Ұжымдастыру зардаптары
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 5 бет
І тарау ХХ ғасырдың 20-30 жж. Қазақстанның аграралық елден
1.1 Индустриалдандыру және оның қазақ халқының демографиялық жағдайына тигізген
1.2 Ұжымдастыру саясатының іске асырылуы: респрессия, аштық
ІІ тарау 1926-1936 жж. аралығындағы Қазақстанның тұрғылықты халқы және
2.1 Тұрғылықты халықтың құрамының өзгеруі
2.2 Қала және ауыл тұрғындары, олардың үлес салмағы
2.3 Тұрғылықты халықтың медициналық жағдайы, табиғи өсімі, сауаттылығы
Қорытынды
Қосымшалар
Пайдаланған деректер тізімі
Кіріспе
Қазақстан Республикасы қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылықты қамтамасыз етіп,
Дипломдық жұмыстың өзектілігіне келсек, ол Отан тарихының еліміздің егеменділігіне
Республикамыздағы демографиялық ахуалдың астары өткен кезеңдермен тығыз байланыста жатқандығы
Отан тарихының халықтану саласы туған жерімізді мекендеген елдің болашағын
Тарихи демографияның өзекті бір проблемасы – Қазақстан Республикасының әр
Сонымен қатар, бұл мәселелердің ғылыми әдебиеттерде көрініс табу деңгейіне
Тарихи демография саласындағы өзекті мәселелердің бірі – Кеңестік дәуірде
Кеңестік дғуірде алғашқылардың бірі болып қазақ халқының саны, құрамы,
Демографияға байланысты зерттеулер тек 1960-жылдары ғана қайта қолға алына
1970-1980 жж. тарихи демография саласында арнайы еңбектер шыға бастады.
Қазақстанда көші-қонның тарихи мәнін, оның халықтың әлеуметтік-ұлттық құрамына тигізген
Дипломдық жұмыстың мақсаты - 1920-1930 жылдар аралығындағы Қазақстандағы демографиялық
Мақсатқа жету үшін мынандай нақтылы міндеттерді шешуге талпыныс жасалды:
- индустрияландыру саясатының мәнін ашып, оның тарихнамасына қатысты зерттеу
- индустрияландыру туралы көзқарастарға талдау жасау;
- ұжымдастыру саясатының іске асырылуын талдап, оның зардаптары мен
- ашаршылық жылдарындағы халықтың демографиялық үрдісін талдау.
Дипломдық жұмысты жазу барысында отындық және шетелдік ғалымдардың кітаптары,
1 Қазақстанда индустрияландыруға бағыт алу,оның қиыншылықтары
1925 ж. желтоқсанда өткен БК(б)П-ның ХІV съезінде Кеңестер Одағын
Шаруашылықтың барлық салаларын соның негізінде техникалық қайта жасақтандыру мен
1925 жылдың қыркүйегі мен 1928 жылдың қыркүйегі арасындағы үш
Соған қарамастан Қазақстандағы индустрияландыру ісі патриархаттық-феодалдық қатынастарды, яғни дәстүрлі
Қазақ АКСР-нің ХШК (Халық шаруашылығы кеңесі) мен Мемлекеттік жоспарлау
Байқап отырғанымыздай, басты назар патша заманындағыдай тау-кен ісі мен
2 Қазақстанды индустрияландыру мәселесі бойынша көзқарастар
Қазақстанды индустрияландыру мәселесі бойынша бірнеше бағыттағы көзқарастар арасында қызу
Екінші бағыт бойынша — Қазақстанды тек шикізат базасы ретінде
Үшінші бағыттағылар — қазақ жерін индустрияландыруға қарсы болды. Олар
Келесі, төртінші бағытты жақтаушылар шовинистік көзқараста болды. Олар қазақ
Бұл соңғы екі бағыт негізсіз, жеткілікті дәлелсіз пікірлерге негізделген
“Өнеркәсіп саласында ең негізгісі ірілендіру емес, қайта оны жергілікті
Бұл Қазақстандағы голощекиндік бағытты айқын қолдап, олардың әрекетін күшейте
Ал үшінші бағытты ұстанғандардың бірі – Сәдуақасов Смағұл. С.Сәдуақасовтың
Алтыншы партия конференциясында ол «жікшілдік қызметі» үшін қызметтен босатылып,
С. Сәдуақасов өз мемлекет қайраткері ғана емес, сонымен бірге
Егер қалпына келтіру кезеңі кейбір ұлттардың нақты теңсіздігі сияқты
Тоталитарлық тәртіптің экономикалық негіздерін қалыптастыру саясатын бастаған сталиншіл үкіметтің
“Рыков “ұлттық республикалар өздерінде қилы өндіріс ұйымдастыруға көмек сұрағанын
