Аты Геологиялық қор Теңестік қор
ЖОСПАР
Кіріспе 3
Отын – энергетикалық кешен 4
Қазақстаннын отын-энергетикалық қорыньң жағдайы мен болашағы 12
Қатты отын қорлары және оларды пайдалану мүмкіншілігі 13
Мұнай және газ қорлары және оларды пайдалану болашағы
Қазақстан отын-энергетикалық кешенін (ОЭК) басқаруды жетілдіру 21
Энергетикада баға түзуді қалыптастыру 23
Отынның сатылатын түрлері 28
Кіріспе
Қазақстан егемен ел ретінде даму барысында экономикалық өзгерістердің
Халықтың көзқарасы өзгеруде. Жұрт бизнеске ұмтылып, өз істерін
Қазақстанның табиғи қорлары, ең алдымен, оның отын-энергетикалық қорлары
Бұл курстық жұмыста Казақстанның отын ресурстары сипатталған. Отын
Отын – энергетикалық кешен
Дүние жүзінің энергетикалық қоры
Энергетика - дүниежүзілік энергетикалық шаруашылықтың бір бөлігі.
Дүниежүзілік энергетиканы талдаудың маңызды бір қыры шетелдердің келіп
Өзіндік даму жолына түскен және едәуір отын-энергетикалық қорға
Тас және қоңыр көмір 4850 млрд.т.ш.о. 76%
Мұнай және шық 1150 млрд.т.ш.о. 19%
конденсат
Табиғи газ 310 млрд.т.ш.о. 5%
1 кг шартты отын жанғанда 29,3 МДж жылу
Органикалық отынның дәлелденген қорының ішінде қатты отын, яғни
Жақын болашақта Азия мен Австралияда, соның ішінде дүниеде
Негізгі көмір өндіретін елдерде 1993 жылы көмір өндіру
Ел өндіру Экспорт
Қытай 1138 20
АҚШ 775 68
Ресей 417 20
ОАР 182 53
Австралия 178 132
Польша 130 20
Қазақстан 76 21
Ұлыбритания 68 0
Германия 64 4
Канада 35 28
Энергия тасығыштармен халықаралық сауда елеулі өсті. Дүниежүзілік нарыққа
Африка (73,1) Қиыр Шығыс жоне Австралия (44,1)
Бұрынғы ССРО (57) оның ішінде Ресей (49) Қазақстан
(78,9) Таяу шығыс (659,5) Сауд арабиясы (261)
Мәліметтер млрд. баррелмен келтірілген
1-сурет. Өнделмеген мұнай қоры
Отын мен энергияны жалпы дүниежүзілік тұтыну соңғы кезде
Энергия қорларын өндіру жөне тұтыну қарқындарының айырмашылығына байланысты
1989ж 1992ж
Катты отьн 31,0 29,3
Сұйық отын 6,8 6,4
Газ 22,9 24,3
энергия 9,3 10,0
Дүниежүзілік энергия теңестігінде газ үлесінің өсуі негізінде оны
БҰҰ-ның статистикасы бойынша уранның дүниежүзілік өндірілуі 36000 т-ға
1990-2010 жылдар аралығында дүние жүзі халқы 1,4% деп
Бірінші энергетикалық қорға қажеттіліктің ең төмен өсу қарқыны
Егемен мемлекет болған бұрынғы 15 республикалардың үшеуі (Ресей,
Энергия қорларымен қамдау мәселесін тиімді және түбегейлі шешуді
Болжау бойынша алғашқы энергия қорларының экспорты бұл алқаптан
Табиғи газдың таза-экспорты 2000 жылы 200 млрд.м3-қа дейін,
МЭА (Международное энергетическое агентство — Халықаралық энергетикалық агенттік)
Энергия қорларының дүниежүзілік бағаларына келсек олардың динамикасы Халықаралық
1990 ж. 1995 ж. 2000 ж.
Өңделмеген мұнай 122,69 85,71 115,94
АҚШ-та шығарылған табиғи газ Еуропаға газ
145,16 98,65 129,24 175,71
АҚШ-та шығарылған 78 46
Еуропаға көмір импорты 61І02 54І51
МИРЭС жариялаған дүниежүзілік энергетиканы болжаудың максималдық жэне минималдық
1-кесте 1993 жыл
Көрсеткіш Өлшем бірлігі 1990
жылғы ақиқат
мәліметтер 2020 жылға дейін болжау
Макснмалдық нұсқа минималдык (экологнялык) нүсқа
Жалпы мәліметтер:
Халық саны
Экономикалық өсуі:
Жалпы ішкі өнім трлн.АҚШ долл. 21,0
Жалпы ішкі өнім 1 тұрғынға АҚШ долл.
