ЖМГ МГШБ
КАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қаныш Сатпаев атындағы казақ ұлттық техникалық университеті
Инженерлік экономикалық институты
"Экономика және минералды ресурстарды басқару" кафедрасы
Қорғауға жіберілді
кафедра менгерушісі
э.ғ.к., профессор
_________ Ерали А.Х
"_____"_______2003 ж.
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: Акционерлік қоғам «Маңғыстаумұнайгаз» жағдайындағы инвестициялау тиімділігі.
Стандарттау бойынша
________
______А.В.Антошкина.
"_____"_______2003 ж.
Пікір беруші Студент
______________ Орынбай Г.С.
"_____"_______2003 ж.
тобы "ЭТК-98 2қ"
Алматы, 2003
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ СЕКТОРЫНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛАРЫ 6
1.1 Инвестиция экономикалық категория ретінде 6
1.2 Мұнай бизнесінің Қазақстан Республикадағы хал-жағдайы және тенденциялық дамуы
2 МАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСЫНДАҒЫ МҰНАЙ ӨНДІРУШІ ӨНЕРКӘСІПТЕРДІҢ ДАМУ ҚОЗҒАЛЫСЫ
2.1 Маңғыстау облысындағы мұнай табудың даму динамикасы 22
2.2 Мұнайгаз мемлекеттік есеп-шотты компаниясы кәсіпорындарының мұнай өндіру динамикасы
3 Зерттелген кӘсіпорын ҚызметініҢ талдауы 41
3.1 Маңғыстаумұнайгаз АҚ қызметін аймақтық бағалау 41
3.2 Мұнай скважиналарын тиімді қолдануға кеткен шығындардың әсері 59
1 80
4 БҰРҒЫЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІН ЖЕТІЛДІРУ БОЙЫНША ҰСЫНЫСТАР 81
Қорытынды 93
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 98
КІРІСПЕ
Еліміздің Президенті Н. Назарбаевтың қоғам дамуының 2030 жылға арналған
Қазіргі кездегі Қазақстан Үкіметінің экономикалық салсаттағы ең негізгі мәселелерінің
Қазақстан дамуының стратегиялары экономикалық дамуды желдететін мемлекеттің инвсетициялық салсатын
Алайда, экономикалық тоқыраудан тұрақталуға көшкен кезде инвестицияны көтерудің жаңа
Үкімет бағдарламасы өндірістік іс-әрекетті көтеру, эконмикалық инфроқұрылымды модернизациялау, қаржылық
Қазақстанның транзиттік экономикасының негізгі факторларының бірі - өндіріс орындарына
Кәсіпорындардың өз шикізаттарының аздығы, оны басқа жақтан тасуға тәуелді
Қазақстан бірқатар жетістіктерімен ерекшелінеді – бай табиғи ресурстары, тиімді
Республикамыздың шикізат қоры мұнай алықсатын жерлердің саны мен пайдалы
Мұнай мен газдың айтарлықтай қоры Каспий маңында және Солтүстік
Оңтүстік – Торғай ойпатындағы жаңа мұнай өндіру аудандарының ашылуы,
Теңіз Мұнай өндіру және мұнай өндіру орындарының , сондай-ақ
Өндіріс көлемі жағынан мұнай газ өндіру комплексі басқа салалар
Мұнайды еркін экспортқа шығарудың әлемдік нарыққа шығуды балулатады.
Қазіргі уақытта мұнай өндірісі, экономиканың дамуын қолдай отырып, болашақта
Республикада мұнай шығару деңгейі табылған қорларға шаққанда 1 %
Шетел капиталдарының ағылып келуі мен мемлекет тарапынан оны реттеп
Шетел инвестицияларын желуге жеңілдіктер мен преференциялардың болуы,
Жақын арада Қазақстан дүние жүзілік қауымдастықта мұнай
Бұл дипломдық жұмыстың актуальдығы Қазақстан Республикасының экономикасына мұнай өндіруші
Дипломдың жұмыстың мақсаты инвестиция ұғымының мәнін ашу, зертелуші өнеркәсіп
1 ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ СЕКТОРЫНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛАРЫ
1.1 Инвестиция экономикалық категория ретінде
Кез-келген экономика даму кезеңдерінде өзгеріп отыратын экономикалық жағдайларға тәуелді
Ең соңғы нәтижеге әсер етеді, яғни макроэкономикалық көрсеткіштердің даму
Экономиканың даму деңгейі бұл жағдайда кәсіпорындардың өндірістік қортындыларын анықтайды.
Сондықтан да өзіндік экономикалық жүйенің инвестициялық қажетті-сиктері оның дамуына
Алайда, нарық теориясынан белгілі кез-келген әлеуметтік – экономикалық жүйеде
Алдыңғы үш факторды алатын болсақ, олардың барлығы жеткілікті, ал
Дамыған елдерде бұл фактордың басымдылығы алдыңғы елдердегідей емес, бұл
“Инвестиция” термині (латын тілінен аударғанда іnvestіo - кигіземін) ғылыми
Практика жүзінде зерттеушілер оған әр түрлі мағына береді. Тұрмыстық
“Инвестиция” түсінігінің анықтамасы “ҚР шетел инвестициялары туралы” 1994 жылғы
Алдыңғы үш факторды алатын болсақ, олардың барлығы жеткілікті, ал
Дамыған елдерде бұл фактордың басымдылығы алдыңғы елдердегідей емес, бұл
"Инвестиция" термині (латын тілінен аударғанда іnvestіo – кигіземін) ғылыми
"Инвестиция" түсінігінің анықтамасы Қазақстан Республикасы "шетел инвестициялары туралы" 1994
қозғалмалы және қозғалыссыз мүлік және құқық, қайта ондеусіз қолдануға
коммерциялық ұйымдарға қатысу және акциялар;
облигациялар және басқа қарыздық міндеттер;
ақша жинағын, тауарларды, қызметтерді, келісімдер бойынша кезкелген істерді (инвестицияға
интеллектуалдық қызметтердің нәтижесіне байланысты құқық, оның ішінде авторлық құқық,
мемелкеттік ұйымдар берген рұқсат қағазға байланысты ір-әрекетті жүзеге асырудың
Қазақстан Республикасы территориясындағы алынған және қайта инвестицияланған таза пайда;
Инвестициялар объектілері – бұл инвестициялық ресурстар апаралылатын орындар. Объектілер
жобалау көлеміне байланысты (аз жобалы және мегажобалау);
жобалардың апаратын жеріне қарай (коммерциялық, әлеуметтік, мемлекет мүдделеріне қарай)";
инвестициялық циклің мақсаты мен сипатына қарай (өмірлік циклдің барлық
мемлекеттің қатысу деңгейі мен сипатына байланысты;
салынған нәрселердің еркешеліктері мен деңгейіне байлансыты.
Инвестициялық қызметтің субъектілері болып инвесторлар (жеке және заңды тұлғалар)
Сұраныс беруші инвесторлар, сондай-ақ жеке және заңды тұлғалар бола
Инвестициялық іс-әрекеттің субъектілері ретінде жеке және заңды тұлғалармен қоса,
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес, инвестициялық іс-әрекет төмендегі көрсеткендермен қаржыландырылады:
жекеменшік қаржылық ресурстар және ішкі шаруашылық резервтері;
жалға алынған қаржылық заттар;
акцияларды сату мен еңбек ұжымдары мүшелілерінің жарна ақшаларына жиналған
заңды тұлғалардан;
белгілі тәртіпте орталықтандырылған кәсіпорындардан алынған ақша;
бюджеттен тыс ақша;
республикалық бюджет ақшалары;
шетел инвесторларынан түскен ақша;
жеке және заңды тұлғалардан түскен ақша.
Әлемдік тәжиребе көрсеткендей, дағдарыс болған кезде мемлекеттің инвестициялық сферада
Бәрімізге белгілі алдыңғы жүйенің жағымсыз жақтары инвестиция сферасына да
Нарыққа көшу инвестициялық процестерді мемлекет тұрғысынан реттеуге байланысты. Осыларды
Тікелей (реальные) инвестицияларды ТМО-да осылай атауға ұйғарған, американ технологиясы
Шетел инвестициялар туралы сөз болғанда, әлемдік практикада тікелей инвестицияға
Тікелей инвестициялар өндіріске және қажет бұйымдарға салынған капиталды атады.
Қаржы инвестициясы мен құнды қағаз капиталы банкте алынады. Олардың
Шетелдік инвестиция территориялық мағынаны ғана білдірмейді, бірақ аса маңызды
Тікелей инвестиция көрсету тура және ұзақ мерзімді әсері капиталдандыру
Тікелей инвестиция нақты талап алу үшін тек қана сонымен
Тікелей инвестиция ұсынысы портфельдікке жоғары, уақыт мерзімінде бұл табысқа
Тікелей инвестиция ең басты дәрежелі жұмыс әсері, ішкі нарықта
Тікелей инвестицияның портфельдікке қарағанда мағыналы, тұрғын елін халықаралық еңбекке
Тікелей инвестиция портфельдіктен айырмашылығы әсерлі елдің өзгерісі, ұлттық қарым-қатынасы.
Тікелей инвестициясында сезім ынталына ел жағдайында конкуренция пайда болады,
Тікелей және портфельдік инвестициялардың айырмашылығы, бірншісі инвестордың жекеменшігін және
Инвестицияларды енгізуді жеделдету үшін өкімет жеделдету саясатын жүргізу керек.
Мемлекетте қолайлы инвестициялық климат тудыру үшін көптеген көрсеткіштер жүйесі
Мемлекеттік нарық потенциясына мінездеме.
Табиғи және еңбек ресурстарымен қамтамассыз етілуі.
Экономикалық реформаның жағдайы мен қозғалысы.
Инвестициялық қызметке заң беруші орган.
Мемлекеттік органдарға басқару шешімдерін қабылдауды реттеу.
