АЛҚАБИЛЕРДІҢ ҚАТЫСУЫМЕН ӨТЕТІН СОТ ІСІНЕ ПРОКУРОРДЫҢ ҚАТЫСУЫ

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ............................4
1 АЛҚАБИЛЕРДІҢ ҚАТЫСУЫМЕН СОТ ІСІН ЖҮРГІЗУДІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ..........................7
1.1 Алқабилер институтын құрудың құқықтық және әлеуметтік мәселелері............................7
1.2 Алқабилікке кандидаттарға қойылатын талаптар............14
1.3 Алқабилердің қатысуымен алдын ала тыңдау өткізу......23
1.4 Алқабилердің қатысуымен соттың істі талқылау ерекшеліктері...........25
2 АЛҚАБИЛЕРДІҢ ҚАТЫСУЫМЕН АПЕЛЛЯЦИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ҚАДАҒАЛАУ САТЫСЫНДАҒЫ СОТТА ІС
2.1 Апелляциялық сатыдағы сотта іс жүргізу..........31
2.2 Қадағалау сатысындағы сотта іс жүргізу...........33
3 АЛҚАБИЛЕРДІҢ ҚАТЫСУЫМЕН ӨТЕТІН СОТ ІСІНЕ ПРОКУРОРДЫҢ ҚАТЫСУЫ..................35
3.1 Алқабилердің қатысуымен өтетін сот ісіне прокурордың қатысуының ерекшелігі.........................35
3.2 Алқабилердің қатысуымен сот ісін жүргізудің жетістіктері мен кемшіліктері......................51
ҚОРЫТЫНДЫ...........................59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.............61
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының өзектілігі. Бүгінгі таңда демократиялық даму, сот билігі
Еліміздің біршама талқылаулар мен пікірталастардан кейін «Алқабилер туралы» алқабилердің
Қай кезде де алдымен мәселе туады. Сонан соң оны
Көзі ашық көкірегі ояау азаматтардың бәрі білетіндей, дамыған, өркениетті
Демократиялық және құқықтық мемлекет құрып, қалыптастыруға бағыт алған біз
Сот заседательдері деген кеңес заманында болған. Бірақ ол кездегі
Жалпы кеңес заманында соттың өзі партияның қолындағы құралы сияқты
Бүгінде халықтың сотқа деген сенімі артып келеді. Осыған орай,
Диплом жұмысының мақсаты және міндеттері. Диплом жұмысының мақсаты тарихи
Осы мақсатқа орай алға мынандай міндеттер қойылды:
- алқабилердің қатысуымен өткізілетін сот істерінің тиімділігін қарастыру;
- алқабилікке кандидаттықа қойылатын талаптарды талқылау, нақтылау;
- алқабилердің қатысуымен өткізілетін сот істеріне прокурордың қатысуының ерекшелігін
- алқабилердің қатысуымен өткізілетін сот істерінде прокурордың рөлін анықтау;
- прокурордың қызметі мен құзіреттілігін нақтылау.
