Мемлекеттік меншік
Мемлекеттік меншік
Аннотация
Республика Казахстан, являясь частью Романо - германской правовой семьи,
Актуальность данной темы заключается в том, что право собственности,
Отношения собственности составляют основу экономических отношений любого общества. Переход
В настоящее время назрела настоятельная необходимость теоретического обобщения тех
Аңдатпа
Қазақстан Республикасы Романо - германдық құқықтық отбасының бөлігі болғандықтан,
Аталған тақырыптың өзектілігі, меншік құқығы, қоғам өміріндегі жеке меншік
Меншік қатынастары кез келген қоғамның экономикалық қатынасының негізін құрайды.
Қазіргі уақытта, аталған жағдайлардың теориялық тұстары, тәжірибелік үрдіске экономика
Abstract
The Purpose Pompanos – germane exhaust qualification work is
Given work is directed on consideration such fact as
All these factors in turn reflect instability a state
In exhaust qualification work is told about innovation in
Мазмұны
Кiрiспе
Меншiк құқығы туралы жалпы ережелер
Азаматтардың меншiк құқығы
2.1 Азаматтардың меншiк құқығының ұғымы мен түрлерi
2.2 Азаматтардың меншiк құқығының субъектiлерi мен объектiлерi
2.3 Азаматтардың меншiк құқығының мазмұны, жүзеге
асырылуы және олардың құқықтық реттелуi
Мемлекеттiк емес заңды тұлғалардың және олардың
бiрлестiктерiнiң меншiк құқығы
3.1 Мемлекеттiк емес заңды тұлғалардың және олардың
бiрлестiктерiнiң Меншiк құқығы ұғымы мен түрлерi
3.2 Мемлекеттiк емес заңды тұлғалардың және олардың
бiрлестiктерiнiң меншiк құқығына ие болу объектiлерi мен негiздерi
3.3 Шаруашылық серiктестiктер және акционерлiк қоғамдар
меншiктерiнiң құқықтық реттелуi
3.4 Өндiрiстiк кооперативтердiң меншiгiн құқықтық реттеу
4 Мемлекеттiк меншiк құқығы
4.1 Мемлекеттiк меншiк құқығының субъектiлерi мен объектiлерi, мазмұны
4.2 Мемлекеттiк және коммуналдық кәсiпорындарды мемлекет
иелiгiнен алу және жекешелендiру
4.3 Шаруашылық жүргiзу құқығы мен оралымды басқару құқығы
5 Ортақ меншiк құқығы
5.1 Ортақ меншiк ұғымы және ортақ меншiк құқығының ерекшелiктерi
5.2 Ортақ үлестiк меншiк пен ортақ бiрлескен меншiк
6 Меншiк құқығының пайда болу негiздерi
құқығының тоқтатылуы
Қорытынды
Қолданылған қайнар көздер тiзiмi
Кiрiспе
Еліміз егемендік алумен қатар елдің экономикасын көтеру, азаматтардың құқығы
Дүние жүзiнiң тарихи дамуындағы қай кезеңдi алып қарайтын болсақ
Қазақстандағы жылжымайтын мүлiктiң 81 пайызы заңдастыруға жатады. Заң талаптарына
Заңдастыру мақсаты – тиiстi түрде ресiмделмеген, сол сияқты заңсыз
Жұмыстың өзектілігі Қазақстандағы меншік қатынастарын реттеудегі еркешеліктерді нормативті құқытық
Мақсат пен міндет. Жоспар бойынша құрылған сұрақтарды талдау арқылы,
Жерге жеке меншiк институты болғаннан кейiн заңды құрылыс, заңсыз
Меншiктi заңға сәйкес иелену, пайдалану және оған билiк ету
Бiзде заң қабылданбай жатып-ақ iзiн суытпай оны өзгертiп жатса,
Меншiк құқығына қатысты көптеген мәселелелер бүгiнгi күнi көкейтестi мәселелердiң
Меншiк құқығы туралы жалпы ережелер
Меншiк қай қоғамның да сан қырлы өзектi мәселесi болып
Меншiк дегенiмiз өзi материалдық игiлiктердi – табиғаттың өнiмдерi мен
Сонымен, меншiк затты иелену, меншiктену, оның өзi затты пайдалы
Әлемдiк құқықтану доктринасы мен отандық заң ғылымы меншiк құқығын
Материалдық игiлiктердi иелену, пайдалану және билiк етуге байланысты қоғамдық
Азаматтық кодекстiң 188 – бабында меншiк құқығына мынадай анықтама
Меншiк мазмұнын меншiк иесiне тиесiлi иелену, пайдалану және билiк
Триада (jus utendi, jus fruendi, jus abutendi), меншiк иесi
а) иелену құқығы, яғни игiлiкке нақты физикалық бақылау құқығы;
б) пайдаға асыру құқығы, яғни өзiне пайдалы қасиеттерiн алудың
в) басқару құқығы немесе шешiм қабылдау құқығы, игiлiктi кiм,
г) кiрiс түсiруге құқық, яғни мүлiктi пайдалну нәтижесiнде пайда
д) егемендiк құқығы немесе алу, беру, тұтыну, өзгерту құқығы;
е) қауiпсiздiкке байланысты құқық, яғни игiлiктi сырттан болатын қауiп-қатерден,
ж) мүлiктi мұрагерлiкке беру құқығы;
з) иелiгiндегi мүлiкке мерзiмге шектеусiз қожалық ету;
и) сыртқы ортаға зиян тигiзу арқылы пайдалануға тыйым салу;
к) қарыз төлеуден алынатын мүлiкке жауапкершiлiк құқығы;
л) өкiлеттiлiктi қалпына келтiрудi қамтамасыз етудi жүзеге асыратын жағдайлар
Ендi, меншiк иесiнiң үш өкiлеттiктерiне оралайық. Бұл өкiлеттiктердiң
Кейде заң талаптарына сәйкес меншiк иесiнен несие берушiнiң талабын
Иелену құқығы дегенiмiз мүлiктi iс жүзiнде иеленудi жүзеге
Заңды иеленудi заңды, заңсыз, адал ниеттi және арам ниеттi
Пайдалану құқығы дегенiмiз мүлiктен оның пайдалы табиғи қасиеттерiн алудың,
Пайдаланудың өкiлеттiк құқығынан жай пайдалануды ажырата бiлген жөн. Пайдаланудың
Меншiк иесi өзiнiң пайдаланудың өкiлеттiк құқығын қалай жүзеге асыруды
Заң негiзiнде немесе басқа да құқылық құжаттарға орай меншiк
Билiк ету құқығы дегенiмiз – мүлiктiң заң жүзiндегi тағдырын
Билiк етудiң өкiлеттiгi меншiк құқығының объектiлерiне қатысты мәмiлелер жасауға
Нарық заманында өз орын табу үшiн меншiк иесiне билiк
Меншiк иесi өз меншiгiнiң игiлiгiн көрiп қана қоймай, меншiгiндегi
Шартпен басқа да мәселелер қаралуы мүмкiн. Мүлiктi басқа бiреуге
Екiншi бiр жағдай мерзiмiнiң өтiп кетуiне байланысты болады. Мысалы,
Қазақстан Республикасы Конституциясының 6-бабында: “Қазақстан Республикасында мемлекеттiк меншiк пен
Азаматтық кодекс меншiктiң екi нысанда-жеке және мемлекеттiк екендiгiн реттейдi.