Инфраструктураның және валюта нарығының дамуы.
Банктық жүйенің тұрақтылығы.
Саясаттық климаттың тұрақтылығы мен бағдары.
Мемлекеттік нарық потенциялы мынандай көрсеткіштерді көрсетеді: халық саны, ВНП
Көптеген инвесторлар Қазақстанның үлкен Азиаттық нарыққа жақын болуы оның
Қазақстан ЕС мен бірлестік туралы келісім шартқа қол қойған.
Қазақстан өз табиғи байлықтарымен шикізат және энергиямен қамтамассыз етілген.
Қазақстан мұнай және табиғи газ өндіруші жағынан үлкен өндірістер
Бұл оның энергетика өндіріс орындарының құндылық көмірден – 685,6
Бұл шетел инвесторларын өзіне тартады (сонымен қатар көптілігі, арзандылығы,
Мемлекеттік органдардан жұмыс қабылдаудың істері мемлекеттік комитетте инвестиция арқылы
Қазақстан Республикасында факторлар 3 категорияға бөлінеді:
ұстамдылық күшті фактор;
орташа фактор;
әлсіз фактор.
Қазақстан Республикасында ағынды инвестицияға ұстамды факторлар мыналар жатады: салық
Орташа факторларға кәсіп орындық саясатын инфроқұрылым дамыған нарықтық шамалар
Әлсіз факторларға гиосалалық мемлекеттік қатынас саясатын қатынас мәдениеттік бартері
Қазақстан Республикасы мемлекет инвесторларына жақсы көзбен қарайды. 1998 жылы
Кәзіргі уақытта Қазақстан үшін инвестициялық саясат осы белгілермен жүруі
Экспорттың дамуы басқа кәсіп орындардың валюталық түсуімен белгіленеді.
Халықтың өмірін жақсартуға мемлекеттің қарауымен жақсартылады.
1.2 Мұнай бизнесінің Қазақстан Республикадағы хал-жағдайы және тенденциялық дамуы
Республиканың экономикалық қалыптасуына әсер еткен оның минералды шикізат комплексінің
2000 жылда статистик ұйымдармен 144 жер асты байлығын өндіру
Ортақ инвестицияның жер асты байлығын өндіру мекемелерінің 91,5% инвестицияның
Инвестициялық анализ структуры финанстық емес активтердің жер асты байлығын
Инвестициялық негізгі көлемі финансты емес активтер таза мекемелрег негізделген
Инвестицияның негізгі қаржыланған көзі финансты емес активтер жер асты
Қазақстан үшін қандай болмасын басқа дамып келе жатқан елдер
Сондықтан ТМД елдерінің ішінде Қазақстан мұнай өндіру айрықша тартымда
Инвестицияның аймақтық структуралық анализі финанстық емес активтер жер асты
Инвестиция қызметімен бақыланғандай Атырау (41%), Батыс Қазақстан (39%%) және
Қазақстанның мұнай секторының экономикасын нақтырақ қарастырайық. 1997 ж. бойына
Шынында, мұнай – республиканың бас байлығы. Оның жерде
Республиканың мұнай саласының дамуы дүние жүзіндегі мұнайға көнентуасы мен
Реализацияның стратегиясын күту Қазақстан экономикасы үшін бар қуатты консервациялау
Екінші шешім инвестордың қалауы біріншіде еді, бірақта ол үшін
Продукцияның маңызды бөлігі жылу және электрэнергияға жатады, газды әкелу,
Сонымен өнем қатарына жату жылы, электроэнергиялық, газ тұрғызу, қызмет
Осы жағдайды жеңілдету үшін, Қазақстан макрожағдайы мен қоса техникалық
Бірақ та бұл инвестициялық проблеманың дамуының ішкі жағдайы болып
Ішкі сауда-саттық осы себептен объектілері жекешелендірілген қызметте, сонымен бірге
Қазақстан даму стратегиясы мемлекеттің экономика даму қаржы инвесторлық саясаты
Алайда экономика аз тоқырауда тұрақталуға көшкен кезде инвестициялық көтерудің
Мұнай кәсіпорындары республика экономикасының ішкі мүмкіндіктері арқылы біраз алға
Барлық шығындарды санап болғаннан кейін Қазақстанның ішкі рыногында шикі
Батыс елдерінде мұндай тәжиребе экономикалық саясатта белгілі қайта құруға
Мұнай саласындағы ішкі рыноктың өсуі халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайының нашарлауына
Бұдан шығатын бір ғана жол – ортадағы қызметтереден бас
Шетелде алынған және өңделген мұнай ара қатынасы 1 :
"Көлеңкелі" жақтың шаруашылық әрекетінде өсуі қазіргі қайта құрулардың қатерлі
Дамушы елдердегі әкімшілік және қаржылық бақылау орындары жеке және
Қазақстан Республикасының мұнай саласы өз мәселелерін шешуде инвестициялық ағымды
Бұл жаңа инвесторларды алуға ешқандай мүмкіндігі жоқ, осы күнге
Дамыған елдерде, негізінде мұндай күштеу құнды қағаздар арқылы іске
Соңғы жағдайда үкіметке өзінің міндеттерін уақытынан бұрын өтеуге мүмкіндігі
Сондықтан бұл проблеманы шешу үшін бағаны (құнды) құжаттардың белгілі
Қазақстанның экономикалық дамуына анализ жасай отырып, үкіметтің шындықөмірдегі мәселені
Төлемеушілік проблемасы үкіметтің заң тұлғасы ретінде қарыз міндеттерін жабу,
Мұндай өндірудің әлемдік деңгейінің азаюы Қазақстанның ішкі мүмкіндіктері арқылы
2 МАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСЫНДАҒЫ МҰНАЙ ӨНДІРУШІ ӨНЕРКӘСІПТЕРДІҢ ДАМУ ҚОЗҒАЛЫСЫ
2.1 Маңғыстау облысындағы мұнай табудың даму динамикасы
Жақында үш он жылдықтағы еліміздің экономикалық дамуына 2030 бағдарламасы
Бүгінгі күндегі көмір шикізат қоры 4,5 млн. мұнайлық эквиваленттік.
Бүгінгі күндегі көмірсу шикізат қоры 4,5 млн. мұнайлық эквиваленттік.
Каспий теңізінің континентті бөлігіндегі болжаулы ресурстар геофизикалық берілген бағалар
Көмірсулы шикізаттың ресурстар республиканың динамикалық дамуына әсер етеді. Қазіргі
Қарашығанақ (мұнай газ конденсаты) мұнайдың қалған қалдығы 166,4 млн.
Реализацияға бұл программа лайықты халықаралық консорциумға Каспий теңізіне кіретін
Бузачинский соңғы теңіз бөлігінде қайда ашық жерлерде қатынаста юрско-мелдік
Мангышлак соңғы теңіз жалғасы Жетыбай-Өзен техникасы песчаномысско-ракушечного осы нефтегаз
Барлаудың алдыңғы мәлімет алуына оңдеу шельфтің мұнай ресурстары мұнайдың
Республикамыздағы мұнайдың барлау кезіндегі 5,5 млрд. тонна, ал Каспий
2013 жылы ең жоғары деңгейі 60 млн. тонна болып
Бузаш аралығында Қаламқас және Қаражанбас мұнай кен орны ашылды.
АО "Узеньмұнайгаздың" 2 мұнай шығаратын 6 газ шығаратын жұмысы
- Көп пластовалық өнімдердің кескінделуі (кескінделу 58 мұнай пластыларыны
- Пластыларды салыстыру олардың 1050-2200 метр терең болуы.
- Мұнай жоғарға парафинисті, жоғарғы космолды, серниссіз асфальттар. Парафин,
- Балансиялық температура өнімдерінің кескінделуі +58С ден 80С дейінгі
Тұрғылықты жеріне куәгер мінездемеде, олардың берілетін жоғарғы инвестицияны толықтыруын
Тәуелсіз бағалану консультанты Адам Пирсон Калгаридың өнімінің тәуелденуіне қойылған
Вариант 1. Жағдайдын болуы. Жағдай
Вариант2. Жер асты құралдарының жақсаруы және солепарафиндерге қарсы химиялық
Вариант 3. Тұрақтандыру – схеманы өзгертусіз қолдану.
Істен шыққан шығарушы және басушы скважиналардың жөндеу және скважиналардың
Вариант 4. Қайта өңдеупласталық қысымды ұстау схемасын өзгерту. Істен
Мұнай өңдірудегі капиталдық салымдардың тиімділігі №1 кестеде көрсетілген.
1 кесте - Мұнай өңдірудегі капиталдық салымдардың тиімділігі
Вариант Кап. салым (млн. доллар) Мұнай өңдіру млн. тонна
– 6,04 –
330,0 51,109 6,45
881,3 92,921 9,48
903,0 132,698 6,80
Жылу-энергетикалық қажеттіліктердің өсу жағдайы мен мұнай қорының шектеулі жағдайында
Бұл әдістердің дамытудыңкезеңі ғылыми-зерттеу және тәжірибелік жұмыстардан ірі масштабты
Қаражанбас 1974 жылы Бузашы аралында ашылған.
Мұнай өндіру жылу беру (пар арқылы әсер ету) және
Мұнай шығаруда пласталардың шығымдылығын арттыру үшін оны қайта бұрғылау
пластаға жылу берудің екі әдісінің де жоғары технологиялық тиімділігі
“Қаражамбаста” жылу қолдану әдісімен өндіру мұнайдың баланстық қорын жасауға
“Қаражамбас” мұнай өндіру кен орнында жылу беру бірқатар шешілетін
пластаның қалыңдығына әсер етудің өте төмен мәні (50% төмен)
Контур тұсындағы сулардың көбейіп кетуі және қосымша қорларды өндірудің
Пластадан құмды жиі алып шығуы.
