Ұңғылар қорының сипаттамасы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 7
1 КЕҢҚИЯҚ МҰНАЙ КЕН ОРНЫНЫҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТЫ 10
1.1 Кен орны туралы жалпы мәліметтер 10
1.2 Геологиялық-физикалық зерттеулердің және кен орнын игерудің тарихы 11
1.3 Ауданның литологиялық-стратиграфикалық сипаттамасы 12
1.4 Тектоника 15
1.5 Мұнайгаздылығы 16
1.6 Жер асты сулары 17
1.7 Кен орнының қысқаша тарихы мен игерудің қазіргі жағдайы
1.8 Ұңғылар қорының сипаттамасы 18
1.9 Мұнай мен газ өндіру динамикасы 20
1.10 Ұңғыларды пайдалану коэффициентінің динамикасы 22
1.11 Құмдар білінуімен күрес тәсілдерінің жалпы жағдайы 22
1.12 Құмдарға қарсы сүзгілер 23
1.13 Кеңқияқ кен орнында қолданылатын құмдар білінуімен күрес әдістері
1.14 Сымды сүзгі сипаттамасы және қолданылуы 25
1.15 Титанды сүзгі сипаттамасы және қолданылуы 26
1.16 Металлқыш сүзгісі сипаттамасы және қолданылуы 27
1.17 Ұңғыларды шайырлы-құмды қоспалармен бекіту 29
1.18 Бекітудің негізігі сипаттамалары 29
2 КЕҢҚИЯҚ МҰНАЙ КЕН ОРНЫН ИГЕРУ БОЙЫНША ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАНЫҢ
2.1 Мұнай кен орындарын игеру
2.1.1 Инвестиция экономикалық категория ретінде 32
2.1.2 Инвестицияның экономикалық тиімділігінің мәні, көрсеткіштері және жетілдіру жолдары
2.2 Инвестицияның экономикалық тиімділігін бағалау туралы жалпы мәліметтер 43
2.3 Кенкияк кен орнындағы соңғы бес жыл ішіндегі экономикалық
3 ЕҢБЕКТІ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ 69
3.1 Қауіпсіздік техникасы 69
3.1.1 Қауіпсіздіктің жалпы шаралары 69
3.1.2 Электр қауіпсіздігі 71
3.2 Өндірістік санитария 72
3.3 Өртжарылыс қауіпсіздігі 73
3.4 Атмосфераны, гидросфераны және литосфераны (топырақ, жер қойнауы) ластайтын
3.4.1 Атмосфераны ластау көздері 75
3.4.2 Литосфераны ластау көздері 75
3.4.3 Апаттар 76
3.5 Биосфера компоненттерін қорғау бойынша инженерлік-техникалық шаралар 76
3.5.1 Атмосфералық ауаны қорғау 77
3.5.2 Литосфераны (топырақты, жер қойнауын) қорғау 77
3.5.3 Жануарлар әлемін қорғау 78
3.6 Мұнай қалдықтарын жою 78
ҚОРЫТЫНДЫ 80
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 82
Қосымша А 84
Қосымша Ә 85
Қосымша Б 86
Қосымша В 87
Қосымша Г 88
Қосымша Ғ 89
КІРІСПЕ
Отандық мұнайгаз өнеркәсібінің дамуына негіз болған алғашқы мұнай көзінің
Қазіргі уақытта мұнай өнеркәсібі Қазақстан Республикасының материалдық өндірісінің ең
Дипломдық жобаның объектісі Кеңқияқ мұнай кен орны болып табылады.
Кеңқияқ кен орны Қазақстанның бұрыннан бері игеріліп жатқан кен
Бұл дипломдық жобаның мақсаты Кеңқияқ мұнай кен орнын игерудің
Кеңқияқ кен орнының басты міндеті бір тонна мұнай өндіруге
Кәсіпорынның тиімді қызмет етуіне, өнім сапасын өсіруге, шығындарды төмендетуге,
Жыл сайынғы өнеркәсіптің барлық салаларына бағытталған ірі инвестициялар, оларды
Инвестицияның экономикалық тиімділігі қоғамдық еңбек өнімділігін арттыруда, яғни өнімнің
Инвестицияны мақсатты пайдаланудың, құрылыс жұмыстарын арзандату мен жеделдетудің және
Кәсіпорындар мен салалар бойынша инвестицияның экономикалық тиімділігінің көрсеткіштерін салыстыру
жүргізу керек. Тек осы шартты орындағаннан кейін ғана инвестицияның
Инвестицияның салыстырмалы экономикалық тиімділігін бағалау жаңа күрделі құрылыс немесе
Мұнай кен орнын игерудің жобасын экономикалық бағалау кезінде осы
Инвестициялық жобаның техника-экономикалық зерттеулеріндегі басты орынды мақсатқа жетудің критерилері
Инвестициялық жоба көптеген факторлармен бағалануы мүмкін: инвестордың кәсіптік қызығушылымен,
Инвестициялық жобаның күрделілік деңгейіне тәуелсіз бағалауды жүргізудің жалпы тәртібі
Бірақ жобаны жүзеге асырудың әр түрлі кезеңдеріндегі талқыланған экономикалық
Ірі немесе кіші өндірісті ұйымдастырудың экономикалық тиімділігін алдын ала
Қойылған мақсатқа жету үшін инвестициялық стратегиясын терең зерттеп және
1 КЕҢҚИЯҚ МҰНАЙ КЕН ОРНЫНЫҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТЫ
1.1 Кен орны туралы жалпы мәліметтер
Кеңқияқ мұнай кен орны Орал – Ембі тұзды-күмбезді обылысының
Әкімшілік қатынас жағынан Кеңқияқ аумағы Қазақстан Республикасы, Ақтөбе обылысының
Кеңқияқ кен орны Каспий маңы ойпатының солтүстік-шығыс бөлімінде және
Кеңқияқ аумағының онтүстік-шығыс бөліміне қарай Көкжиде сілімінің барханды құмдары
Кен орны ауданының гидрографикалық Ембі өзені бассейнімен көрсетілген. Темір
Ең ыстық шілде айы – орташа айлық температурасы +240С,
Кен орны аумағында екі елді мекен – Сарыкөл мен
1.2 Геологиялық-физикалық зерттеулердің және кен орнын игерудің тарихы
1930-1932 жылдары В.И.Серова мен Р.М.Базюк Кеңқияқ поселекесі ауданында гравиметриялық
1942 жылдан 1948 жылға дейін Кеңқияқ ауданында Л.К.Булавкин, В.И.Яшкин
1952 жылы Л.Я.Пушканов 1:2000000 масштабымен гравиметриялық түсіру жүргізді.
Геологиялық құрылымды зерттеу мақсатында 1952 жылы қазан айында Кеңқияқ
1959 жылдың жазында К-17 және К-34 ұңғыларынан мұнайдың фонтанды
1959 жылдың аяғында «Ақтөбемұнайбарлау» тресті барлау бұрғылау жұмыстарын бастады.
1960 жылы ақпан айында барлау бұрғылау жұмыстарын жүргізу нәтижелері
1962 жылы ұңғыларда байқау және сынау, оларды байқаудан өткізіп
Тұздың үстіндегі қимада ашылған мұнай беткейлерін игреу мақсатында Кеңқияқ
1963-1965 жылдары аралығында Кеңқияқ кен орны консервацияда болды. 1966
1970 жылы 1 желтоқсанға қарай кен орнында 243 пайдалану
1979-1980 жылдары Кеңқияқ кен орнында 20 бағалау ұңғыларын бұрғылау
Кеңқияқ кен орнының геологиялық құрылымын зерттеу тарихын үш кезеңге
Ол кезеңді үлкен кен орнын ашуға кеткен бүкіл жұмыстардың
Кеңқияқ аумағының геологиялық құрылымын зерттеуді екінші кезеңнің басы деп
Ал кен орнын игерудің үшінші кезеңі зерттеу мен барлау
1967 жылдан бастап геологиялық жұмыстардың бүкіл көлемі тұздың астындағы
1.3 Ауданның литологиялық-стратиграфикалық сипаттамасы
Орал-Ембі обылысы бөлігімен салыстыра отырып, Кеңқияқ мұнай кен орны
Кунгур ярусының тұзды шөгінділері қалыңдығының қысқаруы.
Тұз астындағы шөгінділердің салыстырмалы терең емес 3500-3800 м тереңдікте
Юра және бор шөгінділері қалыңдығының азаюы.
Күмбез аралық көлемді төбешіктердің болуы.