Диплом жұмысының теориялық және әдіснамалық негіздері. Диплом жұмысының теориялық
Зерттеудің әдістемелік негізі теория мен тәжірибе бірлігінің диалектикалық принципіне
Диплом жұмысының зерттеу объектісі алқабилердің қатысуымен сот ісін жүргізуге
Диплом жұмысының зерттеу пәні алқабилердің қатысуымен сот ісін жүргізуде
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен, жеті
1 АЛҚАБИЛЕРДІҢ ҚАТЫСУЫМЕН СОТ ІСІН ЖҮРГІЗУДІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1 Алқабилер институтын құрудың құқықтық және әлеуметтік мәселелері
Бүгінгі таңда демократиялық даму, сот билігі жүйесін нығайту мақсатында
Алқабилер институтын енгізу мүмкіндігі Қазақстан Республикасы Конституцияның 75-бабының 2-бөлігінде:
Елбасы 2005 жылғы Қазақстан халқына арнаған Жолдауында елімізде сот
Ал, Қазақстан Республикасы үшін құрылықтық және классикалық үлгілерді саралай
Жалпы, әлемде сот ісін жүргізудің бірнеше үлгілері бар екендігін
Әлемдік тәжірибелерге сүйенсек, бүгінде кейбір елдер алқабилер сотының классикалық
Ұзақ пікірталастар мен талқылаулардан кейін біздің еліміз үшін құрылықтық
Жалпы, алқабилер деп тиісті ценздік жағдайлардағы талаптар сақталған, қабылданға
Билер мемлекеттік тілді толық меңгерген, жоғары зерделі, ойлы, жан-жақты,
Алқабилер міндетін атқару - әрбір тізім бойынша тағайындалған азаматтың
Былтырдан бастап Қазақстанның сот жүйесіне алқа билер институты енгізіліп,
Елімізде алқа билер институты енді ғана қолға алынып жатқандықтан,
Еліміз тәуелсіздік алғаннан бері сот жүйесін құру мен басқару
Алқа билер сот – отандық әділсот тарихындағы елеулі жаңалық.
Конституцияда көзделген сот әділдігін алқабилердің қатысуымен атқару қағидатын іс
Бұл термин «присяжный, заседатель» деген қажеттілігі алғаш рет 1998
Соның негізінде жан-жақты сарапталған ұсыныс-пікірлер мұқият талқыланып, «Алқа билер
«Алқабидің міндетін атқаруға кірісе отырып, өз міндеттерімді адал және
Алқаби – демократия қағидаларының жарық көрінісі, яғни мемлекет үшін
Қылмыстық сот процесінде алқабилердің әділдікті орнатудағы бірден-бір қаруы –
Атақты ұлы тұлға Т.Фуллер «егер қаз сотталушы болса, онда
Қылмыстық дәлелдемелер өмірден алынады. Бұл дерексіз дәлелдер емес, болмыс,
Конституция талаптарына сай сот ісіне араласа бастайтын білімді де,
Тарихтан дана халқымыздың сотсыз, түрмесіз, тіпті ешбір құқық қорғау
Елбасының тапсырмасы бойынша Жоғарғы Сотта алқа заседательдері тұжырымдамасы әзірленді.
Тарих қойнауынан бастау алатын алқа заседательдері көне заманнан бері
Бүгінде алқа заседательдері АҚШ, Ұлыбритания, Франция, Италия, Канада, Австрия,
Ресейде алқа заседательдері 1864 жылғы реформадан соң кейібір өзгерістермен
Алқа заседательдеріне қанша жастан бастап сайланады деген мәселе төңірегінде
Бұл жерде бұрыңғы соттарға халық өкілдерін сайлағандай ізбен кетпей,
Алқа заседательдерін қылмыстық сот ісін жүргізуге араластыруды құп санайиын
Әңгімеміздің басында алқалы сот заседательдерінің екі түріне тоқтап өттік.
Алқа заседательдерінің жалпы саны қанша болуы керек деген мәселеде
Алқа заседательдерінің санынан гөрі сапасының, білімді, адамгершілік қасиеттерінің жоғары
Әрине, алқа заседательдерін тез арада қажеттілікке айналдыра қою оңай
Сонымен алқабилер сот жүйесінің тәуелсіз мемлекеттік билік құрылымына айналуына,
19 баптан тұратын «Алқабилер туралы» Заңда бірталай мәселелер қамтылыпты.