1983 жылы 1 қаңтардағы есеп бойынша мұнай өндірудің жалпы
Мұнай кен орындарын өндірудің басынан 1995 жылдың 1 қаңтарына
Мұнай өндіруші бұрғылардың істеп тұрғаны – 844, басу бұрғылары
1997 жылы “Қаражамбасмұнайгаз” АҚ 664,3 мың. тонна мұнай өндіріліп,
Бірінші бұрғыда мұнайдың дебиті тәулігіне 2,6 тонна, сұйықпен –
бу – 2443,3 мың тонна, өңдеуде –2716,1 мың тонна,
суық су – 291,5 т.м2 (ПТВ – 84,4т.м3, ВВГ
Ыстық су 1800,6 т.м3 (бумен – 1192,9 т.м, ВВГ
1996 жылғымен салыстырғанда төмендеді.
Хлор тұздарының 100 мг/л жоғары болуына байланысты және басқа
Қайта өңдеудің болмауынан және қаржы жағдайларының жоқтығынан мұнай өндіру
Мұнай өндірідің жаңа әдістері қосымша капитал салуды талап етеді.
1997 жылғы 1 қаңтардың есебі бойынша “Мұнайгаз” 780 млн.
“Құмкөлмұнайгаз” кен өндіру орны 81 млн. тонна қоры бар
44 Мұнай өндіру орындарынан мұнай қоры – 56 млн.
60 Мұнай кен орындарына:
9-ы 50жыл
10-ы 30-40 жыл
20-ан астамы 24 мұнай өндіру
17-сі шығару рентабельді емес.
Мұның ішінде кейбіреулері қысқа мерзімге берілген және көп өнім
Маңғыстаумұайгаз 20%
Басқа кәсіпорындар15%
Қарашығанақ 85%
Теңіз30%
1 сурет - Табылған мұнай кен орындарындағы қорларды
2 кесте - Мұнайгаз мемлеекеттік есеп-шотты компания кәсіпорындарында 1990-1997
Көрсеткіштер Жылдар
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1992
Барлық өнім млн. тонна 25,2 26,5 22,4 20,3 20,6
Мұнайгаз МЕШК өндірілген млн тонна 20,7 18,9 17,9 16,5
Жалпы көлемдегі орташа салмақ % 82,1 71,3 79,9 81,3
Маңғыстаумұнайгаз АҚ млн. тонна 13,1 11,5 9,2 5,3
МЕШ Мұнайгаз жалпы көлемдегі орта салмақ % 63,3
Өзенмұнайгаз АҚ млн. тонна 7,6 5,0 5,2 7,1 5,9
өңделмеген 17%
өңделген 83%
2 сурет - Өңделген және өңделмеген мұнай орындағы қалған
Мұнай табысы экономиканың маңызды саласы ретінде еліміздегі дамудың мықты
2.2 Мұнайгаз мемлекеттік есеп-шотты компаниясы кәсіпорындарының мұнай өндіру динамикасы
Еліміздің нарыққа көшу мұнай шығаруға көп әсерін тигізді. 1975
2 кесте - 1990-1997 жылдардағы Мұнайгаз мемлекеттік есеп-шоттты компаниясының
Көрсеткіштердің атауы Жылдар
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
өндіру – барлығы млн.тонна 25,2
26,5
22,4
20,3
20,6
23,3
23,4
“Мұнайгаз” МЕШК млн. тонна 20,7
18,9
17,9
16,5
15,3
15,2
15,4
Жалпы көлемдегі орташа салмақ (%)
82,1
71,3
79,9
81,3
74,3
65,2
65,8
“Маңғыстаумұнайгаз” АҚ 13,1
11,5
9,2
5,3
4,6
4,5
4,6
“Мұнайгаз” МЕШ жылпы көлемдегі орташа салмағы (%)
63,3
61,0
51,4
32,2
30,0
29.6
29,9
“Өзенмұнайгаз” АҚ
7,6
5,0
5,2
7,1
5,9
4,3
3,9
“Мұнайгаз” МЕШК жалпы көлемінің орташа салмағы (%)
36,7
25,9
29,1
43,0
38,7
28,3
25,3
“Қаражамбасмұнайгаз” АҚ млн. тонна -
1,7
2.3
2,0
1,9
1,8
1,9
“Мұнайгаз” МЕШК жалпы көлемінің орташа салмағы (%)
-
8,9
12,8
12,1
12,4
11,8
12,3
Біріккен кәсіпорындар млн. тонна .
0,8
1,2
2,1
2,9
4,6
5,0
“Мұнайгаз” МЕШК жалпы көлемінің орташа салмағы (%)
4,2
6,7
12,7
18,9
30,3
32.5
(өндіру млн. тонна)
3 сурет - 1991-1997 жылдары мұнай өндірудің өзгеру динамикасы
Реформа кезеңінің алғашқы кезінде барлық бағаның тез көтерілді. Мыс,
Қаржы тоқырауынан шығу үшін Ресей мен Қазақстан арасында мұнай
Алайда өндірістің төмендеуі ішкі тұтынушылардың төлеу қабілетін түсірді. Ол
3 кесте - 1998 жылдың 1 қаңтары бойынша Мұнайгаз
Млрд. Теңге
Жалпы дебиторлық қарыз 34,1
Оның ішінде: Ауылшаруашылығы министрлігінің қарызы 7,3
Росмұнай МК Розетта 3,6
Мұнайимпэкс ЭИФ 3,5
Ішкі айналым 5,2
Басқа да дебиторлар 14,5
Басқа дебиторлар
“Росмұнай” МК, “Розетто”
Ішкі айналым
Ауылшаруашылығы министрілігі
“Мұнаимпэкс” ЭИФ
4 сурет -
5 кесте - 1998 жылдың 1 қаңтары бойынша
Кредиторлық қарыз
Кредиторлық қарыз 9,4
Бюджеталдындағы қарыз 0,87
Банк кередит алдындағы қарыз 1,9
Еңбекақы бойынша қарыз 2.,7
Ішкі айналым 3,3
Баса кередитор 12,01
басқа несие берушілер
айлық бойынша қарыз
энергетика министрлігі
бюджетке берешек қарыз
банкі несиесінің қарызы
ішкі айналым
5 сурет - Несиеге қарыз берудің құрылымы
Көптеген кәсіпорындарда төлем берілмеу және өз ішіндегі айналымындағы құрал-жабдықтардың
Осы көрсеткіштердің салдарынан негізгі өндірістік қорларды пайдалану күрт кеміп
“Қаражамбасмұнайгаз” АҚ бойынша бұрғылардың жылдық орташа қоры 959 бұрғыны
Мұнай –газ конденсаттарын өндірудің құлдырауының негізгі себептері мыналар болып
істен шыққан өлі қордың көбеюі есебінен өндіруші бұрғылардың жұмыс
технологиялық құрал-жабдықтардың шектен тыс коррозияға ұшырауына байланысты пластикалық қысымды
мұнай кәсіпшілігінің құрал-жабдықтары мен арнаулы техникаларының физикалық және моралдық
ПҚҚ жүйесін жаңалау мен қайталаудың болмауы, суды айдау қысымы
Осы себептердің нәтижесінде күрделі қаржыны игеру көлемі 1990 жылмен
бұрғыларды жер асты жөніндегі ертеректе жобаланған іс-шаралардың орындалмауы, жұмысшы
Хлорлы тұз құрамының 100 мг/л жоғары болатын мұнайды қабылдауды
Қайта өңдеуге шұғыл түрде қайтару мүмкіндігінің жоқтығынан өндіруші бұрғылардың
Кен орындары тоғытылған қауіпті жағдай одан әрі асқына түсті,
1990 жылмен салыстырғанда 1996 жылы күллі Қазақстан бойынша тұтастай
Республикада мұнай өндіру көлемінің азаюы оны Павлодар және Шымкент
1990 жылмен салыстырғанда 1996 жылы мұнай өңдеудің көлемі 6,8
Әсіресе аса ірі Павлодар мұнай өңдеу зауытында ауыр жағдай
Атырау мұнай өңдеу зауытында да мұнай өңдеу көлемінің біршама
Бұл кезде; 1996 жылғы жұмыс қорытындылары, 1992 жылы өнідіріс
Қазақстанның мұнай кәсіпорындарында 1996 жылы өндірістің құлдырауы біршама жалғасты,
Сөйтіп, Қазақстан Республикасының мұнай комплексі соңғы кездері байқалған белгілі
Нақтылап айтсақ, тұрақтылық және егеменді мемлекеттің экономикалық тәуелсіздігі
Мұнай өндірудің азаюына сондай-ақ мемлекеттік мұнай өндіретін кәсіпорындардың шикізат
А. Есетүгеловтың пайымдауынша, Қазақстанның мұнай саласын дамытудың стратегиясын түбірінен
Көмір-су кен қорларын өндірудің барлық жылдары ішінде Қазақстан 1997
Мұнымен қатар, мыналарды да көкейге тоқу керек Қазақстан экономикасының
Африканың ірі елі Нигерия 70-80 жылдары өз экономикалық өсуін
Мұнай доллары мемлекет назарын басқа өңдеуші салаларды өркендетуден аударып
Қазақстан мұнай-газ саласының нық бағытта өркендеуі және оның үлесінің
Сондықтан да республиканың мұнай өңдеу мүмкіндігін ерекше ықтияттылықпен назар
1997 жылы мұнай өңдеу өндірісі 12%-ке өскенде (соңғы жылдардағы
Қалыптасқан мұндай күрделі жағдайдан шығудың бір жолы ретінде экономикалық
Сөйтіп, Маңғыстау облысын өркендетудің кез келген болжамы:
бұл аймақта мұнайды тиянақтты өңдеуге байланысты өндіруші күштерді орналастыруды
Қазақстанның мұнайгаз секторын өркендетудің негізгі стратегиялық келешегі үш бағыттан
мұнай кен орындарының одан әрі жетілдіру (әсіресе Каспий өңірінде);
мұнай құбырларының құрылысы;
мұнай өндірудің және тасымалдаудың инфрақұрылымын жетілдіру.
