Алынуға тиіс % - - -
3.Басқа ұйымдарға қатысудан алынатын кіріс - - -
4.Өзге де операциондық кіріс - - -
5.Сатудан тыс кіріс - - -
8 кестенің жалғасы
6.Төтенше жағдай кірісы - - -
7.Кірісдың барлығы 77250,9 297640,8 220389,9
Қайнар көзі:
Бұл кесте мәлiметтерi көрсеткендей, ұйымның кірісы есептi кезеңде өткен
Басқа кіріс ұйымда жоқ. Есепті жылы өткен жылмен салыстырғанда
Тауарларды (жұмыстар, қызметтер) сату көлемі;
Тауарлардың (жұмыстар, қызметтер) өзіндік құны;
Тауарлардың (жұмыстар, қызметтер) орташа баға деңгейі;
Тауарлардың (жұмыстар, қызметтер) ассортименті;
Сату құрылымынының өзгеруі ( рентабельді тауарларды сатудың өсуі).
Кәсiпорынның кірісы мен шығындарының құрамы мен құрылымын талдаудың практикалық
Кесте 9
«КЕДЕН СЕРВИС» ЖШС-ң кірісды қолдану көрсеткіштерінің динамикасы (мың тг)
Көрсеткіш 2010 2011 Өзгеріс (+,-) Өсу қар-қыны, %
1
2
3
4
5
6
7
8
9 Кіріс
Шығыстар
Салыққа дейінгі кіріс
Активтердің орташа жылдық құны
Сатудан түскен түсім
Активтердің рентабельділігі, %
Сату рентабельділігі,%
Кірістың 1 тг-дегі сату түсімі
Кірістың 1 тг-дегі активтер құны 136657,4
101171,4
25123,5
96147,3
430,5
2,6
9,1
1
0,61 97941,6
69860,7
106114,8
160275,1
3285,4
6,6
27,3
1
0,52 -38715,9
-31854,0
80991,3
4127,8
2854,9
4,0
18,2
-
-0,09 -285,2
-267,4
-422,3
-661,9
-663,1
-264,8
300
-
17,3
Берілген мәлiметтер бойынша есептi жылда кіріс мен шығындар
Бұл жағдай ең алдымен активтердiң рентабельдiлiгiн тереңдете талдауды және
Активтердiң рентабельдiлiгiнiң оның өзгеруiне әсер ететiн факторларға тәуелдiлiгiнiң детерминделген
Формулаларға кiретiн көрсеткiштердiң шартты белгiлерi кестеде келтiрiлген. Активтер рентабельдiлiгiнiң
немесе f =xyz
Көрiп отырғанымыздай, активтер рентабельдiлiгiнiң бұл факторларға тәуелдiлiгi – детерминдi.
(14)
13-кестенiң мәлiметтерiн пайдалана отырып, (x, y, z) факторларының активтер
(15)
Барлығы = 14,8%
Есептеулер активтер рентабельдiлiгiнiң негiзiнен сату рентабельдiлiгiнiң жоғарылауынан (+0,61%) есебiнен
Факторлық талдау активтер рентабельдiгiн өсiрудiң жүзеге асыру жолдарын табуға
3.3 «КЕДЕН СЕРВИС» ЖШС-нің кіріс мен шығындар есебін жетілдіру
Ұйымдардың шаруашылық қызметі процесінде, оның ішінде осы дипломдық жұмыста
Уақытша және тұрақты айырмашылықтар, сондай-ақ тұрақты және кейінге шегерілген
Сондықтан, ұйымдардың қаржылық қорытындыларын есепке алуды жетілдіру үшін, жоғарыда
Бақылаушы және аналитикалық рәсімдердің жеделдігін және нақтылығын арттыру үшін,
ЖШС-де есепке алу саясатында қаржы есептілігіндегі пайдада салықты көрсетудің
- пайдаға салық бойынша шығындардың құрамдас бөліктерін;
- бухгалтерлік кіріспен (шығынмен) салық кірісына салыстыру жүргізу;
-шығын келтірілген уақытша активтердің әр түріне қатысты мерзімі ұзартылған
Салық бойынша мерзімі ұзартылған шығындарды ашу кезінде, бұрын танылмаған
Бұдан басқа, кәсіпорынға жетістіктерге жету үшін басшылықтың алға қойған
Кіріс мен шығындарды бюджеттеу – тұтасымен ұйымдардың да, есепке
Кіріс мен шығындарды бюджеттеу жүйесінің негізгі мақсаты мен міндеті
- ақшалай түсімнің, шығындардың, өтеу сомаларының, есеп айырысу пайдаларының,
- бөлімшелердің және тұтасымен алғанда ұйымдардың кіріс мен шығындар
- бөлімшелердің және тұтасымен алғанда ұйымдардың кіріс мен шығындар
- «жоспар / факті» түріндегі ауытқушылық себептеріне талдау жасау.
Аталған жүйені жүзеге асыруға жауапкершілік әдетте қаржы бөліміне жүктеледі.
Кәсіпорындардағы тығыз өзара байланыстың салдарынан, көп жағдайда бюджеттеу жүйесінің
Аталған үлгі бойынша егер кәсіпорындардың шығындары белгіленген бір шектен
Осы мақсатта шығындарды жоспарлау және бақылаудың арнайы жүйесі құрылады.