Ол сонымен қатар, қазақ жеріндегі индустрияландырудың жүйесіз, бей-берекет жүргізіліп
3 Қазақстандағы индустрияландырудың барысы мен сипаты
1928 жылдың 1 қазанынан шартты түрде басталатын бірінші бесжылдық
Кеңес үкіметінің басшылары да патша заманындағыдай Қазақстанға бай шикізат
Тазартылып, өңделіп дайындалған түсті металл өнімдері шикізаттар ретінде орталықтағы
1926 ж. 27—30 сәуірде сол кездегі республика астанасы Қызылордада
Кеңесте сондай-ақ Қазақ АКСР-ы жағдайында “әсіресе жер және мал
Бірнеше жылға созылған революция мен Азамат соғысы кезінде капиталистік
Ресей аумағында Волхов ГЭС-ін, Днепрогэсті, Сталинград трактор, Ростов ауылшаруашылық
1926 жылы республикада өнеркәсібті қайта қалпына келтіру әлі де
Индустрияландыру кезіндегі Қазақстандағы ең күрделі құрылыс — Түрксіб темір
Патша үкіметі кезінде көптеген талас-тартыс тудырған бұл істі аяқтауды
Түрксіб құрылысының бастығы болып В.С.Шатов тағайындалды. РСФСР үкіметі жанынан
Түрксібтің оңтүстік және солтүстік бөліктері 1930 ж. 28 сәуірде
Патша заманындағы сияқты бұл бағыттағы темір жол да негізінен
Түрксібтің салынуымен республикамыздағы жүк тасымалы 1928 жылғы 2902 мың
1927 жылы Петропавл- Көкшетау ткмір жолы саынып, 1931 жылы
Қазақстанда индустрияландыруды жүзеге асыру барысында республикада ауыр өнеркәсіптің көптеген
4 Қазақстандағы индустрияландырудың нәтижесі мен жетістіктері.
Индустрияландырудың өзін- өзі ақтамаған асқақ жоспарлар мен қарқынды арттыру
Өнеркәіп құрылысын жүргіудің қарқынды түрде өсуі жұмыс күшінің
Бұл жылдары еңбек өнімділігі бұрын болмаған қарқынмен өсті. Бүкіл
Партияның аймақтық комитет бюросының мүшесі Смағұл Сәдуақасов өнеркәсіптің өңдеу
Республика еңбекшілері алға қойған міндеттерді орындауда қажырлы еңбек етті.
Индустрияландыру елді керемет жетістіктерге жеткізді. Алғашқы бесжылдықтар ішінде КСРО-
Екінші бесжылдық ( 1933- 37 ) жылдарында Қазақстан төңкеріске
Алайда ауыр өнеркәсіптің қарқынды түрде өсуі алдымен деревняның өндіргіш
Сонымен қатар индустрияландыру нәтижесінде, Екінші дүниежүзілік соғыс қарсаңында Қазақстан
Индустрияландырудың кемшіліктеріне тоқталып кетсек. Машина жасау, металлургия, қорғаныс өнеркәсібі
Индустрияландыру бағытын жүзеге асыру жолдыры:
- шаруаларға үктеме салықтар салу;
- республикадағы барлық жинақталған қорларын мемлекеттік бюджетке қосу
- орталық бюджеттен берілген есебінде, республика қорынан субсидиялар мен
- өндірісті өнім өткізуді және жабдықтауды мемлекет қолына шоғырландыру;
- жазалау саясатын қолдану;
- ұжымдастыру және аштықтан бас суғалап қашқан қазақ шаруаларының
Ендігі кезекте индустрияландырудың ерекшеліктерін талдайық. Өлкедегі индустрияландыру жоғарыдан жүзеге
2 Ұжымдастыру
2.1 Ұжымдастырудың іске асырылуы
1928 жылы шілдеде болған Ақтөбе колхозшыларының округтік съезінде колхоз
Қазақ халқы бағзы замандардан бері мал бағумен айналысқаны тарихтан
1927 жылдың қараша айында өткен ҮІ Букілқазақстандық партия конференциясы
Сөз бен істің қайшы келуі кеңестік тоталитарлық қоғамға тән
Қазіргі кезде жария болып жатқан мүрағат (архив) деректерінен, хат-тардан,
Қазақстандағы жүргізілген саясаттың барлығы большевиктердің ерісі тар таптық
1923 жылы 22-қарашада қабылданған Қазақстан үкіметін, қағаздарын қырғыз тілінде
1927 ж. 17-мамырда Қазақстан өкіметі мен үкіметі үйездік округтік
Мысалы, Орал губерниясында Жымпиты, Ақтобе губерниясында II қар
Шындығында күштеп ұжымдастыру және зорлап отырықшыландыру науқаны кезінде ата-бабаларынан
Халықтың әлеуметтік жағдайын жақсарту мақсатымен тұтыну кооперативтері құрылады.
