Шағын бизнестің көрсеткіштері
Жоспар
Кіріспе
І. Шағын және орта бизнес дамуының теориялық негіздемесі
1.1 Шағын және орта бизнестің түсінігі
1.2. Экономикалық өсудің түсінігі мен үлгілері
ІІ. Қазақстан Республикасында шағын бизнестің дамуы және оның
2.1. Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметтің
пайда болуы мен қалыптасуы
2.2. Қазақстан Республикасындағы шағын және орта бизнестің дамуын
2.3. ОҚО-ғы шағын және орта бизнестің
ІІІ. Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Еліміздің экономикасын қайта түлететін, әлеуметтік – экономикалық әлеуетті
Жұмысымның мақсаты – шағын бизнестің тиімді, әрі жылдам
Шағын кәсіпкерлікті қолдау дегеніміз әрбір кәсіпкердің толыққанды әрі
Жұмыстың мазмұнына тоқталып өтсек:
Бірінші бөлімде, шағын және орта бизнеске теориялық
Екінші бөлімде, Қазақстан Республикасы бойынша және Оңтүстік Қазақстан
І. Шағын және орта бизнес дамуының теориялық негіздемесі
Шағын және орта бизнестің түсінігі
Нарықтық қатынастар көптеген адамдардың
Кәсіпкерлік дегеніміз - адамдар мен олар құрған бірлестіктердің
Экономикасы нарықтық бағытталады. Қазақстан
Кәсіпкерлер саны артып, олар өндіретін
Еңбекке деген қабілетін адам
-не кәсіпкер ретінде
-не басқа кәсіпкерге жалдамалы
Нарықтық экономиканың қозғаушы күші
-шаруашылық әрекетінің бостандығы (өндіріс құралдарын
-осы экономикалық әрекетке, оның нәтижесіне,
-коммерциялық табыс пайда түсіруге
Сонымен қатар, кәсіпкердің ең ерекше
Кәсіпкердің қызметін бағалай отырып, А.Смитт
Кәсіпкерлік белсенділік субъектінің негізі -
Тұтынушы кәсіпкер тарапынан негізгі серіктес
Кәсіпкердің өзіндік ұйымдастыру принципінің
Осындай байланыстарды орната алмау, не
Бірақ та кәсіпкерлік процес
Кәсіпкерлік процестің субъектілерінің құрылымы
1.2. Экономикалық өсудің түсінігі мен үлгілері.
Экономикалық өсу – адамзат қоғамының үдемелі дамуын бейнелейтін
Осы (жаңа) заманғы теория мен практикада “экономикалық өсу”
Дүниежүзілік банктің ресми анықтамасына сәйкес Жалпы Ішкі Өнім
Экономиканың өсуі көбінесе тұтынудың жаңа түрлерін қанағаттандыру қабілеті
Экономикалық өсу деп нені түсінуге болады? Экономикалық өсу
Ұлғаймалы ұдайы өндірістің экстесивті типінде өнім шығаруды екі
Ұлғаймалы ұдайы өндірістің интенсивті типінде осындай нәтижеге жұмыс
Практикада бұл ұлғаймалы ұдайы өндірістің типтерін белгілі арақатынаста
Экономикалық даму, әдетте, келесідей іс-әрекеттердің нәтижесінде орындалуы мүмкін.
Жұмыс күшінің санын көбейту. Егер жұмыс күшін құратын
адамдардың санын көбейтсе, онда экономиканың өндіріс қуаты міндетті
Еңбек өнімділігін арттыру. Егер әрбір жұмысшы көбірек өндіре
бастаса (кез-келген), онда мемлекеттің өндіріс қуаты өседі.
Техникалық деңгейін көтеру. Техникалық сипаттамалары
жақсартылған машиналарды қолдану еңбек өнімділігін арттырудың ең негізгі
Капитал жинақтау. Өндірісті дамыту үшін тек қана тұтыну
тауарларын өндіріп қоймай, онымен қатар қоғам өзінің ресурстарының
Кәсіпорынның ақша қаражатын жұмасуын өсіру. Кәсіпорын еңбек
өніміділігін арттыру үшін жаңа сапалы құрал-жабдықтар алу, ғылыми
Соңғы жүзжылдықта дүние жүзінің көп мемлекеттерінде адам басына
Экономиканың өсуін өлшеудің екі жолы бар:
Макроэкономикалық көрсеткіштердің мәнінің өсуі (ЖҰӨ, ЖІӨ,
ТҰӨ, ҰТ немесе адам басына шаққандағы тұтынудың өсуі).
