Сөйлеу техникасы
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
Журналистика факультеті
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырып: “Сөйлеу техникасы”
Тексерген: аға оқытушы
Әбдіжәділқызы Ж.
Орындаған: 103 топ студенті
Білдебаева Р.
Алматы 2004
ЖОСПАР
ЭФИРДЕ СӨЙЛЕУ ТЕХНИКАСЫН МЕҢГЕРУ 2
ҚОРЫТЫНДЫ 19
Пайдаланылған әдебиеттер: 23
ЭФИРДЕ СӨЙЛЕУ ТЕХНИКАСЫН МЕҢГЕРУ
Радиода немесе теледидарда қызмет атқарамын деген журналистің ең
Эфирдегі жүргізуші шешенділігімен қоса эмоциясы жоғары сезімтал, біз
Радиоға немесе теледидарға алғаш қызметке тұрған журналистің әрине
Радиода немесе теледидарда сөйлеу дегеніміз – есту, көру
Сөйлеу мәдениеті, ауызекі тілге қатысты проблемалардың ішіндегі ең
Тележүргізуші мәнерлі, ойлы, оралымды сөйлеуді меңгеруі үшін сөйлеу
Сөйлеу техникасын ерекше мән беріп, тіл дыбыстарының заңдылықтарын
Сөздердің анық естілмей, сөйлем мағынасының сақталмауы осы заңдылықтардың
Теледидарда дауысы қоңыр, үні мамықтай жүргізуші бойына парасат
Дауыс механизмі – күрделі жүйе. Ол дем алу
Егер осылардың бірі бір-бірімен қабыспай жатса, онда шешен
Архиепископ Мэджидің пікірінше, шешендердің үш категориясы болады: “Біреулерді
Шын мәнінде, сөзімізді өзгелердің тыңдау-тыңдамауы да даусымызға тікелей
Көзінің тірі кезінде-ақ Аристотельден кейін әлемнің екінші ұстазы
Адамның жеке басының көңіл-күйін, күйінішін-сүйінішін, мұң-мұқтажын қалтықсыз жеткізетін,
Дауысың анық, ашық әрі жеңіл, икемді, ойнақы жеңіл
Мәселен, сахнада өнер көрсетіп жүрген актер өз кейіпкерлерінің
Дауыс мақамы иірімді, үні ашық, ойы орамды жүргізуші
Әлбетте, тікелей эфир жүргізушісі тыңдарманды өзіне баурап алу
Кәсіби сана – журналистің жеке санасындағы көзқарас, сенім
а) әдістемелік сипаттағы білім, яғни жалпы ізденіс пен
ә) Технологиялық ережелер мен қағидалар, яғни тікелей эфирдің
б) адамгершілік бағдарлар, яғни, мәдениеттілік таныту, сыпайлық сақтау,
в) жұмыс барысында жинақталған тәжірибе, яғни, күн сайын
Міне, осы кәсіби сана құрылымын толық меңгергенде ғана
Микрофон алдында өзіңді үнемі белгілі бір қашықтықта ұстау
Сөйлеу кезінде дене қимылың да зор рөл атқаратындығын
Теле студияда сөйлеу радиостудиядағы сөйлеуден едәуір өзгеше. Айрықша
Жинақылық, батылдық, білімділік, ой тереңдігі қандай қиын жағдайда
Көрермендер көпшілігінде әлемдегі жаңалықтар, өзін қызықтыратын жайлар туралы
Сөйлеу кезінде бірсарыптылық, созыңқылық, сөзді бөлшектеуден аулақ болыңыз.
Теледидарда аса жылдам сөйлеңіз, алайда үзілісті де ұзаққа
Теледидардан сөйлеу кезінде мәнерге жеткілікті мән бере отырып,
Эфир – қашанды айқас алаңы екенін естен шығармағайсыз.
Тыңдарман талғамын қанағаттындыратын бірнеше аспекті бар. Соның ең
Мәдениет тілінің мәйегі сәлемдеуден бастау алады. Осы орайда
Тілдің майын тамызып сөз бастамас бұрын, айтылар әрбір
Бұл бір жағынан жүргізушінің шеберлігін шыңдаса, екінші жағынан
Тікелей эфир тілінің тыңдарманның жан-дүниесін баурап, кәдімгідей ұйытып
Үннің маңыздылығы.
Тарғылданып, қатқылдау естілетін, шашырап, тістің арасынан ызыңдап немесе
Сондықтан да радиода, дәлірек айтсақ, арқалаған жүгі ауыр
Дауыс ырғағы.
Құлағы бұралмаған домбырадай ырғақтан жаңылып сөйлеу де, 1-ден,
Көңіл-күй.
Тікелей эфирдегі психологиялық ахуалды меңгеруінің маңызы зор. Мейлі
Өйткені, тыңдарман байланыс кезінде кенеттен айтылған күлкілі нәрсе,
Осындай кезде эмоциялық ерікке жол бермей, сары алтындай
Тілдің тартымдылығы.
