Күкірт өндірісі
Жоспар
Кіріспе 1
1.1 Минералдық және органикалық минералдық тыңайтқыштар өндірісі 2
1.2 Металл емес материалдардың қасиеттері 2
1.3 Химия өнеркәсібінің ғылыми-техникалық дамуы 7
2.Химия өндірісінің салалары 12
2.1. Түсті металдардың алу технологиясы 14
2.2 Күкірт өндірісі 23
Қорытынды 25
Пайдаланылғын әдебиеттер 26
Кіріспе
Базалық мұнай-химия өнiмiн алу жөнiндегi аталған өндiрiс негiзiнде одан
Арнайы экономикалық аймақтың басымдықтарын дамытудың қалқалау
қағидатымен бiрге пайдалана отырып Атырау облысында Ұлттық индустриялық мұнай-химия
Химия өнеркәсібінің перспективалық бағыттары Қазақстан Республикасының химия өнеркәсібін дамытудың
Фосфор саласын дамытудың басымдықтары: рудалық базаны дамыту;
Германияда шығарылатын фосфор өнімдеріне («Қазфосфат» ЖШС-нің қазақстандық брендін құру);
«Қазфосфат» ЖШС-і, Жаңажамбыл фосфор зауыты филиалының кәсіпорындарын жаңғырту, қайта
электротермадан фосфор қышқылын гидрометаллургиялық әдістермен (бұл әдіс Кингисепп қаласы
қосылған құны жоғары – триполифосфат, фосфор қышқылының тұзы өнімдерін
бес күкіртті фосфорды, майлау майлары мен флотореагенттерге қоспаларды ұйымдастырудың
фосфор өндірісінің қалдықтарын қайта өңдеуге қосу;
химиялық реагенттер (тұз тұнбасының ингибиторларын және т.б.);
шығаратын кәсіпорындар мұқтаждықтары үшін полимерлік фосфаттар өндірісін құру [2].
1.1 Минералдық және органикалық минералдық тыңайтқыштар өндірісі
Минералдық және оргоминералдық минералдық тыңайтқыштар саласындағы минералдық және оргоминералдық
минералдық тыңайтқыштар өндірісінің көлемін ұлғайту;
күкірт қышқылы мен аммиак өндірісі бойынша қуаттылықтарды құру;
халықаралық стандарттарға жауап беретін, бәсекеге қабілетті минералдық тыңайтқыштар сортоменттерін
фосфориттерді, минералдық тыңайтқыштар алудың ескірген технологияларын олардың бәсекеге қабілетін
«Қазфосфат» ЖШС-нің тыңайтқыштар алу саласындағы ҒЗТКӘ әзірлеу;
жаңа буындағы (биологиялық кешенді микробиологиялық органотыңайтқыштық және микро тыңайтқыштар)
1.2 Металл емес материалдардың қасиеттері
Химия өндірісі мен техниканың өркендеуіне байланысты соңғы кезде ағаш,
Сонымен қатар, ағаш химия өндірісінде метил, этил спирттері мен
Техникада пластикалық материалдардың алатын орны да өзгеше. Пластмассаның меншікті
Машина жасау өндірісінде автомобильдің кузовы мен подшипник, тісті дөңгелектер,
Пластмассаларды автомобиль мен кемелерде конструкция-лык материал ретінде пайдаланғанда олардың
Алғашқы кезде жасалған пластмассалардьщ жылуға төзім-ділігі нашар еді. Казіргі
Халық шаруашылығы үшін шыныдан жасалған материал-дардын, маңызы зор. Әр
Көптеген конструкциялық материалдарда кездеспейтін ка-сиеттер резенкеде болады. Резеңкеден жасалған
Каучук және резеңке.
Каучукпен европалықтар алғаш рет XV ғасырдың аяғында танысқан. 1493
Осы еңбек аркылы европалыктар каучукты алу жолы және оныц
Табиғи каучук белгілі топқа жатпайтын ботаникалық өсімдіктердің шырынынан өндіріледі.
Каучукты ең көп беретін биіктігі 45 м, жуандығы 2,5—2,8
Табиғи латекстің күрамында майда шар
Қазіргі кезде каучуктен халық шаруашылығының әр түрлі салаларында қолданылатын
Резеңке үй тұрмысынан бастап ракета жасау ендірісіне дейін қолданылады.