Қазақ халқының ата-баба дәстүрімен дамып келе жатқан мәдениеті, салт-дәстүрі,
1928 жылдың 28-тамызында Қазақ АКСР Орталық Атқару комитеті мен
Кеңестік тарихнамада "1925-1927 жылдары Қазақстанда жүргізілген ауылдық-селолық кеңестердің сайлауы
1925 жылы кеңестерге қайта сайлау еткізіліп, оған қатысқан 900-ден
Осы жылы кеңестердің рөлі, халық арасындағы "қызметі" баса көрсетіліп,
Кеше ғана басымыздан өткен тоталитарлық қоғамға тән "саны көп
Кеңес өкіметінің шаралары экономикалық сипатта ғана емес, үстем таптарды
Қазақстан өлкелік партия комитетінің 1929 жылы 6-қарашадағы бюросы "Қазақ
Ата-бабаларынан беріліп келген қасиетті шаңырағын, киелі байлығын өздеріне аты
Жоспарды орындау үшін округтік сот-тергеу органдары 150 кісіні "бай-кулак,
"Мал шаруашылығы жұмысы социалдық жолмен қайта құрылуға анық бет
"Биылғы жылдың мал дайындау жоспары майдың 25-не дейін 79,8
...Қазақстанда қатаң жоспарды толығынан орындап шыққан бірде-бір аудан жоқ.
Елдегі жағдаиды толық бақылап, өз саясатын жүргізу үшін 1921
20-шы жылдардың басында қабылданған жаңа экономикалық саясат бойынша шаруаларды
Алайда, 20-шы жылдардың екiншi жартысында жаңа экономикалық саясат негiзiнде
Индустрияландыру қам-қарекетiн қамтамасыз ететiн қорды жинауды шаруалар қауымын тiкелей
Қазақстанда колхоздастыруды 1932 жылдың көктемiне қарай аяқтау белгiлендi. Шаруаларды
Ендi жаңа экономикалық саясат негiзiнде жүргiзiлген шаруаларды кооперациялау iсi
Ауыл шаруашылығын күштеп ұжымдастыру партияның XV съезі ауыл шаруашылығын
- Еріктілік;
- Дербестік;
- Материалдық мүдделілік;
- Ұжымдастыру сатыларына кезең-кезеңмен өту.
Ұжымдастыру бағытында жіберілген қателіктер төмендегідей:
- Қатал жаппай қуғындау мен террорға негізделді.
- Даярлықсыз, жергілікті жағдайлар ескерілместен жүргізілді.
- Әкімшілік – күштеу әдістерімен жеделдете жүргізілді.
- Шаруашылық базасын жасау, тұрғын үйлер, мәдени тұрмыстық объектілер
Белсенділер отырықшыландыруды жоспарланған 3 жылдың орнына 3 күнде аяқтап
1932 жылы шілде – аштық апаты мен себептері туралы
- 1930-1933 жылдары 2,1 млн. адам қырылды (барлық халық
2. Қазақтардың осы жылдардағы саны 40 жылдан кейін, 1939
Қазақстандағы ұжымдастыру науқаны мәселесін қарастырған Т. Омарбековтың зерттеуінде зұлмат
Зерттеуші ғалым Т. Омарбеков осы мәселеге байланысты М. Тәтімов
Кеңес Одағының зұлматты жылдарының тарихын зерттеген ғалымдардың бірі ресейлік
Кеңестер Одағындағы, сондай-ақ, Қазақстандағы көші-қондық процестерде орын алған ерекшеліктер
С.Г. Уиткрофт Одақ көлемінде 1930-1933 жж. болған ашаршылық, демографиялық
Ұжымдастыру кезіндегі партия және кеңес органдарының іс- әрекетіне жергілікті
М.Тынышбаевтың пікірінше осынау мөселелерді Орталықтың және көші-қон комитеттерінің тізеге
Өкінішке орай, төтенше жүйе Қазақстандағы жер мәселесін өз бетімен,
Кеңес өкіметінің Қазақстандағы саясаты республикадағы партияның билік басына Ф.И.Голощекин
Қазақстан өлкелік партия комитетінің бірінші хатшысы бола салысымен ол
Сонда ол сол тұста, не кейін әлгі ауылда бір
Көп ұзамай Голощекин өзінің басты идеясын көлденең тартты: "Мен
Сөйтіп, ол революциядан соң сегіз жыл өткенде өзінің "Кіші
Тарихшылардың ішінен алғашқылардың бірі болып Голощекиннің саяси бейнесін жасауға
Үшіншіден, ол экстенсивті мал шарушылығын қоғамдық дамудың одан гөрі
Ол сөйтіп кейін орын алған тізеге салу шараларына теориялық
Сондықтан, ғасырлар бойы қалыптасқан шаруашы-лықты тас-талқан етуге тырысқан Голощекинге
Енді партиялық тұрғыдағы қарсылықтардың ізінше ұлттық интеллигенцияның басына бұлт
1929ж. Голощекин орталық өкіметтің тікелей көмегімен республика өкіметінің жанынан
Осынау Көші-қон басқармасының ашылу мерзімі Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М.Дулатов, ұлттық
"¥лы бетбүрыс" тұсында Голощекин жағдайды әбден билеп алған еді.