Алрашқы энергетикалық қорга кажеттілік:
Жиынтык млн.т.ш.о. 12593 24610
Меншікті млн.т.ш.о./кісі 2374 3060
Электр энергия қажеттілігі млрд.кВт.сағ 11608
Экономикалық энергия сіңіргіштігі кг ш.о/долл 60
Экономикалық электр сініргіштігі кВт.сағ/долл . 0,55
Дүнисжүзілік әнергетикалық тенестіктің күрыльшы:
Көмір % жинаққа 26,3 28,2
Мұнай % жинаққа 31,0 26,7
Табиги газ % жинакка 19,5
Атом энергиясы % жинаққа 5,0
Су энергиясы % жинаққа 5,3
Жанғыртылатын энергия коздері % жинаққа 12,9
Алқаптар бойынша алгашқы энсргетикалық қорларга қажеттілік:
Солтүстік Америка млн.т.ш.о. 3095 3494
Латын Америкасы млн.т.ш.о. 825 3190
Батыс Еуропа млн.т.ш.о. 2091 2594
Орталық жэне Шығыс Еуропа млн.т.ш.о. 418
ТМД елдері млн.т.ш.о. 2069 2394
1 аяу Шығыс жэнс Солтүстік Африка млн.т.ш.о.
Африка Сахара шолінен Онтүстіктеу млн.т.ш.о. 380
Іынык мүхит алкабы млн.т.ш.о. 2635
Оңтүстік Азия МЛН .Т.Ш .0. 637
Зиянды заттардың ауаға шығуы:
Күкірт млн.т. 64,6 98,1
Азот м л н . т .
Көміртек млн.т. 5.9 11,5
Есксрту: * — орташа нуски бопынша
Көк жиекті ар жағында не бар? Болашақка көз
Қазіргі уақытта жер халкының 30% тұратын өнеркәсіптік елдер
Қазіргі алғашқы энергия тенестігінде оның жанатын көздері —
Осы себептен "Шелл" компания сарапшыларының пікірі бойынша, энергия
Қазақстанның отын-энергетикалық қорыньң жағдайы мен болашағы
Қазақстан қазіргі кезде және болашақта алғашқы энергетикалық қормен
Көмір (80%)
1-сурет.Қазақстанның органикалық отын қоры
32
Республиканың отын-энергетикалық кешенінің мүмкіншілігі әлі жеткілікті толық пайдаланылмай
Отын — энергетикалық қорлар Қазақстан жеріңде орналасуы біркелкі
Негізгі суэнергетикалық қорлар Шығыс және Оңтүстік-Шығыс Қазақстанда шоғырланған.
Зерттелуі және өнеркәсіптік пайдалануға дайындығы бойынша теңестік отын
А— барланған және өндіруге дайындалған (өнеркәсіптік өндірілетін);
В — өнеркәсіптік өндіруге дайындалған (геологиялық негіздедген салыстырмалы
С1 — геологиялық зерттеу негізінде анықталған (бұрғылап барланған):
С2 — геологиялық болжау негізінде анықталған.
VІІІ категорияның А+В+С, қосындысы кеннің өнеркәсіптік қоры болады,
Қатты отын қорлары және оларды пайдалану мүмкіншілігі
Қазақстанда көмірдің дүниежүзілік өнеркәсіптік қорының 3%-ы шоғырланған. Көмір
Қазақстанда барлығы 100-ден артық көмір кендері ашылған, олардың
1993 жылдың басындағы Қазақстанның теңестік (баланстық) көмір қоры
1.2.1-кестеде көмір қорының Қазақстан аумағында орналасу құрылымы көрсетілген.
Солтүстік жөне Орталық Қазақстанда Қарағанды (9.3 млрд.т), Торғай
Казақстанның барлық көмірін екі түрге болуге болады: тас
Қазақстан аумағында көмір қорының орналасу құрылымы
2-кесте
Аты Геологиялық қор Теңестік қор
Шығыс Қазақстан 4,5 3,04
Батыс Қазақстан 2,9 1,79
Солтұстік Қазақстан 81,8 18,52
Орталық Қазақстан 54,5 14,8
Барлығы республика бойынша 176,7 38,63
Жалпы теңестік қордың негізгі бөлігі — 24,3 млрд.ттас
Қазақстанның теңестік көмір қорының құрылымы
3-кесте
Аты Теңестік қор Оның ішінде
А+В+С, С2
Қоңыр көмір 14,33 12,39 1,94
Тас көмір 24,30 21,75 2,55
оның ішінде кокстау үшін 6,12 5,82
Барлығы республика бойынша 38,63 34,14
Тас көмір Қарағанды, Екібастұз, Қушекі кен орындарында шығарылады.