Бір комплект «Москвич» автомобилінін дөнгелегін жасауға 24 кг, ЗИЛ-150
Жасанды каучук алу. Каучук жасанды және табиғи каучук болып
1835 жылы неміс химигі Химли каучукты қүрғақ айдау әдісі-мен
1932 жылдан бастап елімізде Лебедев әдісі бойынша жасан¬ды каучук
Жасанды каучукты, этил, метил спирттері, мүнгй, табиғи газ, бутадиен
Елімізде жасанды каучук кебінесе дивинилден алынады. Ди¬винил торф, ағаш
1. Хлоропренді каучук хлоропренді полимерлеу арқыль алынады. Бул каучук
2. Натрий-бутаднен каучугін бутадиенді полимерлеу аркылы алғаш рет 1934
3. Силиконды каучуктер кремний-органикалық қосылыстар-дан алынады. Бұл каучук негізінде
Резеңке алу. Каучуктың физика-механикалық касиеттері на¬шар болғандықтан одан тікелей
Резеңкенің құрамында оның туріне байланысты 5%-тен 92%-ке дейін каучук
1. Вулканизацияланатын заттар ретінде кукірт, натрий, ди-лаза.минобензол, кукіртті сутегіг
Каучуктьгң қурамындағы күкірттің мөлшерін өзгерту аркы¬лы жумсақтығы әр турлі
Жуан кабырғалы резеңке
2. Катализатор (вулканизацияны тездеткіш) ретінде коп-такс тиурам сиякты органикалык
1.3 Химия өнеркәсібінің ғылыми-техникалық дамуы
Көп рудалық және рудалы емес пайдалы қазындыларды өндіру және
Рудалық емес қазбалардың арасында минералды тыњайтқыштар өндірісі үшін шикізаттар
Калий тұздардың тыңайған жерлері Ресейде, Канадада, Германияда, Францияда, АҚШ-та,
Құрылықтық қайраңның жер қойнауында әртүрлі металдардың көптеген жинақтары оқшауландырылған.
Қазіргі кезде тек қана Қытай мен Үндістан жыл сайын
Демек, ел химиясындағы бар мүмкіндікті дамыту үшін экспортпен бірге
Химия өнеркәсібі елдің ғылыми-техникалық өсу қарқынының деңгейін де анықтайды.
Әсіресе, соңғы үш жылдан бері салада экономикалық өсу қарқыны
Қазақстанның химия өнеркәсібі бүгінде минералды тыңайтқыштарды (фосфор, азот, хром
“Қазфосфат” ЖШС фосфор шикізатын өндіру мен минералды тыңайтқыштар, жемдік
Химия ғылымдары институтын отандық химия ғылымының іргетасын қалаушы, қазіргі
Қарсылық білдірген себебіміз, іргелі ғылым ошағы мемлекет қарамағында қалсын
Экспортты былай қойғанда, тыңайтқыш еліміздің өзінде тапшы болып отыр.
Осы тұста айта кетейін, қазір алға қойылып отырған міндеттер
Жалпы айтқанда, егер фосфор, азот және басқа минералдық тыңайтқыштар
Құрамында әртүрлі фосфоры бар өнім өндіруге, атап айтсам, фосфаттар
Химия өнеркәсібін дамытудың жалпы әлемдік ағымы дамыған елдерде мұнайды
Біз жер қойнауындағы химиялық шикізат қоры жағынан дүниежүзіндегі ең
«Қай бағытты ұстансақ дұрыс болар екен» деп сұрап отырған
2009-2015 жылдарға арналған «Қазақстан Республикасындағы химия өнеркәсібінің даму жолының
Отандық химиялық өнімдердің экспорттық бағасы рыноктағы жалпы әлемдік құн
Анау бір жылдармен салыстырғанда, жағдай тұрақтанып келе жатқан сияқты.