Кеңқияқ кен орнында төменгі пермьнен жоғарғы бордың кампан ярусына
Палеозой тобы PZ
Кеңқияқ ауданының игеріліп жатқан бөлігінің палеозой тобының ашылған бөлімі
Пермь жүйесі Р
Жүйенің шөгінділері төменгі және жоғарғы бөлімдерге бөлінеді. Төменгі пермь
Терригенді-сульфатты қабатша ангидрит, гипс және құмтастар қабатшалары қабатталған саздар
Галогендік қабатша гидрохимиялық шөгінділерден құралған. Тастың тұздары көбіне мөлдір
Жоғарғы пермь бөлімі (Р2) тіліктің жоғары бөлімінде қатысты алевролиттер
Мезозой тобы MZ
Кеңқияқ кен орнында мезозой тобының қимасы үш жүйемен көрсетілген:
Триас жүйесі Т
Триас жүйесінің шөгінділері тек қана төменгі триас бөлімінің жыныстарымен
Төменгі триас бөлігі (Т) алевролиттер, конгломераттар және әктастар қабаттарынан
Юра жүйесі J
Юра жүйесінің шөгінділері екі бөлімнен көрсетілген: төменгі және ортаңғы.
Төменгі юра бөлімінің шөгінділері қоныр көмір қабатшалары мен көмірленген
Ортаңғы юра шөгінділері қалыңдығына үш мұнай беткейлері бөлінген. Саздар
Бор жүйесі К
Бор жүйесінің төменгі және жоғарғы бөлімдері бар. Төменгі бор
Баррем ярусы (К1br) ала түсті, құрылықтық шөгінділердің қабатшасымен көрсетілген.
Апт ярусы (К1а), бұл ярустың шөгінділері баррем жыныстарында үйлесімсіз
Альб ярусы (К1al). Оның шөгінділері апт ярусының жыныстарында үйлесімсіз
Жоғарғы бор бөлімі (К2) сантон мен кампан ярустары жыныстарымен
Сантон ярусы (К2st) төменгі және жоғарғы ярустарға бөлінеді. Төменгі
Жоғарғы сантон ярусшасының шөгінділері сары-сұр, жасыл реңді және қатты
Кампан ярусы (К2кm) Кеңқияқ күмбезінің тек қана батпақ бөлімдерінде
Төменгі кампан ярусшасы саздар мен мергель қабатшаларынан құралған. Оның
Жоғарғы кампан ярусшасы арасында тыс қосылған сазды құмдарға ауысатын
Кайнозой тобы KZ
Кеңқияқ шегінде кайнозой шөгінділері тек қана палеоген жүйесінде сазды
Төрртік жүйе Q
Бұл жүйе алювиальды, делювиальды және элювиальды шығу тегі бар
Делювий және элювий шөгінділері су тармақтары мен жыралар беткейлерін
1.4 Тектоника
Кеңқияқ тұзды күмбезі Орал-Ембі тұзды-күмбезді обылысының солтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан.
Төменгі құрылымдық қатар жоғарғы пермь және төменгі триас бөлімдердің
Жоғарғы құрылымдық қатар өте күрделі геологиялық құрылысты болып келеді.
Үш юра беткейлері бойынша құрастырылған геологиялық пішіндер мен құрылымдық
Құрылыстың солтүстік қанаты өзін грабеннің негізгі лықсымасы мен оңтүстігінен
Лықсыма №26, №33, №101, №156 ұңғыларымен қиылған. Төрттік шөгінділері
Оңтүстік тағы да өзін батыстан шығысқа қарай созылған өте
1.5 Мұнайгаздылығы
Кеңқияқ күмбезді шегінде беттік мұнай білінуі табылған жоқ. Мұнай
Кен орынында бірінші өнеркәсіптік ағын 1959 жылы, екінші, төменгі
Жоғарғы пермьде (конгломераттық)
Төменгі триаста (I+II төменгі триас беткейлері)
Ортаңғы юрада (I+II+III ортаңғы юра беткейлері)
Төменгі борда (баррем, готерив ярустары)
Осылардың ішінен мұнайлылығы жоғарғысы IІ және III ортаңғы юра
Ағынға байқау 29 барлау ұңғыларында жүргізілді. Олардың ішінде
Литологиялық беткей құмдар және саздар қабатшалы алевролиттермен көрсетілген. Ол
Қабат жабынының жату тереңдігі шоғырдың жоғарғы бөлімдерінде оңтүстік қанатында
ІІІ юра беткейі 1960 жылы Г-12 барлау ұңғысымен байқалды.
Беткейдегі газдың мұнайдағы құрамы төмен болып табылады. Максимальды мағынасы
Коллектордың қаттылығы 30%, бастапқы мұнайға қаныққандығы 72%, ал өткізгіштігі
Орташа жату тереңдігі 300 м-ді құрайды. ІІ және ІІІ
1.6 Жер асты сулары
Кеңқияқ кен орнындағы судың химиялық құрамы төмен қима бойынша
Ортаңғы юралық шөгінділері қабатшасында мұнай шоғырларына тіреліп тұрған үш
ІІ және ІІІ ортаңғы юра беткейлері қабат сулары жоғарғы
Зерттелген кен орнының беттік сулары Ембі өзені мен оның
1.7 Кен орнының қысқаша тарихы мен игерудің қазіргі жағдайы
Кеңқияқ мұнай кен орны Ақтөбе қаласынан 250 км
Кеңқияқ тұз үстіндегі ендік таралу құрылымы өзін салыстырмалы
Кен орнындағы қоры бойынша үлкен және игеру үшін бірінші
1.8 Ұңғылар қорының сипаттамасы
Кен орнын бұрғылау технологиялық нұсқауында қабылданған ұңғылардың қоры бойынша
1986-1987 жылдары 14 ұңғы бұрғыланғаннан кейін жобалық объектінің жоқ
Кеніштің геологиялық бұрғылау құрылымы мен коллекторлардың таралу сипаты туралы
Кесте 1-01.06.2003 ІІ және ІІІ ортаңғы юра беткейлер
Бұрғыланған ұңғылар саны, барлығы
Өндіру қоры
Оның ішінде: жұмыс істеп тұрғандары
Жұмыс ісиемей тұрғандары
Бақылау қоры
Айдау қоры
Оның ішінде : жұмыс істеп тұрғандары
Жұмыс істемей тұрғандары
Консервация 1435
762
438
324
ВНИПИ «нефть»-те жасалған кен орнын игерудің технологиялық нұсқауына кен
Кесте 2- Жылдар бойынша ұңғылар қорының жағдайлары
Жылдар
пайдалану
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995 15
41
81
160
204
206
226
244
276
297
324
356
385
397
411
449
485
503
489
539
557
618
665
716
759
847
5
4
8
5
5
6
7
12
12
16
20
23
27
32
28
39
44
52
24
40
51
57
2
2
10
10
13
15
19
20
20
27
57
46
46
46
49
55
47
44
46
46
48
50
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003 928
933
945
954
957
961
762
438 68
36
66
67
67
73
80
9 54
42
46
49
55
30
15
14
1.9 Мұнай мен газ өндіру динамикасы
Кеңқияқ кен орны бойынша тұтас алғанда 1975 жылдан бастап
1983 жылы күндік алу 2710 т/тәу-ке дейін өсуі
Соңғы жылдары мұнай өндірудің төмендеуі суланудың өсуімен байланысты. Суланудың
Суланудың өсуі мұнай бергіштік коэфициентіне елеулі әсер етуімен
Жылдар бойынша мұнай мен су өндіру және ұңғылардың сулануының
Кесте 3- Жылдар бойынша мұнай мен су өндіру және
Жылдар Мұнай өндіру, т Су өндіру,
м3 Орташа
жылдық сулану, % Жұмыс
мұнай
б-ша, т/тәу сұйық
б-ша, т/тәу
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992 28300
46019
111810
189500
219035
258600
277850
281200
291550
299420
320025
345315
367000
425205
395100
410555
389580
399570
330645
286425
238550
418210
443000 15
30
1785
1925
2190
7880
11960
14980
19150
21800
34080
71225
85546
112170
186920
136650
212050
234905
285065
296930
414060
438520
503440
0,3
0,8
1,7
2,4
3,8
4,6
5,7
6,6
9,3
10,8
19,9
21,7
31,9
23,4
36,1
37,8
45,9
51,4
54,9
50,6
55,4 5
6,5
8,1
8,2
8,1
7,5
6,9
6,6
6,2
5,8
6
5,3
5
4,9
3,8
4,7
3,5
2,9
2,6
2,2
1,8
1,7
1,5 5
6,5
8,1
8,3
8
7,7
7,1
6,9
6,5
6,2
6,6
6,4
6,1
6,1
5,1
5,1
4,5
4,2
4,1
3,6
3,8
3,6
3,4
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003 457195
423500
485000
478820
434400
428487
35600
326505
286000
288400
253220 537310
563890
700120
735455
637500
705355
647750
578905
520550
647592
545667 54,1
57,1
60,1
60,5
59,4
60
61
64
67
65,5
74 1,3
1,4
1,3
1,3
1,3
1,2
1,2
1,2
1,5
1,28
1,6 3,1
3,3
3,2
3,2
3,2
3,2
3,1
3,2
3,2
3,5
5
1.10 Ұңғыларды пайдалану коэффициентінің динамикасы
Кеңқияқ кен орнын игеруді қиындататын фактор қабаттан қарқынды түрде
Ұңғылардың тұрып қалуы электр энергиясының ажыратылуында, ұңғы аумағын, әсіресе
1.11 Құмдар білінуімен күрес тәсілдерінің жалпы жағдайы
Ұңғыларды пайдаланудағы құмдар шығуымен күрес қиындығы әрқашанда мұнай өндіру
Құмдар мен әлсіз цементтелген жыныстардан құралған қабатты кен орнын
Қабаттан құмдар келуі қуыстардың пайда болуына, түп маңы белдемі
Құмдар білінуі мен қиындаған ұңғыларды пайдаланудың барлық әдістерін шартты
ұңғыларды қабаттан құмдар шығара пайдалану;
қабаттан құмдар шығуын тоқтату;
Бірінші топта құмдар шығуын жою тәсілдері және қабаттан келген
Жер астындағы жабдықтардың қажалу тозуымен күресу үшін айырғыштар, якорьлар
Жәй тәсілдердің бірі ұңғыдан сұйық алуды шектеу болып табылады.