Тыңдарманның биік талғамы таразыға салып, салмақтайтын, жанына жақын
Барлық адамның сөйлеу дағдысын, тіл пайдалану тәсілін бір
Ал, дауыстап оқу – бұл таза байланыс жасау,
Ендеше, жазба тілді де, ауызекі тілді де радиоға
Ауызекі сөйлеу тілі – сөйлеу мүшелерінің қозғалысымен айтылады
“Кәсіби дауысқа тән негізгі сапалық белгілер мыналар:
Дауыстың динамикалық диапазоны (дыбыстың жеткілікті дәрежедегі күші);
Дыбыстың тасымалдануы ( жеке-жеке тыңдаушыға дейін жететіндігі)
Дауыс ырғағындағы икемділік, шапшаңдық (сөйлеушінің ойын толыққанды мағынасында
Дауыстың шарықтауы (оның басқа көмекші дыбыстар мен шулардың
Дауыстың төзімділігі.
Дауыстағы толқу, діріл, яғни интонация көп мағына бере
Профессор Омашев интонация туралы былай дейді: “интонация –
Тіл мен стиль бейнелілігі, әңгіменің эмоционалдығы, тыңдаушы сезімін
Интонация, яғни дауыс ырғағы сөзінің ішкі бейнесіне емес,
Тон (грек тілінен аударғанда, кернеу деген мағынаны береді).
Қарқын (темп – латын тілінен аударғанда уақыт деген
Тембр – дауыстың акустикалық бояуы, оның нақышы. Дауыс
Пауза (латын тілінен аударғанда бұл кідіріс, үзіліс деген
Тікелей эфирдегі сөйлеу процесіне паузаға кәдімгідей мән берген
Зерттеуші М. Зарва өзінің “Эфирдегі сөз” кітабында бұқаралық
Акустикалығы – негізгі бейнелеу құралы ретінде естілетін дыбысты,
Сөз арқылы тілдесудің бір тектілігі – тыңдаушыны тікелей
Сөйлеу актісінің қашықтығы – түр-түсі, бейнесі көрінбей тұрған
Екі бірдей әрекеттің бір мезгілде жүзеге асатындығы, яғни
Жалпақ жұртқа жайлып кететіндігі, бұқаралығы – аудитоиясының жас
хабарды қабылдап алу кезіндегі камералық ахуал, яғни, хабардың
Міне, осынау жоғарыда айтылып өткен белгілердің бәрі тұтастай
“Жалпы адамның жазбаша сөйлеу әрекетінің маңызы ерекше. Өйткені,
Эфирде жаңылмай жатық, шешен, сенімді сөйлеймін деген жүргізуші
Сөйлей білу қасиеті – бұл журналистердің үстіндегі асыл
Осы қасиетті меңгерген сөйлеуші тікелей эфирдегі тіл мәдениетін
Бірақ, балдай тәтті, алмастай өткір наркескен тілі бар
Тіл байлығы халықтың байырғы, байсалды, берекелі, тамырлы, нәрлі
Тікелей эфирде сөйлеу кезінде жүргізушілер тарапынан көп кемшіліктер
ҚОРЫТЫНДЫ
Жалпы осы курстық жұмысты жазар үстінде әрине осы
Сауық Жақан Мәсіғұтқызының “Сөйлеу техникасы” атты оқу құралында
Ауаны ішке тартылғанда білінбей, жеңіл де шуылдамай тартылғаны
Бұның бәрі де сөйлеу техникасында үлкен рөл атқарады.
Ауаны ішке тартқан қабырғасына соқтығыспай немесе тістің арасынан
Коммунистік партия билеп тұрған кезде цензураға көп көңіл
Сондықтанда болар эфир, таза әуезді, әдемі үнге бай
Талантты журналистер мен авторлардың қиыннан қиыстырған, жіпке тізген
Бірақ еркін шектеулі болатын, өз жаныңнан артық сөз
Мысалға, “ХИТ ТВ” телекомпаниясындағы “Қалайсың?” атты бағдарламасын жүргізетін
Білмеймін мүмкін ол жастар бағдарламасы болғандықтан шығар. Бірақ
Тіпті болмасын “Қазақстан-1” телеарнасынан көрсетілетін “бар мен жоқ”
Әрине 5 саусақ бірдей емес маған өзіме ұнайтын
Оның әр сөйлеген сөзі ұқыпты және құлаққа да
Сол сияқты “Хабар” телеарнасындағы кешкі жаңалықтарын жүргізетін Қымбат
Пайдаланылған әдебиеттер:
Тікелей эфир табиғаты. Әбдіжәділқызы Жидегүл
Веденская, Павлова “Культура искусство речи”
Лазутина “Профиссиональная этика журналиста”
ҚазҰУ Хабаршы N10(1), Әбдіжәділқызы Ж. “Тікелей эфирдің психологиялық
Сөйлеу техникасы. Сауық Жақан
ҚазҰУ Хабаршы N7, “Тікелей эфирдегі тіл мәдениеті туралы”
Сөйлеу техникасы
ӘДЕБИ СӨЙЛЕУ НОРМАЛАРЫ
ЭФИРДЕ СӨЙЛЕУ ТЕХНИКАСЫН МЕҢГЕРУ
Педагогикалық қарым - қатынастағы мимика және пантомимика
Мәнерлеп оқу практикумы пәні бойынша дәрістер
Сахна тілі интонациясының дискурстық сипаты
Кәсіби-педагогикалық іс-әрекет – педагогикалық шеберліктің қалыптасуының негізі
Педагогикалық техника педагогикалық шеберлігінің элементі
Кәсіптік шеберлік құрылымындағы педагогикалық қатынас
Ақыл-есі кем балаларды оқуға үйрету