Әлемдік химия өнімдері рыногы орасан және ұйымдастырылуының өзі қазір
Сондай-ақ осы уақытқа дейін белгілі болған брендтерге қарағанда, экономикалық
Осы тұста айта кетейін, біздің ел, мәселен, фосфориттің әлемдік
Қазір институт бағындыру дәрежесіндегі көптеген инновациялық-технологиялық жобаларды қолданысқа енгізуге
Химиялық кластер – болашағынан көп үміт күттіретін әрі тиімді
Нәтижелі істердің басы енді басталып жатыр. Негізі, Қазақстанды мұнай,
«Еурохим» – әлемге әйгілі ұйым. Ол өзінің жұмысшылар санының
2.Химия өндірісінің салалары
Химия өнеркәсібі ауыр өнеркәсіптің жетекші салаларының бірі, еңбек заттарын
Химиялық мелиорация екпе дақылдарға қолайлы жағдай туғызып, өнімін арттыру
Химиялық мелиорациялық маңызды шаралар: топырақтың өсімдік тамыры жайылған қабатына
Әрине, химия адамға көп пайда тигізеді, химиясыз қазіргі заманда
Жылу двигательдерімен жұмыс істейтін көліктің барлық түрлері атмосфераны ластандыратын
Ауаға автомобильдердің пайдаланған газдармен бірге көміртек, азот, күкірт, альдегид
Ең соңғы мәліметтерге сүйенсек, жылу электростанцияларында 1 тонна отын
Мысалы, бір авиалайнер 8 сағаттық әуе жолында 50-70 т
Жылу двигательдерімен жұмыс істейтін көліктің барлық түрлері атмосфераны ластандыратын
Ауаға автомобильдердің пайдаланған газдармен бірге көміртек, азот, күкірт, альдегид
Дүние жүзінің ірі қалалары – Лондон, Лос-Анджелос, Чикаго, Токио,
NO2+O2 O3+NO.
Атмосфераның ластануына әуе көліктері де өз үлестерін қосады. Ұшақ
Ал гидросфераға мұнайхимиялық кәсіпорындардың өнімдері – танкерлермен тасымалданатын шикі
Сонымен қатар өнеркәсіптің түрлі салаларында табиғатта кездеспейтін жаңа қосылыстар
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының есептеулері бойынша өнеркәсіпте қолданылатын химиялық
Адам кәсіпшілігінің арқасында көмірқышқыл газдың ауадағы мөлшері жылдан-жылға артып
2.1. Түсті металдардың алу технологиясы
Алюминий, магний және олардың қорытпалары
Алюминий — жер қыртысында оттегінен кейінгі көп тараған элемент.
Алюминий металын коррозияға төзімді, мүлде соқтықпайды деуге болады. Алюминийді
Дюралюминий силумен айырмасы оның беріктігі, қаттылығы силумин қосындысынан анағұрлым
Алюминий таза күйінде электротехникада, тамақ өндірісінде т. б. металдармен
Өндірістік маңызы бар алюминий рудаларының қатарына боксит, нефелин, алунит,
Боксит жер қыртысында көп кездесетін өндірістік маңызы зор алюминий
Боксит рудасының бай кендері: Тихвинде, Оралда, Сібірде, Мәскеу облысында,
Нефелин рудасынын құрамында сілтілік элементтер (Na202,K20) болғандықтан одан
Нефелин рудасынын құрамы мынадай: 29-30% А1203; 3- 4%Fe203;
14-43% Si02; 2-3% СаО; 20% (NaO + KsO).
Алунит рудасы да алюминий өндірісінің кұнды шикізатына жатады.
Бұл руданың бай кендері Азербайжанда, Қазақстанда, Өзбекстанда кездеседі.
Алунит рудасынын құрамы мынадай: 20-21 % А120.3; 40- 42%
Глинозем алу. Баска элементтерге қарағанда рудадағы алюминий оттегімен берік
а) рудадан глинозем алу;
б) глиноземді электролиздеу арқылы алюминий алу. Өндірісте глинозем
Глинозем алудың сілтілі тәсілі.Ұнтақталған бокситті автоклавқа салып, оның құрамындағы
(12 атм.) қысымда, 433-443° К (160-170° С)
2Al(OH)3 + 2NaOH = Na20 А1203 + 2Н20.