Тиімдірек әдістердің бірі ұңғы түп маңы белдеміндегі қабат жыныстарын
Химиялық тәсіл тау жыныстарын тұтқырлы және цементтейтін заттармен жасанды
Физика-химиялық тәсілде түп маңы белдемінде мұнайды кокстеу жолымен коллекторды
Кәсіпшілік тәжірибе көрсеткендей, қабаттардан құмдар келуін тоқтатудың жәй және
1.12 Құмдарға қарсы сүзгілер
Құмдар білінуімен күрес тәсілдерінің ішіндегі ең сенімді әдісі –
1. Шегенделген өндіру ұңғыларын қондырылатын сүзгілермен жабдықтау. Сүзгіні, тәртібі
2. Ұңғыларды бұрғылауды аяқтау процессінде гравий сүзгілерін жасау. Бұл
3. Бу айдау ұңғыларында құмдар келуін тоқтату. Мұнда сүзгілер
Жоғарыда көрсетілген барлық технологияда негізгі буын сүзгіш-каркас болып табылады.
Отандық және шетелдік өнеркәсіптер шығарған, мұнай кәсіпшілік тәжірибесінде пайдаланатын
керекті механикалық беріктік пен эрозиялық әсер ету мен коррозияға
Қабатпен сенімді гидродинамикалық байланыста болуы және түп маңы белдемі
Сүзгіні ұңғылардан шығармай-ақ механикалық және химиялық тазалауды жүргізуге мүмкіндігі
Қазіргі уақытта сүзгілердің әртүрлі конструкциялары қолданылады: тік және көлденең
Сондықтан көбірек тиімдісі көлденең саңылау каркасты сүзгілер, оларда тесіктер
1.13 Кеңқияқ кен орнында қолданылатын құмдар білінуімен күрес әдістері
Құмдар шығуымен күресудің минимальды қосымша шығынсыз тиімді әдісін қолдану,
Кен орнын басында перфорацияланған аралығының орташа қалыңдығы 6-10 метрді
200 С температурадағы қабат мұнайының тұрақтығы кең шектерде (55.10-3
Кен орнындағы құмдар шығуымен күрес шаралары әртүрлі құмдардағы бекітудің
Химиялық және физика-химиялық әдістер төмендегі есептеулерге байланысты кең қолданыс
Түп маңы аймағын кокстеу әдісімен бекіту тәсілін сынау да
Түп маңы аймағынан құмдар шығуын тоқтату үшін құмдарға қарсы
1.14 Сымды сүзгі сипаттамасы және қолданылуы
1969 жылдан бастап құмдар шығумен күрес гравиймен толтырылған (кварцты
Сымды сүзгі екі бөлімінде 20 мм диаметрлі тесіктері перфорацияланған
Перфорация аралығын түптік сүзгілермен жабу екі вариантта жүзеге асады:
бірніші – түп маңы аймағын гравиймен толтырмай-ақ 101,6 мм
екінші – түп маңы аймағына гравий айдаумен сол сүзгіні
Бірінші вариантта тиімділік 30%, ал екінші вариантта 60% құрайды.
Сүзгінің жұмысының тиімділігі үшін ракушкалы немесе кварцты құмдар тығындарын
Түп сымды сүзгінің өзіндік кемшіліктері де бар:
1. Сүзгіні құрастырғанда пакердің болмауы сұйыққа құмдар мен ракушкаларды
2. Сүзгінің асты, оны орнатқаннан кейін ашық қалады, ол
3. Сымды тығын корпусқа пісіріліп қосылмаған, ұңғыларда орамның бүлінген
4. Ракушкалы тығынды сүзгілер көтеріңкі шығымды ұңғыларда олардың тиімділігі
1.15 Титанды сүзгі сипаттамасы және қолданылуы
1978 жылдан бастап кен орнында ПСТФЭ (титанды сүзгі элементтері)
Титанды құбырлы сүзгі келесі буындардан тұрады: резина манжеталы
Титанды сүзгі элементтері (ТСЭ) сүзгісі қолданылудың шектеулі пайдалану беткейлері
ТСЭ сүзгісін орнату келесі варианттарда жүзеге асады:
сорап астында
түптік пакермен
түптік пакермен және түп маңы аймағын алдын-ала гравиймен толтыру
1981 жылы ТСЭ сүзгісі көмегі арқылы ұңғылардан құмдар шығуын
ТСЭ сүзгісі көмегімен ұңғылардан құмдар шығуын тоқтату технологиясы мына
ұңғыларды жуғанда тек ғана сазсыз сұйықты пайдалану және айналымды,
Гравийді айдағаннан кейін сорапты-компрессорлы құбырларды көтеру ұңғыға тағыда сұйық
Сүзгі компоновкасын түсіргенде құралдың (СКҚ) айналуы болмауы керек.
Сонымен бірге мына операциялар жүзеге асады:
1. ұңғыларды зерттеу; шығындарды өлшеу, механикалық қосымшалар санын анықтау.
2. ұңғыларды шаблондау.
3. ағынды көбейту бойынша шараларды жүргізу.
4. пайдалану құбырының тұтастылығын анықтау.
5. ұңғыларды қысыммен тексеру.
6. перфорацияның жабылып тұрған аралығынан 2-3 м төмен цементті
7. ұңғыны 2-3 сағатқа тоқтата тұру.
8. сүзгі компоновкасын 0,2 м/с-тен аспайтын жылдамдықпен түсіру.
9. пакер манжетасын тығыздау.
10. СКҚ-ларды көтеру.
11. терең сорапты жабдықтарды түсіру.
12. ұңғыларды жайлап іске қосу.
Соңғы жылдары ВНИПИ «Термнефть» көп қатпарлы ФП-3 сымды сүзгі
Қазіргі уақытта ФП-3 сүзгісі кен орнында өндіріске енгізіліп жатыр.
1.16 Металлқыш сүзгісі сипаттамасы және қолданылуы
Кеңқияқ кен орнында көп қолданысқа ие болып отырған сүзгі
Еліміздің білікті де білімді мамандары, т.ғ.д., акедемик Мансұр Омарұлы
Ал сүзгінің құрылымына келсек; сүзгі элементі екі шетін тартып
Лабораториялық тәжірибелер негізінде, осы қондырғылармен мынадай сүзгі элементтері таңдалып
Ал сүзгінің ұзындығы екі метрге жуық, бөліктің шектегішімен, діңі
Ал металлқыш сүзгісінің материалы технологиялық жағынан қолайлы, оны дәнекерлеуге,
Түптік металлқыш сүзгілердің Кеңқияқ кен орнындағы жұмысының анализі көрсеткендей,
Түптік металлқыш сүзгілері 1981-1987 жылдары Кеңқияқ кен орнында өнірістік
Металлқыш сүзгісінің артықшылығы:
бағасының басқа сүзгілерге қарағанда екі-үш есе арзан болуы.
сүзгіні екі адам қысқа мерзімде жинастыра алады.
жөндеу мерзімі аралығы тиімділігі
дәнекерлеуге, жонуға болады.
химиялық тоттанбайды. ж.т.б.
Кесте 4- Сүзгіні қолданудағы жөндеу аралығының ұзақтығы.
Сүзгілердің атауы Жабдықталған ұңғылар саны,
ұңғы Сүзгілердің жөндеу аралығының ұзақтығы,
шашырауы
«Лайено» жүйесі, АҚШ
Сымды сүзгілер «Ембімұнай»
Титанды сүзгі «Союз-термнефть»
Металлқыш сүзгісі
2
820
20
81
150-270
30-160
100-320
80-920
219
152
260
690
Кесте 5- Сүзгілердің басқа да техника-экономикалық көрсеткіштері.
