Берешек қарыздары
Мазмұны
Кіріспе
1. Берешек қарыздары
1.1. Берешек қарыздар есебін ұйымдастыру және факторингалық
1.2. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің берешек қарыздарының
1.3. Еншілес серіктестіктердің берешек қарыздарының есебі
1.4. Күмәнды қарыздарды жабу резерві
1.5. Басқадай берешек қарыздар есебі
2. Берешек қарыздардың талдауы
2.1 Талдау жүргізудің түрлері және оның маңызы мен
2.2 Берешек қарыздарды талдау
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Ұйымдардағы қаржылық көрсеткіштердің бірі берешек қарыздардың алатын орны
Берешек қарыз деп - белгілі бір қарым–қатынасқа байланысты
Берешек қарыз үш топқа бөлінеді: алынуға тиісті шоттар,
Алынуға тиісті шоттарға ақшалай қаражатқа, тауарға, көрсеткен
Мен курстық жұмыс жазу барысында берешек қарыздардың қазіргі
1. Берешек қарыздары
1.1. Берешек қарыздар есебін ұйымдастыру және факторингалық
Берешектер қарызы – деп заңды және жеке тұлғалардың
Мекемелер мен ұйымдардың басқа заңды немесе жеке тұлғалардан
Есеп беретін уақыттан кейінгі бір жыл ішінде алынатын
- қысқа мерзімді активтерді сатып алуға төленген аванстық
- тапсырылған (берілген) шоттар бойынша алынуға тиісті борыштар;
- вексельдер бойынша алынуға тиісті борыштар;
- негізгі шаруашылық серіктестігі мен оның еншілес серіктестігі
- басқадай берешек қарыздар.
Мекеменің балансындағы алынған вексель деп аталатын бабындағы
Ұйымның қаржы жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің қатарына берешек қарыздардың
Кейбір жағдайларда сапасының төмендігінен немесе тауарлардың ақау болу
Дт: Баға шегерімі - шоты
Кт: Алынуға тиісті борыштар – шоты түріндегі бухгалтерлік
Егер сатылған тауар ұйымға қайтарылған болса, ол үшін
Дт: Сатылған тауарлардың қайтарылымы – шоты
Кт: Алынуға тиісті борыштар – шоты
Берешек қарыздарды иелік ету құқықтарымен қоса, заңды құқықтарына
Мысалы: американдық FASB-пен (қаржылық есептің стандарттарын жасау бойынша
- ол, ақша қаражаттарының тікелей немесе жанама өсуіне
- активтер дегеніміз - ұйым басқара алатын ресурстары
Бір жылдан астам уақыт бойы алынбаған берешек қарыздар
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің және басқадай дебиторлармен
Мысалы Америка Құрама Штаттарында барлық бланкілер үшін міндетті
Шетелдік сатушылар, сатып алушылардың сатып алған тауарлары
Бірінші жолы – сатушы несие беруші коммерцияның төлемін
Екінші жолы – сатушы сату барысында бірден ағымдағы
Соңғы тәсіл банк жүйесімен байланысты несиелік карточкамен жүргізілетін
Қолма-қол ақшасыз есеп айырысулар жүйесінде берешек қарыздың пайда
Берешек қарыз айналыстан қаражатты айыратындығын көрсететін болғандықтан, мекемелер
Сондықтан кейінгі кездері берешек қарызды талап ету құқын
Факторингалық операциялардың есебі. Факторинг, басқаша айтқанда, қаржылық агент
Ондай қаржылық агент болып банктерде басқа да несиелік,
Осы келісім-шартта, клиентке құқын өзіне қайтарып беру мәселесі
1.2 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің берешек қарыздарының
«Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің борышы» - деп
«Алынуға тиісті шоттар»;
«Алынған вексельдер»;
«Басқалары»;
Бұлар активті шот болып табылады. Сондықтан да бұл
«Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің борышы» - деп
- Сатып алушылар мен тапсырыс берушілерге, тиеліп жіберілген
- Тиеліп жіберілген тауарлар, атқарылған жұмыстар мен көрсетілген
- Сатылған материалдық емес активтер, негізгі құралдар, бағалы
- Шетелдік валютада сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің
- Айыппұлдар, өсімақылар есептелінгенде 2110– шоты тиістілері дебеттелініп,
- Сатып алушылардан оларға сатылған өнім, атқарылған жұмыстар