Есеп беру мерзімінің басына дейін құрылымдық бөлімшелердің бастық-тары, бюджеттеуге
Аталған смета шығындардың жеке сомаларын ашудан, тасымалдаушы-лардың атауынан, шығындарды
Бөлімшенің шығындарының жоспарланған сметаларының, сондай-ақ өткен мерзімге арналаған есеп
Осыған қоса, шығындар мына баптар бойынша топтастырылады: шикізат, негізгі
Айға арналған кәсіпорынның жалпы шығындары жоспарының жүйесі аясында, өндірістік
Шығыстарды бюджеттік бақылау, қаржы қызметінің шығыстарды жүргізудің бекітілген жоспарлы
Қорытындысында, аталған жүйе, ай ішіндегі ақша қаражатын дұрыс шығындауға
Ай өтуі бойынша, бөлімшенің жоспарлы көрсеткіштерімен қоса, шығын-дарының фактілі
Кәсіпорындардағы қаржы қорытындыларын басқарудың тежегіші, таза құнды санау
Алайда, кәсіпорындардағы пайданың қалыптасуына бақылау жасау мақсатында, жедел талдау
Аталған кәсіпорындағы бюджеттік жоспарлаудың жүйесі тиімді болу үшін, мынадай
1.Жауапкершіліктің орталығын анықтау. Жауапкершіліктің орталығы – кіріс мен шығындарды
2.Жауапкершілік орталықтары бойынша бюджеттің құрылымын қалыптас-тыру. Бюджет – мысалы,
3. Барлық бөлімшелер келісілген бюджетті қабылдау үшін, сондай-ақ оның
4. Басқару есепке алуларындағы шоттардың жоспарына бюджеттік баптар бойынша
Дипломдық жұмысымды қорытындылай келе, жылдық бюджеттерді құрмайтын кеңес беру
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келгенде, әрбір кәсіпорынның жиынтық көрсеткіші кіріс түсімі болып
Пайданы көп табу үшін бүгінгі күннің талабына сай бәсекелестікті
Кіріс есебінен, сондай-ақ кәсіпорынның бюджет алдындағы, банктер мен басқа
Ол оның іскерлік белсенділігі мен қаржылық тұрақтылығын сипаттайды. Кіріс
Нарық жағдайында кірістың рөлі айтарлықтай артты. Кіріс табу кез
Кәсіпорынның нарықтық экономика жағдайында қызмет етуінің экономи-калық пайдалалығы кіріс
Бұл дипломдық жұмыста кірістың есебінің, аудитінің, кірістың теориялық
Еңбек жағдайын жақсарту, кірісты көбейту және шығындарды азайту үшін
Тапсырыс берушілердің санын көбейту үшін жарнамалар жасау;
Өндірістік және бос тұрған бөлімшелерді жалға беру;
Көлік құралдардың пайдаланудың оптималды жолдарын табу;
Кадрлардың ағымдылығын тоқтату;
Кірісдың аудитіне тоқталсақ ұйымда ішкі бақылауды ұйымдастыруды барынша жолға
Дипломдық жұмыс кірісдың есебі мен аудитін теориялық және
Жалпы кіріс көлемі қаншалықты көп және өткізілген өнімнің өндірістік
Өндірістік өзіндік құнның калькуляция баптары бойынша мәліметтері коммерциялық құпия
Кірістылықтың маңызды салыстырмалы көрсеткішінің бірі бұл өндірістік қорлардың кірістылық
Осылайша, біз кәсіпорын кірістылығының негізгі салыстырмалы көрсет-кіштерін қарастырып, олардың
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Андреев В.А. Практический аудит - М.Экономика, 2004
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы.
Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы. Қазақстан
Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттары.- Алматы Корпорация «КАРАНА-ЮСАНД», 2009 ж.
Қаржылық есептіліктің Ұлттық №1 және №2 стандарттары. Қазақстан
Байдаулетов М., Байдаулетов С.М.Аудит, Қазақ университеті. 2004ж-226б.,
Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления
«КЕДЕН СЕРВИС» ЖШС-нің Жарғысы
«КЕДЕН СЕРВИС» ЖШС-нің қаржылық есебі.
Дюсембаев К.Ш.,Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қар-жылық жағдайын талдау,
Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.А. Қаржылық
Ковалев В.В., Волкова О.Н. Анализ хозяйственной деятельности предприятия,
Козлова Г.Н. Бухгалтерский учет в организациях, М., Дело.
Бухгалтерский учет и аудит № 4 2003г.Кутер
бухгалтерского учета, М., Финансы и статистика. 2000г-543с.,
Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Кәсіп-орындағы
Радостовец В.К., Шмидт О.Н. Особенности бухгалтерского учета, Центр аудит
ТөлегеновЭ.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері, А., Экономика. 2001ж-200б.,
Укашев Б.Е., Әжібаева З.Н. Бухгалтерлік есеп теориясы, А.,Ұлағат университеті.
Бюллетень бухгалтера № 18 (196), 2005г.
Бухгалтерский анализ: Пер. с англ. - К.: Торгово-издательское бюро,
Введение в бухгалтерское дело:Пер.с англ.Торгово- издательское бюро, 1994.
Методические рекомендации по составлению финансовой отчетности. Утверждены директором Департамента
Анализ хозяйственной деятельности в промышленности: Учебник./ И.А.Богдановская, - Минск:
ҚОСЫМШАЛАР
67
Экономикалық шығындар кәсіпорынның баламалы шығындары
КІРІСТЕР МЕН ШЫҒЫСТАР ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
Жұмыстар мен қызметтер
Кәсіпорын қызметінің қаржылық нәтижелерінің көрсеткіштері
Кәсіпорын кірістері
Толық кіріс жөніндегі есептілік
Көлік кәсіпорындарының пайдасы мен рентабельділігі
Қаржылық есептілікті ұсыну
Табыстардың қаржылық есебі және кәсіпорынның табыстылығын талдау
Кірістер мен шығыстар