Сүзгілердің атауы Бір сүзгінің құны, теңге Қызмет етуші адам
«Лайено» жүйесі, АҚШ 1500000 10 -
Сымды сүзгілер «Ембімұнай» 90000 6 48
Титанды сүзгі «Союз-термнефть» 188700 4 30
Металлқыш сүзгісі 43250 2 2
Осы деректер металлқыш сүзгісінің қаншалықты тиімді екенін көрсетеді, сондай-ақ
1.17 Ұңғыларды шайырлы-құмды қоспалармен бекіту
Жыныстарды қарқынды шығару мен алынған өнімнің едәуірі сулануы, ал
Шайырлы-құмдарды сүзгі түпке жасанды тығын немесе белдеммен тығын комбинациясы
1.18 Бекітудің негізігі сипаттамалары
Бекіту есебінде шайырлы-құмдар қоспаларын дайындау үшін СФЖ-3012 маркалы резолформальдегидті
Бекіту құрамы:
1. СФЖ-3012 түрлі резолформальдегидті шайырлар, пайыздық салмағы 50.
2. Тұз қышқылы, пайыздық салмағы 45.
3. Су, 45-46%
Шайырлы құмдар қоспаларын дайындау келесі шаралардан тұрады: ыдыс немесе
2 КЕҢҚИЯҚ МҰНАЙ КЕН ОРНЫН ИГЕРУ БОЙЫНША ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАНЫҢ
2.1 Мұнай кен орындарын игеру
Мұнай кен орындарын игеру принциптерінің негіздерін іске асыру
Мұнай кен орнын игерудің жобалаған үрдісінде біраз нұсқалар қарастырылады.Олар
Кен орындарды игеру құжаттарын жасауға, біздің мемлекетте бір тәртіп
игерудің принципиалды схемасы:
игерудің технологиялық схемасы:
игеру жобасы:
анықталған игеру жобасы;
Соңғы технологиялық схемасы немесе өндірістегі жүргізілген тәжірибе бойынша (сынау
Кен орнына құрылған принципиалды және технологиялық схемаларда игеру жүйелері,
Осылардан кейін жасалынатын игеру жобасында жиналған тәжірибе бойынша керекті
Игеру жобасы негізгі құжат болып табылады. Оған сүйене
Өндірістегі жүргізілген тәжірибе бойынша игеру жобасы кезінде қосымша теориялық
Әр жобаны есептегенде қабаттың кесіндісіне және алаңы бойынша ыдырап
Техника-экономикалық есептеу нәтижесіндегі мәліметтерді талдап, бір нұсқасын
Қабылданған нұсқаны белгіленген тіректі нұсқаның есебімен салыстырады. Тіректі белгіленген
Игеру мерзімдегі экономикалық көрсеткіштер:
- күрделі қаржыландыру;
- 1 тонна мұнайды өндіру үшін жұмсалатын меншікті күрделі
- өндірістік қорларда жұмсалатын шығынды ескермегендегі, күнделікті шығын;
- негізгі қорлардың жұмыс істеп тұруына жұмсалатын шығынды ескеретін
- өнімнің өзіндік құны;
-экономикалық пайдасы.
Күрделі қаржыландыру - жаңа негізгі өндірістік қорларын құруға немесе
Меншікті күрделі қаржы-жиналған қаржынының бір жылдық мұнай өніміне 1
Күнделікті шығын-күнделікті мұнай, су, газ өнімінің көлеміне және ұңғы
Пайдалану шығыны- негізгі өндірістік қорларын жұмыс істету үшін кететін
Мұнайды өндірудің өзіндік құны- пайдалану шығынының өндірілген мұнай көлеміне
Келтірілген шығын- меншікті күрделі қаржы және мұнайды өндірудің өзіндік
Sпр =CH +EK, ()
мұнда: Sпр -келтірілген шығын, теңге/тонна; К- меншікті күнделікті қаржы,
Игерудің технологиялық схемаларын салыстыру үшін, жылдық экономикалық пайда көрсеткішін
Э =(Sпр1 - Sпр2 )A2
мұнда: Э- жылдың экономикалық пайдасы, теңге;
Sпр1 , Sпр2 - өнімнің бірлік өлшеміне жұмсалатын келтірілген
А2 –жыл бойғы, мұнай өнімінің көлемі,т.
Еңбек өнімділігі-өндіріс өнімділігінің адам басына келетін бір жылдық мұнай
Жалпы өнімі-мұнай өнеркәсібінің мекемелерінде ақшамен сипатталатын құн ретінде есептеледі.
Пайда- өнімнің бірлік өлшемдегі уақытта сатылған бағасының және пайдалану
Мекеменің жұмыс істеу тиімділігін мінездейтін басқа да көрсеткіштерді пайдаланады.
2.1.1 Инвестиция экономикалық категория ретінде
Кез-келген экономика даму кезеңдерінде өзгеріп отыратын экономикалық жағдайларға тәуелді
Ең соңғы нәтижеге әсер етеді, яғни макроэкономикалық көрсеткіштердің даму
Экономиканың даму деңгейі бұл жағдайда кәсіпорындардың өндірістік қортындыларын анықтайды.
Сондықтан да өзіндік экономикалық жүйенің инвестициялық қажетті-сиктері оның дамуына
Алайда, нарық теориясынан белгілі кез-келген әлеуметтік – экономикалық жүйеде
Алдыңғы үш факторды алатын болсақ, олардың барлығы жеткілікті, ал
Дамыған елдерде бұл фактордың басымдылығы алдыңғы елдердегідей емес, бұл
“Инвестиция” термині (латын тілінен аударғанда іnvestіo - кигіземін) ғылыми
Практика жүзінде зерттеушілер оған әр түрлі мағына береді. Тұрмыстық
“Инвестиция” түсінігінің анықтамасы “ҚР шетел инвестициялары туралы” 1994 жылғы
Алдыңғы үш факторды алатын болсақ, олардың барлығы жеткілікті, ал
Дамыған елдерде бұл фактордың басымдылығы алдыңғы елдердегідей емес, бұл
"Инвестиция" термині (латын тілінен аударғанда іnvestіo – кигіземін) ғылыми
"Инвестиция" түсінігінің анықтамасы Қазақстан Республикасы "шетел инвестициялары туралы" 1994
қозғалмалы және қозғалыссыз мүлік және құқық, қайта ондеусіз қолдануға
коммерциялық ұйымдарға қатысу және акциялар;
облигациялар және басқа қарыздық міндеттер;
ақша жинағын, тауарларды, қызметтерді, келісімдер бойынша кезкелген істерді (инвестицияға
интеллектуалдық қызметтердің нәтижесіне байланысты құқық, оның ішінде авторлық құқық,
мемелкеттік ұйымдар берген рұқсат қағазға байланысты ір-әрекетті жүзеге асырудың
Қазақстан Республикасы территориясындағы алынған және қайта инвестицияланған таза пайда;
Инвестициялар объектілері – бұл инвестициялық ресурстар апаралылатын орындар. Объектілер
жобалау көлеміне байланысты (аз жобалы және мегажобалау);
жобалардың апаратын жеріне қарай (коммерциялық, әлеуметтік, мемлекет мүдделеріне қарай)";
инвестициялық циклің мақсаты мен сипатына қарай (өмірлік циклдің барлық
мемлекеттің қатысу деңгейі мен сипатына байланысты;
салынған нәрселердің еркешеліктері мен деңгейіне байлансыты.
Инвестициялық қызметтің субъектілері болып инвесторлар (жеке және заңды тұлғалар)
Сұраныс беруші инвесторлар, сондай-ақ жеке және заңды тұлғалар бола
Инвестициялық іс-әрекеттің субъектілері ретінде жеке және заңды тұлғалармен қоса,
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес, инвестициялық іс-әрекет төмендегі көрсеткендермен қаржыландырылады:
жекеменшік қаржылық ресурстар және ішкі шаруашылық резервтері;
жалға алынған қаржылық заттар;
акцияларды сату мен еңбек ұжымдары мүшелілерінің жарна ақшаларына жиналған
заңды тұлғалардан;
белгілі тәртіпте орталықтандырылған кәсіпорындардан алынған ақша;
бюджеттен тыс ақша;
республикалық бюджет ақшалары;
шетел инвесторларынан түскен ақша;
жеке және заңды тұлғалардан түскен ақша.
Әлемдік тәжиребе көрсеткендей, дағдарыс болған кезде мемлекеттің инвестициялық сферада
Бәрімізге белгілі алдыңғы жүйенің жағымсыз жақтары инвестиция сферасына да
Нарыққа көшу инвестициялық процестерді мемлекет тұрғысынан реттеуге байланысты. Осыларды
Тікелей (реальные) инвестицияларды ТМО-да осылай атауға ұйғарған, американ технологиясы
Шетел инвестициялар туралы сөз болғанда, әлемдік практикада тікелей инвестицияға
Тікелей инвестициялар өндіріске және қажет бұйымдарға салынған капиталды атады.