Конституцияда меншiктi екi нысанға бөлiп қарау олардың мемлекетке меншiк
Егер меншiк құқығының субъектiсi мемлекет болса (тiкелей немесе мемлекеттiк
Заң меншiктi түрлерге де бөледi. Азаматтық кодекске сәйкес мемлекеттiк
Конституцияның 87 – бабында коммуналдық меншiктi басқару жергiлiктi атқару
Мемлекет өкiлеттiгiн жүзеге асыра отырып, қарауындағы мүлiктердi өзiнiң органдары
Қазақстан Республикасы азаматтық заңдармен реттелетiн қатынастарға осы қатынастардың өзге
Азаматтық кодекстiң 191 – бабына сәйкес жеке меншiк азаматтардың
Сөйтiп, ұжымдық меншiк пен азаматтардың меншiгi “жеке меншiк” деген
Оларды бiрiктiру мемлекеттен бөлiп қарау арқылы бұл меншiкпен жұмысты
Мемлекеттiк емес заңды тұлғалар мен азаматтар өздерiне қарасты барлық
Азаматтардың жеке меншiк категориясы жеке дара өзiндiк меншiк ұғымына
Затты заңсыз иелену, егер оны зорлықпен немесе заңнан жасырын
Сондай-ақ иеленушi иеленген затының заңсыз екендiгiн бiле, бiлуге тиiстi
Жеке меншiктiң ерекше түрiне кондоминиум меншiге де жатады. Кондоминиум
Үй-жай меншiк иелерiнiң әрқайсысы өзiне бөлек (жеке-дара) меншiк құқығы
Үй – жайдың әрбiр меншiк иесiнiң ортақ мүлiктегi (ортақ
Үлестiң мөлшерi, егер меншiк иелерiнiң келiсiмiнде өзгеше көзделмесе, бөлек
Азаматтардың меншiк құқығы
2.1 Азаматтардың меншiк құқығының ұғымы мен түрлерi
Азаматтардың меншiгi экономикалық категория ретiнде жеке меншiктенудiң барлық түрлерiн
Азаматтық құқық азаматтың мүлiкке меншiк қатыстылығын, оны иеленуiн, пайдалануын
Осындай меншiк қатынастарын реттейтiн нормаларының жүйеге келтiретiн жиынтығы азаматтардың
Меншiк құқығы субъективтi тұлғалық мағынада азамат құқығының заң нормалары
Қазақстан Республикасы Конституциясының 26 – бабы мен Азаматтық кодекстiң
Азаматтардың меншiк құқығының пайда болу жағдайына байланысты иеленудiң-жеке және
Ал оның жеке түрi екi жолмен жүзеге асырылады:
а) пайда түсiрудi көздемей, дене және рухани қажеттiлiктi қанағаттандыру
б) пайда түсiруге бағытталған жеке меншiк.
Қазақстан Республикасының заңымен жеке меншiк табиғатының арнайы ерекшелiктерi бекiтiлмеген,
Жеке кәсiпкерлiк – азаматтардың тауарларға (жұмысқа, қызметке) сұранымды қанағаттандыру
Кәсiпкерлiк қызметiн ұйымдастыру түрiне орай жеке кәсiпкерлiк заңды тұлға
Азаматтардың жеке меншiгiндегi мүлiктердi, егер заңда өзгеше көзделмесе, бiрiктiруге
Онда мүлiк бiр мезгiлде бiрнеше адамның иелiгiнде болып, олардың
Олардың барлығы өзіне тиісті меншіктерін қалауынша жұмсап, ол бойынша
Оларға ешкімнің шектеу қоюға құқықтары жоқ. Меншікке ие болу
Азаматтардың меншiк құқығының субъектiлерi мен объектiлерi
Меншiк құқығының субъектiсi жеке тұлға болып табылады. Бiрақ, ол
Заң жеке кәсiпкерлiктi жеке және бiрлескен кәсiпкерлiкке бөледi.
Бiрлескен кәсiпкерлiк бiр топ адамның ортақ меншiгiндегi мүлiктерден құралады,
Бiрлескен кәсiпкерлiк жалпы бiрлескен меншiк (жұбайлардың бiрлескен жалпы меншiгi),
Бiрлескен кәсiпкерлiктiң нысандары мынадай болады:
а) ерлi – зайыптылардың бiрлескен ортақ меншiгiн жүзеге асыратын
б) шаруашылық қожалығы немесе бiрлесiп тұрғын үйдi жекешелендiру негiздерiнде
в) жай серiктестiк, бұл орайда кәсiпкерлiк қызмет меншiктiң ортақ
“Жеке кәсiпкерлiк туралы” заңның 9 – 10 баптарына сәйкес,
а) кәсiптi тiркеудi талап етудi;
б) кәсiппен тiркеусiз шұғылдана беру [6,8б].
Заң азамат – кәсiпкердiң тiркеуге байланысты қызметiн нақты айқындайды.
Заң жеке кәсiпкердiң өз атынан кәсiпкерлiк қызметпен айналысатындығын, құқықтар
Меншiк иесi өзiнiң билiк өкiлеттiгiн қалай да жүзеге асыруға
Заңды тұлға құрмай-ақ кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асырушы азаматтар мемлекеттiк
Мемлекеттiк тiркеу туралы куәлiк беру кәсiпкерлiк қызметтi заңды тұлға
Жеке кәсiпкер жалдамалы еңбектi пайдаланып, кәсiпкерлiк қызметтi жүзе асыруға
Бұл орайда қолданылып жүрген заңдарға сәйкес азаматқа оның еңбегi
Заң жеке кәсiпкердiң өз атынан кәсiпкерлiк қызметпен айналысатындығын, құқықтар
Мұндай көрсетудiң болмауы жеке кәсiпкердi тәуекел етуден және жеке
Қазақстан Республикасы Конституциясының 26 – бабы 1 – тармағында
Азаматтық кодекстiң 191 – бабы 2 – тармағына сәйкес
Азаматтық құқықтардың объектiлерi Азаматтық кодекстiң 3 – тарауында реттелген.
Азаматтардың меншiк құқығын шектеу тек заңмен жүзеге асырылады. Бiрiншiден,
Жалпы айтқанда, кез келген мүлiк азаматтардың меншiк құқығының объектiсi
“Қазақстан Республикасының Жер кодексiнiң” 23 – бабына сәйкес жер
Жер учаскелерi тек Қазақстан Республикасының азаматтарының ғана емес, сонымен
Мемлекеттiк меншiктегi ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерi Кодексте белгiленген
Яғни құқық негiзiнде меншiк құқығы жүзеге асырылуы тиiс. Затты
Сондай-ақ иеленушi иеленген затының заңсыз екендiгiн бiле, бiлуге тиiстi
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскесiнiң меншiк иесi болып табылатын
Жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен учаскенiң жер пайдаланушыла-рына жер
Қорғаныс және мемлекеттiк қауiпсiздiк, мемлекеттiк меншiктегi қорғаныс өнеркәсiбi қажеттерiне,
Азаматтардың меншiк объектiсiнiң маңызды түрiнiң бiрi тұрғын-жай болып табылады.
Тұрғын үй немесе оның бiр бөлiгiне меншiк құқығы мынадай
а) үйдiң бiр бөлiгiн салу;
б) сатып алу - сату, айырбастау, сыйға тарту, өмiр
в) тұрғын үйдi мұраға немесе құқықтық әмбебап түрде
г) жалға алушының мемлекеттiк тұрғын үй қорының үйiнде әлi
д) тұрғын үй (тұрғын үй - құрылысы) кооперативi мүшесiнiң
е) шарттық мiндеттеме, соның iшiнде азаматтың үй салуға өз
ж) заңды тұлғалардың мемлекеттiк емес меншiк нысанына негiзделген тұрғын
з) мемлекеттiк емес заңды тұлғаның мемлекеттiк меншiк нысанына негiзделген
и) жеке меншiкте болған тұрғын үйдiң бұзылуы немесе күштеп
к) Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде тыйым салынбаған басқа да
Қазiргi кезде бағалы қағаздар азаматтық құқықтардың объектiлерi ретiнде кеңiнен
Азаматтардың меншiк құқығының мазмұны мен жүзеге асырылуы және олардың
Азаматтардың меншiк құқығы дегенiмiз, оны өзiне тиесiлi мүлiктi иелену,
Азаматтар заңға сәйкес өзiнiң қарамағындағы ғимаратты, құрылысты, мекен-жайды, сондай
Кәсiпкерлiк iстiң бiр бөлiгi, не ол тұтастай сатып алу
Азамат, кооператив мүшесi кооперативтен шығатын жағдайда өзiнiң жарнасын қайтаруды
Жердiң меншiк иесi азамат меншiк құқығына тән үш құқықты:
Жер учаскесi жеке меншiкте және ортақ меншiкте бола алады.