Бұл болса, өз кезегінде өзара байланысты бірнеше міндеттердің шешілуін
елді өз ішіндегі энергетикалық байлықтармен толық қамтамасыз ету;
жұмыс істейтін кен орындарында мұнай өндіруді көлемді түрде ұлғайту,
біріккен кәсіпорындарда мұнай өндіруді өсіру;
мұнайды экспортқа тасымалдаудың уақытша кестесін жасау;
халықаралық консорциум көмегімен Қазақстан жағындағы Каспий өңірінде газ және
мұнай экспортынан түсетін тұрақты валютаның тұрақты түсімі.
Мұнайды сақтау мақсатында мазутты сұйық отынмен алмастыру, ыңғайлас және
Табиғи байлықтарды жан-жақты игеру, біріккен өндірістердің өркендуі, мұнайгаз машина
3 Зерттелген кӘсіпорын ҚызметініҢ талдауы
3.1 Маңғыстаумұнайгаз АҚ қызметін аймақтық бағалау
Маңғыстау облысының аймақтық экономикалық көрсеткіштері “Маңғыстаумұнайгаз” АҚ қызметімен тығыз
Аймақтың даму болашағы алдымен жеке кәсіпорын, аймақ және саланың,
“Маңғыстаумұнайгаз” АҚ қазірдің өзінде сала мен аймаққа, Қазақстанның макрокөрсеткіштері
Егер макроэкономикалық және салалық деңгей талдауы кәсіпорынның өте жоғары
5-кестедегі мәліметтерге қарап экспортқа және республика бойынша аймақттық негізгі
Жалпы корпоративтік басқарға белгілі жүктеме қалыптастыратын, сондай-ақ кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық
Мұндай жұмыс істеу күнделікті әдетті қызметпен қайшы келуі және
5 кесте -1996-1998 жылдар аралығындағы облыс бойынша және "Маңыстаумұнайгаз"
Көрсеткіштер
жылдар
1996 1997 1998
І
тоқсан
І
тоқсан
ІІІ тоқсан.
ІV тоқсан.
І тоқсан
ІІ тоқсан
ІІІ тоқсан.
ІV тоқсан.
І
тоқсан
ІІ тоқсан.
ІІІ тоқсан.
ІV тоқсан.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
Маңғыстау облысында мұнай өндіру, мың тонна 1829,7
4240,8
6070,5
8213,3
1843,2
3659,4
6893,2
8456,1
1786,9
1943,3
1550,4
1754,4
Мұнай өндіру мың тонна "Маңыстаумұнайгаз" АҚ
976,7
1198
1202
1130
1090
1103
1164,9
1123
1193
1186
1195
1105
"Жетібаймұнай"МГШБ
209,5
220
234
221
200
201
202
203,9
168
175
181
169
"Қаламқасмұнайгаз"МГШБ 767,2
978
968
909
890
902
962,9
919,1
1025
1011
1014
936
Бағыттас газ өндіру (млн.м3)
"Маңыстаумұнайгаз" АҚ 36
37
39,05
40
35
36,2
38,5
40.25
36,7
38,0
41,2
39
"Жетібаймұнай"МГШБ
15
17,05
18
19,8
16,05
16,5
16,7
17,5
13,1
14,1
15,2
15,7
"Қаламқасмұнайгаз"МГШБ 21
19,95
21,05
20,2
18,95
19,7
21,8
22,75
23,6
23,9
26
23,3
Жеткізіп тұру мың тонна Қазақстан ішінде 885
940
825
880
731
740
760
817
635
724
755
799
Экспортқа 300
230
265
270
339
350
340
310
488
491
512
420
Барлығы 1185
1170
1090
1150
1070
1090
1100
1127
1123
1215
1267
1219
*Ұлттық Сатистика агенттігі мен "Маңыстаумұнайгаз" АҚ қызметінің экономикалық көрсеткіштері
6-сурет графигінде көрсетілгендей экспорттық сияқты ішкі мұнай жеткізіп тұру
“Маңғыстаумұнайгаз” АҚ 1996-1998 жылдар аралығында ішкі пайдалануға мұнай жеткізіп
мұнайды жалпы жеткізу
Қазақстан ішінде
экспортқа
6 сурет - 1996-1998 жылдар аралығындағы "Маңыстаумұнайгаз"
АҚ ішкі және сыртқы падаланысқа мұнай жеткізіп тұру.
Кәсіпорынның шаруашылық қызмет етуінің өтпелі кезеңінде көптеген елдердің өзінің
Сондықтан оның түрлі бөлімшелерінің өзара біріккен әрекеті ішкі ортаға
6 кестеде - “Маңғыстаумұнайгаз” АҚ құрылымдық бөлімшелерінің қызметіне
6 кесте - 1996-1998 жылдар аралығында Маңғыстау облысының аймақтық
“Маңғыстаумұнайгаз” АҚ (ММГ) 0,5396
“Қаламқасмұнай” МГШБ (ҚМГ) 0,5309
“Жетібаймұнайгаз” МГШБ (ЖМГ) 0,2655
Корреляция деңгейі бойынша аймақтық мұнай шығарудың маңызды үлесі “Маңғыстаумұнайгаз”
Бұл “Жетібай” МГШБ қарағанда осы кәсіпорындағы бұрғыларды шығару көлемінің
Істің мұндай жағдайы алдымен белгілі аймақтың нақты мәртебесінің анықтайтын
Бұл қорыту “Маңғыстаумұнайгаз” АҚ әр бөлімшесінің әр уақыт сәтіндегі
Аймақтық саясат құру, оның принципі мен мақсатын қалыптастыру, оны
Бірақ бұндай әдіс республикадағы қазіргі нарықтық жағдайына өтуде түрлі
Сондықтан да айқындалған монополиялық кәсіпорын мен оның негізгі салық
Мұндай нәтиже мультипликациялық деген атау алады, егер белгілі бір
Сонымен бірге қосымша келесі сәт байқалатын болады: кәсіпорын –
Сонымен бірге алдымен аймақ деңгейінде, ал сосын республикада әлеуметтік-экономикалық
1996-1998 жылдар аралығында “Маңғыстаумұнайгаз” АҚ мұнай шығару мәліметтері қоғам
7-кесте акционерлік қоғамның барлық негізгі жетістігінің 100% ҚМГ МГШБ
7кесте - ЖМГ мен ҚМГ МГШБ мұнай шығаруының 1996-1998
Көрсеткіштер Коэффиценттер
“Қаламқасмұнайгаз” МГШБ мұнай шығаруы 0,9869
“Жетібаймұнайгаз”МГШБ мұнай шығару 0,4757
Сонымен бірге екі МГШБ өзара бірлескен лайықты статистикалық өңдеуден
Аймақтың экономикасының дамуын оның АҚ белгілі жұмысының маңызды
Мұндай ММГ АҚ өтуі келесі бағытттарда жүзеге асады:
шығарылған мұнайдың республиканың өз ішінде, яғни ішкі тұтыну үшін,
Бұдан ММГ АҚ бұл кәсіпорындарда мұнайды қайта өңдеушінің қосымша
“Маңғыстаумұнайгаз” АҚ экспортқа мұнай сатуын жақын және қашық шетел
Бірінші мүмкіндік төлем жасалудың үлкен тәуекелімен тасымалдаудың аз мәселелеріне,
Жоғарыдағы бөлудің мәліметінен аймақ деңгейінде (облыста) ең болмаса екі
Берілген кәсіпорындарды (5-кесте) жалпықабылданған компьтерлік бағдарлама көмегі бойынша
8 кесте -“Маңғыстаумұнайгаз” АҚ аймақтық мұнай шығаруға 1996-1998 жылдар
Мұнай қою Корреляция коэффиценті
Экспортқа 0,2035
Қазақстандық тұтынушылар үшін 0,1156
Барлығы 0,0017
8-кестедегі мәліметтер, ММГ АҚ мұнайының өтуі аймақтың мұнай шығаруының
“Маңғыстаумұнайгаз” АҚ қызметі экспортқа бағытталғандықтан корреляцияның (0,2035) шамасымен анықталатын,
республикада АҚ шығарған мұнайды ішкі тұтыну аймақтың мұнай өндіру
“Маңғыстаумұнайгаз” АҚ бойынша барлық мұнай сатудың қорытылған әсері,
ММГ АҚ мұнай шығаруды экспортқа шығаруы басқа кәсіпорындардың мұнай
Бұл бизнестің аймақ деңгейінде заңнамалық басқарылу мәселелерін, еркін экономикалық
Осы мәліметтердің лайықты өңдеуі аналитикалық қорытуларының 6-кестесі 9,10,11 –кестелерде
Кестелердегі мәлімет бойынша ММГ АҚ шығарған мұнайдың жалпы өтуі
Ішкі базардың тиімділігі анықталды, онда сату неғұрлым жоғары болған
АҚ жұмысының негізгі бағыты болмайды. Бұл дүниежүзілік мұнай тоқырауының
9 кесте - “Маңғыстаумұнайгаз” АҚ 1996-1998 жылдар аралығында республикалық
Маңғыстаумұнайгаз” АҚ жалпы өтуі деңгейіне әсері Корреляция коэффиценті
Қазақстан тұтынушылары 0,8931
Экспорт 0,602
Жалпыаймақтық шығару 0,0017
10 кесте - Ішкі республикалық тұтынудың экспорт пен Маңғыстау
Ішкі қойылымға әсер ету деңгейі Корреляция коэффиценті