- Сатылған тауарлар мен дайын өнімдер әр түрлі
- Кейіннен қайтарылған тауарларға жасалған сату және баға
Сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысу операциялары
Тауарларды сату-сатып алу кезіндегі барлық қатынастар, жеткізу келісімдері,
Тұрақты баға келісім-шартта көрсетіліп, тауарларды төлеу кезінде қадағаланады
Тұрақсыз баға келісім-шартқа отыру барысында тұрақты бағаны анықтау
Мысалы: бағаға әсер ететін факторлар жиі өзгерген уақытта
Кейбір жағдайларда жабдықтаушы сатып алушыға тиеліп жіберілген тауарлары
- қазынашылық және жекеше;
- төлем түрі бойынша: жай және аударылмалы;
- төлем кепілдігінің барлығына қарай: қамтамасыз етілген және
- төлеу тәртібі бойынша: мерзімділік вексель және ұсынушылық
Жай вексель – борышкердің (қарызгердің) жазбаша өкімі бойынша
Аударылмалы вексель - (тратта) кредитордың (транссангтың) қарызгерге (транссатқа)
Вексельдерді толтыру мен рәсімдеу белгіленген ережені сақтауды керек
1.3 Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің берешек қарыздарының есебі
«Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің берешек қарызы» бас шоты
- «Еншілес серіктестіктердің борышы»,
- «Тәуелді серіктестіктердің борышы»,
- «Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың борышы».
Жалпылама аталмыш шоттарда барлық еншілес және тәуелді серіктестіктердің,
«Шаруашылық серіктестіктері туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығына сәйкес
Осы жоғарыда айтылған еншілес серіктестік дегеніміз – басқа
«Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың борышы» шотын сипаттай келе,
Біріктірілген (консолидированный) есептеме жайлы айта отырып, №13 Бухгалтерлік
Еншілес, тәуелді серіктестіктер және бақыланатын заңды тұлғалар үшін
Еншілес, тәуелді серіктестіктерге, бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаларға кассадан
Сатылған өнім, тауар, негізгі құралдар мен материалдық емес
Қосылған құн салығы сомасына 2120, 2130, 2140 –
Шетелдік валютадағы борыштар бойынша тиімді бағамдық айырмашылыққа 2120,
Еншілес, тәуелді, бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың берешек
Еншілес, тәуелді серіктестіктер мен бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың
Еншілес, тәуелді серіктестіктер мен бірлесіп-бақыланатын заңды тұлғалардың борыштарын
Шетелдік валютадағы борыштар бойынша тиімсіз бағамдық айырмашылыққа 7430
1.4.Күмәнды қарыздарды жабу резерві
Ұйымдар өз өнімдерін, сатып алған тауарларын, көрсеткен қызметтерін
Сатып алушылардың төлем өтеушілік қабілеті болғанымен кейбір жағдайда,
Күдікті қарыз болып белгіленген мерзімде берілмеген қарыздар
Күдікті қарыздарға – уақытында төленбеген, жабылмаған және тиісті
Біріншісі – тікелей есептен шығару әдісі, мұнда шығындар
Екіншісі – резервтік әдіс, бұл жағдайда шығындарды өтеу
Егер де шығыстар салыстырмалы қағидасы бойынша бағаланса және
Қаржылық есеп беруде берешек қарыздар бойынша резервтері шегеріліп
Мекемелер күдікті қарызды есептеу үшін өзінің Есептік саясатында
Мысалы, жыл бойында сатылған өнімнің көлемі 3128,4 мың
Төлем мерзімі бойынша шоттарды есептеу әдісі негізінен жалпы
- төлеу мерзімі жетпеген шоттар;
- төлеу мерзімі 1-30 күннің аралығында жасалатын шоттар;
- төлеу мерзімі 31 -60 күннің аралығында жасалатын
- төлеу мерзімі 61 -90 күннің арлығында жасалатын
- төлеу мерзімі 90 күннен жоғары шоттар.
Әрбір категория үшін күдікті қарыздың болжамдық пайызы анықталады.
Мысалы түгендеу нәтижесінде төленбеген берешек қарыздың деңгейі 1021
1– категория 340 мың тенге;
2– категория 134 мың тенге;
3– категория 249 мың тенге;
4– категория 211 мың тенге;
5– категория 87 мың тенге.