Әлеуметтік институттар үрдісінің өзгерісі (Жеке меншік құқығы
құрлымының өзгеруі, өндірісті ұйымдастыру және бөлу формаларының өзгерісі
Неокейнстік
Ноеклассикалық
Тарихи-әлеуметтік
Неге экономикалық өсу қажетті экономикалық мақсат ретінде қарастырылады?
а) Экономикалық өсудің (модельдері)
Экономикалық өсу факторларының 3 тобы бар:
Ұсыныс
Сұраныс
Бөлу
б)Ұсыныс факторлары болып табылатындар:
Елдегі табиғи ресурстардың саны мен сапасы
Елдегі еңбек ресурстарының саны мен сапасы
Негізгі капиталдың көлемі
Технолгия
Нақ осы факторлар өндірістің өсуін нақты түрде мүмкін
Экономиканың нақты өсуі, сондай-ақ сұраныс факторларына да байланысты
Жоғарыда көрсетілген факторлармен қатар экономиканың бөлу факторлары да
өндіріс ресурстарын салалар, кәсіпорындар, елді аймақтар
бойынша нақты бөлу;
шаруашылық қызмет субъектілірнің арсында табыстарды
бөлудің қоғамда қолданылатын тәртібі.
Экономикалық өсуге екі жол арқылы жетуге болады:
экономикалық қызметке жаңа жұмыс күшін тарту және экономикалық
Экономикалық өсудің экстенсивті үлгісі ұлғайтылған үдайы өндірістің
Экономикалық өсудің қарқынды үлгісінің басты айрықша белгісі-техникалық прогресс
Сонымен, экономикалық өсу қарқынды және экстенсивті сипат алу
Экономиклық өсуді сипаттайтын индикатор болып табылатындар: ЖІӨ нақты
Ұлғаймалы ұдайы өндірістің қайнар көзі қосымша құн болып
Сұранымның қалыпты жағдайындағы экономикалық өсудің экстенсивті түрін
Бұл жағдайда туындаған кедергілер шаруашылық айналымына жекелеген, қолайлы
Бір сөзбен айтатын болсақ, экстенсивті дамудың өзіндік экономикалық
Өндіріс көлемінің ауытқуы жиынтық сұраныстың өзгеруімен түсіндіріледі (Кейнс
Жекеленген уақыт мерзімінде экономикалық өсу жылдық өсу
Жалпы ұлттық өнімнің ЖҰӨ біраз жылғы қарқынды өсу
Экономикалық өсудің қазіргі типінің өзіндік ерекшелігі бар. Ол
ҒТР-ның қазіргі дәуірі технологиялық революция айдарымен жүзеге асып
-еңбекті сақтандыратын технологияны кеңінен қолдану, яғни робототехниканы кеңінен
Экономикада нақты пайданың өсуі “Экономикалық өсу” деп түсіндіріледі
(Ү=Үt –Yt-1 немесе Yt
t- уақыт индексі.
Егер экономикалық өсу сырттан әкелінген қосымша ресурстардан
Экономика өсуінің факторларын көбіне экономиканың өсуінің типімен топтайды.
Экономиканың өсуін шектеп тұрған себептер ретінде мыналарды айтуға
Экономика өсуінің негізгі үлгілерін қарастырайық. Басқа үлгілер сияқты
Өсу үлгісінің көбі өнімнің нақты көлемінің көбеюі, негізгі
Өсу үлгісінің көбі шығынның нақты көлемінің көбеюі, негізгі
Кейнстік өсу үлгісі негізінде логикалық құрал қолданылады, бізге
Сұраныс талдауын ұсыныс динамикасын анықтайтын факторларды қоса отырып
Кейнстік өсу үлгісінің қарапайым түрі Е. Домор
Инвестицияның өсуі экономикада ұсыныс пен сұраныс өсуінің факторы
(YAD =(I * m=(I(1/1-b) =(I1/s
m-шығын мультипликаторы
b-тұтынуға шекті бейімділік
s-қор жинағына шекті бейімділік
(YA =(* (К-жиынтық ұсынысының өсуі.
(-капиталдың шекті өнімділігі
Капиталдың (К өсімшесі инвестицияның І көлемімен қамтамассыз етіледі,
Экономиканың өсуінің тее-теңдігі сұраныс пен ұсыныстың теңестірілудің шартында
(I/s=(*І немесе (I/І=(* s, яғни инвестицияның өсімшесі капиталдың
Тепе-теңдік шарты бойынша инвестиция қор жинағына тең болғандықтан,
Сондықтан, Е. Домардың теориясына сай, экономикадағы нақты
Егер үлгіде берілген деңгейде жеке сектордың жоспарлы инвестициясының
Е.Домардың үлгісі өсу теориясына сай келе алмайды. Бұл
Инвестицияның эндогендік функциясын қоса отырып Р.Ф. Харрод
Акселератор принципіне сай, табыстың кез-келген өсуі капитал салымының
It =v(Үt –Yt-1 )
Мұндағы v-акселератор.