Қаржы инвестициясы мен құнды қағаз капиталы банкте алынады. Олардың
Шетелдік инвестиция территориялық мағынаны ғана білдірмейді, бірақ аса маңызды
Тікелей инвестиция көрсету тура және ұзақ мерзімді әсері капиталдандыру
Тікелей инвестиция нақты талап алу үшін тек қана сонымен
Тікелей инвестиция ұсынысы портфельдікке жоғары, уақыт мерзімінде бұл табысқа
Тікелей инвестиция ең басты дәрежелі жұмыс әсері, ішкі нарықта
Тікелей инвестицияның портфельдікке қарағанда мағыналы, тұрғын елін халықаралық еңбекке
Тікелей инвестиция портфельдіктен айырмашылығы әсерлі елдің өзгерісі, ұлттық қарым-қатынасы.
Тікелей инвестициясында сезім ынталына ел жағдайында конкуренция пайда болады,
Тікелей және портфельдік инвестициялардың айырмашылығы, бірншісі инвестордың жекеменшігін және
Инвестицияларды енгізуді жеделдету үшін өкімет жеделдету саясатын жүргізу керек.
Мемлекетте қолайлы инвестициялық климат тудыру үшін көптеген көрсеткіштер жүйесі
Мемлекеттік нарық потенциясына мінездеме.
Табиғи және еңбек ресурстарымен қамтамассыз етілуі.
Экономикалық реформаның жағдайы мен қозғалысы.
Инвестициялық қызметке заң беруші орган.
Мемлекеттік органдарға басқару шешімдерін қабылдауды реттеу.
Инфраструктураның және валюта нарығының дамуы.
Банктық жүйенің тұрақтылығы.
Саясаттық климаттың тұрақтылығы мен бағдары.
Мемлекеттік нарық потенциялы мынандай көрсеткіштерді көрсетеді: халық саны, ВНП
Көптеген инвесторлар Қазақстанның үлкен Азиаттық нарыққа жақын болуы оның
Қазақстан ЕС мен бірлестік туралы келісім шартқа қол қойған.
Қазақстан өз табиғи байлықтарымен шикізат және энергиямен қамтамассыз етілген.
Қазақстан мұнай және табиғи газ өндіруші жағынан үлкен өндірістер
Бұл оның энергетика өндіріс орындарының құндылық көмірден – 685,6
Бұл шетел инвесторларын өзіне тартады (сонымен қатар көптілігі, арзандылығы,
Мемлекеттік органдардан жұмыс қабылдаудың істері мемлекеттік комитетте инвестиция арқылы
Қазақстан Республикасында факторлар 3 категорияға бөлінеді:
ұстамдылық күшті фактор;
орташа фактор;
әлсіз фактор.
Қазақстан Республикасында ағынды инвестицияға ұстамды факторлар мыналар жатады: салық
Орташа факторларға кәсіп орындық саясатын инфроқұрылым дамыған нарықтық шамалар
Әлсіз факторларға гиосалалық мемлекеттік қатынас саясатын қатынас мәдениеттік бартері
Қазақстан Республикасы мемлекет инвесторларына жақсы көзбен қарайды. 1998 жылы
Кәзіргі уақытта Қазақстан үшін инвестициялық саясат осы белгілермен жүруі
Экспорттың дамуы басқа кәсіп орындардың валюталық түсуімен белгіленеді.
Халықтың өмірін жақсартуға мемлекеттің қарауымен жақсартылады.
2.1.2 Инвестицияның экономикалық тиімділігінің мәні, көрсеткіштері және жетілдіру жолдары
Экономикалық тиімділік – материалдық, еңбек және ақша ресуртарын рационалды
Экономикалық тиімділік адам қызметінің барлық салаларын, қоғамдық өндірістің барлық
Өндіріс тиімділігі нарықтық экономиканың басты категорияларының қатарына жатады, өз
Экономикалық тиімділік – белгілі-бір мақсатқа жету үшін жұмсалған шығындар
Нарықтық экономикада әр жеке кәсіпкер немесе фирма үшін шығындар
Алынған пайда (П) мен авансталған капиталдың (күрделі шығындар) (К)
Р=П/К ( 100%.
Кәсіпорынның пайдасы басты экономикалық категория және де кез келген
Алынған пайданың абсолютті шамасы немесе пайда нормасы кәсіпкерлік қызметтің
пайда массасынан, яғни пайданы анықтайтын барлық факторлардан;
капитал құрылымынан (өндірістік қорлардан);
капитал (өндірістік қорлардың) айналымының жылдамдығынан; капитал айналымының жылдамдығының өсуімен
нарықтық бағаларды және пайда нормасын анықтайтын белгілі-бір тауарға деген
Капиталдардың еркін қозғалуы жағдайында пайда нормасы өндірістің реттеуші қызметін
Тиімділік кәсіпорын қызметінің нәтижелілігін сипаттайтын не авансталған ресурстардың, не
Авансталатын ресурстардың тиімділігі
Тұтынылатын ресурстардың тиімділігі
Өндіріс тиімділігінің экономикалық мазмұны оның көрсеткіштер жүйесін де анықтайды.
Кәсіпорынның шаруашылық қызметінің нәтижелілігі мен тиімділігі әртүрлі абсолютті және
Сонымен қатар шаруашылық қызметтің негізгі көрсеткіштерінің салыстырмалы динамикасын ескеру
Баланстық пайданың өзгеру қарқыны ( Өткізу көлемінің өзгеру қарқыны
Бұл қатынастың орындалуы кәсіпорынның экономикалық потенциалының (капиталының) өсетінін, сату
Осы сияқты алдын-ала талдауды жүргізгеннен кейін кәсіпорынның шаруашылық қызметінің
Таза пайда = Баланстық пайда – Бюджетке төленетін төлемдер;
Өнім рентабельділігі (пайда нормасы)
Негізгі қызметтің рентабельділігі
Жеке капиталдың рентабельділігі
Кәсіпорынның жалпы рентабельділігі
Кәсіпорынның таза рентабельділігі
Кәсіпорын тиімділігінің жеке көрсеткіштеріне кәсіпорынның негізгі өндірістік қызметін, онымен
Еңбек өнімділігі өткізуден түскен түсім мен кәсіпорындағы орташа жұмыскерлер
Пр = Q / T.
Өнімнің еңбек сиымдылығы – еңбек өнімділігіне кері көрсеткіш, ол
t = T / Q,
мұндағы t – өнімнің еңбек сиымдылығы;
T – материалдық өндіріс өрісінде жұмсалған еңбек көлемі;
Q – жалпы өндірілген өнімнің (әдетте жалпы) көлемі.
Өнімнің материалдық сиымдылығы – шикізат, материалдар, отын, энергия
m = M / Q,
m – өнімнің материалдық сиымдылық деңгейі;
M –өнім өндіруге жұмсалған материалдық шығындардың құндық сипаттағы жалпы
Q – өндірілген өнімнің жалпы көлемі (әдетте жалпы көлем).
Өнімнің капитал сиымдылығы – күрделі салымдар көлемінің олармен анықталатын
KQ = K / AQ;
мұндағы KQ – өнімнің капитал сиымдылығы;
K – күрделі салымдардың жалпы көлемі;
AQ – өндірілетін өнім көлемінің өсімшесі.
Өнімнің қор сиымдылығы – негізгі өндірістік қорлардың жалпы өндірілген
f = F / Q,
мұндағы f – өнімнің қор сиымдылығы;
F – негізгі өндірістік қорлардың орташа құны;
Q – өндірілген өнімнің (әдетте жалпы көлемінің) жалпы көлемі.
Қор қайтарымдылық көрсеткіші өткізуден түскен түсім мен негізгі қорлардың
Экономикалық тиім – кәсіпорын қызметінің нәтижесін сипаттайтын көрсеткіш. Бұл
Экономикалық тиім материалдық, қаржылық, еңбек және басқа да ресурстарды
Экономикалық тиім натуралдық, еңбек, құндық (сандық және сапалық) көрсеткіштермен
Сонымен, өндіріс тиімділігінің құрамалары техникалық, ұйымдастырушылық, экономикалық және әлеуметтік
Өндірісті жетілдіру мен дамудың негізгі бағыттары бойынша жіктеу шығындар
Нарықтың шаруашылық тәжірибесінде экономикалық тиімділіктің көрінетін жақтары әртүрлі. Тиімділіктің
Қазіргі уақытта нарықтық экономика жағдайында, экономикалық тұрақсыздық жағдайында, дамудың
Өндірістің тиімділігін жетілдіру мәселесі кәсіпорынның шаруашылық өмірінің негізгі орнын
Өндіріс тиімділігін жоғарлату жолдары – белгіленген бағыттарда өндіріс тиімділігінің
Өндірістің экономикалық тиімділігін жоғарлату мәселесінің мәні қолдағы бар ресурстарды
Өндіріс тиімділігін жоғарлату «тұтынылатын» ресурстар бойынша шығындарды үнемдеу арқылы
Экономикалық тиімділікті жоғарлату жоспары жылдық жоспардың ең басты бөліктерінің
Қазіргі уақытта мұнай табушы кәсіпорындар өз дамуының тиімді стратегиясын
2.2 Инвестицияның экономикалық тиімділігін бағалау туралы жалпы мәліметтер
Инвестицияның экономикалық тиімділігін бағалауды қарастырмастан бұрын, нарыққа өтумен «инвестиция»,
Ақша құралдары, банк салымдары, пайлар, акциялар және басқа бағалы
Кәсіпорынның инвестициялық қызметі - оның шаруашылық қызметінің ажырамас маңызды
Анықтамадан белгілі болғандай, бір инвестициялар меншік капиталының (акцияларды сатып
Қаржылық анықтамасы жағынан инвестициялар - табыс табу мақсатында шаруашылық
Нарық экономикасындағы инвестиция – табыс немесе қандай да бір
Қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді капитал салу формасында қаржы
Үлкен тәуекелге байланысты қызметтің жаңа сферасында шыққан жаңа акцияларды
Тура инвестициялар табыс табу және шаруашылық субьектісін басқаруға қатысуға
Портфельді инвестициялар портфельдің (әр түрлі инвестициялық бағалылардың жиынтығы) қалыптасуына
Аннуитеттер - жүйелі уақыт аралығы арқылы салушыға белгілі бір
Нарық қатынасы жағдайында материалдық және қаржы ресурстарынан шығатын әр
Бірақ нәтиже алу мен салу аралығында белгілі бір уақыт
Инвестициялық ойды (идеяны) қалыптастыру:
ой тудыру және алдын – ала негіздеу;
техникалық шешімдердің (техника, ресурс, қызмет көрсету обьектісі) иновациялық, патенттік
сертификациялық талапты орындау қажеттілігін тексеру;
басқарудың муниципальды және салалық органдарымен қажет
ақпаратпен қамтамасыз етуді дайындау.