Қоңыр көмірлер көбінесе Солтүстік Қазақстанда негізінде Торғай және
Қазақстанда 01.01.1996 жылы 24 көмір шахтасы жоне 11
Ашық тәсілмен жылына 400 млн.т көмір шығаруға жарайтын
Көмірді ашық тәсілмен шығару жер астынан шығарумен салыстырғанда
Көмір саласында үкімет деңгейінде шешілетін үш басты мәселе
Көмірді ашық тәсілмен шығару энергетика және тұрмыс секторының
Көмірді ашық тәсілмен шығарғанда экология мәселесін шешу керек.
Көмірдің негізгі кен орындары Қазақстанның орталығында орналасқан, сондықтан
Қазақстанның істейтін және болашақтық кен орындар қорларының сипаттамасы
Екібастұз, торғай, Қушекі және борлы көмірлері сапасы төмен
Қазақстанда ұзақ мерзімді болашақта бір жылда жер астынан
Мұнай және газ қорлары және оларды пайдалану болашағы
Қазақстан көмірсутек шикізатының жалпы барланған қоры бойынша дүние
Қазіргі өндіру қарқыны бойынша есептесе барланған мұнай қоры
Мұнайдың өнеркәсіптік қоры алты әкімшілік облыста (Ақтау, Маңғыстау,
Республиканың қалған жерінде мұнайдың өнеркәсіптік қоры Орталық Қазақстанда
Батыс Қазақстандағы мұнайдың қалдық қорының негізгі бөлігі (64%)
А+В+СГ категориясындағы газ қорларының Республика жерінде таралуы 1.2.4-кестеде
Газдың негізгі қорлары Батыс Қазақстанда шоғырланған, оның ішінде
Атырау облысындағы өнеркәсіптік газ қоры бар 17 кен
Маңғыстау облысында 15-тен артық мұнайгаз және газ кен
Оңтүстік Қазақстанда Жамбыл мен Шымкент облыстарының жерінде орналасқан
Кәсіпорындар мемлекеттік немесе жекеменшіктік болсын шаруашылық жүргізудің бірыңғай
Еуропа елдерінде өндіру, тасымаддау және тарату істерін бөлу
Барлық еддерде электр өндірушілердің әр тұрлі бірлестіктері бар.
Өндірістік компания бірлестіктерінің басшылығы өздерінің жөне тартылған қаржыларды
жаңа электр стансаларды салу;
істеп тұрғандарды қайта жаңарту;
компания меншігіндегі электр стансаларда отын саясатын жүзеге асыру;
орталықтан басқарудың барлық тетіктерін іске қосу.
Қазақстан отын-энергетикалық кешенін (ОЭК) басқаруды жетілдіру
Қазіргі ОЭК-ті басқару сұлбасы (3.9.1-сурет) жеткілікті тиімді емес,
Сондықтан Қазақстанның отын-энергетикалық кешенін басқару құрылымы ұсынылды Ол
• ОЭК-ін бір министрлік — энергетика министрлігі басқару
министрліктің құрамын шектеу керек, оның құрамында министр, төрт
ОЭК-не қатысты мемлекет саясатын жасап оны іске асыру;
жекеменшіктелмейтін кәсіпорындарды басқару, онда акциялардың 100%-і мемлекеттігі;
экономиканың барлық сфераларында энергия үнемдеу саясатын жүргізу;
инвестициялау жөне ғылыми-техника жөніндегі мемлекеттік бағдарламалар қалыптастыру және
қажетті заң жобаларын, үлгіқалыптар мен ережелерді жасау;
лицензиялауға қатысты мемлекет саясатын анықтау,
отын-энергетикалық қорларды барлауға және өндіруге лицензия беру, кешеннің
баға мен салық саясатын жасауға қатысу;
ОЭК өнімдеріне сұранысты және тұтынуды болжау;
республика экономикасының басқа салаларымен әрекеттестікті жүргізу.
Қазіргі уақытта негізінде ОЭК құрылымдарын жекеменшіктеу түрлері анықталған.
Бұл компанияларға сәйкесті өнімдерге тариф, теңестік (баланс), қалыптық
Энергетикада баға түзуді қалыптастыру
Энергетикалық процестің өзіне тән ерекшелігі — энергияны өндіру,
өндіріс жабдықгарын пайдалануды ұйымдастыру;
кәсіпорынды шикізатпен қамдауды ұйымдастыру;
өндіріс қызметшілерінің еңбегін ұйымдастыру.