Экономикадағы алдыңғы кезеңде қалыптасқан жағдайларды ескере отырып, кәсіпкерлер
Егер де алдыңғы кезеңдегі сұраныс туралы болжамдары ақталып,
Ал егерде экономикадағы сүраныс көлемі ұсыныстан көп болса,
Осы атылғандарды формула арқылы былай өрнектеуге болады.
Үt –Yt-1 / Yt-1 =a(Үt -1–Yt-2 )/ Yt-2
Егер a=1 болса, онда алдыңғы кезеңдегі сұраныс
Үt –Yt-1 ((а(Үt -1–Yt-2 )/ Yt-2 )+1)
Жиынтық сұранысты табу үшін акселератор үлгісі қолданылады (және
Yt =It/s=v(Yt-Yt-1)/s
Экономиканың өсуі жиынтық сұраныс пен ұсыныстың теңдігінен шығады:
v(Yt-Yt-1)/s = Yt (а(Үt -1–Yt-2 )/ Yt-2
Өрнектеп келесі формуланы алуға болады:
V/s(Yt-Yt-1/ Yt-1)= а(Үt -1–Yt-2 )/ Yt-2 )+1
Алдыңғы кезеңдегі сұраныс пен ұсыныс өзара тең болады
Үt –Yt-1 / Yt-1 = Үt -1–Yt-2
Осыдан тепе-теңдік көлемінің өсуі қарқыны келесі болады:
(Yt /Yt-1 =s/v-s
Харрод s/v-s формуласын “кепілдік өсу қарқыны” деп атайды.
Кепілдік пен нақты өсу қарқынының арасындағы сараптама мынадай
Кепілдік өсу қарқынымен қатар Харрод “табиғи” өсу қарқынын
ІІ. Қазақстан Республикасында шағын бизнестің дамуы және оның
2.1. Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметтің
пайда болуы мен қалыптасуы
Кәсіпкерліктің экономикалық формадағы
Кіші бизнес кәсіпорынның
Шағын кәсіпорынның ел экономикасындағы
Кіші бизнес еліміздің ажырамайтын
Біріншіден, нарықтық қатынастың тұрақтылығы солай
Екіншіден, рыноктық жағдайда олар
Үшіншіден, шағын кәсіпорынның ролінің
Жалпы, кіші бизнес өнімді өндіруге,
Шағын бизнес саласындағы кәсіпорындар
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпкерлік—шаруашылық
Қазақстан Республикасында тұрғындардың жұмыспен
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік алғаш
Дегенмен, мемлекеттің инфляцияны ауыздықтау
Бірақ та 1997 жылы кәсіпкерліктің
Осылайша, Қазақстанда елдегі қалыптасушы
Осы жерде бизнестің әрбір
Сондықтан шағын, орта және ірі
Қазақстан Республикасының Президентінің “Кәсіпкерлік
Қазіргі уақытта тіркелген шағын
Мысалы, АҚШ-та жалпы өнеркәсіп
Бұған қоса бюджет тапшылығы
2.2. Қазақстан Республикасындағы шағын және орта бизнестің дамуын
Өркениетті елдердің қайсысы болсын өздерінің әлеуметтік және экономикалық
Шағын кәсіпорындар санының көбеюі меншік иелерінің өсуіне алып
Экономикалық жылдық салыстырулар бойынша 2000 жылдың ІІ тоқсанында
Демек, орта және шағын кәсіпкерліктің дамуы экономикалық прогрестің
Шағын кәсіпорынның ел экономикасындағы ролі аса үлкен. Біздің
Статистикалық тіркелім деректеріңде республика бойынша 2003 жылғы шілде
Белсенді жұмыс істейтін кәсіпорындардың басым көпшілігі (42,8 %)
Өңірлер бойынша белсенді кәсіпорындардың басым көпшілігі Алматы қаласы
Маусым айында Павлодар облысы мен Алматы қаласында шағын
Халықтың кәсіпкерлік белсенділігі әсіресе Алматы қаласы (1000 тұрғынға
2005 жылдың l-шілдесіне есептік деректер бойынша республиканың шағын
Өңірлер бойынша жұмыс істеушілердің ең көп саны Алматы
2005 жылғы маусым айының (тауар, қызмет) өткізуден 47699,1
2005 жылдың қаңтар-маусымында шағын бизнес кәсіпорындарының өнім (тауар,
Ауыл шаруашылық саласында шағын бизнес шаруа (фермер) қожалықтарының
2001 жылғы 7 мамырда Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен
Республикамыздағы шағын бизнес кәсіпорындарының негізгі көрсеткіштері төменгі кестеде
Кесте 1
Шағын бизнестің көрсеткіштері
1.07.2007ж. қызметкерлер саны Өнім (тауар,
Мың
адам %-бен 2007 ж. маусым 2007ж.