Инвестициялық жобаны іске асыру жағдайын зерттеу:
шығуға дайын өнімге деген сұраныстың шамасын анықтау;
өнімнің базистік, ағымдағы және болжам бағаларының деңгейін
бағалау (қызметтер);
жобаны іске асырудың ұйымдастырушылық – құқықтық формасы бойынша және
инвестицияның белгілі бір көлемін бағалау;
жобаның техника – экономикалық негіздемесінің тараулары бойынша алдын –
жобаны орындауда келісім - шарт құжаттарды дайындау;
потенциалды инвестор үшін инвестициялық ұсыныс дайындау.
Жобаның техника – экономикалық негіздемесі:
маркетингтік зерттеу өткізу (сұраныс және ұсыныс, нарық сегментациясы, бағалар
өнім шығару бағдарламасын дайындау;
шығу – рұқсат ету құжаттарын өңдеу;
техникалық шешімдерді, соның ішінде бас жоспарды, құрал- жабдық құрамының
инженерлік қамтамасыз ету;
қоршаған ортаны қорғау және қауіпсіздікті сақтау бойынша шаралар жоспарын
кәсіпорынды басқару жүйесін сипаттау;
смета – қаржы құжаттары (соның ішінде өндіріс шығындарын бағалау,
жобаның жүзеге асуына байланысты тәуекел істерді бағалау;
жобаның жүзеге асу мерзімін құру;
бюджеттік инвестицияны қолдану жағдайында бюджеттік тиімділігін талдау;
жобаны іске асыруды тоқтату жағдайын тұжырымдау.
Техника – экономикалық негіздеме сараптаудың ведомстводан тыс экологиялық және
Келісім –шарт құжаттарын қалыптастыру - жобаны іске асыру жағынан
Жұмыс құжаттарын құру – жұмыс сызбасында жобалық – сметалық
Құрылыс және монтаждық жұмыстарды жүзеге асыру – құрал –
Экономикалық көрсеткіштердің обьектісі мен мониторингін пайдалану:
- өнім сертификациясы;
- тұрмыстық желінің тууы (аралықтағылар, дилер, т.б.)
- сервисті қызмет көрсету орталығын құру;
экономикалық көрсеткіштердің ағымдағы мониторинг жүйесі (сату және өндіру көлемі,
Мұнайға, оның өңделген өніміне, сонымен қатар экономиканы модернизациялауға арналған
Салудың аса жоғары нәтижелілігіне жету үшін фирма басшылығы инвестициялаудың
Инвестизациялаудың соңғы нәтижелілігінің принципі. Кез келген кәсіпорын шығаратын өнімге
Кәсіпорын өндірісті қандай шамаға дейін кеңейте алады? Егер қосымша
«Боямалау» принципі. Бұл принцип инвестициялау тиімділігінің ыңғайын анықтауға мүмкіндік
Инвестициялау боямалау жұмысына ыңғайлы; шешім қабылдау еркіндігі оларды тарату
Кәсіпорын қандай станокты сатып алу, жалға алу немесе өздері
Бұл станокты бірнеше жыл пайдалану керек (орнын толтыру үшін),
Инвестициялық шешімді тарату енді басталғанда іс -әрекет еркіндігі нөлге
Капитал салу тиімділігін материалдық және ақшалай бағалауды есептеу принципі.
Тиімділікті бағалаудың үш варианты бар:
- шығын мен шығару бағаларын салыстыру арқылы, яғни құнын,
тиімділіктің ақшалай және техникалық белгілерін үйлестіру арқылы. Барлық нәрсе
тиімділікті бағалаудың таза техникалық жақын келуі, бизнестің нарық (құн)
Бейімділік шығындар принципі. Бейімділік шығыдар – жаңа инвестициялық ортада
Жоғалтқан уақыт жоғалтқан табыс сияқты қарастырылады. Жаңа инвестициялау туралы
Адаптацияға төлем ағымдағы табыстың бірден төмендеуі болып табылады. Егер
Мультипликатор (көбейткіш) принципі. Мультипликатор принципі салалардың өзара байланысына сүйенеді.
Мультипликатор нақты іс - әрекеттің уақыты мен экономикалық күшін
Сұраныс пен табыстың генератор - саласын жою жағынан мультипликатор
Q принципі, Q принципі – қор биржасында актив бағасы
Сөйтіп, инвестициялаудың пайда сұраныс бағасы мен ұсыныс бағасы арасындағы
Осы принцип аз қолданған сайын мемлекеттік реттеу деңгейі артық
Q принципі әсіресе көлік, автомобиль жасау, авиа жасау, түсті
Жоспарланған, таратылған және жүзеге асырылатын инвестициялар капитал (инвестициялы) жобалардың
Жоба ман одан алынатын пайдаға кеткен шығынды салыстыру негізінде
Жобаның барлық сатыларында «әсіресе дайындау сатыларында) оның негізгі аспектілерін
Талдаудың мынадай түрлері бар.
1. Техникалық талдау, бұның негізінде техника мен технологиялық берілген
2. Коммерциялық талдау, инвестициялық жобаны таратқаннан кейін болатын өнімнің
3. Институционалды талдау, жобаны тарататын, әсіресе мемлекеттік ұйымдарда талап
4. Әлеуметтік (әлеуметтік – мәдени) талдау, бұған жергілікті тұрғындардың
5. Қоршаған ортаны талдау, осының негізінде қоршаған ортаға
6. Қаржылық талдау.
7. экономикалық талдау.
Қаржылық және экономикалық талдауларкілт болып табылады да, олар ерекше
Жыл сайын халық шаруашылығының барлық салаларының дамуына бағытталған қомақты
Инвестицияның экономикалық тиімділігі қоғамдық еңбектің өнімділігін жоғарылатады, яғни өнім
Инвестицияның экономикалық тиімділігінің көрсеткішін өлшеу үшін салалар мен кәсіпорындар
Абсолюттік тиімділік эк.п.п. өнеркәсіптің жеке саласы бойынша капитал салуға
мұндағы - жоспарланған кезең (жыл) үшін
К – сәйкес кезең үшін өндріс обьектілерінің құрылысына капитал
,
мұндағы Ц- кәсіпорының көтерме бағада жылдық шығару өнімінің құны
құны; С- жылдық шығару өнімнің өзіндік
К- салынған обьектінің сметалық құны.
Салалар немесе жеке кәсіпорын бойынша жалпы (абсолюттік) экономикалық тиімділікті
Варианттардың көп санын салыстыруда, мысалы, мұнай кен орындарын өңдеу
Әр вариант бойынша келтірілген шығындар тиімділік нормативіне сәйкес келтірілген
Варианттардың аздаған санын салыстыруға олардың ең жақсысын таңдау орны
Мұнай кен орнын өңдеу жобасын экономикалық бағалауда қазіргі ғылым
Мұнай кен орнын өңдеудің техника –экономикалық көрсеткіштерінің деңгейі мұнай
Мұнай кен орнын өңдеу жобасының экономикалық тиімділігін бағалау мен
Егер жаңа капитал құрылысының талданған варианттары өз ара тек
Инвестициялы жобалар тиімділігін бағалауда коммерциялық (қаржы) тиімділік анықталады, яғни
Шығын мен нәтиже анықтамасы және жүзеге асу қатынасы инвестициялық
Жоғарыда аталған барлық бағалар мынадай көрсеткіштерді қолдануды ұсынады таза
Инвестициялық жобалар тиімділігін бағалау көрсетілген көрсеткіштердің дисконтирация есебімен жүргізіледі,
Жалпы инфиляция индексіне, яғни экономикадағы бағаның орташа деңгейін көтеру
Инвестициялы жобалар ТЭО сатысында болжамдық және есептеу бағалары қолданылады.