Экспорт -0,8969
ММГ АҚ жалпы өтімі 0,8931
Аймақтақ мұнай шығару 0,1156
11 кесте - Ішкі тұтыну мен облыстық шығаруда Маңғыстаумұнайгаз”
Экспортқа әсер ету деңгейі Корреляция коэффиценті
Ішкі республикалық тұтыну -0,8969
ММГ АҚ жалпы өтімі -0,602
Аймақтақ мұнай шығару -0,2035
Мұнайды шығару кезінде тағы да бір технологиялық өзгеше ерекшелік
Бұл факттор ММГ АҚ тиімділігінің көтерілуіне әсер етеді. Сондықтан
12-кестеде көрсетілген мәліметтердің мұнай статистикалық өңдеуі аймақтық мұнай бизнесінің
12-15 кесте мәліметтері анализі ыңғайлас шығарудың жалпы аймақтық көрсеткіші
ММГ АҚ аймақтық әсер ету байланысы ЖМГ (78,56%) шығаруына
12 кесте - 1996-1998 жылдар аралығында аймақтық (облыстық) ыңғайлас
Аймақтық газ шығаруға әсер ету деңгейі Корреляция коэффиценті
ММГ АҚ газ шығару 0,9727
ЖМГ МГШБ газ шығару 0,796
ҚМГ МГШБ газ шығару 0,6358
ЖМГ МГШБ қызметі ҚМГ МГШБ (9,7%) жағынан минималды әсерімен
ҚМГ МГШБ ыңғайлас шығаруына ММГ АҚ (69,19%) мен аймақтық
13 кесте - 1996-1998 жылдар аралығында ММГ АҚ мен
ЖМГ МГШБ газ шығаруға әсер ету деңгейі Корреляция коэффиценті
Аймақта газ шығару 0,796
ММГ АҚ газ шығару 0,7856
ҚМГ МГШБ газ шығару 0,0968
14 кесте - ММГ АҚ облыстық ыңғайлас газ шығару
ҚМГ МГШБ газ шығаруға әсер ету деңгейі Корреляция коэффиценті
ММГ АҚ газ шығару 0,1958
Аймақта газ шығару 0,6358
ЖМГ МГШБ газ шығару 0,0968
“Маңғыстаумұнайгаз” АҚ көрсеткіштеріне лайық аймақтық деңгейде мұнай шығарудың өзара
Мұндай үлгі мынандай келесі түрді иеленеді:
Айм= 7,15708*0,9956XІ* 1,0107*1,010X3 (3.1)
1996-1998 жылдар аралығындағы аймақтық мұнай шығару көлемі – Айм.,
Х1 – 1996-1998 жылдар аралығандағы “Маңғыстаумұнайгаз” АҚ мұнай шығару
Х2 – 1996-1998 жылдар аралығындағы “Жетібаймұнайгаз” МГШБ мұнай шығару
Х3 – 1996-1998 жылдар аралығындағы “Қаламқасмұнайгаз” МГШБ мұнай шығару
Берілген экономикалық-статистикалық үлгі 0,4352 тең көбейтілген корреляция коэффицентіне ие,
Осы үлгі акционерлік қоғамның шығаратын мұнайының республика ішінде тұтыну
Айм = 333,483X1+ 1042,433X2+887,897X3-433594,995 (3.2)
Мұнда Айм – 1996-1998 жылдар аралығындағы аймақтық газ шығару,мың
Х1 - “Маңғыстаумұнайгаз” АҚ барлық бөлімшелеріне ыңғайлас
Берілген үлгі бұрын алынған компьютерлік автоматикалық есептің қолдалуымен неғұрлым
Алынған үлгінің тәжірибелік мәні ыңғайлас газ алудағы сенімді болжамдарды
“Маңғыстаумұнайгаз” АҚ аймақтағы негзгі салық жасаушы кәсіпорын ретінде мұнайды
Сондықтан да “Маңғыстаумұнайгаз” АҚ мұнайы мен ыңғайлас газйның тауарлық
Мұнайдың тауарлық шығуы, тонна
Мұнайдың шығуы,тенге
7 сурет - 1996-1998 жылдар аралығындлағы ММГ АҚ мұнайдың
Қазақстан аймақтары өтпелі кезеңде көптеген өндірістік және әлеуметтік мәселерді
Аймақтардың сонымен бірге мемлекеттік емес құрылымдардың, алдымен акционерлік қоғамдардың
ыңғайлас газ, мың м3
ыңғайлас газ, мың тенге
8 сурет - ММГ АҚ 1996-1998 жылдар үшін ыңғайлас
Жоғарыда көрсетілген байланыста танымал Ресей ғалымдарының қорытуларын көреміз. Тұрақты
Тұрақты дамуда ішккі жүйе тепе-теңдікте (қоршаған ортаға қатысты тепе-теңдік
Сондықтан “Маңғыстаумұнайгаз” АҚ аймақтың экономикасының айқын сипатын беретін жүйесі
Осы жағдайда белгілі ерекшелік ретінде кезінде АҚШ жарияланған: Дженерал
Бұны республика жайдайымен келесі үлгіде: “Маңғыстаумұнайгаз” АҚ еркін зонасына
15 кесте - 1996-1998 жылдар аралығындағы “Маңыстаумұнайгаз" АҚ ыңғайлас
Тауар шығуы жылдар
1996
1997
1998
І тоқсан
ІІ тоқсан
ІІІ тоқсан
ІV тоқсан
І тоқсан
ІІ тоқсан
ІІІ тоқсан
ІV тоқсан
І тоқсан
ІІ тоқсан
ІІІ тоқсан
ІV тоқсан
Мұнай Мың тонна 1109
1114,5
1136
1120
958
1086,7
1198
1213
1193
1186
1195
1105
Мың тенге 4112937,2
4133395
4213071,8
4153732,8
4326126,8
4907211
5409916
5477544
5584201
5569400
5411010
5215040
ГАЗ млн. М3 10,7
10.8
10,9
11,2
10,7
1 1,4
11,8
11,9
11.9
10,5
12,4
11,6
Мың тенге 4023,74
4061,34
4098,95
4211,76
3459,74
3686,08
3815.41
3847,75
3674.8
3754,3
3655,1
3695
*Маңыстаумұнайгаз" АҚ мәліметтері бойынша 3.2 Мұнай скважиналарын тиімді
Нарықтық жағдайда кез келген кәсіпорын жұмысы алдағы болашағының есебінсіз
Кәсіпорынның өндірістік мүмкіндігі ағымды кезеңде кез келген сәтте иеленген
Егер мемлекеттік экономика кәсіпорнында бірінші болып түрлі себеп бойынша
Пайдалы қазбаны шығарудың барлық жағдайында, үлкен көлемді инвестициялауды жоғары
Осыған қарай, кәсіпорын пайдалы қазбаны шығаруда негізгі назарды ғылыми-
Коммерциялық көрсеткіштердің (қаржылық) инвестицияның жобаға тиімді әсер жасауын атап
-жалпы инфляция – экономикада өндірістік ресурстарға (шикізат, капитал, қызмет,
-инфляцияның бірдейлік еместігін - өнім мен өндірістік ресурстар түріне
-шетел валютасының - өсуі инфляция деңгейінің жоғарылауы. Сонымен қатар
-бағаның жалпы деңгейі (жалпы инфляция);
-шығатын өнімнің ішкі және дүниежүзілік базардағы инфляциялық өтуі деп
-пайдаланған ресурстар мен бекітілетін баға өзгеруінің жылдамдығымен бірдей шамамен
-жұмыс істеушілердің категориясы түрі бойынша еңбекақы деңгейі инфляция түріндегі
-жалпы әкімшілік шығыны;
-негізгі қор элементтері бағалы: жер, ғимарат және құрылымдар, жабдықтар;
-өнімді шығаруы ұйымдастырылған шығын;
-банктік процент.
Қаржылық анализдің шынайы есебінде болатын қаражат легін оның болжамдық
Кей жағдайда капиталистік салымның тиімділік бағасы социалистік әдісі
Нарықтық жағдайындағы инвестицияның тиімділік бағасы ерекшелігі деп технологияның,
Анықталмаған қосымша бастаулар сонымен бірге инфляция, сұраныстың өзгеруі, депозиттік
Нарықтық экономикадағы салымдардың тиімділік бағасы ерекшелігі болып:
-уақыт факторы есебі және инвестициялық жобаның бағасы мен күтілетін
-проценттік ақы мөлшерінің тазартылмаған орамды рөлі. Бұл аспект сонымен
Сондықтан инвестициялық процестерді бір сәтті жоспарды қарастыру жаңа кәсіпорын
Маңғыстау аймағындағы шарт саласында кәсіпорынның жұмыс істеуінің дұрыс негізі
Қойылған мақсаттан шығатын мұндай шығындарды жұмыс істеу қабілетімен, өндірісте
17 кестеде көрсетілген “Маңғыстаумұнайгаз” АҚ инвестициялық легінің қозғалысы және
Меншік иесінің жоғарыда санамалап көрсетілген себебінен шығып болғысы келген
ММГ АҚ және оның құрылымыдық бөлімшелері ЖМГ МГШБ мен
ММГ АҚ
ЖМГ МГШБ
ҚМГ МГШБ
9 сурет - 1996-1998 ж. ММГ АҚ, ЖМГ МГШБ
16 кесте - 1996-1998 жылдар аралығындағы "Маңыстаумұнайгаз" АҚ оның
Көрсеткіштер
жылдар
ГОДЫ
1996г.
1997г.
1998г.
1 тоқсан
2
тоқсан
3.
тоқсан 4
тоқсан 1.
тоқсан 2 .