каңтар-
маусым 2006ж. қаңтар-маусымға, %-бен
өткен айға өткен жылғы тиісті күнге Млн.
тенге %-бен
өткен айға өткен жылғы тиісті кезеңге
Қазақстан Реслубликасы 478,5 101,1 105,9 47699,1 102,0 108,3
Ақмола 16,6 101,4 110,0 1029,6 100,1 108,7 108,6
Ақтөбе 28,5 101,6 107,7 1033,3 99,8 88,6 102,9
Алматы 25,8 101,4 111,3 2284,8 101,6 128,0 154,3
Атырау 17,0 102,5 127,5 1627,8 99,4 139,9 185,2
Шығыс Қазақстан 40,0 100,2 100,0 3629,9 99,3 101,1
Жамбыл 16,1 101,7 96,3 783,1 102,2 115,2 122,8
Батыс Қазақстан 20,7 101,0 114,8 1034,7 100,9 99,1
Қарағанды 40,6 99,3 104,5 2783,3 100,0 84,3 100,0
Қостанай 24,6 100,8 105,3 2699,1 ,100,6 109,3 134,9
Қызылорда 8,9 100,4 115,7 488,7 100,3, 118,9 106,8
Маңғыстау 16,1 101,5 111,2 1405,3 100,4 101,7 154,1
Павлодар 21,6 99,9 102,4 2286,2 104,0 112,8 131,2
Солтүстік Қазақстан 21,2 100,7 102,4 1659,9 99;9 103,1
Оңтүстік Қазақстан 28,7 101,4 85,6 2058,8 100,3 104,9
Астана қаласы 35,5 101,5 117,6 4590,0
100,6 100,6 119,6 167,7
Алматы қаласы 116,6 101 6 106,7 18304,6 104,4
Бағдарламада 2001 жылдың 1 қаңтарына республикада 372 мыңнан
Бағдарламаның басты мақсаты — шағын кәсіпкерліктің өндірістік саласының
Сондай-ақ, оның міндеттері халықтын жұмыспен қамтылуын қамтамасыз етy
Шағын кәсіпкерліктің дамуына қатысы бар тағы бір құжат
Бұл бағдарламаның алға қоғам мақсаттары мен шешілуге тиіс
Сондай-ақ, Қазақстан Президентінің қатысуымен өткізілген шағын кәсіпкерлікті дамыту
Шағын кәсіпкерлікгі дамыту жөнінен Президенті мен үкіметі қабылдаған
Ол кәсіпорындардың әрбір екіншісі, яғни 52 мыңнан
Белсенді жұмыс істейтін кәсіпорындардың басым көпшілігі (40,8 пайызы)
Республиканың шағын бизнес кәсіпорындарында 2004 жылғы желтоқсанға
Есептелген дерек бойынша 2004 жылғы қараша айында өткізілген
Шағын бизнес кәсіпорындарын экономикалық қызмет түрлері бойынша алып
Ал енді жеке өңірлер бойынша алып қарасақ, онда
Шағын бизнес, сондай-ақ республика жеке кәсіпкерліктің дамуымен сипатталады.