Азаматтық кодекстiң 204-бабы 1 – тармағына сәйкес мүлiктiң меншiк
Азаматтардың меншiк құқығын жүзеге асыру шексiз бола алмайды. Мысалы,
Конституцияның 6 – бабының 2 – тармағында меншiк қоғам
Заң азаматқа белгiлi бiр дәрежеде мiндеттер жүктейдi. Мәселен, жеке
Азаматтық кодекстiң 34 – бабы 3 – тармағына сәйкес
Заң жер және тұрғын үй меншiк иелерi үшiн, сондай-ақ
Айталық, ол лицензия алуда (кәсiпкерлiк қызметтiң жекелеген түрлерiне), жер
Азаматтардың меншiк құқығы объектiлерiне өкiм ету бойынша өкiлеттi меншiк
Басқаша айтқанда, ол затқа деген өзiнiң меншiк құқығын өз
Демек, жеке кәсiпкер өзiнiң iскерлiк iсiн басқа бiр тұлғаға
Бұл орайда кәсiпкерлiк iстi беру толық көлемде не жартылай
Онда алушыға қандай құқықтар, қандай өтелмеген қарыздар бар, сондай
Жеке кәсiпкердiң қызметi ерiктi не мәжбүрлеу тәртiбiмен тоқтатылады. Жеке
Бiрлескен кәсiпкерлiктi тоқтату үшiн ол туралы шешiм оның қатысушылары
Жеке кәсiпкердiң қызметi мынадай жағдайларда мәжбүрлеу тәртiбiмен тоқтатылады:
а) банкроттық;
б) тiркеу кезiнде қалпына келтiрiлмейтiндей сипаттағы заң бұзушылыққа жол
в) егер қызмет лицензиялауға жататын болса, қызметтi лицензиясыз не
г) заңдарды күнтiзбелiк жыл iшiнде бiрнеше рет немесе өрескел
д) заң актiлерiнде көзделген өзге де жағдайларда сот шешiмi
Жеке кәсiпкердiң қызметi осы жоғарыда айтылғандардан басқа тағы мынадай
а) өзiндiк кәсiпкерлiк – жеке кәсiпкер – азамат әрекетке
б) отбасылық кәсiпкерлiк пен жай серiктестiк – егер осы
3 Мемлекеттiк емес заңды тұлғалардың және олардың бiрлестiктерiнiң
Мемлекеттiк емес заңды тұлғалардың және олардың бiрлестiктерiнiң меншiк құқығы
Мемлекеттiк емес заңды тұлғалар мен олардың бiрлестiктерiнiң меншiгi жеке
Жекешелендiру үрдiсi кезiнде жеке меншiкке негiзделген мемлекеттiк емес заңды
Азаматтық кодекс мемлекеттiк емес заңды тұлғалардың ұйымдастыру-құқылық түрiн қарастырады.
Арнайы қабылданған заңдар, сондай – ақ кондоминиумдердiң меншiк құқығын,
Көптеген дамыған елдерде мемлекеттiк емес заңды тұлғалар жалпы тұжырым
Шаруашылық серiктестiктерi мен акционерлiк қоғамдардың аталған және басқа маңызды
Мемлекеттiк емес заңды тұлғалардың меншiк құқығы ерекшелiктерiн айқындайық: а)
а) мiндеттемелiк құқығын (шаруашылық серiктестiктерi, акционерлiк қоғамдар (компаниялар), өндiрiстiк
б) не заттық, не мiндеттемелiк құқықтарын (қоғамдық бiрлестiктердiң, қоғамдық
Шаруашылық серiктестiгi мен өндiрiстiк кооперативтердiң қатысушылары мiндеттемелiк құқығына әдетте,
Толық серiктестiкке қатысушының өз үлесiн (үлесiнiң бiр бөлiгiн) оның
Құқығы бар мирасқор (мұрагер) толық серiктестiкке кiруден бас тартқан
Жауапкершiлiгi шектелген серiктестiктiң қатысушысы серiктестiктен оның өзге қатысушыларының келiсiмiнсiз
а) Серiктестiктер мен өндiрiстiк кооперативтердiң қатысушыларының мiндеттемелiк құқығы, бiрiншiден,
б) мемлекеттiк емес заңды тұлғаның мүлкi құрылтайшылардың салымынан, сондай-ақ
в) мемлекеттiк емес заңды тұлға, егер заңға қайшы келмесе
Азаматтық кодекс коммерциялық емес ұйымдардың арнайы құқық қабiлеттiлiгiн қарастырады.
Азаматтық кодекстiң 34 – бабы 3 – тармағына сәйкес
Азаматтық кодекстiң 58 – бабына сәйкес құрылтайшылық құжаттарында
Мемлекеттiк емес заңды тұлғалардың және олардың бiрлестiктерiнiң меншiк құқығына
Мемлекеттiк емес заңды тұлғалардың меншiгiне, заң құжаттарына сәйкес тиесiлi
Бұл жағдайда мұндай шектеу тек заң арқылы жүзеге
“Жер кодексiнiң” 26 – бабы 3 – тармағына сәйкес
Мемлекеттiк емес заңды тұлғалардың меншiк құқығы объектiлерi жөнiндегi мәселелердi
Коммерциялық билiгiндегi мүлiктердiң көлемi коммерциялық емес ұйымдарға қарағанда анағұрлым
Жеке меншiкте мүлiктердiң саны мен құны заңмен шектелмейтiн бола
Заңда мемлекеттiк емес заңды тұлғалардың меншiгiн қалыптастыру тәсiлi жалпы
Сонымен қатар мемлекеттiк емес заңды тұлғалардың жерге және басқа
Меншiктiң пайда болуының жалпы негiздерiне мекемелердiң (қатысушылардың) салымдары, сондай-ақ
Сондықтан да мемлекеттiк емес заңды тұлғалардың көздерiн қалыптастыру мемлекеттiң
Сондай-ақ оған мемлекеттiк емес заңды тұлғалардың меншiгiне мемлекеттiк мүлiктi
Шаруашылық серiктестiктер және акционерлiк қоғамдар меншiктерiнiң құқықтық реттелуi
Шаруашылық серiктестiктерi негiзгi мақсаты пайда түсiрiп, оны қатысушылары арасында
Азаматтық кодекстiң 188 – бабы 2 – тармағына сәйкес
Қатысушыларға шаруашылық серiктестiктерiнiң мүлкi емес, құқықтарын жүзеге асыру арқылы
Жарғылық қордың көлемiнiң өзгеруi серiктестiкке жаңадан қатысушы алудан немесе
а) серiктестiктiң басқару iсiне қатысушылардың қатысу құқығы;
ә) қатысушылардың арасында серiктестiк түсiрген пайданы (кiрiстi) бөлуге қатысу
б) серiктестiктiң мүлкiндегi үлесiне орай қатысушының құқығы.
Серiктестiктiң қарызына сәйкес олардың қатысушыларының мүлкiн бiрiктiру және жауапкершiлiк
Азаматтық кодекстiң 94 және 95 – бабына сәйкес акционерлiк
Қоғамдарды негiзгi және еншiлес деп бөлу өздерi үшiн де,
Шаруашылық серiктестiктерiнiң меншiк иесi заң актiлерiнен және жарғылық құжаттарға
Сонымен, шаруашылық серiктестiк басқару түрiн таңдауда, шаруашылық шешiмдерiн қабылдағанда,
Шаруашылық серiктестiк мүлкiнiң құрамына кiретiн объектiлер түрлерi үшiн әртүрлi
Шаруашылық серiктестiгiнiң меншiк құқығын алу негiздерi болып табылатындар: құрылтайшылардың
Салым мүлiк түрiнде де болады. Шаруашылық серiктестiктiң жарғылық қорына
Салымды жеке мүлiктiк емес және материалдық емес игiлiктер түрiнде
Салым серiктестiкке пайдаланатын мүлiк ретiнде берiлгенде, мұндай салымның көлемi
Шаруашылық серiктестiктiң жарғылық капиталында салым ретiнде берiлген мүлiктi жалпы
Интеллектуалдық қызметтiң нәтижесiне құқықты салым ретiнде пайдалану үшiн қатысушының
Қазақстан Республикасы “Шетелдiк инвестициялар туралы” Заңының 15 – бабы
Серiктестiктiң қызметiнiң түрi мен сипатына байланысты кей жағдайда жарғылық
Егер қатысушының салымы бiршама уақыттан кейiн ғана пайдаланылуы мүмкiн
Шаруашылық серiктестiктерiнiң қызметi нәтижесiнде олардың жарғылық капиталы өзгеруi (көбеюi
Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк – қатысушыларының бiрi немесе жаңадан қабылданған
Серiктестiктiң жарғылық капиталының азаюы серiктестiкке қатысушылардың барлығының салымдарының көлемiн
Шаруашылық серiктестiгi мүлiктi беру сәтiнен бастап оған берiлген мүлiкке
Ендi шаруашылық серiктестiктерiнiң және акционерлiк қоғамдардың заңды тұлға ретiнде
Егер қатысушы шығып кеткен уақытта толық серiктестiк сақталып қалса,