Бұрынғы Кеңес Одағы кезінде, шамамен 1991 жылға дейін,
өндіріс бойынша: өнімнің маңызды түрлерінің жалпы көлемі заттай
еңбек бойынша: еңбек ақының жалпы қоры;
қаржыландыру бойынша: табыстың жалпы сомасы және рентабельділік (негізгі
күрделі құрылыс бойынша: орталықтанған күрделі қаржының жалпы көлемі,
жаңа техника енгізу бойыиша: жаңа тәсімелдемелер енгізу, өндірісті
жадығат-техникалық қамдау бойынша: шикізат, жадығат жәнежабдықтарды жалпы жеткізу;
негізгі қорлар үшін төлем.
Кэсіпорынның техника-экономикалық көрсеткіштерін негіздеу үшін қалыптықтар (нормативтер) мен
ондіріс қуаттарының жылдық теңестіктерін (баланстарын);
жаңа қуаттарды меңгерудің қалыптық мерзімдері;
шикізат, жадығат, отын жэне энергия жұмсау мөлшері;
еңбек және ақша жұмсау бойынша қалдықтар;
жадығаттық және құндық теңестіктер.
Экономикалық ынталандырудың негізгі факторы кәсіпорынның табысы болды, оның
Электр стансалар үшін бекітілетін көрсеткіштер:
электр энергия өндіру көлемі;
жылу энергия босату көлемі;
босатылған электр энергия мен жьшу ұшін меншікгі отын
Энергетика кәсіпорынын пайдаланудың жылдық шығындарының негізгі баптары:
жұмсалған отын құны;
кәсіпорынның негізгі қорларын амортизациялауға ақша бөлу;
пайдалану қызметшілерінің жалақысы (сәйкесті қосымшатөлемдермен);
кәсіпорын жабдығын ағымды жөндеу құны.
Жиынтық жылдық пайдалану шығындары электр энергия өндіру шығындарына
4-кссте
процент, %
Огын Су және көмекші
жадығ. Жала-кы мен
қосым.төлсмдер Қыз-мет-
тср Амор-тиза-ция ағым
ды
жон деулер баска
лар Жалпы станс шығын барлығы
шэс 63,3 0,4
2,9 18,5 1,8 3,5
Элекпр
жэо
Элекпрэнергия 71,3 4,4 4,0
Жылу энергия
сэс
0,9 5,7 0,1 80,3
Элекгр торап-тары
4 1 42 3 5 1
100]
Элекпр энергия Жылу тораіггары
0 1 26 9 9 7
4-кестеде орталықтанған жоспарлау кездегі орташа көпжылдык мәліметтер бойынша
Отынның әр түрлерінің құндары арасындағы ара қатынас ұзақ
Нарықтық қатынастарға өткенде және алғашқы энергоқорлар бағаларын ырықтандыруға
Энергетика кәсіпорындарындағы шығынның проценттік құрамы 5-кестеде көрсетілген деңгейге
Орталықтанған жоспарлаудан нарықтық қатынастарға өтуте байланысты электр энергиямен
5-кесте
процент, %
Отын
Су және көмекші жадығ.
Жала-қы мен косым.
төлем-Дер
Қыз-мет-тер
Амор-тиза-цня
Агым-ды жөн-деулер
Баска
лар
Жал пы станс. шы-
ІЫІІ.
Бар-
Іы ғы
шэс 46,0 2,7 11,6
Элекпр энергия
жэо 42,5 5,1 2,6
Элекпрэнергия
Жылу энергия 43.1 5,3 2,7
сэс _ 5,6 36,9
Элекпр энергия
Электр торап-тзры
Элекпр энергия _ 11,6 25,0
6- кесте
1985 1990 1991 1992
Электр энергия
коп. тиьш
1 кВт.сағ-тың өзівдік құны 1,277 1,413
1 кВт.сағ-тың орташа босату тарифі 1,777
Рентабельдік деңгейі,% өзіңдік күнға катысты 39,1
Жылу энсргия
руб. теңге
1 кВт.сағ-тың озіндік қуны 5,623 •6,022
1 кВт.сағ-тың орташа босату тарифі 6,609
7 422,96 12,42 277,14
Рентабельдік деңгейі,% өзіндік қүнга қатысты 17,5
Ескерту: 1993 ж. үлттық акша кіргізілді
Отынның сатылатын түрлері
Сатылатын отын түрлерінің көтерме және бөлшектік бағалары ырықтандырылған
Қысқа мерзімді кезеңце Қазақстанда сатылатын отын түрлерінің бағалары
Есептеу жүргізу үшін "ұстеме шығындарды алып тастау" деген
Айтылған талдау ақпарат жүйесін жақсартуды талап етеді. Дүниежүзілік
6-кесте
1994г. 1998г. 2005г.