тоқсан 3
тоқсан 4
тоқсан 1 тоқсан 2
тоқсан 3
тоқсан 4
тоқсан
Бұрғыларды жөндеуге жүргізудің саны ММГ АҚ
ЖМГ МГШБ 137
126
123
126
84
65
69
81
58
63
63
76
ЖМГ МГШБ
47
45
39
47
43
34
35
40
36
31
35
41
ҚМГ МГШБ
90
81
84
79
41
31
34
41
22
32
28
35
Жасалынған бұрғылар саны ММГ АҚ 85
70
77
82
35
41
48
51
39
43
45
41
ЖМГ МГШБ
16
16
18
20
18
20
18
20
23
21
22
19
ҚМГ МГШБ 69
54
59
62
17
21
30
31
16
22
23
22
Негізгі ескірген құрылым тың тенге ММГ АҚ 450830,5
450830,5
450830,5
450830.5
1479574
1479574
1479574
1479574
1896983
1896983
1896983
1896983
ЖМГ МГШБ
191842,5
191842,5
191842.5
191842,5
1298923
1298923
1298923
1298923
1484509
1484509
1484509
1484509
ҚМГ МГШБ
258988
258988
258988
258988
180651
180651
180651
180651
412474
412474
412474
412474
Мұнайдың тауарлық шығуы мың. т 1109
114.5
1136
1120
958
1086,7
1198
1213
1290
1293
1185
1110
Газдың тауарлық шығуы млн. М3 10,7
10,8
10.9
11,2
10,7
11,4
11,8
11,9
12
12,3
11,2
11,1
* *"Маңыстаумұнайгаз" АҚ мәліметтері бойынша Бұрғылар жөндеуі 9
Бірақ ең елеулі ауыр зардабы активтердің бағасы құнсызданады және
Ағымды қамтамасыздандыруға инвестициялық мүмкіндіктер бағасы үшін ұсынылған экономика статистикалық
Мш = 1796,661 * 0,1999х1 * 0,988х2 * 0,022х3
"Маңғыстау-мұнайгаз" АҚ мұнай шығаруды, Мш – мың тонна:
х1 – "Маңғыстау-мұнайгаз" АҚ 1996-1998 ж. аралғындағы жүргізілген бұрғыларды
х2 – 1996-1998 ж. аралғындағы "Жетібай мұнайгаз" МГШБ жұргізген
х3 – 1996-1998 ж. аралғындағы – "Қаламқас мұнайгаз" МГШБ
жоғарыда көрсетілген үлгі көптік корреляцияның 0,429 тең коэффициентіне ие,
Мұндай алгебранық қорыту шығарудың натуралды сандық шама түріндегі нәтижелік
17 кесте - ММГ АҚ жұргізілген бұрғыларды жөндеу саны
Бұрғыларды жөндеу саны Корреляция коэффициенті
ММГ АҚ - 0,3426
ЖМГ МГШБ - 0,3174
ҚМГ МГШБ - 0,0137
"Маңғыстау-мұнайгаз" АҚ жөндеу жүргізу саны неғұрлым көп болса, соғұрлым
"Қаламқас мұнайгаз" МГШБ жөндеу саны өзарабайланысты басқа қатыстылыққа ие.
17 кесте мәліметтері бойынша ыңғайлас газ шығарудың жүргізілген келесі
Гш = 14,142 – 0,00357х1 – 0,05595х2 – 0,0029х3
"Маңғыстау-мұнайгаз" АҚ мұнай шығаруды, Гш – млн. м;
х2 – 1996-1998 ж. аралғындағы "Жетібай мұнайгаз" МГШБ жұргізілген
х3 – 1996-1998 ж. аралғындағы – "Қаламқас мұнайгаз" МГШБ
жоғарыда көрсетілген үлгі көптік корреляцияның 0,429% тең коэффициентіне ие,
х1 – 1996-1998 ж. аралғындағы "Маңғыстау-мұнайгаз" АҚ жүргізілген бұрғыларды
х2 – 1996-1998 ж. аралғында "Жетібай мұнайгаз" МГШБ жұргізілген
х3 – 1996-1998 ж. аралғында – "Қаламқас мұнайгаз" МГШБ
Берілген үлгіде көптік корреляциясы 0,6074 коэффициентіне тең және ММГ
Қорытынды нәтиже мұнай шығарудың натуралды сандық шама түріндегі нәтижелік
17 кестегі статистикалық өңдеуден соң алынған әсер ету анализ,
18 кесте - ММГ АҚ жұргізілген бұрғыларды жөндеу саны
Бұрғыларды жөндеу саны Корреляция коэффициенті
ЖМГ МГШБ - 0,7039
ҚМГ МГШБ - 0,6490
ММГ АҚ - 0,4893
Келтірілген кесте мәліметтері ыңғайлас газ шығарудың жүргізілген бұрғыларды жөндеудің
ЖМГ МГШБ, ҚМ МГШБ және ММГ АҚ жүргізген жөндеу
19 кесте - 1996-1998 ж. аралғындағы ММГ АҚ оның
Жөндеу саны Корреляция коэффициенті
ҚМГ МГШБ 0,4904
ММГ АҚ -0,3426
ЖМГ 0,2686
"Қаламқас мұнайгазда" (49,04%) және "Жетібай мұнайгазда" (26,86%) неғұрлым жөндеу
20 кесте - 1996-1998 ж. аралғындағы ЖМГ МГШБ, ММГ
Жөндеу саны Корреляция коэффициенті
ҚМГ 0,6900
ММГ АҚ мұнай шығару - 0,3175
ЖМГ 0,2686
ЖМГ МГШБ жөндеу санының көбеюі, 20 кестеде көрсетілгендей ҚМГ
21 кесте - 1996-1998 ж. аралғындағы ЖМГ МГШБ, ММГ
Жөндеу саны Корреляция коэффициенті
ЖМГ 0,6900
ҚМГ 0,4904
ММГ АҚ мұнай шығару 0,0137
Анализ ҚМГ МГШБ жүргізілген жөндеу жұмыстарына қатысты, ҚМГ МГШБ
Сонымен бірге мұнай шығару мен ыңғайлас газ шығару іске
Бұл аспектіде кәсіпорындағы бұрғыларды жөндеу негізгі құралдардың тозуымен байланыстылығын
"Маңғыстау-мұнайгаз" АҚ негізгі құралдарының тозуының экономика-статистикалық үлгісі келесі түрде:
ТозуАҚ = 1742244 – 1299,847х1 + 19312,124х2 – 22746,234х3
ММГ АҚ негізгі құралдарының тозуы, мықты;
х1 –1996-1998 ж. аралғындағы "Маңғыстау-мұнайгаз" АҚ жүргізілген бұрғыларды жөндеу,
х2 – 1996-1998 ж. аралғындағы "Жетібай мұнайгаз" МГШБ жүргізілген
х3 – 1996-1998 ж. аралғындағы – "Қаламқас мұнайгаз" МГШБ
Көрсетілген үлгі өте жоғары көптік корреляцияға (0,9888) ие және
х1, х2 және х3 сол мерзімде тозудың жоспарлық мәнін
Сәйкес ЖМГ МГШБ негізі құралының тозуы мен экономика-статистикалық үлгісі
Тозу/ЖМГ = 1581594 – 1398,829х1 + 20782,7082х2 – 24478,319х3
Тозу/ЖМГ – ЖМГ МГШБ негізгі құралының тозуы, мың тг;
х1 –1996-1998 ж. аралғындағы "Маңғыстау-мұнайгаз" АҚ жүргізілген бұрғыларды жөндеу
х2 – 1996-1998 ж. аралғындағы "Жетібай мұнайгаз" МГШБ жүргізілген
х3 – 1996-1998 ж. аралғындағы – "Қаламқас мұнайгаз" МГШБ
Берілген үлгі көптік корреляцияның 0,9888 коэффициентіне тең, оны болжалдау
Ұқсас үлгі ҚМГ МГШБ негізгі құралдың тұтынуын жоблау үшін
Тозу/ҚМГ = 160649,2 + 98,981х1 – 1470,584х2 + 1732,085х3
Тозу/ҚМГ = ҚМГ МГШБ негізгі құралының тозуы, мың тг;
Аладағы үлгілер сияқты негізгі құрал тозуы үлгісі көптік коэффициентіне
Барлық алынған ММГ АҚ, ЖМГ бен ҚМГ МГШБ негізгі
22 кесте - 1996-1998 ж. арасындағы ҚМГ МГШБ, ММГ
Жөндеу саны
Корреляция коэффициенті
ҚМГ -0,984
ЖМГ -0,589
ММГ АҚ -0,560
ММГ АҚ ең жоғарғы негізгі құрал тозуына 23 кестеде
Егер жөндеу жиі болса негізгі құралдың тозуы соғұрлым азаяды.
ММГ АҚ жөндеуі санына әсері басқа факторларға да жиынтық
23 кесте - ММГ АҚ жөндеу жұмысы санының ҚМГ,
Жөндеу саны
Корреляция коэффициенті
ММГ АҚ негізгі құрал тозуы
-0,560
ҚМГ 0,490
ЖМГ
0,269
ММГ АҚ жөндеу санына 23 кесте мәліметтерінде көрсетілгендей ММГ
Одан әрі АҚ жөндеу жұмысы неғұрылым көп болса, ҚМГ
24 кесте - ЖМГ МГШБ жөндеу жұмыса санының ҚМГ
Жөндеу саны
Корреляция коэффициенті
ҚМГ
0,690
АҚ негізгі құрылымдық тозуы
-0,589
ММГ АҚ
0,269
25 кесте- мәліметінен ЖМГ МГШБ жөндеу неғұрылым көбірек жүргізілсе,
Осыған ұқсаз анализдер нәтидесі 25 кестеде көрсетіледі.