Толық серiктестiкке қатысушының өз үлесiн (үлесiнiң бiр бөлiгiн) оның
Құқығы бар мирасқор (мұрагер) толық серiктестiкке кiруден бас тартқан
Жауапкершiлiгi шектелген серiктестiктiң қатысушысы серiктестiктен оның өзге қатысушыларының келiсiмiнсiз
Серiктестiкке қатысушы өзiнiң үлесiн немесе оның бiр бөлiгiн сатқысы
Қазақстан Республикасының “Акционерлiк қоғам туралы” заңында қоғамның өзiнiң меншiк
Қоғамның шығарылған акцияларды сатып алуы акцияларды қайта бөлу не
Егер қоғамның жарғысында және қоғам акционерлерiнiң жалпы жиналысының шешiмiнде
Қоғамның:
а) қоғамның эмиссияланған акциялары толық төленгенге дейiн;
б) егер қоғамның шығарылған (төленген) жарғылық капиталы акцияларды сатып
в) егер акцияларды сатып алу кезiнде қоғам төлемге қабiлетсiз
г) егер акцияларды сатып алу кезiнде қоғамның өз капиталы
Қоғам сатып алатын акциялардың мөлшерi қоғамның шығарылған акцияларының жалпы
Сатып алынған акция акционерлiк қоғамның меншiгi болып табылады. Бiрақ,
“Акционерлiк қоғам туралы” Заңның 5 – бабы 4 –
Қоғам және оның акционерлерi акцияларды сатып алудан бас тартқан
Сатуға ұсынылған акциялардың бағасын төмендету туралы шешiм қабылдаған ретте
Тартылатын қоғамның мүлкi ационерлердiң арасында бөлуге жатады. Несие берушiлермен
а) бiрiншi кезекте “Акционерлiк қоғам туралы” Заңға сәйкес өтеуге
б) екiншi кезекте артықшылықты акциялар бойынша есептелген, бiрақ төленбеген
в) үшiншi кезекте артықшылықты акциялардың иелерiне оларға тиесiлi акциялардың
г) қалған мүлiк барлық акционерлер арасында оларға тиесiлi актiлердiң
Әрбiр кезектiң мүлiктерiн бөлу алдыңғы кезектiң мүлiктерiн бөлу толық
Өндiрiстiк кооперативтердiң меншiгiн құқықтық реттеу
Қазақстан Республикасында өндiрiстiк кооперативтерге кең жол ашылды, әсiресе ол
1996 жылдың 15 – қазанда қабылданған Қазақстан Республикасы Президентiнiң
Өндiрiстiк кооперативтердiң негiзгi белгiлерi мынадай:
а) жасы он алтыға толған тұлға өндiрiстiк кооперативтiң мүшесi
б) өндiрiстiк кооперативтiң қызметiне мiндеттi түрде жеке еңбек үлесiн
в) төменгi көлемi бекiтiлмейтiн мүлiктiк салым салу;
г) бiрiккен кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыру;
д) өндiрiстiк кооператив мiндеттемелерi бойынша кооператив мүшесiнiң өзiнiң жеке
е) өндiрiстiк кооператив тарап кеткенде пайда мен басқа мүлiктер
ж) өндiрiстiк кооперативтен шыққан мүшесi кооперативтiң мүлкiнен өз жарнасына
Өндiрiстiк кооперативтiң жеке кәсiпкерлiк үшiн заңмен тыйым салынбайтын кез
Кооперативтiң меншiк құқығының субъектiсi заңды тұлға деп танылатын өндiрiстiк
Өндiрiстiк кооператив құрылтайшысы – жеке тұлғалардың жалпы жиналысының шешiмiмен
Меншiк құқығының пайда болу негiздерi кооператив мүшелерiнiң бiрiктiрiлген қаржысы
Салым серiктестiкке пайдаланатын мүлiк ретiнде берiлгенде, мұндай салымның көлемi
Шаруашылық серiктестiктiң жарғылық капиталында салым ретiнде берiлген мүлiктi жалпы
Меншiк құқығының пайда болуының басты көздерi олардың өздерiнiң өндiрiстiк
Мысалы, оған банкте өз қаржысын орналастырудан түскен кiрiстер жатады
Өндiрiстiк кооперативтердiң меншiк құқығының объектiлерiне келетiн болсақ, жоғарыда айтып
а) кооперативтердiң мүшелерiнiң мүлiктiк жарнасы;
б) оның қызметiнен түскен кiрiстер;
в) заң тыйым алмайтын өзге де көздер “Өндiрiстiк кооперативтер
Ол несие берушi алдындағы мiндеттеменi орындау және кездейсоқ болатын
Пайдалану құқығы кооперативтiң заңмен, құрылтайшылық құжатпен және жарғымен бекiтiлген
Өндiрiстiк кооператив мүлiкiнiң меншiк иесi болғандықтан, нарықтық қатынастарға дербес
Өндiрiстiк кооперативтiң тапқан кiрiсi мүшелерi арасында теңдей бөлiнедi. Кооператив
Өндiрiстiк кооператив таратылған жағдайда немесе одан кооператив мүшесi шыққан
Өндiрiстiк кооператив таратылған немесе кооператив мүшесi одан шыққан жағдайда
Өндiрiстiк кооператив мемлекеттiк емес заңды тұлға ретiнде өзiнiң мiндеттемелерi
Мемлекеттiк меншiк құқығы
4.1 Мемлекеттiк меншiк құқығының субъектiлерi мен объектiлерi, мазмұны
Қазақстан Республикасы Конституциясының 6 – бабы на және Азаматтық
Азаматтық кодексте азаматтық-құқықтық қатынастардағы барлық қатысушылардың теңдiгi көзделген. Мемлекет
Мемлекеттiк меншiк қатынасы теңдiктi жариялай отырып, бiрақ белгiлi бiр
а) мемлекет егемендi билiктiң иесi, ол осыған орай заңдар
б) мемлекет заңды тұлға болып табылмайды, сондықтан да оның
в) мемлекеттiк меншiктiң аумағы зор, ол кез келген мүлiктi,
г) мүлiк меншiкке алуда әртүрлi тәсiлдер қолданады, айталық, салық,
д) мемлекеттiк меншiк негiзiнде әлеуметтiк мiндеттер жүзеге асады, яғни
Мемлекеттiк меншiк құқығын объективтiк мағынада Қазақстан Республикасы атынан мемлекетке
Мемлекеттiк меншiк құқығы субъективтiк мағынада мүлiктi иелену, пайдалану және
Мемлекеттiк меншiк құқығының субъектiсi мемлекет болып табылады. Мемлекеттiк меншiктi
“Мемлекеттiк кәсiпорындар туралы” Жарлықтың 1 – бабы негiзiнде мемлекеттiк
а) республикалық меншiктегi-республикалық мемлекеттiк кәсiпорындар;
б) коммуналдық меншiктегi-коммуналдық мемлекеттiк кәсiпорындар. Республикалық мемлекеттiк кәсiпорындарға байланысты
Жоғарыда айтылғандай, заңда көзделген немесе мемлекеттiң арнайы тапсырмасымен мемлекет
Мемлекеттiк меншiк объектiлерiне мыналар жатады:
а) қозғалмалы және қозғалмайтын заттар;
б) ақша, шетелдiк валюта;
в) бағалы қағаздар;
г) мiндеттемелiк және басқалай заттық құқықтар мен мiндеттер.
Қазiргi заң мемлекеттiк заңды тұлғалардың мүлкiн айыруда қор жөнiндегi
Бүгiнгi таңда мүлiктi қор бойынша дәрежелеу экономикалық жағынан құнды
Сөйтiп, мемлекеттiк меншiк республикалық мемлекеттiк меншiк және коммуналдық мемлекеттiк
Мемлекеттiк меншiк құқығы субъективтiк мағынада мүлiктi иелену, пайдалану және
Мемлекеттiк меншiк құқығының субъектiсi мемлекет болып табылады. Мемлекеттiк меншiктi
Қазақстан Республикасының “Бюджет жүйесi туралы” 1999 жылғы 1 –
Республикалық бюджетке түсетiн түсiмдер:
а) республикалық бюджеттiң кiрiстерi (арнайы экономикалық аймақтардың қаржы қорларына
1) салықтардан, адамдардан және басқа да мiндеттi төлемдерден алынатын
2) салықтық емес түсiмдер;
3) капиталмен жүргiзiлетiн операциялардан алынатын кiрiстер;
б) алынған ресми трансферттер (гранттар);
в) республикалық бюджеттен бұрын берiлген несие бойынша негiзгi борышты
Азаматтық кодекстiң 192-бабы 2-тармағына сәйкес мемлекеттiк қазынаны алтын-валюта қоры
Атын-валюта қорын несие ретiнде беруге болмайды, Қазақстан Республикасының Президентi
Алтын-валюта қорын толықтыруды Қазақстан Республикасы Ұлттық банкi жүргiзедi [19,13б].