Ауыл шаруашылық саласында шағын бизнес шаруа (фермер) қожалықтарының
Жоғарыда келтірілген деректерден байқауға болатыны және қорытынды жасап
2.3. ОҚО-ғы шағын және орта бизнестің
Индустриалиялық-инновациялық даму стратегиясы іс жүзеге асыру нәтижесінде өнімнің
2004 жылдың өзінде тіркелген және жұмыс істеп тұрған
Кәсіпкерлік құрылымдарындағы жұмысшылар саны 312,2 мың адамға жетті,
Бүгінгі таңға облыс экономикасында жұмыс істейтін халықтың 33
Жаңа жұмыс орындарының ашылуы жұмыссыздықтың деңгейін 0,99 дейін,
Жыл басынан облыста заңды тұлға ретінде 1908 кәсіпорын
Шағын бизнестегі заңды тұлғалардың саны 12 мың 851
Кәсіпкерлік секторындағы облыстың үлесі Республика бойынша кәсіпкерлік құрылымдары
Облыста шағын бизнестегі құрылымдық бірліктер санының едәуір өсуі
Қазіргі таңда облыста шағын шаруа қожалықтарының жауапкершілігі шектеулі
Бүгінгі күні кәсіпкерлік секторының құрамына талдау жасайтын болсақ:
Жыл басынан шағын бизнес субъектілері тауарлар мен қызмет
2005 жылдың 1 қаңтарға облыстық бюджетке шағын кәсіпкерлік
Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған мемлекеттік
Бағдарламада көрсетілген іс-шараларды жүзеге асыру облыстың әлеуметтік-экономикалық дамуына
Облыс бойынша тіркелген кәсіпкерлік субъектілерінің саны 125,7 мың
2006 жыл басынан шағын кәсіпкерлік құрылымдары 123,0
Облыста заңды тұлға ретінде 2007 жылдың 1 қаңтарына
Жыл басынан шағын кәсіпкерлік құрылымдарына жалпы-44327,7 млн.теңге, оның
2004-2006 жылдары шағын бизнес кәсіпкерлеріне мемлекеттік емес ұйымдардан
млн. тенге
2005 2006 ж 2007 ж
Екінші деңгейдегі банктер (11 ай қорытындысы бойынша) 22010,5
Микрокредиттік ұйымдар 342,3 793,8 1366,4
«Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ 240,8 491,0 804,6
Ауылдық несие серіктестіктері, кредиттік серіктестіктер 1576,0 2205,1 2352,1
«Қазақстандық кредиттеу қоры» Шымкенттегі филиалы 1138,7 1721,3 3186,8
«Оңтүстік Қазақстан облысының феремерлер мен кәсіпкерлерді қолдау қоры»
Барлығы: 25333,9 27226,3 44327,7
Өткен жылмен салыстырғанда микрокредиттік ұйымдармен берілген несие көлемі
Облыс әкімдігі мен «Атамекен» одағының облыстық филиалы және
Сонымен қатар, 2005 жылдан бастап «Алам Partners» ЖШС-гі
Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша шағын
және орта бизнес құрылымының өсу динамикасы
Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры” аймақтық филиалы 2006 жылы
Қор 2004 жылдан бастап филиалдардың негізінде шағын
Қорытынды
Шағын кәсіпкерлікті қолдау дегеніміз әрбір кәсіпкердің толыққанды әрі
- жалпы аймақтық өнім құрылымында шағын және орта
- жұмыспен қамту және тұрғындардың әл-ауқатын арттыру;
- әкімшілік тосқауылдарды жеңу;
- кредиттік қаражаттарға шағын және орта кәсіпкерліктің қол
- кәсіпкерліктің өндіріс және туристік секторын басым түрде
- кәсіпкерлікті ақпаратпен қамтамасыз ету жүйесін жетілдіру және
- шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау жөніндегі мемлекеттік
- шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің бәсекелестікке қабілеттілігін
Сонымен қорыта айтқанда елімізде экономикалық жағдайдың одан әрі
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Мамыров Н.Қ. Тілеужанова М.Ә. Макроэкономика. – Алматы:Экономика, 2004.
Агапова Т.А., Серегина С.Ф. Макроэкономика. – М.:
Макконнелл К., Брю С. Экономикс. – М.: Республика,
Дорибуш Р., Фишер С. Макроэкономика. – М.:
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына
Қазақстанның даму қарқыны бәсеңдемейді / Егемен Қазақстан. 20
ҮЕҰ : кедейлік мәселелерін шешу./ БҰҰДБ. Алматы, 2004ж.
Социальная ответственность бизнеса и корпоративное гражданство/ Мировая экономика
Жаңа экономика, инновация және бәсекеге қабілеттілік / Егемен
29
Ұлыбританиядағы шағын бизнес
Шағын және орта бизнес кәсіпорындағы қаржылық менеджментінің қаржылық көрсеткіштерін талдау
Кредиттік оқу жүйесі
Шағын бизнес кәсіпорынының дамуын басқару ( МИРАС МБ ЖШС-і мысалында)
Қазақстан Республикасында орта және кіші кәсіпорындардың дамуы
АҚ «Альянс»
Қазақстан Республикасындағы шағын және орта бизнестің қазіргі жағдайы және дамуы
Қазақстан Республикасындағы шағын бизнесті басқаруды жетілдіру
Банк клиенттерінің несиеқабілетігін бағалайтын қаржылық коэффициенттер
Шағын және орта бизнес субъектілерін несиелеу