Енді осы талап етілетін күдікті соманы ақтаудың кестесін
Сонымен, топталынған күдікті қарыз сомасы 187,24 мың теңге
3 Кесте – Күдікті қарыздар бойынша резервтер
Берешек қарыздардың төлеу
мерзімі Сомасы, мың
тенге Күдікті қарыз деп
Саналатын, болжамдық
Пайызы, % Талап етілетін күдікті, мың теңге
Төлем мерзімі жетпеген 340 11 37,40
1-30 күннің аралығындаға 134 8 10,72
31-60 күннің аралығындағы 249 23 57,27
60-90 күннің аралығындағы 211 19 40,09
90 күннен жоғары 87 48 41,76
жиыны 1021
187,24
Егер де күдікті қарыздар бойынша резервтер бірінші рет
Егер де төлем сатып алушылардан алынса, сенімсіз ретінде
1290 шоты бойынша аналитикалық есеп әрбір күдікті талаптар
1.5 Басқадай берешек қарыздар есебі
«Берілген аванстар»- бөлімшесі келесі шоттардан тұрады:
1610 - «Берілген қысқа мерзімді аванстар» шоты.
2910– «Берілген ұзақ мерзімді аванстар» шоты.
Ал берілген аванстар - дегеніміз ұйымның жабдықтаушылар мен
Бұл жоғарыда аталған шоттарға байланысты бухгалтерлік есепте мынадай
- Тауарлы-материалдық қорларды жеткізіп беруі үшін, орындалатын жұмыстар
- Несие есебінен берілген аванс сомасына: 1610 және
- Шетелдік ақша бірлігі яғни валюта түрінде берілген
- Бұрынырақ аванс ретінде берілген соманың пайдаланылғаннан қалғаны
- Бұрынырақта берілген аванс есебінен жабдықтаушыларға тиісті қарыз
Жалпылама аталмыш бөлімшенің шоттары тауарлы материалдық қорларды жеткізгені
Ұйымдарда басқадай операциялар бойынша тиісті берешек қарыздар төмендегідей
-«Алынуға тиісті қосылған құн салығы»;
-«Есептелінген проценттер»;
-«Жұмысшылар мен басқадай тұлғалардың борышы»;
-«Басқалары».
Бұл шоттарда – «сатып алушылар мен тапсырыс берушілер»
«Алынуға тиісті қосылған құн салығы» шоты мекеменің сатып
Сонымен қатар бұл шотта төленуге тиісті жал төлемдері
Келтірілген материалдық зиянды жабу есебі. Түгендеу процесінде кем
Дт «Еңбеккерлердің және басқада тұлғалардың қарызы»
Кт «Берешектердің басқада қарыздары» счеттарына өзіндік құнымен жазылады.
Есептен кем шыққан объектілердің нарықтық құнымен нақтылы өзіндік
Дт «Еңбеккерлердің және басқада тұлғалардың қарызы»
Кт «Негізгі қызметке жатпайтын басқада табыстар» счетына жазылады.
Есептен кем шыққан келтірілген материалдық зиянды жауапты тұлғаның
Дт «Еңбек ақы бойынша еңбеккерлермен есеп айырысу» немесе
Берешектердің басқалай қарыздары.
Бұларға:
-жарамсыз материалдардың қайтарылуы;
-банктегі счеттардан кеткен қате сомалар;
-бюджетке артық аударылып кеткен сомалар;
-норматив деңгейінен артық жоғалған, кем шыққан және талапқа
-ағымдық жалдағы мүліктер т.б. үшін түсетін жал төлеміне;
-қаржылық жалдау, лизингтер бойынша түсетін жал міндеттемелері бойынша
-төтенше жағдайлардан шеккен зиянды (сақтандыру келісім шарты бойынша)
-айыппұлдар, өсімдар, тұрақсыздықтар;
-басқаруды сеніп тапсырған операцияларға байланысты басқада берешектер қарызы
Төменде берешектердің басқадай қарызы есебі бойынша счеттардың корреспонденциялары
- жарамсызға ұшыраған материалдарды қайтаруда пайда болған берешек
- банктегі счеттарда кеткен қате сомаларды есептен шығару
Кт «Ақша қаражаттары»;
- акцептелген, құны төленген ТМҚ және айналыс сыртындағы
Кт «Төленетін счеттар»;
- активтерді қаржылық жалға беруге байланысты келісім бағадан
Кт «Негізгі құралдарды есептен шығару табысы»:
- алынуға тиісті жал төлемі, шеккен айып-пұлдар, өсімдер,
Кт «Негізгі қызметке жатпайтын басқада табыстар»:
- төтенше жағдайлардан шеккен зиянды (сақтандыру келісім-шарты бойынша)
Кт «Төтенше жағдайлардан түскен табыс» счеттары кредиттеледі.