Бағалы металдар мен бағалы тастардың үкiметтiк қоры бағалы металл,
Мемлекеттiк (бюджеттiк) қор Мемлекеттiк күзетте сақталады. Бұл қорға тапсырылған
Қазынаға сондай-ақ мынадай мемлекеттiк меншiк объектiлерi де жатады: жер,
Заңда тек мемлекет қана меншiк иесi болатын мүлiктердiң тiзбесi
Табиғи ресурстарға меншiк құқығын жүзеге асыру ерекшелiктерi былайша ерекшеленедi:
а) табиғи ресурстарды пайдалану өзге мүлiктердi пайдаланудан айтарлықтай ерекшелiктерге
б) аталған ресурстарды үнемi бақылап отыру, сол үшiн арнайы
в) табиғат объектiлерiне жасалған залал белгiлi бiр уақыт өткен
г) арнайы өкiлеттiгi бар бақылаудың тұтастай жүйелерi болады (жердi,
д) тиiстi мемлекеттiк органдардың табиғат объектiлерiн пайдаланушылар қызметiне араласу
Қазiргi заң республикалық кәсiпорындарға мүлiкке шаруашылық жүргiзу құқығын, ал
Азаматтық кодекстiң 192 – бабы 3 – тармағына сәйкес
Жергiлiктi бюджет қаражаты мемлекетiк заңды тұлғаларға бекiтiлiп берiлмеген өзге
Конституцияның 87 – бабында жергiлiктi атқарушы органдардың қарауына коммуналдық
Мемлекеттiк меншiк құқығы субъективтiк мағынада мүлiктi иелену, пайдалану және
Мемлекеттiк меншiк құқығының субъектiсi мемлекет болып табылады. Мемлекеттiк меншiктi
Коммуналдық меншiктiң ерекшелiгi оның қызметiнiң жергiлiктi мәселелерге арналып, белгiлi
Мемлекет Азаматтық кодекстiң 192 – бабы негiзiнде мемлекеттiк мүлiктiң
Оның иелену, пайдалану және билiк ету тәрiздi құқықтық өкiлеттiктерiне
Қазақстан Ресупбликасы азаматтық құқықтың субъектiсi ретiнде мемлекеттiк меншiктi өзiнiң
Мемлекеттiң иелену құқығы дегенiмiз, қарамағындағы заңмен қорғалатын мемлекеттiк мүлiктердi
Мемлекет өзiнiң кәсiпорындарында, қазыналық кәсiпорындар мен мекемелерге мүлiктi иелену
Мемлекеттiк заңды тұлғалардың иелену құқығы мемлекеттiк иелену құқығымен салыстырғанда,
Мемлекеттiк кәсiпорын, қазыналық кәсiпорын және мекемелер салалық мүлiктiк кешен
Пайдалану құқығы дегенiмiз, мемлекеттiк мүлiктен мемлекет пен жалпы қоғам
Мемлекеттiң билiк ету құқығы мемлекеттiк мүлiктi иелену мен пайдалану,
Мемлекеттiк билiк етуге байланысты қатынастары Азаматтық кодекстен басқа да
4.2 Мемлекеттiк және коммуналдық кәсiпорындарды мемлекет иелiгiнен алу
Мемлекет иелiгiнен алу мен жекешелендiру – мемлекеттiк мүлiктердi қазiргi
Ғылыми әдебиетте және тәжiрибеде “мемлекет иелiгiнен алу” және “жекешелендiру”
1991 жылы 1-маусымдағы КСРО-ның “Мемлекет иелiгiнен алу мен жекешелендiрудiң
Заң әдебиеттерiнде мемлекет иелiгiнен алу дегенiмiз, мемлекеттiк кәсiпорындарды, басқа
Қазақстан Республикасындағы қазiргi заңдарда “жекешелендiру” деген бiр ғана термин
Қазақстан Республикасында жекешелендiру сатылы негiзде өтуде. Қазақстандағы бiрiншi сатыда
Сонымен мемлекет иелiгiнен алу мен жекешелендiру негiзiнен мемлекеттiк кәсiпорындарды
Қазақ КСР – iнiң “Мемлекет иелiгiнен алу және жекешелендiру
Мемлекет өзiнiң кәсiпорындарында, қазыналық кәсiпорындар мен мекемелерге мүлiктi иелену
Мемлекеттiк заңды тұлғалардың иелену құқығы мемлекеттiк иелену құқығымен салыстырғанда,
Пайдалану құқығы дегенiмiз, мемлекеттiк мүлiктен мемлекет пен жалпы қоғам
Алайда мемлекет меншiгiн еңбек ұжымдарының меншiгiне беру экономикалық проблемаларды
1993 жылы 5 – наурызда Қазақстан Республикасы Президентiнiң Жарлығымен
Қазақстан Республикасы Президентiнiң “Мемлекеттiк кәсiпорындарды акционерлiк қоғамдарға айналдыру жөнiндегi
Жекешелендiру туралы заңның одан әрi дамуы Қазақстан Республикасы президентiнiң
“Жекешелендiру туралы” Президенттiң заң күшi Жарлығы жекешелендiрудiң анағұрлым маңызды
а) жекешелендiрiлген мүлiктiң мемлекеттiк және коммуналдық меншiкке жататындығы;
б) жекешелендiрiлетiн объектiнi сатып алушының жеке меншiктiң субъектiсiне қатыстылығы.
“Жекешелендiру туралы” Жарлыққа сәйкес жекешелендiру мынадай түрлерге жүзеге асырылады:
а) сауда-саттықта сату (аукцион, тендер);
б) тiкелей бәсiрелi сату.
Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейтiн Қазақстан Республикасының мемлекеттiк қауiпсiздiгiне, айналадағы
“Жекешелендiру туралы” Жарлықтың 2 – бабына сәйкес сатып алушы
а) акциялардың мемлекеттiк пакетi сатылған кезде акционерлiк қоғам сатып
б) жарғылық қорында мемлекеттiң үлесi 20 пайыздан асатын шаруашылық
Жекешелендiру туралы заң нормаларын жекешелендiру кезiнде оның ерекшелiктерiне орай
Мемлекеттiк орган сатушы рөлiнде жекешелендiрудi жүзеге асыратын өкiлеттi орган
Мемлекет өзiнiң кәсiпорындарында, қазыналық кәсiпорындар мен мекемелерге мүлiктi иелену
а) мемлекеттiк кәсiпорынды акционерлiк қоғамға айналдыру;
б) кейiннен сатып алу құқығымен сенiм бiлдiрiлген басқаруға немесе
Кәсiпорынды сенiм бiлдiрген басқаруға немесе жалға беру iсi Қазақстан
Мемлекеттiк меншiктiң объектiсi сенiм бiлдiрiлген басқаруға тендер негiзiнде меншiк
Жекешелендiру объектiлерi болып табылатындар:
а) мүлiктiк кешен ретiндегi мемлекеттiк кәсiпорын мен мекемелер;
б) жекешелендiру тұйық технологиялық тiзбектi бұзбайтын мүлiктiк кешен ретiндегi
в) кәсiпорынның мүлкi;
г) шаруашылық серiктестiктердiң жарғылық қорындағы мемлекеттiк акциялар мен үлестер.
Жекешелендiру объектiсiн сатып алу-сату шартын соттың жарамсыз деп тануына
а) объектiнi сатып алуға құқығы жоқ тұлғаға сату;
б) сатып алушыға заңсыз жеңiлдiктер мен басымдықтар беру;
в) сауда-саттық жүргiзу тәртiбiн елеулi түрде бұзу.
4.3 Шаруашылық жүргiзу құқығы мен оралымды басқару құқығы
Шаруашылық жүргiзу құқығы мүлiктi мемлекеттен меншiк иесi ретiнде алған
Мемлекеттiк кәсiпорынның мүлiктiк базасын құрал-жабдық, еңбек құралы, ақша қаражаты
Шаруашылық жүргiзу құқығының объектiсi, егер заңда өзгеше көзделмесе, кез
Шаруашылық жүргiзудегi мүлiктiң меншiк иесi “Мемлекеттiк кәсiпорын туралы” Жарлықтың
а) кәсiпорынды құру, тарату және қайта құру;
ә) оның қызметiнiң атқаратын жұмысы мен мақсаты;
б) кәсiпорын қарамағындағы мүлiктердi мақсатты пайдалануға және сақтауға бақылау
в) кәсiпорынның шаруашылық жүргiзуiндегi мүлiктердi пайдаланудан табыс түсiру.