Руданың құрамындағы темір тотығы ерітіндіге етпей, шлам түрінде автоклавтың
Si02 + 2NaOH = Na20-Si02 + H20
(1), (2) реакциялардың жүруінің нәтижесінде пайда болған натрий силикаты
Na20 Al203 + 2(Na20 Si02) +4H20 = Na20 A1203
(12) реакцияның жүру нәтижесінде пайда болған натрий алюмосиликаты шлам
(1) реакция нәтижесінде пайда болған натрий алюминаты автоклавтан арнаулы
Na20 Al203+4H20 =2NaOH+2A1(0H)3
Алюминий гидрототығы сүзіліп алынып, айналмалы түтікті пеште 1473° К
A1(0H)3 =Al203
Глиноземді электролиздеу. Глинозем - балку температурасы 2323° К (2050°
Алюминийді оның тотығынан көміртегімен және көміртегі тотығымен тотыксыздандыру немесе
арқылы алуға болмайды. Өйткені, бірінші жағдайда карбид түзілсе, екіншіде
Электролит қызметін алюминий мен натрий фториды (Na3AlFe) криолит аткарады.
Астау тізбегі бойынша кернеуі 5-10 в, күші 20000 а-ден
=
Сонымен катар криолитте еріген глинозем мынадай иондарға ыдырайды:
(7)
Диссоциацияланған (А13+ және 3Na+) иондар катодка қарай жылжиды, алюминий
(8)
Натрий иондары алюминий тотығы иондарымен әрекеттесіп, натрий алюминатын түзеді:
(9)
Анодқа қарай A1F3- және Al3~ иондары жүріп, онда тек
(10)
Анодта бөлінген оттегі анодпен әрекеттесіп, газ (СОСОг) күйінде астаудан
Тазарту. Астаудан алынған алюминийдің кұрамында оның физика-химиялық қасиеттеріне әсер
Алюминийді хлорлау аркылы тазартуда, оны сыйымдылығы 1200-1300 килограмдык, ожауға
Үрлеу процесінде глинозем, криолит, газ сияқты зиянды коспалар алюминийден
Тазартудың бұл әдісі арқылы алюминийдін. тазалығын 99,5%-ке дейін жеткізуге
Электролит ретінде фтор немесе хлор тұздары пайдаланылады. Электролиз процесінде
Магний өндіру. Магний элементі таза күйінде алғаш рет химиялық
Магний – жеңіл созылғыш, ақ күміс тәрізді металл, оның
Мысалы, оны кескен кездегі ұсақ магний жоңқалары өздігінен жануы
Сонымен қатар, магний қорытпалары авиация өнеркәсібінде (реактивті, поршынды моторлар
Магний рудалары. Магний өндірісінде магнезит, доломит, карналлит және бишофит
Магнезит-магний элементінін табиғи карбонаты (MgC03). құрамында 28,7% MgO және
Доломит- қүрамында 13,8% магний элементі бар, магний мен кальций
Карналлит (MgCl2 КС1 6Н20)- қүрамында 8,8% Mg бар, магний
Бишофит - кұрамында 25,5% Mg бар, магний элементінің сулы
Магнийдін алу жолдары. Қазіргі кезде магний екі түрлі электролиттік
а) Магний алудың электролиттік жолы. Магний алудын электролиттік әдісінде
MgCO3→MgO+CO2
MgCO3 •CaCO3→ MgO+CaO+2CO2
Реакция нәтижесінде пайда болған магний тотығын 1073- 1173° К
Бұл кезде көміртегінің қатынасымен магний тотығы мына реакция бойынша
MgO+C+Cl2→Mg Cl2+CO
Пеште пайда болып балқыған магний хлоридін әрбір 3-4 сағатта
Карналлит пен бишофит рудаларынан магний хлоридін алу үшін оларды
MgO пештің тұбіне шөгіп, қорытпада 50%MgCl2KCl; 0,5-0,7%MgO және NaCI
Электролиттің құрамы: 7-15%MgCl2, 38-40% СаСl 17- 25% NaCI,
Магнийдің тығыздығы электролиттің тығыздығынан кем болғандықтан балқыған магний астаудың
Тотықсызданған темір, магний тотығы сияқты қоспалар астаудың түбіне шлам
1 тонна магний өндіру үшін 5,4-6,12 1500-1700
Магний алудың термиялық жолдары
Магний алудың термиялық жолы силико-термиялык, карбид-термиялык және көмір-термиялық болып
1.Силико-термиялық процесте тотыксыздандырғыш қызметін кремний аткарады. Бұл процесс жүру
Магнийдің тотықсыздануы мына реакция бойынша жүреді:
2MgO+CaO+Si→2Mg+2CaO SiO2 CaO
Бұл реакция тотыкпайтын болаттан жасалып, кристалдандырғышпен жалғасқан ретортада жүреді.