Болжамдық бағада шығын мен нәтиже мәндерін қабылдайтын кезде тиімділіктің
Базистік, болжамдық және есептеу бағалары теңгемен немесе шетел валютасымен
Сату көлемін өзгертуге әсер ететін қолдану ресурстары мен өнімге
Инвестиция тиімділігін мақсатына қарай қолдану, арзандату, құрылысын тездету және
Инвестициялау объектінің дұрыс таңдалғаны, жобаның ойластырылғаны және қаржылық инвестициялардың
а) инвестицияланатын кәсіпорындардың бағалы қағаздарға ғана емес сондай-ақ нарықта
б) Бағалы қағаздары саудасы бойынша ешқандай шектеулер жоқ;
в) инвестицияланатын кәсіпорындардың тұрақты қаржы жағдайы.
Жобаны өткізуде мүмкін болатын тәуелді ескеру қажет: Инвестициялық міндеттерімен
Жобаны дұрыстығын және инвестициялау туралы шешімді бағалауды, аудитор операциондық
Жобаларды, шешімдерді және инвестицияланатын тиімділігін бағалауды, аудитор әр түрлі
Инвестициялардың тиімділігін бағалау. Инвестициялардың бойынша жобаларын және шешімдерді бағалай
Салыстыру мүмкін болады, егер ақша қаражаттары нөлдік периодта немесе
Инвестицияның ағымдағы құны = Дисконттау коэффициентін
мұндағы,
Дисконттау коэффициенті
1+ табыс нормасы,
Инвестицияның болашақ құны - белгілі пайыздық бағам бойынша
Инвестицияның ағымдағы құны - қазіргі уақытта дисконтталған, болашақтағы
Табыс нормасын алу үшін инвесторлар болашақ кезең түсімдерді ұзартуға
Дисконттау ставкасын анықтауда жобаларды жүзеге асырудағы тәуекелдікті ескеру
Айтылғанға сүйене отырып, таза ағымдық құн көрсеткішін аңықтайық:
Таза ағымдық құн = Инвестициялар ·
Таза ағымдық құны көрсеткіші көмегімен жобаны бағалауда, атталған көрсеткіштің
Бірнеше кезеңге есептесулер жағдайында жоғарыда келтірілген формуланың бөлінуіде (Т)
Ақша қаражаттар ағымын бағалау кезінде:
а) жобаны жүзеге асырумен байланысты қосымша түсімдермен шатастырмай, берілген
б) ақша қаражаттар ағымын салықтарды төлеуді есепке алғаннан кейін
в) Нақты болған ағымдарды ғана дисконттау;
г) Барлық қосымша эффектерді есептеу;
д) Белгілі бір айналым капитал сомасының керектігін ұмытпау керек,
е) өткен кезең шығындарың есептемеу керек;
ж) балама құның есептеу керек. Егер сізде, жоба барысында
з) жобаны жүзеге асырумен байланысты, үстеме шығындарды аңықтауда сақ
и) инфляцияны есептеуде кезектілікті болу керек. Инфляция барлық ақша
Таза ағамдағы құн көрсеткішінен басқа инвестициялық жобаларды бағалауда келесі
өтеліну кезеңі;
инвестициялардың қалдық құнына табыстың орташа нормасы;
табыстың ішкі нормасы;
табыстылық индексі;
Осы көрсеткіштерді қарастырайық.
Өтеу кезеңі жобаны жүзеге асырудан алынған ақша
Егер қалдық құнына есептелінген табыстың орташа мөлшерінің көлемі
Бірақ жоғарыда атталған көрсеткіштер бірқатар жетіспеушіліктері бар:
1. Өтеліну кезең әдісі, өтеліну болғаннан кейін түсетін
2. Инвестициялардың қалдық құнына табыстың орташа
Табыстың ішкі мөлшері немесе ақша қаражаттарының дисконтталған ағымының табыс
Пайданың ішкі мәні, көрсеткіші көмегімен жобаларды бағалағанда фирма үшін
Әдістің жетіспеушілігі болып:
жобаны жүзегі асырудың әр түрлі кезеңдеріне және ақша қаражаттарынның
нольдік кезеңде қарызға ақша берілуі немесе алынуына байланысты қате
егер осы көрсеткіші белгіні 2 рет ауыстырса, онда пайданың
Табыстың индексі болашақтағы ақша қаражаттар ағамының ағымдағы құнының инвестицияның
Табыстық индексі =
Инвестицияның бастапқы құны.
Жобаның әр түрлі варианттарын бағалауда 1 (бір) мәнінен
Аудитор, жобадағы мәліметтерді есептік мәліметтерімен салыстыру қажет және жоспарланғанмен
Егер аудитор жоспарланғанмен салыстырғанда ағымдағы ақпараттың өзгеруіне өзі аңықтаған
белгілі бір қаржылық көрсеткішті қалыптастыруға қатысқан бухгатерлік есеп шоттарын
шоттарды тексеру үшін өзі таңдаған операциялары тіркейтін бухгалтерлік есеп
қажет болғанда бастапқы құжаттардың тексеруін жүргізеді;
берілген және ағымдағы параметрлерден тынайы мәліметтердің ауытқу мөлшері
Аудитор болжау жасаған кезде жобалар мен шешімдерді жүзеге асыруға
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы белгілі бір жобаны жүзеге асыру кезеңіне
2.3 Кенкияк кен орнындағы соңғы бес жыл ішіндегі экономикалық
Негізгі іс-әрекеттен түскен табыс
Негізгі іс-әрекеттен түскен табыс келесі формула бойынша анықталады:
Д = Qөнім · Цбірл
мұндағы: Д - негізгі іс-әрекеттен түскен табыс;
Qөнім - жылдық өнім көлемі,т;
Цбірл – 1т мұнайдың бағасы, долл./т.
Кесте 6 - Негізгі іс-әрекеттен түскен табыс
долл./жыл
Жыл Д = Qөнім · Цбірл
1 Д = 262500 · 78 = 20475000
2 Д = 377207 · 144 = 54317860
3 Д = 512084 · 148 = 75788480
4 Д = 535300 · 200 = 107060000
5 Д = 604000 · 240 = 144960000
Роялти
Берілген жұмыста роялтидің пайыздық ставкасы 3%.
Роялти келесі формуламен аныталады:
Р = 0,03 · Д
мұндағы: Р – роялти;
Д – негізгі іс-әрекеттен түскен табыс.
Кесте 7 - Роялти
долл.
жыл Р = 0,03 · Д
1 Р = 0,03 · 20475000 = 614250
2 Р = 0,03 · 54317860 = 1629536
3 Р = 0,03 · 75788480 = 2273654
4 Р = 0,03 · 107060000 = 53530000
5 Р = 0,03 · 144960000 = 72480000
Амортизациялық төлемдер
КҚ · Өнеркәсіптік құрылысына енгізілген
элементтерінің құрылымы
Баланстық құн =
Ажыл = Cалғ · Na/100
Кесте 8 – Амортизациялық төлемдер
№ Обьекттің атауы Өнеркәсіптік құрылысына енгізіл-ген элементтердің құрылымы,%
төлемдердің жылдық сомасы, долл.
1 Резервуарлар 42 41983586 3,5 1469426
2 Насостар 17 16993356 12,5 2124170
3 Станок –тербелме 28 27989058 12,5 3498632
4 Мұнай жинағыш коллекторлар 13 12994920 2,7 350863
Σ Барлығы 100 99960920
7443091
Энергетикалық шығындар
Энерго шығындар келесі формуламен анықталады:
ЭШЖ = QЖЫЛ( ЭР ( ЦЭ
мұндағы:QЖЫЛ – жылдық өнiм көлемi, т/жыл;
ЭР – 1 т мұнай көтеруге кеткен энергия шығыны,
кВт/сағ);
ЦЭ – 1 кВт/сағ, электроэнергияның құны.
ЦЭ = ( [7,23 тг + акцизден 75%] /130
Кесте 9 – Энергетикалық шығындар
долл.
Жыл ЭШЖ = QЖЫЛ( ЭР ( ЦЭ
1 Зэл = 2262500· 0,097· 75 = 1916250
2 Зэл = 377207· 0,097· 75 =
3 Зэл = 512084· 0,097· 75 =
4 Зэл = 535300· 0,097· 75 =
5 Зэл = 604000· 0,097· 75
Ағымдағы жөндеуге кеткен шығындар
0,6 - 1,5% КҚ-дан
Кесте 10 – Ағымдағы жөндеуге кеткен шығындар
долл.