Шаруашылық жүргiзу құқығының субъектiлерi заңға сәйкес сына төмендегiдей деп
а) республикалық меншiктегi кәсiпорындар;
б) коммуналдық меншiктегi кәсiпорындар;
в) шаруашылық жүргiзу құқығының негiзiнде еншiлес кәсiпорындар да құрылуы
Меншiк иесi мен кәсiпорын құқықтарының мазмұндарының арасындағы айырмашылық мынада:
Кәсiпорын шаруашылық жүргiзу құқығындағы иелену, пайдалану және билiк етудi
Шаруашылық жүргiзу құқығы меншiк иесiнiң берiлген мүлкiгiнiң бөлiгiн иелену,
Республикалық кәсiпорынды қайта құру мен тарату Үкiмет шешiмiмен, ал
Шаруашылық жүргiзу құқығына ие болған кәсiпорындар қызметi белгiлi бiр
а) қару – жарақ, оқ – дәрiнi жобалау, жөндеу
б) уран және басқа бөлiнетiн минералдарды өндiру, өнiм алу,
в) медикаменттердi, дәрiлердi, емдеу қондырғылары мен құралдарын жасау және
г) мемлекеттiк монополияға жататын жүйедегi шаруашылық қызметiн жүзеге асыру;
д) энергетика, су, жылу жүйесi, көлiк жолы, байланыс, коммуникация,
Ал ендi мемлекетiк кәсiпорынның мүлiктiк құқықтарын жүзеге асыру ережелерiне
а) өзiне тиесiлi үйлердi, құрылыстарды, жабдық және кәсiпорынның басқа
б) филиалдар мен еншiлес кәсiпорындар құруға, жеке кәсiпкерлермен бiрге
в) жеке кәсiпкерлерге қарыз берiп, олар бойынша Қазақстан Республикасының
Кәсiпорынға тиесiлi мүлiктердi пайдалануға, сақтауға бақылау жасау керек. Мысалы,
Меншiк иесi – құрылтайшының шаруашылық жүргiзу құқығын алған кәсiпорынның
Шаруашылық жүргiзу құқығын алған кәсiпорын мүлiктi шаруашылық және басқалай
Меншiк құқығын алудың бастапқы негiздерiне Азаматтық кодекс тұңғыш рет
Өкiлеттi органның келiсiмiмен мүлiктi келiсiмге салу арқылы түскен ақша
Егер заңда өзгеше көзделмесе, кәсiпорын негiзгi қорға жатпайтын мүлiктерге
Шаруашылық жүргiзу құқығын алған кәсiпорын өзiне жататын мүлiкке байланысты
Мемлекет өз кезегiнде кәсiпорынның алған мiндеттемесiне жауап бермейдi, ал
Оралымды басқару құқығына ие болу және оны тоқтату Азаматтық
Мекеменi меншiктену құқығы басқа адамға ауысқан кезде бұл мекеме
Мүлiктi құрылып үлгерген мемлкеттiк кәсiпорынға бекiту туралы меншiк иесi
Заң актiсiне немесе меншiк иесiнiң шешiмiне сәйкес мүлiк кәсiпорынға
Кәсiпорын құрылған соң шаруашылық жүргiзу құқығы жалпы ережеге сәйкес
Мүлiкке шаруашылық жүргiзу құқығы меншiк құқығын тоқтатуға арналған заңдарда
а) жарғылық қызметтегi мақсатына сай келмейтiн мүлiктердi алу;
б) мүлiктi пайдаланбағандықтан немесе тiптi қажетсiнбегендiктен басы артық ретiнде
Кәсiпорынды жекешелендiру кезiнде шаруашылық жүргiзу құқығы мемлекеттiк және коммуналдық
“Мемлекеттiк кәсiпорын туралы” Жарлықтың 11-бабы негiзiнде меншiк құқығы мемлекеттiк
Шаруашылық жүргiзу құқығы кәсiпорында толығымен қалады, егер белгiленген тәртiппен
Оралымды басқару құқығы меншiк иесiнiң қаражаты есебiнен қаржыландырылатын мекеменiң,
Бұл құқықтың субъектiсi қазыналық кәсiпорын немесе кез келген меншiк
Құқық объектiсi қазыналық кәсiпорынның мүлкi мен мекеменiң мүлкi саналады.
Оралымды басқару құқығының мазмұны шаруашылық жүргiзу құқығына қарағанда аясы
Оралымды басқару құқығын алған мемлекеттiк немесе коммуналдық тұлға сол
Берiлген мүлiкке байланысты меншiк иесiнiң билiк ету құқығы айтарлықтай
Сонымен, оралымды басқару құқығы дегенiмiз, заттық құқық екен, қазыналық
Қазыналық кәсiпорын мүлкiн оралымды басқару құқығының ерекшелiктерi. Қазыналық кәсiпорын
Қазыналық кәсiпорындар мына мақсаттарға арналады:
а) кездейсоқ апат, авариялық жағдайларда құтқару жұмыстарын, өрттен сақтауды,
б) мемлекеттiк авто жолдары және басқа инфрақұрылымдарды ұстап-күтiп, дамыту
в) пошта, байланыс жүйесi мен теле байланыстар, жалпы республикалық
г) денсаулық сақтау, табиғат қорғау, бiлiм беру, әлеуметтiк қорғау,
Қазыналық кәсiпорын өзiне бекiтiлiп берiлген мүлiктi және өзiнiң шаруашылық
Қазыналық кәсiпорын шарт негiзiнде сатып алу-сату, айырбастау, сыйға беру,
Меншiктiң пайда болуының жалпы негiздерiне мекемелердiң (қатысушылардың) салымдары, сондай-ақ
Сондықтан да мемлекеттiк емес заңды тұлғалардың көздерiн қалыптастыру мемлекеттiң
Сонымен, қазыналық кәсiпорынның меншiк иесi мемлекет болып табылады, мемлекеттiк
Мекеме мүлкiн оралымды басқарудың ерекшелiктерi. Азаматтық кодекстiң 105-бабына сәйкес
Мекеменiң мүлiктiк құқығы дегенiмiз, оралымды басқару құқығы болып табылады.
Меншiк құқығын алудың бастапқы негiздерiне Азаматтық кодекс тұңғыш рет
Керiсiнше, мекемеге, мемлекеттiк мекемеге немесе қазыналық кәсiпорынға бекiтiлiп берiлген
Оралымды басқару құқығына ие болу және оны тоқтату Азаматтық
Мекеменi меншiктену құқығы басқа адамға ауысқан кезде бұл мекеме
Ортақ меншiк құқығы
5.1. Ортақ меншiк ұғымы және ортақ меншiк құқығының
Бiр затқа меншiк құқығы бiрнеше меншiк иесiне қатысты болуы
Бөлiнетiн мүлiкке ортақ меншiк заң құжаттарында немесе шартта көзделген
Үлестi меншiктегi мүлiктердiң мазмұны бойынша шығынды қатысушылардың бәрi сәйкестендiрiле
Жоғарыда айтып өткендей, өкiлеттi билiктi жүзеге асырудың өзiндiк ерекшелiктерi
Ортақ меншiктiң әрбiр қатысушысы өз үлесiн сатуға құқылы. Заң
Үлестi меншiк құқығындағы үлестi бөгде адамдарға сату кезiнде сатылатын
Үлесiн сатушы үлестi меншiктiң басқа қатысушыларына өз үлесiн бөгде
Үлес сатып алудың басым құқығы бұзыла отырып, сатылған жағдайда,
Мұндай жағдайға жекелеген заттардан құралған не жинақталған заттарды жатқызуға
Айталық, кiтапханадағы кiтаптың кейбiреуi бiр адамға, басқасы өзге адамдарға
Ортақ меншiктiң құқық қатынастары бiрқатар заңдық ерекшелiктерге ие болады.
Сондықтан да ортақ меншiк жалпы меншiк қатысушылары арасындағы қатынас
Мысалы, оған бiр мүлiктiң бәрiне ортақ болуы дәлел, демек
Бiрлескен меншiк иелерiнiң арасындағы бiр бiрiне деген қарым-қатынасының сипаты
Ортақ меншiктiң субъектiлерi жеке және заңды тұлғалар, оның iшiнде
Ортақ меншiк құқығы әртүрлi заңдық фактiлер, атап айтқанда, шарттар,
Азаматтық кодекстiң 230-бабына сәйкес жай серiктестiк қызметiнiң негiзгi ақшалай
Ортақ меншiк құқығы дегенiмiз бiрнеше тұлғалардың мүлiктi бiр объект
Ортақ меншiк құқығын субъективтi мағынада екi немесе одан да
Ортақ меншiк құқығы институтының маңызы мен мағынасы ең алдымен
5.2. Ортақ үлестiк меншiк пен ортақ бiрлескен меншiк
Ортақ меншiк бiрлескен (үлесi белгiленбеген) және үлестiк меншiк болады.