Шамалы ғана уақыт ішінде қазақтарға ауыр зардабын тигізген бірнеше
Халық мұндай зорлық-зомбылыққа ашық қарсы шықты, кей жерлерде қару
1929-31ж.ж. ГПУ органдары жүргізген жазалау акциялары нәтижесінде толқулармен көтерілістерге
қайыршы халге ұшырап, аштыққа килігуі өлкедегі көптеген
партия және мемлекет
Бір өкінерлігі, баспасөз бетінде кейінгі жылдары жариялаған басылымдарда көбінесе
Міне, сондықтан республика Жоғары Кеңесінің күзгі сессиясы 1992 жылғы
Қиын - қыстау кезеңдерге толы 30-шы жылдарға барлау жасауды
30-шы жылдардағы этностар санының күрт
1. Қазақтар
2,2 млн. 49%.
2. Қырғыздар 300 мың 25%.
3. Мордва 400 мың 12%.
4. Украиндар 100 мың 11%.
5. Немістер 6 мың 11%.
6. Белорустар 300 мың 10%.
7. Дүңгендер 1 мың 10%.
8. Татарлар 9 мың 10%.
9. Озбектер 20 мың 8%.
10. Ұйғырлар 10 мың 8%.
11. Орыстар 85 мың 6%.
12. Басқалары 9 мың 10%.
Осы келтірілген кестені ағылшын тарихшысы және жазушысы Р.Конквестің "Трагедиялар
Өткен ғасырдың аяғында шығарылған "Ресей"анықтамалығында қазақтар жайлы былай деп
1897 ж. халық санағында қазақтар 4,1 млн. болған. Көрші
Публицист В.Михайлов "Алапат жұттың жылнамасы"-деген деректі повесінде былай деп
аштықтың салдарынын шеккен азапты халқымыз Шыңғыс хан қосындарымен XIII
2.2 Ұжымдастыру зардаптары.
Сөйтіп, ұжымдастырудың әлеуметтік
Ұзақ жылдар бойы 20-шы жылдардың соңында саяси күрес кулактардың
Ұжымдастырудың айқын тарихы - "тәжірибе жасау мен қателіктердің" аяусыз
саяси үрдістің бірінен басқа сатыға ауысарында басқаша болуы мүмкін
К.Маркс кезінде капиталдың алғашқы жинақталуы тарихқа от пен қылыштың
Егер бүгінгі күннің биігінен артқа көз тастап, ұжымДастырудың тарихын
Тарихи тұрғыда: жаңа экономикалық саясат (ЖЭС) өз кезеңінің соңына
Теориялық тұрғыда: Ленинің өткендегі "Сауда және капиталистік кооперация" дёревня
Бірақ мәселе жәй теориялық тұжырымдамаларда емес. Нақты айтқанда нанда
Ұжымдастыру жайлы көпке созылған дау-дамай, айтыс-тартыс осылай аяқталған еді.
Сөйтіп, Кооперация проблемасы іс жүзінде де, кейінірек "теория" тұрғысында
Мыңдаған жылдар барысында әбден орныққан дәстүрлер, шарушылык, тұрмыс-салты тас
¥жымдастырудың тарихы, оны кеңінен зерттеу ісінде екі түрлі мағына
Екіннгіден, өз тарихымызға жан-жақты талдау жасау, жетістікер мен ағатгықтарға
Біздің тарихымыз қайғылы да, қасіретті. Кеңес қоғамында мұрағат құжаттары
беттерінде жарияланған мақалалар арқылы халықтың басына түскен ауырт-палықты түсінеміз.
Шаруа шаруашылықтарын коопррациялау туралы мұрағат құжаттарына үңілсек, 1926 жылы
1925 жылдың 1-қазанына дейін округте 256 колхоз бой көтереді.