Бұл айтылып отырған шектеулердің бәрі логикаға, қисынға келеді. Көңілге
Сондай-ақ, алқабилікке ұсынылғанда азаматтардың ұлтына, нәсіліне, тілі мен дини
Аталған заңның 13-бабында алқабилердің құқықтары мен міндеттері және істі
Ол бойынша алқабиге төрағалық етуші арқылы сот процесіне қатысушылардың
Бұларға қоса, бірқатар талаптар мен міндеттерді сақтауы тиіс. Мысалы,
Осы баптың аяғында былай делініпті: Алқабидің өз міндеттерін атқармауы,
Біздің еліміз қабылдаған үлгі бойынша істі тек судья және
Өткен замандарда классикалық далалық билер сот қалыптастырған біздің халық
Сол себепті де қоғамның бір ауыр дерті саналатын қылмыстық
Тек олар кеңес заманындағы халық заседетельдері секілді сотқа формальді
Осы сияқты әу баста алқабилер құрамы жасақталарда оған енгізілетін
Жаңадан басталған істе кем-кетік бола береді. Қай нәрсенің де
Көрнекті ағартушы ғалым Шоқан Уәлихановтың өзіміз талай оқыған әйгілі
Сол айтқандай, алқабилік те атына сай болып, ешкімге бұра
1.2 Алқабиліік кандидаттарға қойылатын талаптар
Қазіргі таңда соттардың қоғамдағы орны нақтыланып, беделі мен мәртебесін
Қазақстан Республикасында алқабилер соты 2007 жылдың 1 қаңтарынан бастап
Алқа билердің қатысуымен істерді қарау – демократия қағидаларының жарқын
Алқа билердің қатысуымен сот ісін жүргізуді енгізудің қажеттілігі Елбасымыздың
Алқабилердің (халық өкілдерінің) сот әділдігін жүзеге асыруға қатысуы қоғамды
Қазақстанда алқабилер алқасы – он азаматтан құралатын негізгі құрамнан
Қай санаттағы қылмыстық істер алқабилердің қатысуымен қаралады?
Заң бойынша алқабилердің қатысуымен, ҚР-сы ҚК-нің 165-бабы «Мемлекеттік опасыздық»,
Айыпталушы өзіне қатысты қылмыстық істің алқабилердің қатысуымен қаралуы туралы
Айыпталушыға алдын-ала тергеудің аяқталғаны туралы хабарлаған және істің барлық
Алқаби дегеніміз кім және алқабиге кандидаттарға қойылатын талаптар қандай?
Алқаби – соттың қылмыстық істі заңда белгіленген тәртіппен қарауына
Алқабилерді іріктеу процесіне ел азаматтарының қатысуын қамтамасыз ету мақсатында
Жергілікті атқарушы органдар мемлекеттік органдар мемлекеттік органдардан, ұйымдар мен
Кандидаттар тізімдері әліпбилік тәртіппен жасалады. Тізімдерге алқабиге кандидаттың тегі,
Алқабиге кандидаттардың бастапқы, бірыңғай және қосалқы тізімдеріне енгізілетін азаматтардың
Алқабиге кандидаттардың бастапқы тізімін жасау үшін ауданның (облыстық маңызы
1) ауданнан алқабиге кандидаттардың саны туралы хабарламаны алған күннен
2) алқабиге кандидаттардың алдын ала бастапқы тізімін жасау аяқталған
3) тиісті облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергілікті
4) кездейсоқ таңдап алу нәтижелері бойынша алқабиге кандидаттардың бастапқы
Алқабилердің сот процесіндегі ролі қандай?
Алқабилер сотта қаралатын дәлелдемелерді зерттеуге қатысуға, процеске қатысушыларға төрағалық
Алқаби болу - сотта атқарылатын құрметті міндет, себебі сот
Кім алқабиге үміткер бола алады?
- Жасы 25-тен асқан Қазақстан Республикасының жергілікті азаматы,
- өтелмеген не алынбаған соттылығы жоқ,
- әрекетке қабілетті,
- психоневрологиялық, наркологиялық диспансерде есепте тұрмайтын азамат алқабиге
Алқабилерге үміткерлер қалай іріктеледі?
Алқабилерге үміткерлердің алдын-ала тізімін, сот төрағасының ұсынуы бойынша,
«Алқабилер туралы» ҚР-сы Заңының 10-бабының талабына сай алқабиге
- жасы 25 жасқа толмағандар,
- өтелмеген не алынбаған соттылығы барлар,
- сот әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеттілігі шектеулі деп
- судьялар, прокурорлар, тергеушілер, адвокаттар, мемлекеттік қызметшілер, әскери қызметшілер,
- наркологиялық немесе психоневрологиялық диспансерде есепте тұрғандар.