Азаматтық кодекс бойынша әрбiр меншiк иесiне ортақ меншiктiң үлесi
Мүлiкке ортақ меншiк үлестiк меншiк болып табылады, бұған мүлiкке
1) ерлi – зайыптылардың ортақ меншiгi;
2) шаруа (фермер) қожалығының ортақ меншiгi;
3) жекешелендiрiлген тұрғын үйге ортақ меншiк түрiнде болады. Заң
Басқа жағдайлардың бәрiнде үлестiк меншiк түрiнде көрiнедi.
Бiрлескен ортақ меншiкте оған қатысушылардың үлесi болады, бiрақ олардың
Мұндай тәртiп ерлi-зайыптылардың некеде тұрған кезiнде бiрлесiп тапқан мүлiктерiне
Меншiктiң үлестiк түрi деп мүлiк объектiсiн қатысушылар арасында нақты
Үлестiк меншiктiң ерекшелiгi оның пайда болу кезiнде ортақ мүлiктегi
Заңда меншiк иелерiнiң бiрiнiң күшiмен мүлiктi жақсарту мәселесi айқындалған.
Ортақ мүлiктi бөлiп алып жақсарту, егер үлестi меншiкке қатысушылардың
Ортақ мүлiктi иелену, пайдалану және билiк ету барлық қатысушылардың
Ортақ меншiк құқығын жүзеге асыру кезiнде иелену, пайдалану және
Ортақ үлестiк меншiкке қатысушылардың әрқайсысы ортақ мүлiктен өзiнiң үлесiн
Тәжiрибеде мүлiктi қатысушылар арасында бөлуде немесе олардың бiреуiне немесе
Сот таласқа түскен мәселеге жан-жақты зерттеу жасап, тараптардың ұсынған
Мұндай ереженi бөлiнбейтiн заттарға да қолдануға болады (мысалы, автомашина,
Ауылдағы шаруа қожалығына (фермерге) оны қолданбайды. Кейбiр жекелеген жағдайларда,
Үлес меншiгiндегi бөлудiң мүмкiн еместiгi және де Азаматтық кодекстiң
Шарттың немесе сот шешiмi негiзiнде қозғалмайтын мүлiктiң бiр бөлiгiн
Азаматтық кодекстiң 214-бабына сәйкес үлестi меншiктегi мүлiктi пайдаланудан алынатын
Үлестi меншiктегi мүлiктердiң мазмұны бойынша шығынды қатысушылардың бәрi сәйкестендiрiле
Жоғарыда айтып өткендей, өкiлеттi билiктi жүзеге асырудың өзiндiк ерекшелiктерi
Ортақ меншiктiң әрбiр қатысушысы өз үлесiн сатуға құқылы. Заң
Үлесiн сатушы үлестi меншiктiң басқа қатысушыларына өз үлесiн бөгде
Үлес сатып алудың басым құқығы бұзыла отырып, сатылған жағдайда,
Азаматтық кодекске үлестi айырбас шарты бойынша басқа бiреуге беру
Кондоминиумде өз үлесiне билiк етудiң арнайы белгiленген жүйесi бар.
Үйге, ғимаратқа ортақ үлестiк меншiк болғанда оған қатысушылар
Ортақ бiрлескен меншiк ортақ меншiктiң бiр түрi болып табылады,
Заңда ортақ бiрлескен меншiктiң мынадай түрлерi қаралған:
а) ерлi-зайыптылардың ортақ меншiгi;
б) шаруа қожалығының (фермер) ортақ меншiгi;
в) жекешелендiрiлген тұрғын үйге ортақ меншiк.
Заңда жаңа құқықтық қатынастардың пайда болуына орай ортақ бiрлескен
Бiрлескен меншiктiң қатысушылары, егер олардың арасындағы келiсiмде өзгеше көзделмесе,
Егер Азаматтық кодексте немесе өзге де заң құжаттарында бiрлескен
Ортақ бiрлескен меншiкте үлес болмайды деп есептеледi, яғни ортақ
Ерлi-зайыптылардың ортақ меншiгi ерекше мәртебеге ие. Азаматтық кодекстiң 223-бабы,
Жұбайлардың бiрлескен меншiгi деп олардың некеде тұрған кезде жинаған
Жұбайлардың бiрлескен меншiгiне жұбайлардың әрқайсысының еңбекпен немесе кәсiпкерлiк қызметпен
Ерлi-зайыптыларға некеге тұрғанға дейiн тиесiлi болған, сондай-ақ олардың некеде
Шаруа (фермер) қожалығының ортақ меншiгiнiң құқықтық ерекшелiктерi. Шаруа (фермер)
Шаруа (фермер) қожалығы мынадай нысандарды болуы мүмкiн:
а) кәсiпкерлiк қызмет бiрлескен ортақ меншiк базасына негiзделген отбасылық
б) өзiндiк кәсiпкерлiктi жүзеге асыруға негiзделген фермерлiк қожалығы;
в) бiрлескен шаруашылық қызмет туралы шарт негiзiнде, жалпы үлестiк
Шаруа қожалығына отбасының барлық мүшелерi, оның iшiнде кәмелетке жасы
Заңда бiрлескен шаруашылық меншiгi құқықтарының объектiлерi анықталған. Оған өндiрiс
Шаруа фермер) қожалығы мүшелерiнiң жалпы мүлкiне сондай-ақ жемiстi,
Азаматтық кодекстiң 227-бабына сәйкес ортақ бiрлескен меншiктiң тұрғын үйдiң
Кәмелетке жасы толмаған отбасы мүшесiнiң меншiк құқығы ата-аналары үйдi
Тұрғын үйдi жекешелендiру тәртiбi бойынша сатып алынған соң ол
Азаматтық кодекс шартқа қатысушылардың мүлкiне ортақ үлестi меншiк туралы
Ортақ бiрлескен меншiктi құрудың басқа да жағдайлары. Жоғарыда айтып
Жоғарыда айтып өткендей, өкiлеттi билiктi жүзеге асырудың өзiндiк ерекшелiктерi
Ортақ меншiктiң әрбiр қатысушысы өз үлесiн сатуға құқылы. Заң
Үлестi меншiк құқығындағы үлестi бөгде адамдарға сату кезiнде сатылатын
Үлесiн сатушы үлестi меншiктiң басқа қатысушыларына өз үлесiн бөгде
Үлес сатып алудың басым құқығы бұзыла отырып, сатылған жағдайда,
Консорциум – бiрлескен шаруашылық қызмет туралы шарт негiзiнде заңды
Консорциумға қатысушылар өздерiнiң шаруашылық дербестiгiн сақтап қалады және басқа
Консорциумды басқару оған қатысушылардың консорциалдық келiсiмiнде өзгеше, консорциум қызметiне
Консорциум өз қызметiн, алдына қойған мiндеттерiн орындағаннан кейiн немесе
Меншiк құқығының пайда болу негiздерi мен тоқтатылуы
Меншiк құқығының пайда болу негiздерi дегенiмiз азаматтық құқық субъектiлерiнiң
Бастапқы негiзде мүлiкке меншiк құқығы бiрiншi рет пайда болады,
Туынды негiздер меншiк иесi құқығын алуда бұрынғы меншiк иесiнiң
Меншiк құқығының туынды негiздерiнiң пайда болуы шартқа (сатып алу-сату,
Жаңа меншiк иесiне тек заттың ғана меншiк құқығы емес,
Ендi меншiк құқығының бастапқы негiздерiне тоқталайық. Бастапқы негiздердiң бiрiне
Заң бастапқы негiздерге мүлiктi пайдалану нәтижесiнде алынған жемiстердi, өнiмдi,
Бастапқы негiздердiң екiншi түрi - өңдеу. Азаматтық кодекстiң 237-бабына
Өңдеудi жүзеге асырған адамның ықылассыз әрекеттерiнiң нәтижесiнде материалынан айрылған
Бастапқы негiздердiң ендi бiр түрiне өнiмдi жинауға, балық, аң
Меншiк құқығын алудың бастапқы негiздерiне Азаматтық кодекс тұңғыш рет
Азаматтық кодексте иесiз заттарға меншiк құқығын алу тәртiбi мен
Меншiк құқығынан бас тарту мақсатымен меншiк иесi тастап кеткен
Конституцияның 6 – бабының 2 – тармағында меншiк қоғам
Заң азаматқа белгiлi бiр дәрежеде мiндеттер жүктейдi. Мәселен, жеке
Азаматтық кодекстiң 244-бабына сәйкес өз бетiмен құрылыс салуды жүзеге
Олжа деп бiреудiң меншiгiндегi, иелiгiндегi жоғалған заттың екiншi бiр
а) алдымен әңгiме жоғалған зат жөнiнде болуы керек зат
б) жоғалған зат табылуы тиiс. Егер оны бiреу тауып
Жоғалған затты тауып алушы оны иесiне қайтаруға мiндеттi.