1928 жылдың шілдесінде өткізілген колхоздардың бірінші Ақтебе округтік сиезіне
Күштеп үжымдастыру жылдарында әділетсіздіктер жиі кездесіп, тек қана "байлар"
Ақтөбе облысы бойынша малмен бірге 93 арба, 4 үй,
1928 жылдың 18-қазанында Қазақ өлкелік партия комитетінің бюросы өтеді.
Бұрынғы тарихи, әдеби еңбектерде жиі қолданылатын "феодал, па-триархалдық-феодалдық қатынастар"
Осы мәселеге байланысты ауылдық кеңестерді пролетариат диктатурасының нағыз орталығына
Қазақ халқы Азамат соғысына (1918 — 1920) жаппай қатыспағанымен,
Жосықсыз жылдамдатылған үдерiс 1925- 32 ж. ел басқарған Ф.И.
1927 жылы малдарды, халықтың барлық тиын – тебенін, заттарын
Ұжымдастыру қателіктерін реттеу жолдары
- «Жасанды кодхоздары» таратылды.
- Астыќты аудандарда коммуналар орнына, артельдер ұйымдастырылды.
- Күштеп қоғамдастырылған мал-мүліктер қайтарылды.
- Отырықшы аудандарға 2 млн. пұт астыќ жєне 30
Колданылған шаралар нәтижесінде 2-бесжылдық жылдарында колхоз, совхоздар нығая түсті.
3.1 Демографиялық жағдай.
Жылдар жылжып өтуде, тiптi ғасыр ауысты. Бiрақ сонау отыз
1997 жылды Елбасымыз «Жалпыұлттық татулық пен саяси қуғын-сүргiн құрбандарын
Қуғын-сүргiн құрбандарына ұшырамай немесе оның зардабын тартпай қалған бiр
Бiздiң тәуелсiздiк алған дәуiрiмiзге дейiн Кеңес заманында репрессияның бiрнеше
XX ғасырдың бейбiт кезеңдерiнде әлемнiң түрлi елдерiнде 170 млн.
XX ғасырдың алғашқы жартысында билiк жүргiзген, коммунистiк сипаттағы тоталитарлық
1954 жылы ел басшылығы үшiн жасалған айрықша баяндамаға сүйенсек,
Қазақстанда ашаршылық зардабынан 2 млн. 220 мың адам қайтыс
Бiз бұл жолы Голощекин тұсындағы қырғынға тоқталғанды жөн көрдiк.
«Ауылда шынайы кеңес өкiметi жоқ, тек байдың үстемдiгi мен
Голощекин халықтардың ұлы көсемiнiң атына арнайы хат та жазды.
1928-1930 жылдары Қазақстанда, әсiресе, солтүстiктегi аудандарда егiн шықпай қалды,
Дегенмен, халыққа, әсiресе, қазақ халқына ауыл шаруашылығын жаппай ұжымдастыру,
Қалың ел көшiп келе жатқан жолындағы қонған жерiне күштеп
«Бала-шағаларымды аштық апатынан аман алып қаламын ба?» деген үмiтпен
Бiздiң осы аталған пiкiрiмiздi толық қуаттайтын деректердi Т. Рысқұлов
Қарағандыда, 1933 жылы көктемде, аштық пен iндеттен 1500-дей қазақ
Қонысынан ауған қазақтардың көбiсi өнеркәсiптi мекендерде сеңдей соғылып, жұмысқа
Шекарада атысып-шабысып, қанды қырғынға ұшырап, Қытай, Ауған, Ирак, Иран,
Сол кездегi жағдайды, Голощекиннiң озбырлығын Валерий Михайлов 1990 жылы
- Бiткен жерiмiз осы болды деп ойладық, - деп
Филипп Исаевич өлкелiк комитетке Мүсiреповтi шақырып алады.
- Сен өзi сондай қамқоршы екенсiң, онда Торғайға тарт...
Мүсiреповке сұмдық жәйттердi көтеруге тура келген. Ол жүрген жолдың
Жолсерiк екеуi қалашықтардың бiрiн аралап көредi. Әр киiз үй
- Мыналар халық жаулары емес. Жау менмiн. Сондықтан да
Машинадан түстiм, айналада тiрi пенде көрiнбейдi. Ештеңе жоқ, ұзынынан
Айқай-шуды естiп сыртқа шықтым. Шаштары жалбырап, көздерi қанталаған, қолдарында
Жан-жағыма көз салсам, бiр ошақта үлкен қазан қайнап отта
Мiне, сол кезден бастап мен халық жауларының жауы болдым».