Өңделмеген мұнай, скважина $ США/т теңге/т 31,0
Дизель отыны, мүнай өндеу $ США/т
Табиги газ, скважина $ США/нм3 теңге/нм' 78,0
Комір, электрстанса $ США/т теңге/т 4,0 173
Электр эиергия, тұрмыска пайдалану $США/т теңге/т 0,029
Негізгі мақсат дүниежүзілік бағалармен теңестіру және алдымен өнделмеген
Қазіргі кезде Каспий мұнайын шетелге тасымалдау нұсқаларын мүдделі
Мұнай өнімдерінің баға деңгейі икемді болу керек. Мұнай
Дүниежүзілік бағаларға өткесін табиғи газ бағасының деңгейі непзінде
Қысқа мерзімді кезеңде баға саясаты ішкі багалар мен
Көмір бағалары Қазақстанда босатылған. Қазақстанның экспорттық бағаларын Ресей
Электр энергия өндіру, оны жеткізу және тарату шығындарының
Баға түзу қағидаларын жүзеге асырудағы қиыншылықтар
Баға түзу қағидаларын іске асыруға қажет сындарлы ақпармен
• Тұтынушылардың әрбір категориясы бойынша энергия түтынуды шолу;
• Табиғи газ, электр және жылу энергия тұтынушылары
• Темір жол, қүбырлық, автомобильдік тасымалдау шығындарын тарифтік
• Мұнай және табиғи газ экспорттау бойынша ағымды
• Екібастұз және Қарағанды көмірлерін экспорттаудың болашақ мүмкіндігін
Реттеу орындары баға түзу және салық салу қағидаларын
• Өндіріс, тасымалдау және тарату шығындарын, барлық тауар
Есептегіш жүйелеріне қаржы жұмсауды жүргізу. Жоғары баға тұтынушыларды
Қорытынды
Қазақстан қазіргі кезде және болашақта алғашқы энергетикалық қормен
Қазақстанның табиғи қорлары, ең алдымен, оның отын-энергетикалық қорлары
Бұл курстық жұмыста Қазақстанның отын ресурстары сипатталып толық
Қосымша 1
Қазақстанның істейтін және болашақта кен орындар қорларының сипаттамасы
Экономикалық
аудан,
алап, кен орны Көмір
түрі Геологиялық қор Теңестік қор
Шығыс Қазақстан
4500 3040
Тас 586 191 77
Барлығы 1,0-2,0
Кендірлік к/о Қоңыр 1033 400
Тақта-тас 4075 698 53
Ақтас к/о Тас 957 914
1,0 дейін
Юбилей к/о Қоныр 1536
1,4 30,0
Батыс Қазақстан
2900 1790
Орал-Каспий алабы қоңыр 378 108
5,0
Мамыт к/о қоңыр 146 1320
3.0
Солтүстік Қазақстан
81800 18520
Екібастұз алабы тас 12500 9700
Майкүбе к/о қоңыр 5700 1805
Торғай алабы қоңыр 61910 6564
2,0
Орталық Қазақстан
54500 14800
Қарағанды алабы Тас 51300 15800
Қушекі к/о Тас 600 150
1.8-3,0
Борлы к/о Тас 490 314
3,1 10.0
Шұбаркөл к/о Тас ?100 1700
1,8 22,0-28,0
Оңтүстік Қазақстан
33000 480
Ойқарағай к/о Крңыр 74 53,4
0,3-0,5
Төменгі іле алабы Қоңыр 9878
80,0
Алакөл к/о Тас 130 50
0,3
Ленгер к/о Қоңыр 2109 751
Барлығы Қазақстан
176700 38630 34100 83,2
10
Мұнай(13%)
Газ(7%)
Отын – энергетикалық кешен
Қазақстанның істейтін және болашақтық кен орындар қорларының сипаттамасы және көмір шығару көлемдері
Қазақстанның отын-энергетикалық қорыньң жағдайы мен болашағы
Жолай газ өңдеу өнеркәсібі
Нарықтық экономиканың мәні және қағидалары
Қазақстан Республикасында нарықтық экономиканың қалыптасу этаптары мен заңдылықтары
Қазақстан экономикасында нарықтық қатынастардың қалыптасуы
Жолай газ өңдеу өнеркәсібі. Түрлері
Отын энергетикалық кешені
Геометриялық Нивелирлеу