Аталған тұлғалар алқаби бола алмайды [9].
Алқабилерге үміткерлер тізімін жасап болып, жергілікті атқарушы органдар азаматтарға
Кім алқабиге үміткерліктен бас тарта алады?
Алқабиге үміткерлердің тізімдерінен өздерінің жазбаша өтініші бойынша келесі адамдар
- қылмыстық іс бойынша сот ісі жүргізілетін тілді білмейтін
- өздерінің дене кемістігі немесе психикалық кемістігі салдарынан алқабидің
- жасы 65 жастан асқан адамдар,
- діни қызметшілер.
Содан соң, алдын-ала тізім негізінде кездейсоқ таңдау арқылы алқабилерге
Сот талқылауына қатысу үшін алқабиге үміткерлер арасынан
Нақты қылмыстық іс бойынша алқабиге үміткерлердің қажетті саны компьютер
ҚР-сы ҚІЖК-нің 551-555-баптарына сай сот мәжілісінде үміткерлер арасынан алқабилерді
1-ші - төрағалық етушінің алқабиге үміткерлерді істі қарауға қатысудан
2-ші - үміткерлердің өздігінен бас тартуы туралы мәселелерді шешуі,
3-ші - үміткерлерге қарсылық білдіру туралы мәселелерді шешу,
4-ші алқабиге үміткерлерге дәлелсіз қарсылық білдіру мәселесін шешу.
Алқабилерді іріктеудің әр этапына толығырақ тоқталсақ.
1-ші этап. Төрағалық етушінің алқабиге үміткерлерді істі қарауға қатысудан
- қылмыс жасады деген күдіктілер немесе айыпталушылар,
- сот ісі жүргізілетін тілді білмейтін үміткерлер, сондай-ақ
- мүгедек деп танылғандар, егер олардың сот отырысына толыққанды
Сонымен қатар, алқабиге үміткер іске қатысудан өздігінен бас тартуды
- жасы 65 жастан асқан болса,
- 3 жасқа толмаған балалары бар әйелдер болса,
- өзінің діни нанымына байланысты сот төрелігіне қатысу мүмкін
- қызметтік міндеттерін атқарудан алаңдатуы қоғамдық және мемлекеттік мүдделерге
Сонымен қатар, қаралатын істің мән-жайы туралы іс жүргізу көздерінен
2-ші этап. ҚР-сы ҚІЖК-нің 553-бабының талабына сай алқабиге
3-ші этап. ҚР-сы ҚІЖК-нің 554 бабында белгіленген тәртіп бойынша
- алқабиге үміткер қаралатын іс бойынша жәбірленуші, азаматтық талапкер,
- алқабиге үміткер қаралатын қылмыстық іс бойынша сарапшы, маман,
- алқабиге үміткер іске қатысушылармен, яғни жәбірленушімен, азаматтық талапкермен,
- алқабиге үміткер қаралатын іске жеке, тікелей немесе жанама
Заң талабы бойынша алқаби ретінде қылмыстық істі қарауға қатысуға
4-ші этап. Алқабилерге дәлелсіз қарсылық білдіру.
Төрелік етуші: ҚР-сы ҚІЖК-нің 555-бабының талабына сай, егер алқабиге
Қалған 17 үміткерге дәлелсіз қарсылықты прокурор мен сотталушы мәлімдеуге
Егер сотталушы дәлелсіз қарсылық білдіру құқығынан бас тартса үміткерлерге
Содан соң, Алқабилер алқасы ҚІЖК-нің 556-бабының талабына сай жеребе
Алқабилер алқасын құру кезінде алқабилер алқасын құрудың дұрыстығына әсер
Жеребе тастау арқылы іріктелген алғашқы он алқаби – негізгі
ҚР ҚІЖК-нің 558-бабының талаптары бойынша алқабилер өз қызметін Ант
Қосалқы екі алқбидің ролі қандай?