Қазақстанда 1929-1931 жылдары 372 көтерiлiс болып, оларға 80 мыңға
Бас көтерген халыққа аяусыз жазалау шарасы жүргiзiлдi, 1929-1931 жылдары
Байларды, кулактарды және ұлтшылдарды құртуға бағытталған Голощекиннiң басшылығымен қазақ
«Екi тұйғын жабылса, қаздың соры» демекшi, Сталин мен Голощекиннiң
Бұл кезең тарихта «ұлы жұт» деп те аталады. Қазақ
Осылайша қазақ халқы өзiнiң ата жұртында отырып өз ана
Ел басына қара бұлт төндiрген, қазақ халқын қырғынға ұшыратқан,
Белгiлi ғалым, марқұм Манаш Қозыбаев жазғандай, ол қазақ коммунистерiнiң
Халық санақтары мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық, мәдени, әсіресе демографиялық жағдайын анықтау,
1939 жылғы Бүкілодақтық халық санағы 1937 жылғы осындай шараның
Аталмыш екі санақтың басты қорытындылары тек Одақ тарап, Кеңес
КСРО кезіндегі жағдай жоғарыдағыдай болғандықтан, Қазақстанда 1939 жылғы халық
Төменде біз сол көп жылдар бойы құпия болған 1939
Қазақстан халқының саны. 1926-1932 жылдар арасында Қазақстан халқы бар
1926-1939 жылдар аралығында Кеңес Одағында тұрғындар саны 16%-ға артыпты.
Қазақстан халқының жасы мен жыныс құрамында да күрделі өзгерістер
Қазақстан халқының жас ерекшеліктері де белгілі бола бастады. Республикада
1939 жылғы санақта Қазақстан халқының территориялық орналасуында, яғни қалалық
Қала тұрғындарының үлес салмағы Қазақстанның әртүрлі өңірлерінде әрқалай болды.
1926 жылы 50 мыңнан астам тұрғыны бар қала Семей
Қазақ КСР-нің 1929 жылдан бастап астанасына айналған Алматының тұрғындар
Осы жағдай Қазақстанды индустрияландыру нәтижесінде халықтың қалаға бетбұрысы күрт
Қазақстан халқының сауаттылығы мен білім деңгейінде түбірлі өзгерістер болғанын
Осы 1926-1939 жылдар арасында қазақтардың сауаттылық деңгейі 9 еседен
Қазақстан халқының ұлттық құрамында 1926-1939 жылдары болған өзгерістер қазақтар
Енді қазақтар мен саны 30 мыңнан асқан басқа ұлт
1939 жылғы халық санағы қазақ халқы 1 миллион 300
Байларды тап ретінде жою науқаны кезінде, толық емес мәліметтердің
Ауыл шаруашылығын күштеп ұжымжастыру науқаны кезінде Қазақстанның бүкіл аумағында
Енді қазақтардың аймақтық орналасу ерекшеліктеріне келейік. Ол көп жағдайда
Сол кездері орыстар 2 458,6 мың адам (39,9%), ал
Өзбектер 120,6 мың адам болып, республика тұрғындарының 9,9%-ы дәрежесінде
Татарлардың жалпы саны 108,1 мың адам болып, республика халқының
Республикадағы кәрістер 96,4 мың адамды құрап, ел тұрғындары арасындағы
Немістердің саны 96,4 мың адамға жетті. Олардың республика тұрғындары
Поляктар 54,8 мың адам санын құрап, ел тұрғындары арасындағы
Ұйғырлардың саны 31,6 мың адам болды. Ел тұрғындар арасындағы
Белорустар 31,6 мың адамды құрап, ел тұрғындар арасындағы үлес
1939 жылғы Бүкілодақтық халық санағы Қазақстан халқының ұлттық құрамы
Бүкілодақтық 1939 жылғы халық санағы бойынша республикадағы тұрғындар табыс
Жұмыспен қамтамасыз етілгендердің 11,3%-ы өнеркәсіп орындарында, 54,8%-ы ауыл шаруашылығында,
Жұмыс істеушілер қатарында ер-азаматтар 66,2%, әйелдер 33,8% болды. Денсаулық
Қазақстанның әлеуметтік құрылымындағы осындай өзгерістер қоғамдағы атышулы “біркелкілікке” бастады.