25 кесте - ҚМГ МГШБ жөндеу жұмысы санының ЖМГ
Жөндеу саны
Корреляция коэффициенті
АҚ негізгі құрылымдық тозуы
-0,984
ЖМГ 0,690
ММГ
0,490
25 кесте- мәліметтерін қарастыра отырып ҚМГ МГШБ бұрғыларды жөндеу
Сонымен қатар ММГ АҚ, ЖМГ бен ҚМГ МГШБ жөндеу
26 кесте - ҚМГ МГШБ, ММГ АҚ, ЖМГ
Жөндеу саны
Корреляция коэффициенті
ҚМГ
-0,984
ЖМГ
-0.589
ММГ АҚ -0,560
26 кесте мәліметтері ЖМГ МГШБ негізгі құралдың тозуы жоғары
ҚМГ МГШБ негізгі құрал тозуы үшін же қажет ұқсаз
Мұнда келесі нәрсені атап өткен жөн: негізгі құрал тозуының
Сондықтан, ММГ АҚ, ҚМГ МГШБ мен ЖМГ МГШБ мен
27 кесте - ҚМГ МГШБ, ММГ АҚ, ЖМГ МГШБ
Жөндеу саны
Корреляция коэффициенті
ҚМГ
0,9837
ЖМГ
0,5893
АҚ
0,5599
Мұнда келесі нәрсені атап өткен жөн: негізгі құрал тозуы
Сондықтан, ММГ АҚ, ҚМГ МГШБ мен ЖМГ МГШБ негізгі
Нт = 3,84Е-09 * 1х1 * 1х3 * 1х3
қайда Нт – ММГ АҚ мұнайының товарлық шығуы,
X1 - "Манғыстаумұнайгаз" АҚ 1996-1997 жж., жүргізілген бұрғыларды жөндеу
Х2 - "Жетыбаймұнайгаз" МГШБ 1996-1997ж., жүргізілген бұрғыларды жөндеу саны,
Х3 - "Қаламкасмұнайгаз" МГШБ 1996-1997 ж., жүргізілген бұрғыларды жөндеу
Келтірілген логарифметикалық үлгі түрі алдымен функция таңдау арқылы, сосын
Дәл осы жерде шығару бұрғыларының жөндеу жұмыстарын атқарудағы қолданушы
ММГ АҚ, ЖМГ МГШБ, ҚМГ МГШБ товарлық мұнай шығарудағы
29 кесте - ММГ АҚ, ҚМГ МГШБ, ЖМГ МГШБ
Негізгі құрал тозуы основных средств
Корреляция коэффциенті
ҚМГ
-0,3594
ЖМГ
0,3594
АҚ
0,3594
29 кесте мәліметтерінде көрсетілгендей товарлық мұнай шығарудың негізгі құрал
Мынандай түрге ие ыңғайлас газдың товарлық шығуын бағалау үшін
Гт = 69,90706-4,29188E-05X1 +2,82068E-05X2-0,000175Х3 (3.9)
қайда Гт –ыңғайлас газдың товарлық шығуы, млн.м;
X1 - "Манғыстаумұнайгаз" АҚ 1996-1998 ж., аралығындағы жүргізілген
Х2 - "Жетібаймұнайгаз" МГШБ 1996-1998 ж. аралығындағы жүргізілген бұрғылар
Х3 - "Қаламқасмұнайгаз" МГШБ 1996-1998 ж. аралығындағы жүргізілген бұрғылар
Берілген товарлы газ шығару үлгісі көптік корреляция (0,42316) шамасымен
Алынған үлгіге негізгі құралдардың жоспарланған тозу мәнін қою арқылы
Кестеде көрсетілгендей газдың шығуы неғұрылым жоғары болса негізгі құралдың
30 кесте - ММГ АҚ, ҚМГ МГШБ, ЖМГ
Негізгі құрал тозуы
Корреляция коэффиценті
ҚМГ
-0,65051
ЖМГ
0,65051
АҚ
0,65051
Яғни, ММГ АҚ ең қуатты құрылым – бұл КМГ
Негізгі өндірістік қордың тозуы инвестицияны қолданушы маңызды элементтердің бірі
1
4 БҰРҒЫЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІН ЖЕТІЛДІРУ БОЙЫНША ҰСЫНЫСТАР
Қазақстан Республикасының халық шаруашылығындағы жалпы өндірістік өнеркәсіптің кейінгі онжылдық
Тәжірибе көрсеткен қазіргі кездегі мемлекеттік салық жүйесі теңберінде ескі
Олардың эксплуатациялануы тиімді және өндірушілер ушін еш шығынсыз. Жаңа
Бұл жоспарға ыждағатты назар қоюмен бірге сұрақтарды шешу үшін
қазіргі кездегі ғылым мен техниканының жетістігімен кіші сыңлаулы жағдайдағы
кіші диаметрлі қатты трубаны (кастюбинг) қолдану арқылы бұрғының жөнделуі
депрессия жағдайында өндірістік пластардың ашылуы мен бұрғыларды аяқтау технологиясы
өнімдік пластарды ашу жоғары сапасын қамтамасыз ететін олардың дебиттік
бура ерітіндісінін неғурлым тазалауды жетілдірген жоғары тиімділікті комплексті циркуляциялық
күрделі ерекшелік жағдайындағы бұрғылау шартын және кіші шеңберлі бұрғыдағы
бұрғыларды арнайы цементтеу әдісі арқылы жоғары сапада бекуі үшін
үлкен ресурсты және жоғары қуатты кішігабаритті қазу двигательдері мен
кіші диаметрлі бұрғылдары жөндеу жұмысын орындау үшін, сонымен
Қазіргі кезде бұрғылау құрылысы құнын төмендететін тиімді жол бұрғылау
Берілген комплексті шаралардан тиімді жетістік көзқарасын құраушыға келесілерді жатқызуға
жабдықтарды эксплуатациялауға шығынды азайту үшін жеңіл буралық қондырғыларды пайдалану
бұрғылау кезінде бұрғылау қурал-жабды-жабдығын пайдалану есебінен көтерілу-түсу операциясы
жетілдірілген кіші диаметрлі қамау мен кішігабаритті қазу двигательдерін пайдаланумен
бұрғы конструкциясын оңайылату (диаметрі 146-168 мм эксплуатациялық колоннаны
буралық өндеу мен тампонажды ерітінді дайындау үшін
Геологиялық және технико-технологияның сипаттағы көпшілік шектеулер, бурын
Технико-технологияны сұрақтар мен мәселерге кіші диаметрлі бурғыны
бурғылаудың максималды механикалық, жылдамдығына жету үшін кіші диаметрлі
жоғары сапалы, бәскелестік қабілетті кіші диаметрлік отандың
жаңа аз құрылымдың және аз сипаттағы бурге ерітіндісімен
Кейбір техника-технологиялық сұрактар шешуді қажет ететіне қарамастаң қазіргі кезде
Сонымен бірге кіші диаметрлі құбырды бұрғылау жуықтағы болашақта құбырлардың
Эксперимент сипатында бұл құрылғылар 70 жылдардың аяқ кезінде және
Сонымен бірге экономикалық тиімділік уақыт шығынын қысқартумен (3 есе)
Қазақстан Республикасында шығарылған иілгіш трубалы құрылғылар диаметрі шектеулі мүмкіндікті
Мүмкіндіктерді тиімді пайдалану мен колтюбингілі прогрессивті бұрғылау технологиясын отандық
иілгіш трубаның (жүк көтерушілік диаметрімен иілгіш труба ұзындығы мен
иілгіш трубаны пайдалану арқылы бұрғылауды жабдықтау мен көмекті құрыл-жабдық
дағдарыс кезінде пласт өнімдерін циркуляцилық жабық турі пайдалану арқылы
иілгіш трубаның пайдалану, бұрғылау үшін құрал-жабдықтың қосымша комплексін жасау
бура ерітіндісінің және химиялық реактивтерінің псевдопластық басқару үшін жаңа
Шетелдегі тәжірибедегі бұрғылау практикасы бұрғылардың тиімді аяқталуыл аяқтау практикасы
Бұл пластарды ашу мен бұрғыны эксплуатацияға беру депрессия мен
Ерекшелігі, қауіпсіздігі жеке экологиясына байланысты осы технология шығылытың соңғы
31 кесте - Жеке жұмыс түрі мен уақыт шығын
Жұмыстар түрі Сала бойынша, бұрғылаудағы жұмыс шыныны
% "Манғыстаумұнайгаз" АҚ бұрғыдаға орташа уақыт шығыны %
Эксплуата-циялық Барлауда Эксплуата-циялық Барлауда
Бурғылау, сонымен бірге
81,4
84,6
100-75
100-84,6
Түсім бойынша жұмыс
39,1
37,9
32
38,3
Қашау
25,5
252
20,2
22,9
СПО, және соның ішінде 13,3
11,7
11,8
15,4
өсіру
бекіту
14,2
8,9
2
11,1
1,6
5,9
қасалқы жұмыс 20,7
23,9
24
28,6
жөндеу жұмысы 3,8
6,0
4,2
4,4
Қиындатылған тарату 3,6
7,9
3,7
7,4
Авария мен ақауды жою 4,6
5,1
6,7
5,4
Тоқталу
14,0
10,3
18,3
10
Жұмыстың барлық түрі 100
100
100
100
Техника-технологиялық бағыттағы санамаланғаннан басқалардағы шығын құбыр қурылысына қажет технико-экономикалық
Сала бойынша орта жүргізу 80-85% жалпы календарлық бұрғылау күшімен
Аталған істе тәжірибе өндірістік операцияларда 50% осы өндірістік процестердің
32 кестеде берілген өндірстік жұмыстың өнімін анықтаушы жұмыстардың экономикалық
Дайындық жұмысы шығыны, құралдың жөндеуік қаса есептелгенде төмендік
32 кесте - Сала бойынша негізгі түрлерінің талық элементік
Жұмыс турі мен шығыны Бұрғылауға бөлімдері орта шығыны, %
Эксплуатациялық Барлау
Дайындыу
12,4
5,1
Жабдықты монтаждау және демонтаж 7,7
8,6
Борлық бұрғылау 60,0
64,6
Сонымен бірге материал шығыны 22,2
16,4
олардың жоғалаудағы трубалары
15,2
6,5
Еңбекақы
4,5
4,6
Амортизацияны қосқандағы жабдық, құрылымыдық эксплуатациясы
17
22,9
32 кестенің- жалғасы
Транспорт шығыны 8,3 11,1
Энергетикалық шығындар 2,4 6,7
Өнімділік сыналуы 3,9 6,7
Геофизикалық жұмыс
4,0
4,6
Қосымша шығын
87,9
89,6
Жарамсыздық шығыны 0,3
0,3
Өз кезегіндегі "материалдар" тобы материалдық максималды шығын жағалай отырғызылған
31 және 32 кестелереде көрестілген мәліметтере қазіргі кездегі шартты
Бұрғылардың құрылысының өзіндік төмендеуі жөніндегі сұрақтарға маңызды мән бере
Еңгізілген өңеуге негізінен ұсынылатын қысқаша сипаттаманы береміз.