Жоғары температурада тотықсызданған магний буланып, кристалдандырғыштың қабырғасына конденсацияланады.
Ретортаға салынған 3,5-5,4 т шихтадан 500-600 кг магний алынады,
2. Магний алудың карбид-термиялық жолының шикізаты ретінде магнезит пен
Бұл қоспаны вакуум туғызылған ретортада 1372-1473° Қ температурада қыздырғанда
3MgO+CaC2=3Mg+CaO+2CO
Тотықсызданған магний буланып, кристалдандырғыштын қабырғасына жиналады: кальций тотығы ерітіндіде
Магний алудың көмір-термиялық жолы бойынша ұнтақталған магнезит пен мұнай
MgO+C=Mg+CO
Түзілген магний буланып, тоңазытқыштық қабырғаларында кристалға айналады. Магний алудың
Тазарту. Электролиз тәсілімен алынған магнийдің құрамында оның физика-химиялық касиеттеріне
1) флюс қосып қайта қорыту;
2) сублимациялау.
Магнийді флюс косып қайта қорыту аркылы тазарту әдісінде оны
Флюстер магнийдің кұрамындағы зиянды қоспалармен әрекеттесіп, шлакқа (қоқысқа)
2.Магнийді сублимациялау аркылы тазарту жолы оның буының серпімділігінің қоспа
Реторта қабырғасына отырған магний кристалдарын друз деп атайды. Тазартудық
Мыс өндіру
Мыстың басқа элементтермен коспасын (қола) адам баласы ерте заманнаң
Мыс – созылғыш қақтағыш, жұмсақ, қызыл түсті металл. Балқу
Мыс көптеген минералдар кұрамына енеді, бірақ кұрамында мысы бар
Мыс рудаларында мыстың мөлшері (концентрациясы) әр түрлі болғандықтан, концентрациясы
Мыс табиғатта күкірт, оттегі элементтерімен күрделі қосылыс түрінде, кейде
Табиғатта жиі кездесетін мыс минералдары мен рудалары:
а) холькозин Cu2S- 79,84% Си, (процент минералдың кұрамындағы мыс
б) халькопирит CuFeS2 - 34,6% Си;
в) куприт СиО -88,8% Си;
г) малахит СиСОз, Си(ОН)2 -57,6% Си
Мыс рудасын құрамына карай екі топқа бөлуге болады, оның
Байыту. Мыс рудасы корытылудан бұрын әр түрлі тәсілмен байытылады,
Байыту процесі екі кезеннен тұрады: а) ұсақтау, б) флотация.
Руда арнайы жасалған диірмендерде, түйірлерінің өлшемі 0,5-0,05 миллиметрге дейін
Руда түйірлерінің бетінде суға жұқпайтын қабат туғызу үшін үсакталған
Күйдіру. Сульфидті руда мен концентратты қорытудан бұрын оларды 873-1173°
Сульфидті руданы күйдіргенде көзделетін мақсаттар:
а) руданың құрамындағы күкірттің мөлшерін кеміту;
б) тотыққа айналдыру арқылы шихтаны күшала (мышьяк), сурьма, селен,
в) темірді тотықтандыру.
Мыс рудасы арнаулы көп түпті пештерде күйдіріледі.