Бүкілодақтық екі: 1926 және 1939 жылғы халық санақтары аралығындағы
Екі санақ аралығында индустрияландыру нәтижесінде жаңа қалалар бой көтеріп,
Сонымен бірге 1939 жылғы санақ Қазақстан халқы, әсіресе қазақтар
Кеңес Одағының зұлматты жылдарының тарихын зерттеген ғалымдардың бірі ресейлік
Кеңестер Одағындағы, сондай-ақ, Қазақстандағы көші-қондық процестерде орын алған ерекшеліктер
1934 ж. Халық комиссарлар кеңесінің қаулысымен Қарақалпақстанға көшіп кеткен
1938 ж. қазан айының 8-інде Кеңес Одағы Халық Комиссарлар
1926 ж. республикадағы негізгі этностар мынандай көрсеткіште болған-ды: республикада
Республикааралық көші-қон процестерінің салдарынан халық құрамының өзгергендігі және жергілікті
Жұмыстың «Сыртқы көші–қон» атты тараушасында шетелге ауған қазақтар жайында
Қазақ халқының туған атамекенінен Орта Азия республикаларына ауа көшуі
1934 ж. Қазақстанға келгендерден кері қайтқандар да болды. Аталған
1937 ж. Кеңес Одағынан Қазақстанға 83314 адам келіп, 45791
Демократия мен демография сөзі біздің тілге аударғанда «халықтық билеу»
Егеменді ел болып, іргемізді бүіндеп
Халықтың демографиялық санасы көп қатпарлы, ол ұлттық
Республикамыздың географиялық картасына көз салсақ екі бірдей құрлықтың териториямызда
Саны жағынан қатты әлсіреген қазақ халқының өз жерінде азшылықта
Республикамызда славян халықтарымен қатар түркі тілдес халықтар
Бұл кезеңде қазақ халқының алғашқы ұлттық
1725 жылдан бастап 191 жылға созылған
1916 жылдың ортасынан бастап қазақ үшін
1946-1960 жылдар аралығында халқымыздың өсу қарқыны 1,5-2,0
«Демографиялық қайта жаңғыру» деген 1970-2000 жылдардағы
2000 жылы яғни ХХІ ғасырда туған халқымыз
Халқымыздың саны 2000 жылы 15.000.000 млн.
Кесте 2
Қазақ халқы санының әр түрлі тарихи кезеңдердегі
жылдар Жалпы саны Орташа жылдық кемуі (-), өсуі (+),
1465ж.
1723ж.
1725ж.
1845ж.
1900ж.
1916ж.
1921ж.
1931ж.
1933ж.
1941ж.
1945ж.
1950ж.
1960ж.
1970ж.
1980ж.
1990ж.
2000ж.
2015ж.
2040ж.
2090ж.
2165ж.
2300ж.
2500ж. 1млн. 100 мың
3 млн. 330мың
2 млн. 222мың
3 млн. 600мың
5 млн. 000мың
5 млн. 650мың
4 млн. 800мың
5 млн. 450мың
3 млн. 400мың
3 млн. 750мың
3 млн. 150мың
3 млн. 460мың
4 млн. 470мың
6 млн. 280мың
7 млн. 990мың
10 млн.000мың
12 млн.300мың
15 млн.000мың
18 млн.500мың
23 млн.000мың
26 млн.500мың
30 млн.000мың
33 млн.000мың -
+0,8 %
-16,8 %
+0,5 %
+0,7 %
+0,8 %
-3,0 %
+1,3 %
-12,5 %
+1,3 %
-4,0 %
+2,0 %
+3,0 %
+4,0 %
+2,7 %
+2,5 %
+2,3 %
+1,5 %
+0,9 %
+0,5 %
+0,2 %
+0,10 %
+0,05 %
Тарихи зерттеулерде Қазақстандағы 1931 - 1933 жылдарда болған ашаршылыққа
Күні кешеге дейін Қазақстацдагы халықтың кеміп кетуі туралы деректеме
Осыған сәйкес ашаршылық жылдары қазақтан 2 миллионға жуық адам,
1932 жылы Қазақстандагы ауыл түргындарының саны 4,2 миллион адам
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік статистика меп талдау комитетінін жыл сайынғы
Кесте 3
1927-1937 жж. Аралығындағы Қазақстандағы халықтың ішіндегі туғандардың, өлгендердің және
Туғандар Өлгендер Табиғи өсімі
1927 жыл 42.0 21.0 21.0
1937 жыл 39.0 16.0 23.0
Жоғарыда айтылган қылмыстың кесірінен құрбан болғандардың санын "есептік зерттеуші
Сол жылдары Қазақстанда тұратын басқа да этностар санының азайып
Ал басқа ұлттарға келетін болсақ (орыс, неміс, татар, белорусь)
Егер жоғарыда аталған алғашқы төрт ұлт қанша "қарсылық" көрсеткенімен
Кесте 4