Бұрғылардың құрылысының құнын төмендетудің маңызды сұрақтарына ескі қордан бұрғылардың
Жетілдірілген жабдық пен циркуляциялық жүйелі техникалық жабдықты комплексінің жүйесін
Ұсынылған бура ерітіндісімен 2-3 рет тазарту материалдың шығынын қысқартады,
Қолданылған тәжірибе буралық ерітінді тазалау бураның механикалық жылдамдығын 20-40%
Құбырларды буралаумен мен аяқтау геология-техникалық жағдайда кіші теңберлі саңлауға
Жоғары сапалы бура ерітінділерін дайындау үшін жаңа топырақпорошок шықты.
Жаңа бура жүйедегі арнайы ерітіндіні жасау мен өңдеуге жаңа
Бура ерітіндісінің финанстық шығынын азайту үшін компьютерлік толық бағдарлама
"Буралы ерітінді – 1" құбыры стволының жылжу сәтіндегі уақыт
"Буралы ерітінді – 2" алғашқы өнімді пласттың ашылуының максималды
"Буралы ерітінді – 3" программасы буралану кезіндегі қысымның түсуі
Қайта есептелген нәтижелер ұсынылған сәтті, тиімді қолданылып жүру процесіне.
Сонымен бірге құбыр мен аудандық материал шығыны қатиди
Кіші бұрғылы труба ішінің сапалы цементтелуін қолдау ету комплексті
Қорытынды
Республиканың экономикалық қалыптасуының маңызды ролі минералды-шикізат комплексіне байланысты. Бұл
Мұнай – республиканың басты табиғи байлығы. Оның барлау қоры
Республиканың мұнай саласы дамуы дүние жүзіндегі мұнай сұранысына тікелей
Бұл мәселелерге негативтік әсер етіп қана қоймай соған сәйкес
Мұндай жағдайда нарық теориясы бойынша әрекеттің альтернативті варианты қажет:
Осыған байланысты мұнай шығару мәселелері ауыспалы кезеңде тұрақты даму
Қазіргі кезде Қазақстанда 180 көмірсутегі қазба орны дамытылуда. Батыс
Біздің дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі Маңғыстау облысы, атап айтсақ
Маңғыстау аймағының қазба орындарын игеру 1961 жылдың 5 шілдесінен
1977 жылы сәуірде "Шығыс Жетібай" мұнай қазба орны эксплуатацияға
Қазба орындары өндірістік иегеруді 1965 жылы бастап 1975 жылы
Мұнай мен газды шығару конденсаттарының төмен түсуінің негізгі себебтері:
Құбыр шығарушы жұмыс істейтін қордың жұмыс істемейтін қордың есебінің
Құрылымның технологиялық корризиясының жоғарылығынан пластылық қысымды ұстау (ПҚҰ) жүйесінің
Мұнайкәсібінің құрылымдары мен арнайы техникасының физикалық және моральдық тозуы;
ПҚҰ жүйесінің жайластыруы мен қайта жасаудың болмауынан, жобалы шамаға
Қазба орындары жұмысының сипаты оның өнім беруі үшін қосымша
Кез келген кәсіпорын нарықтық жағдайда өз қызметін алдағы даму
Маңғыстау аймағы жағдайындағы кәсіпорынның дұрыс қызмет етуінің негізгі фирманың
Қазіргі уақытта мемлекеттік салық шеңберінде ескі мұнай қазу орындарындағы
Сонымен қатар шығарылған мұнайдың жату орнының 1/3 70% жеткені
Отандық және шетелдік техника мен бұрғылау технологиясын жасау обылысындағы
кіші диаметрлі құбырларды, кең көлемді бұрғылауды әсіресе барлау бұрғысын
бұрғылардың кіші шеңберлі саңлауларында қазіргі ғылыми-техникалық дамудың жетістіктерін жуу,
кіші диаметрлі құбырлардың жөндеуіне техника мен бұрғылау технологиясының майысатын
құбырларды сору мен депрессия жағдайында өнімдік пластарды ашу техникасы
құбырды соруға комплексті технология енгізу, өндірістік пластарды ашудың жоғары
құрылғылардың циркуляциялық жүйесі комплексінің жоғары тиімді жетістігін буралық ерітінділермен
жаңа жоғары тиімділікті туралық ерітінді жүйесін материалдар мен хиамиялық
цементтеу құрылымдарын жетілдіруді енгізу, құбырлардың жоғары сапалы бекуін қамтамасыз
жоғары сапалы кіші диаметрлі қашау мен сенімді кіші габаритті
кіші диаметрлі сонымен қатар майысатын трубалы құрылғыларды пайдалануға қажет
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
”Тура инвестицияны мемлекеттік қолдау туралы “Қазақтан Республикасы Заңы,– 1998.
“Шетелдік инвестиция туралы” Қазақстан Республикасы Заңы №.-10 1994. Желтоқсан
Қазақтан Республикасы Заңына толықтырумен өзгеріс енгізу туралы, 1998
Назәрбаев Н.Ә. Қазақстан-2030 Барлық қазақстандықтардың тұрмысының жақсаруы, қауыпсіздігі,
“Отандық және шетел инвестициясын тарту үшін экономика секторлары тізбесін
Абраменко Т. Нұрсұлтан Назарбаев “Қазақстан саясаты шетел инвесторына қатысында
№.- 6 1999.
Әлимбаев А. ж.т.б. Инвестициялық процесс әлеуметтік экономикалық жуйе сияқты/Әліьаев
Алыбаев С.А. “Қазақстан интеграциясы Болашағы дүние жузілік экономикада”
Атамкулов С.А. Исенов М Инвестициялық саясаттың жарығымен көлеңкесі// Аль-Пари
Байков Н. Жылу-Энергетиалық комплексі “Дүниежүзілік экономика журналы №.- 8
Байтіленова Б. “Шетел инвестициясы Қазақстанда” / Деловая неделя №.-
Василенко А., Разуваев В. Мұнай және халықаралық қатынас.
Жарылқасымов Е., Қалиев Б “Инвестициясның Заңнамалық қолдауы туралы// Аль-Пари-1998-N4
Елеманов Е., Кәкімжанов Ж. “Экономиалық дамудың жаңа перспективалары” //
Инвестиция негізгі капиталға// Қазақстан статистикасы шолуы- №.- 4.
Инвестиция негізгі капиталке: 1998ж 1 тоқсанына негізгі түсінік пен
Инвестициялық саясатпен Қазақстандағы инвестициялық климат//Транзиттік экономика,- №.- 6 1999.
Қажымұратов К., Кравцов А. Ондірістік саясат жүйесіндегі инвестиция, инновация
Қошанов А, Құсайынов Б., Қазақстанның инвестициялық мүмкіндіктерімен оның
Халықаралық өмір №.- 5 1999 “Теңізден шыққан мунай. 21
Халықаралық мұнайгаз экономикасы Хатлер Бан Консалтинг Инк., 1998.
Халықаралық экономика мен халықаралық қатынас №.- 11 1999.
Ешбір жағдайға қарамастан Қазақстандағы инвестициялык климат бірқалыпты болып қалды/
Қазақстан мұнайымен газы, желтоқсан, №.- 6 1999 “КТК на
Мунай мен капитал, №.- 15 1997. “Ғасыр жобасы локалбды
Мұнай мен капитал, №.- 14 1999 Теңіз мұнайының
Мұнай мен капитал, №.- 16 1998 КТК жаңа бастылық,
Мұнай мен капитал, 1999 “Сұраным аясында” Дүниежүзілік
Отчет Рlan Econ Іnc Дүниежүзілік банк үшін,тамыз, 1999.
Аралас экономика; Қазақстанның дамуының трансформациялық моделі:/ Ред Қошанова А.К.,
Казақстанның қазіргі бизнесі; мәселері тенденциясы, болашағы /ред/ Бибек Тұрғанова.
Тұрысов К., Есентугелов А. Экономикалық реформа: экономикалық дамудың болашағы.
Хеннигер Э., Крюгер Т.М, Инвестициялар Негізгі-М Қызмет, 1998
Шелекбай А., Абдикадырова А., Рыскулова Ж. Кәсіпорының ішікі баскаруға
Шоқаманов Ю. Қазақстан өнеркәсібі тәуелсіздіктің 5 жылдығы мен нарыққы
ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ СЕКТОРЫНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛАРЫ
Қазақ тілінің практикумы
Каспий теңізі-әлемдегі ең ірі тұйық су қоймасы
Жетібай мұнайгазды кенорны
Каспий аймағының экологиялық мәселелері және себептері
Маңғыстау мұнай-газ кешенінің даму кезеңдері.Қазақстан мұнай-газ кешенінің келешектегі болжамы
Қазақстан Республикасында шетелдік инвестицияны пайдаланудың қажеттілігі және ерекшеліктері
«Маңғыстаумұнайгаз» өндіру бірлестігі
Каспий теңізі табиғат ресурстарын игерудің саяси-географиялық және экологиялық-экономикалық мәселелері
Өскемен қаласының атмосфералық ауасы және агроценоздарының ластануын бағалау