Жыл пайыз мөлшері Зрем = КҚ· %/100
1 0,6
Зрем = 99960920· 0,6/100 = 599766
2 0,7
Зрем = 99960920· 0,7/100 = 699726
3 0,8
Зрем = 99960920· 0,8/100 = 799687
4 0,9
Зрем = 99960920· 0,9/100 = 899648
5 1
Зрем = 99960920 · 1,0/100 = 999609
Еңбек ақы қорының есебі
Еңбекақы қоры келесі формуламен есептеледі:
ЕАҚ = Минималды жалақы · тарифтік коэффициент · айлар
Саны · аудандық коэффициент · территориалды
Коэффициент · қосымша жалақы коэффициенті · ӨӨП саны
ҚР-да минималды жалақы 6600тг (50,77долл)
Қазақстан бойынша аудандық коэффициент Кр = 1,1
Территориалды коэффициент Ктер =1,4
Қосымша жалақы коэффициенті Кдоп = 1,25 – 1,75
Айлар саны 12
Тарифтік коэффициенттер:
Жұмысшыларға: 4,28; 4,8; 5,16; 5,54;5,95;
Бастықтар үшін: 6,87; 7,39; 7,94; 8,53;
Басқарушыларға:9,85; 10,58;
ӨӨП саны: 75 –
ИТР = 110
АУП = 60
Кесте 11 – Еңбек ақы қоры
долл.
Қызметшілер түрлері Тарифтік
коэф-т. Адам саны Жалпы жылдық 1 жұмысшының
ЕАҚппп 5,54 480 3492916 606
Кесте 11 жалғасы
ЕАҚитр 7,94 110 1311120 993
ЕАҚауп 10,58 60 1042280 1500
Барлығы Σ 650 5846316
Әлеуметтік сақтандыру қорына салымдар
Әлеуметтік сақтандыру қорына салымдар еңбекақы қорынан 20% мөлшерде алынады.
Зәл = 5846316 · 0,2 = 1169263долл.
Үстемелік шығындар
Үстемелік шығындар еңбекақы қорынан 25% мөлшерде алынады.
Зүст = 5846316 · 0,25 = 1461579 долл.
Жалпы ағымдағы эксплуатациялық шығындар
Жалпы ағымдағы экплуатациялық шығындар келесі формуламен анықталады:
Зэкс. = ЗӘЛ.+ЗҮС.+Жылд.аморт.төл.+ЕАҚ+Зэл.+Зрем.+Басқа да шығындар
Мұндағы: Зэкс.- жалпы ағымдағы эксплуатациялық шығындар;
ЗӘЛ - әлеуметтік сақтандыру қорына салымдар;
ЗҮС – үстемелік шығындар;
Зэл. – энергетикалық шығындар;
Зрем. – ағымдағы жөндеуге кеткен шығындар.
Кесте 12 – Эксплуатациялық шығындар
долл.
жыл Зэкс = Зәл+Зүст+Жылд.аморт.төл.+ЕАҚ+Зэл+Зрем
1 Зэкс = 2232117+1916250+599766+3507789+701557+876947 = 9834426
2 Зэкс = 7443091+2753611+699726+5846316+1169263+1461579 = 19373586
3 Зэкс = 7443091+3738213+799687+5846316+1169263+1461579 = 20458149
4 Зэкс = 7443091+3907690+899648+5846316+1169263+1461579 = 21991100
5 Зэкс = 7443091+4409200+999609+5846316+1169263+1461579 = 21329058
Салық салынатын табыс
Салық салынатын табыс келесі формуламен анықталады:
ССТ = ЗЭКС. – Р
мұндағы: ССТ – салық салынатын табыс;
ЗЭКС. – жалпы ағымдағы эксплуатациялық шығындар;
Р – роялти.
Кесте 13 - Салық салынатын табыс
долл.
жыл ССТ = ЗЭКС. – Р
1 ССТ = 10237500 - 614250 = 9623250
2 ССТ = 27158930 – 1629536 = 25529394
3 ССТ = 37894240 – 2273654 = 35620586
4 ССТ = 53530000 – 3211800 = 50318200
5 ССТ = 72480000 – 4348800 = 68131200
Пайдаға салынатын салық
Пайдаға салынатын салық салық салынатын табыстан 30% мөлшерде алынады.
Кесте 14 – Пайдаға салынатын салық
долл.
жыл ПСС = ССТ· 30%
1 ПСС = 9623250 · 0,3 = 2886975
2 ПСС = 25529394 · 0,3 = 7658818
3 ПСС = 35620586 · 0,3 = 10686176
4 ПСС = 50318200 · 0,3 = 15095460
5 ПСС = 68131200 · 0,3 = 20439360
Пайдаға салық төлегеннен кейін қалған табыс
Пайдаға салық төлегеннен кейін қалған табыс келесі формуламен анықталады:
ПСТКҚТ = ССТ-ПСС
мұндағы: ПСТКҚТ – пайдаға салық төлегеннен кейін қалған табыс;
ССТ – салық салынатын табыс;
ПСС – пайдаға салынатын салық.
Кесте 15 – Пайдаға салық төлегеннен кейін қалған табыс
долл.
жыл ПСТКҚТ =ССТ-ПСС
1 ПСТКҚТ = 9623250 - 2886975 =
2 ПСТКҚТ = 25529394 - 7658818 = 17870576
3 ПСТКҚТ = 35620586 - 10686176 = 24934410
4 ПСТКҚТ = 50318200 - 15095460 = 35222740
5 ПСТКҚТ = 68131200 - 20439360 = 47691840
Күрделi қаржы
Күрделi қаржыларды алғашқы 3 жылға бөлемiз. Бiрiншi жылы бастапқы
Бiрiншi жылғы күрделi қаржы:
КҚ1 = 99960920 · 0,6 = 59976552 долл.
Екiншi жылғы күрделi қаржы:
КҚ2 = 99960920 · 0,25 = 24990230 долл.
Үшiншi жылғы күрделi қаржы:
КҚ3 = 99960920 · 0,15 = 14994138 долл.
Күтiлiп отырған ақша қаражаттарының таза ағыны
Күтіліп отырған ақша қаражаттарының таза ағымы келесі формуламен анықталады:
КОАҚТА=ТТ-КҚ+Амортизация
мұндағы: КОАҚТА – күтіліп отырған ақша қаражаттарының таза
ағымы;
ТТ – таза табыс;
КҚ – күрделі қаржы;
Кесте 16 – Күтіліп отырған ақша қаражаттарының таза ағыны
долл.
жыл КОАҚТА = ТТ – КҚ + Амортизация
1 КОАҚТА = 6376275 - 599765526 + 1500000
2 КОАҚТА = 17870576 - 24990230 + 14994138
3 КОАҚТА = 24934410 - 14994138 + 3860000
Кесте 16 жалғасы
4 КОАҚТА = 35222740 + 2490000 = 37712740
5 КОАҚТА = 47691840 + 3037570 = 50279410
Таза ағымдағы құнды анықтау
Таза ағымдағы құнның көрсеткiшi инвестиция табыстылығының маңызды критерийi болып
Инвестициялық жобаның таза ағымдағы құны жобадан күтiлiп отырған ақша
ТАҚ = КОАҚТА –БИ
немесе
ТАҚ = - БИ
мұндағы: КОАҚТА – кезеңiндегi күтiлiп отырған ақша қаражаттарының таза
ағыны;
БИ – бастапқы инвестиция;
n – инвестжобаның жобаланған ұзақтығы;
i – капиталл құны.
Осылайша таза ағымдағы құнның көрсеткiшi жобаның барлық жүрiп жатқан
Таза ағымдағы құн дұрыс, яғни қолма-қол ақша қаражаттарының болашақ
Ереже. ТАҚ ( 0, онда КОАҚТА ( БИ;
ТАҚ ( 0, онда КОАҚТА ( БИ.
Таза ағымдағы құнды бiле отырып, ақша қаражаттарының инвестжобаға салып,
Сонымен қатар таза ағымдағы құнды келесi жолмен есептеуге болады:
ТАҚ = КОАҚТА ( Дисконттау көбейткiшi
Кесте 17 - Өзгертiлмеген КОАҚТА-ға 10 (-пен есептелген
жыл Дисконттайтын көбейтінді Таза ағымдағы құн, долл. ТАҚ-тың мәні
1 0,909 ТАҚ= -52100277 · 0,909 = -47359152 ТАҚ
Қарашығынақ газды-конденсатты кен орнын «Саклинг-процесс» тәсілін қолданып игеру
Құмкөл кен орнында қабат қысымын ұстап тұру мақсатында жиек ішілік су айдау әдісін қолдану
Мұнай және газ қоры
Амангелді кен орнының геологиялық-физикалық сипаттамасы
Өзен кен орын туралы жалпы мағлұмат
Жалпы ұңғылар қоры
Ұңғылар арасындағы қашықтық
Кен орынды игеру жүйесі. Мұнай және газ өндіру техникасы мен технологиясы
Қаражанбас кен орны туралы
Октябрьск мұнай кен орны