Орта Азия мен Қазақстаңдағы алты арыс елдің демографиялық өсімі
Халықтар Санақтар
1926 жыл
1939 жыл
1. Өзбектер 3.905
4.845
2. Қазақтар 3.986
3.101
3. Тәжіктер 979
1.271
4. Түрікмендер 764
812
5. Қарақалпақтар 146
186
6. Қыргыздар 763
885
Барлығын бірге алганда 10.526
11.100
Ашаршылық жайлаған қазақ даласындағы, сондай-ақ Солтүстік Кавказ бен Украйнадағы
Кесте 5
Қазақ халқы санының өсіп – кеміген күрделі динамикасы
Жалпы саны Орташа жылдық
кему(-), өсу (+)
ңроңетгптен
ссегггегенде Орташа жылдық
кему, өсу, мың
адаммен
санаганда
1931жыл 5 млн. 450 мың
-1,35
-65 мың
1932 жыл
3 мли. 400 мың -12,5 -683 мың
Тікелей қатынастың болмауынан алыстағы аудандардағы ашыққан халық ешқайда кете
Тірі қалғаңдарының өзіне де туған жерден топырақ буйырмады. Заң
Айтқаңдарымыздың дәлелі әдей зұлымдықпен ұйымдастырылған ашршылық - голощекиндік геноцидтің
Түпкілікті халықтың күрт азайып кетуіне коныс аудару көп зиян
Кесте 6
Қазақстанның село халқының санының динамикасы
Жыддар Село халқының саны
1930 жыл 1 маусым
5.873 мың
1931 жыл -"-"—
5.114 мың
1933 жыл -"-"-
2.493,5 мың
1934 жыл -"-"- 2.681,8 мың
Олардың қолы жеткендері халық шаруашылығыиың әр түрлі мекемелеріне жалданып
Қазакстаннан тысқары кеткен 1030 мың адамнан 414 мыңы кейіннен
Кесте 7
Қазақстанда село тұрғынларының жалпы саны мен олардың пайздық үлес
Жылдар Село тұрғындарының жалпы саны Барлық халықтар
1926 жыл 5 млн.518 мыц 91
1933 жыл 3 млн 74
1936 жыл 4 млн.358 мың 76
1939 жыл 4 млн. 392 мың 72
Ашаршылыққа ұшыраган аудандарға көмек беру жұмысы әуелден дұрыс ұйымдастырылмады.
Ашаршылық кезіңде құрбан болғандардың жалпы саны әлі де болса
Әр жылдың соңына Халықтың азаюы Мал басының кемуі
1930 жыл
1931 жыл
1932 жыл
1933 жыл 317.373
754.888
769.160
690.020 11.904.900
20.935.924
3.676.682
Мәлімет жоқ
Барлығы 1.831.441 36.517.506
Жоғарыдағы кестеде кемітіп кәрсетсе де орасан опатты мойындауға мәжбүр
ҚОРЫТЫНДЫ:
Қорыта келгенде, бүгінгі сабақтың мақсаты толығымен жүзеге асырылды. Барлығымызда
1927 - 1928 жылдардағы ауыл шаруашылығындағы дағдарыс большевиктер партиясының
Съез шешімі бойынша деревняда коперацияның әр түрлері дамып, оларға
Енді ауыл шаруашылығындағы басты мақсат көптеген коллективтік шаруашылықтар құру
Осындай шешімдерге қарамастан 1928 жылдың басында мемлекетті астықпен
«толықтырамын»
1928 жылы И. Сталин Сібірге барған іссапарында шаруалардан астықты
Бірақ күштеу, зорлау әдістері о бастан-ақ еркіндік сүйгіш шаруа
Халық наразылығы әсіресе, 1929- 30 жылдары қыс айларында өрши
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Адамбеков Б.К. ХХ ғасырдағы Ресей империясы, Кенес мемлекеті және
Омарбеков Т. Зобалан ( Күштеп ұжымдастыруға қарсылық): Оқу құралы.-
Аштықтан келген демографиялық апат // Абай 2000.- №1.- 27-33
Ә.Әбдәкімұлы Қазақстан тарихы ( ерте дәуірден бүгінгіге дейін). Оқу
Сыр өңіріндегі ашаршылық және оның салдары
Халықтың жаппай ұжымдастыру саясатына қарсылығы
Көшпелі және жартылай көшпелі қазақ шаруаларын отырықшыландыру саясаты
Ауыл шарушылығын күштеп ұжымдастыру
Ұжымдастыру жылдары
ХХ ғ. 30 - жылдарындағы Қазақстандағы ашаршылықтың демографиялық зардаптары
Ауыл шаруашылығын ұжымдастырудың көлеңкелі жақтары
Қазақстан кеңестер одағы құрамында
XX ғасырдың 20-шы және 30-жылдардың басындағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық жағдай
Өлкені индустрияландыру саясаты