Көп түпті күйдіру пеші - тік орналаскан, ішкі беті
Пештің үзын бойына келбей орналасқан бірнеше (7-9 түп) түптері
Сонымен шихта жоғарыдан төмен қарай біртіндеп жылжу жолында әр
Мыс корыту жағынан алдыңғы қатарлы заводтардың күйдіру пештері тәулігіне
Күкіртті мыс рудаларын күйдірудің жана әдісі- «қайнау кабатында» күйдіру
Майда етіп-үнтақталған материалды астынғы жағынан үрлеу аркылы борпылдак, қозғалғыш,
Материалды «кайнау кабатында» күйдіру заттың осы қасиетіне
Штейн алу. Әдетте мыс концентратының кұрамы және ондағы мыстын
Концентрат күйдірілгеннен соң шахталы немесе жалынды пештерде қорытылып, штейнге
Штейн дегеніміз - құрамында мыс және темір сульфиді, аздаған
Тік шахталы пештің жұмыс істеу принципі мен құрылысы домна
Cu2S+ 2Cu2O = 6Cu+S02,
Cu2S+ 2CuO =4Cu+S02
Реакция нәтижесінде пайда болған мыс, пириттің мөлшері рудада жеткілікті
FeS+2Cu=Cu2S+Fe,
Cu20+FeS= 2Cu+FeO
Сульфид қосылыстарының (FeS және CuS) мөлшері қорытпада белгілі қатынаста
Тазартылмаған мыс алу. Балқытылған штейнді арнаулы конвертерге құйып, үрлеп
Штейннің құрамындағы темірдің шала тотығын (ҒеО) шлакқа айналдыру үшін
Конвертердің ұзына бойына тік орналасқан фурмаларға 11,76- 104(1,2 атм.)
Бірінші кезең - темірдің тотығуы:
2FeS+302=2FeO+2S02+q 1
Реакция нәтижесінде пайда болған темірдің шала тотығы кремний тотығымен
2FeO+Si02= 2FeO-Si02+ q 2
(21), (22) реакциялардың жүру процесінде көптеген жылу бөлінетіндіктен, бірінші
2.2 Күкірт өндірісі
Бізді қоршаған заттардың ішінде күкірт жоқ емесі шамалы. Мәселен,
Күкірттің әлемдік өндірісінің басым бөлігі қағаз өнеркәсібіне жұмсалады. Күкірт
Ауыл шаруашылығында күкірт элементарлы түрде және дәнекерлеуші ретінде
Күкірттің негізгі тұтынушысы – химия өнеркәсібі. Әлемде өндірілетін күкірт
XXІ ғасыр – экзотикалық материалдардың, трансуран, титан сияқты элементтердің
Қорытынды
Химия өнеркәсібінің жаңа салалары даму деңгейі, қазіргі кездегі институт
Қазақстандық мұнай химия өндірістерінің үйлесімді құрамын және масштабын анықтау
Зерттеулер нәтижелері бойынша Қазақстанда мұнай химия өндірісі дамуының экономикалық
Әлемдік химия өнімдері рыногы орасан және ұйымдастырылуының өзі қазір
Пайдаланылғын әдебиеттер
1. Алаев.Э.Б Соцально-экономическая география: понятийно
терминологический словарь. М. Мысль.- 1983
2. «Егемен Қазақстан» 16.07.2008жыл. №22.
Алаев.Э.Б Соцально-экономическая география: понятийно терминологический словарь. М. Мысль.- 1983
Долотов Ю.С. Проблемы рационального использования и охраны прибрежных областей
Нурмаганбетова М.С. Салалық материалтану және конструкциялық материалдар ҚарМТУ.
Амирханов М.М., Лукашина Н.С., Трунев А.П. Природные рекреационные ресурсы,
Лукашина Н.С., Трунев А.П. Основы рекреационной экологии и природопользования.
Большой иллюстрированный справочник справочник. Москва «Махаон» 2005.
География және табиғат\\ журнал. 2003-2009 жылдар.
Internet. http\\google. kz.
Internet. http\\ yandex. kz.
Алаев.Э.Б Соцально-экономическая география: понятийно
Қазақстан Ұлттық энциклопедиясы. Алматы.2005. 8-10 том.
Қазақстан Ұлттық энциклопедиясы. Алматы.2005. 7 том.
Қазақстан Республикасының химиялық өндірістері
Химия өнеркәсібі
Мұнай химия бойынша ақпарат
Концентрленген азот қыш
Күкірт.Күкірт қышқылы
Батыс Қазақстанның химиялық өндірісі
9 сынып химия пәні бойынша аймақтық компоненттердің мазмұнын анықтау
Атырау табиғатының бүгіні және болашағы
Суперфосфатын алудың технологиясы
Қазақстандағы химиялық өндірістер