Егер олжа туралы полицияға немесе жергiлiктi органға мәлiмденген кезден
Жаңа кодекс бойынша затты иесiне қайтарған кезде затты тауып
Қараусыз жануарларға меншiк құқығын алу да Азаматтық кодекстегi олжа
Қараусыз заттар құрамында көмбе де бар, көмбе дегенiмiз –
Меншiк иесiнен алынған иүлiктi иелену меншiк құқығын алудың бастапқы
Жоғарыда айтып өткендей, меншiк құқығын алудың туынды негiздерi мирасқорлыққа
Егер мүлiктi иелiктен айыру туралы шарт мемлекеттiк тiркеуге немесе
Азаматтық кодекстiң 249-бабы меншiк құқығын тоқтатудың негiзгi үлгi тiзiмiн
Аталған негiздердiң iшiнде меншiк құқығынан бас тартуды ерекше бөлiп
Иесiз мүлiк ретiнде есепке алынған күннен бастап бiр жыл
Заң меншiк иесiнен мүлiктi ықтиярынсыз алуға байланысты қатынастарды бүге-шiгесiне
а) негiз заңда қарастырылған болуы керек;
б) соттың шешiмi болуы мiндеттi.
Азаматтық кодекстiң 249-бабы 1-тармағы меншiк иесiнiң мiндеттемелерi бойынша мүлiктен
Мүлiктi меншiк иесiнен ықтиярынсыз алып қою заң құжаттарына сәйкес
Мұндай тәртiп мынадай жағдайға да қатысты, егер азаматтың немесе
Ықтиярсыз алып қою негiздерiне реквизициялау да жатады. Реквизициялау дегенiмiз
Тәркiлеу заң құжаттарында көзделген реттерде мүлiк меншiк иесiнен жасаған
Жердi және басқа табиғи ресурстарды алып қоюға байланысты қозғалмайтын
Жер учаскесiн алып қоюға қала салу мен жер орналастыру
Қазақстан Республикасының “Жер кодексiне” сәйкес жер учаскесiн мемлекеттiк қажеттер
Меншiк иесi меншiк құқығын тоқтатуға әкеп соқтыратын шешiммен келiспеген
Осы ережелер мемлекеттiк органның мүлiк орналасқан тау баурайларын, су
Күтiмсiз ұсталған мәдени және тарихи қазыналарды сатып алу оны
Азаматтық кодекстiң 249-бабының 3,4-тармақтарына сәйкес меншiк құқығының тоқтатылуы тiзiмiне
Конституцияның 6 – бабының 2 – тармағында меншiк қоғам
Қорытынды
Қазақстан Республикасы Президентiнiң Жолдауы Қазақстаннның экономикалық дамуына, кәсiпкерлiктi дамытуға
Қазақстан Республикасының мемлекеттiк мүлiктi басқару тұжырымдамасы және соның негiзiнде
2000 жылы облысымызда құрылған коммуналдық меншiк департаментiне коммуналдық меншiктерi
2003 жылғы сәуiр айында Қазақстан Республикасы Үкiметi бекiткен Ереже
Өткен он төрт жылдың iшiнде облысымызда заңнамамен қарастырылған мемлекеттiк
Шағын кәсiпкерлiк субъектiлерi оқшауландырылған алаңдарды емес, жеке тұрғын жеке
Осы жылдар iшiнде заңға сәйкес шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiне жататын
Жеке азаматтарды алатын болсақ, меншiк мәселесi оларды күнделiктi мазалап
Павлодар облыстық “Сарыарқа самалы” газетiнде соңғы үш – төрт
Түрлi себептермен кейбiр жауапкершiлiгi шектелген серiктестiктер мен өндiрiстiк кооперативтер
Жоғарыда айтылғандарды қорыта келе, меншiктi заңға сәйкес иелену, пайдалану
Тек теорияға ғана ден қоймай, тәжiрибемен ұштастыруға тырыстым. Бұл
Қолданылатын қайнар көздердің тізімі
1 Қазақстан Республикасының Конституциясы 30.08.1995ж.
1 Гражданское право: 2т. 1-т / под. ред. Проф.
2 Щенникова Л.В. Вещные права в гражданском праве России.
3 Қазақстан Республикасының «Тұрғын үй қатынастары туралы» заңы
4 Қазақстан Республикасының Конституциясы бүкілхалықтық референдуммен қабылданған (өзгертулер мен
5 Лазар Я. Собственность в буржуазной правовой теории. –
6 Қазақстан Республикасының “Жеке кәсiпкерлiк туралы” заңы 25 желтоқсан
7 Граждансоке право. 1т. учебник / под. ред. Ю.К.
5 Рубанов А.А. Проблемы совершенствования теоретической модели права собственности.
7 Қазақстан Республикасының «Жер туралы кодексі» 12 желтоқсан 2003ж
8 Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Жалпы бөлім)
9 Қазақстан Республикасының Президентiнiң “Банктер мен банк қызметi туралы”
10 Гражданское, торговое и семейное право капиталических стран: Сборник:
11 Қазақстан Республикасы “Шетелдiк инвестициялар туралы” заңы 15 желтоқсан
12 Қазақстан Республикасы Президентінің “Шаруашылық серiктестiк туралы” заң күші
13. Покровский Б.В., Сулейменов М.К. и Наменгенов К.Н. Правоотношения
14 Қазақстан Республикаснының “Акционерлiк қоғам туралы” заңы 16
15 Қазақстан Республикасы Президентiнiң «Өндiрiстiк кооперативтер туралы» 1996 жылдың
16 Жанайдаров И.У. Проблемы реализации права государственной собственности. Алматы:
17 Қазақстан Республикасы Президентiнiң “Қазақстан Республикасының Үкiметi туралы” конституциялық
18 Қазақстан Республикасының “Бюджет жүйесi туралы” заңы 1 сәуiр
19 “Қазақстан Республикасының Ұлттық банкi туралы” заң 30
20 “Бағалы металдар мен бағалы тастарға байланысты мемлекеттiк
21 Гражданское, торговое и семейное право капиталических государств
22 КСРО-ның “Мемлекет иелiгiнен алу мен жекешелендiрудiң бастапқы негiздерi
23 Қазақ КСР-нiң “Мемлекет иелiгiнен алу мен жекешелендiру туралы”
24 Қазақстан Республикасы Президентiнiң Жарлығымен «Қазақстан Республикасындағы мемлекет иелiгiнен
25 Қазақстан Республикасының «Мемлекеттiк кәсiпорын туралы» заңы 12
26 Жанайдаров И.У. Жеке меншік құқығын оның жекеленген нысандарына
27 Меншік құқығын құқықтық реттеу туралы ҚР Президентінің жарлығы
28 Венедиктов А.В. Государственная социалистическая собственность.
29 Төлеуғалиев Г.И. Қазақстан Республикасының азаматтық құқығы.
30 Азаматтық құқық I том./ жауапты ред. М.К.Сүлейменов -
31 Гражданское право. учебник. Ч.1. / под ред. А.П.
32 Жайлин Ғ.А. Азаматтық құқығы. - Алматы: Заң әдебиеті,
33 Гражданское право. Т І. учебник для вузов (академический
34 Мауленов К. С., Тулеугалиев Г. И. Гражданское право
Мемлекеттік меншік
Азаматтық құқықтағы меншік құқықтарын құқықтық реттеу жүйесі
Меншіктің жеке меншіктен айырмашылығын анықтау
Меншік құқығы туралы жалпы ережелер
Меншік құқығының жалпы сипаттамасы
Меншік құқығының түсінігі және түрлері
Қазақстан Республикасының заңдары бойынша меншіктің түрлері
Меншік формаларының әр алуандығы – нарықтың экономикалық негізі, формалары және әдістері
Қазақстан Республикасының заңдары бойынша меншік түрлері
Қазақстан Республикасында мемлекеттік меншік пен жеке меншіктің бірдей мойындалуының және қорғалуының конституциялық құқықтық негіздері