Берешектердің басқадай қарыздарын жабу мақсатында түскен қаражаттар сомасына.
Дт «Ақша қаражаттары».
Кт «Берешектердің басқадай қарыздары» счеты бойынша жазылады.
2 Берешек қарыздардың талдауы
2.1 Талдау жүргізудің түрлері және оның маңызы мен
Басқарудың әр сатысында күн сайын оларды негіздеу үшін
Ағымдағы талдаудың басты мақсаты өндірістік қаржылық қызметінің нәтижесіне
Ағымдағы талдау – коммерциялық есептің ажырамас бөлігі, себебі
Талдау жұмысы келесі көрсеткіштер бойынша жүргізіледі: өнімдерді өндіру,
Талдау процесі барысында осы жалпылама көрсеткіштердің әрқайсысы жеке
Перспективалық немесе (болжамды) талдау бұл келешекте мүмкін болатын
Талдау кең мағынада бүтінді құрамдас бөліктерге бөлу негізінде
Нарықтық экономика кәсіпорындардан өндірістің тиімділігін арттыруды, өндірісті басқару
Талдаудың мақсаттары келесі жағдайлар арқылы нақтыланады: талдау объектілері
Ұйымдардың қызметінің талдауы өте күрделі және көп еңбекті,
Ұйымдардың даму факторларын және олардың арақатынасын зерттеу барысында
Экономикалық талдаулардың ішінде қолданылатын әдістерінің белгілері бойынша талдаудың
Фирмааралық салыстырылмалы талдаудың белгіленуі шаруашылық қызметінің жеткен нәтижелерін
Салыстырмалы талдау процесі кезінде біркелкі көрсеткіш өзгешеліктерінің себептерін,
Қаржылық талдаудың мәні мен нәтижесін түсіну үшін негізгі
Бизнестің қай саласында жүзеге асырып жатқанына қарамастан (садуа,
2.2 Берешек қарыздарды талдау
Кәсіпорынның дебиторлық борышы қалыпты
Өтімді емес өтімділігі төмен тауарлы-материалдық құндылықтардың
Осылайша, мүліктің және қысқа мерзімді активтердің мобильділігінің
Дебиторлық борыштың құрамы және
Берешек қарыздарды талдау меншікті айналым қаржыларының иммобилизациясы тиімсіз
Сатып-өткізу және қаржылық нәтижелердің құралу циклы бойынша талдау
Сатып-өткізу және қаржылық нәтижелердің құралу циклына дайын өнімдерді
Бұл циклдың шаруашылық операцияларын талдау үшін ішкі ақпарат
"Алынуға тиісті шоттар" шотында сатып алушылар мен тапсырыс
"Алынуға тиісті шоттар" шотын сипаттай отырып, жалпы олардың
Берешек қарыздардың өсу себептері:
жұмысшылардың банкрот болуы және төлеуге шамасы келмейтіндіктерден;
сату көлемінің жоғарғы қарқынмен өсуі;
өнім сату бойынша құндылықтардың пайда болуынан және т.б.
Берешек қарыз және өндіріс босалқылары ұйымның баланс құрылымының
Талдау мен бақылаудың жалпы үлгісіне сәйкес жеті кезең
1-кезең. Берешек қарыздардың қиын кезеңі тапсырылады, қарызға байланысты
2-кезең. Қалған есеп құжаттарынан бақылау жұмысы жасалады. Ол
3-кезең. Табылған қателердің маңызы бағаланады. Бұл кезде әр
Берешек қарыздың айналымдылығын талдау үшін келесі көрсеткіштер тобы
Берешек қарыздың айналымдылығы. (Б.қ.а.)
Б.қ.а.= қызмет көрсетуден түскен кіріс/орташа берешек қарыз (О.б.қ.)
Мұнда: орташа берешек қарыз (О.б.қ.)
О.б.қ.=берешек қарыз жыл басына +берешек қарыз жыл аяғына/мың
2. Берешек қарызды өтеу мерзімі (Б.қ.ө.м.)
Б.қ.ө.м.=талдау уақытының ұзақтығы * О.б.қ./қызмет көрсетуден түскен кіріс;
3. Қысқа мерзімді активтер ішіндегі берешек қарыздардың үлесі
Б.қ.қ.м.а.ү.=Б.қ./қысқа мерзімді активтер*100%
Берешек қарызды басқарудың бірнеше жалпы сипаттамасы бар:
сатып алушылармен кейінге қалдырылған қарызды есептеу жағдайын бақылау;
сатып алушылар санының көп болуын бағыттау;
берешек және алашақ қарыздардың ара қатынасын бақылау. Берешек
қарызды уақытынан бұрын төлегендерге жеңілдіктер беріледі.
Берешек қарыздың айналымдылығын талдаудың соңғы қорытынды кезеңі несие
Айналым құралдарының айналымдылығын талдауда келесі жағдайларға көңіл бөлу
ұйымның өндірістік коммерциялық циклінің ұзақтығына және оның құрылымына;
өндірістік коммерциялық циклдің ұзақтығының негізгі өзгеру себептеріне;
ақша қаражаттарының өзгеруі мен қаржылық нәтиженің айырмашылық себептеріне;
ақша қаражаттарының жұмсалуының негізгі себептеріне;
берешек қарыздың айналым жылдамдығына;
тауарлы-материалдық құндылықтардың сақталу мерзімінің дәлелдігіне және т.б.
Қорытынды
Берешек қарыз – сатып алушылардың немесе тапсырыс
Берешек қарыздардың өтелетін уақытына қарай алынуға тиісті берешек
Есеп беретін уақыттан кейінгі бір жыл ішінде өтелетін
қысқа мерзімді активтерді сатып алуға төленген аванстық (алдын
тапсырылған шоттар бойынша алынуға тиісті борыштар;
вексельдер бойынша алынуға тиісті борыштар;
негізгі ұйымдар мен оның еншілес серіктестігі арасындағы түрлі
ұйымның лауазымды адамдарының берешек қарызы;
басқадай берешек қарыздар.
Есептен кем шыққан, жетпей қалған, жоққа айналған, бүлінген
Дт «Еңбеккерлердің және басқада тұлғалардың қарызы»
Кт «Берешектердің басқада қарыздары» счеттарына өзіндік құнымен жазылады.
Есептен кем шыққан объектілердің нарықтық құнымен нақтылы өзіндік
Дт «Еңбеккерлердің және басқада тұлғалардың қарызы»
Кт «Негізгі қызметке жатпайтын басқада табыстар» счетына жазылады.
Есептен кем шыққан келтірілген материалдық зиянды жауапты тұлғаның
Дт «Еңбек ақы бойынша еңбеккерлермен есеп айырысу» немесе
Мерзімінде төленбеген берешек қарыз ақталмайтын болып саналады. Ол
Қазақстан Республикасының барлық ұйымдарындағы табысты есептеу тәсілімен айқындайтындықтан,
Сонымен мен курстық жұмыс жазу барысында берешек қарыздардың
Пайдаланған әдебиеттер
Абдыманапов А., Раимов С.
Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері: оқу
Әбдіманапов Ә.Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру: (оқу құралы).-Алматы, 1992.
Абдыманапов А. Реформирование национального бухгалтерского учета // Бухгалтерский
Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік мамандық және этикалық жауапкершілік //
6. Дүйсенбаев К., Тасмағанбетов Т.А. Шаруашылық қызметін талдау
7.Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі (жалпы бөлім) Алматы: Юрист,
8.Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы»
9.Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
10.Бастапқы құжаттардың типтік үлгілері ҚР Қаржы министрлігінің 19
11.Бабаев Ю.А. Теория бухгалтерского учета.-М.,1999.
12.Вуд Ф. Бухгалтерский учет для предпринимателей.-М.,1993.
13.Гетьман В.Г.Финансовый учет.-М., 2004
14.Камышанов П.И.Камышанова А.П. Бухгалтерская (финансовая отчетность).-М.,2003
1
Қысқа мерзімді дебиторлық қарыз
Кредиторлық берешек аудитінің есебі
Міндеттемелердің есебі және қарыз бойынша шығын
Қысқа мерзімді міндеттемелердің есебін және олардың ерекшеліктерін зерттеу
Берешек қарыздарды талдау
Кредиторлық берешек сомасының шынайлығын тексеру
Дебиторлық және кредиторлық берешек
«ҚАЗҚҰРЫЛЫССЕРВИС» акционерлік қоғамының техника - экономикалық сипаттамасы
Аудиттің мақсаты мен міндеті, берешек қарыздардың есебі
Қысқа мерзімді міндеттемелердің экономикалық мазмұны