Өмірде түрлі жағдайлар болады. Мысалы, 10 алқабидің біреуі аяқ
Адам алқаби ретінде қылмыстық істі қарауға қанша рет қатыса
Алқабилер сотқа күнтізбелік жыл ішінде бір рет қана, қылмыстық
Алқабиге үміткерлерге іріктеу рәсіміне қатысқаны үшін ақы төлене ме?
ҚР-сы ҚІЖК-нің 174-бабының талабына сай іріктеу рәсіміне қатысу үшін
Сонымен қатар, мемекеттік органдар мен ұйымдар сотқа шақырылған, бірақ
Алқабидің еңбек ақысы қалай төленеді және еңбек қатынастарында қандай
Алқабиге жергілікті соттар әкімшісі нақты іс қаралып болғаннан кейін,
Алқабиге іссапар шығыстары республикалық бюджет қаражаты есебінен белгіленген тәртіпте
Алқабиге мiндеттерiн атқаруына кедергі келтiретiн тұлғалар заңда белгiленген
Сот процесіне халық өкілдерінің қатысуы – демократиялық қоғамның бір
Сот отырысының орны мен басталу уақыты туралы хабарлама алған
Жергілікті атқарушы органдар келіп түскен өтініштерді бес күн мерзімде
Сот алқабилерге кандидаттардың тізімнен шығарып тастауды талап ететін мән-жайларды
«Алқабилер туралы» заңның 10-бабына сәйкес: «Алқабиге кандидаттардың тізімдеріне жиырма
Сонымен қатар, діни қызметшілер өздерінің жазбаша өтініші бойынша алып
Азаматтар сотқа алқабидің міндеттерін атқаруға күнтізбелік жыл ішінде көп
Алқабидің еңбегіне ақы төлеу бюджет қаражаты есебінен облыстық және
Алқабилер тізімдері жыл сайын жасалады, әрі бастапқы, бірыңғай, қосалқы
Облыстық соттың төрағасы өз кезегінде соттың бірқалыпты жұмысы үшін
Ауданның жергілікті атқарушы органы алқабиге кандидаттардың алдын ала бастапқы
Кездейсоқ таңдау дегеніміз іріктеудің кездейсоқтығын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін
Алқабиге кандидаттардың тізімдері, оған енгізілетін азаматтардың саны, бастапқы тізімдерді
Осы орайда қалалық және аудандық соттарда алқабилердің қатысуымен сот
Екінші судья ауырып қалғанда, не басқа жағдайлармен ұзақ уақытқа
Заңда көрсетілгендей әр жылдың 1 қыркүйегінен кешіктірілмей облыстық сот
1.3 Алқабилердің қатысуымен алдын ала тыңдау өткізу
Алдын ала тыңдауды өткізудің заңға сәйкес сот алқабилердің қатысуымен
Осы сияқты ҚР ҚІЖК-нің 548-ші бабының 2-бөлігінде «егер іс
Алқабилердің қатысуымен сот өндірісі барысында алдын ала тыңдауға жәбірленушінің
Сотталушылардың бірі сот ісін алқабимен жүргізу туралы өтініш жасағаннан
«Алдын ала тыңдау барысында алқабиге қарсы болған сотталушының көзқарасын
Судья алдын ала тыңдауды міндетті түрде прокурордың, соттың істі
Егер іс бойынша сотталушылардың ең болмағанда біреуінің істі соттың
Егер сотталушы ісін соттың алқабилердің қатысуымен қарауы туралы өз
Қажет жағдайда дәлеледемелер ретінде пайдалануға болатындығын тексеру үшіні материалдрыалдын
Егер сотталушы ісін соттың алқабилердің қатысуымен қарауы туралы
Судьяның істі соттың алқабилердің қатысуымен қарауы туралы қаулысы түпкілікті
Алқабилердің қатысуымен сот отырысы тағайындау кезінде алдын ала тыңдау
Судья істі алдын ала тыңдауды өткізу нәтижелері бойынша тараптың
Іс бойынша іс жүргізу бірнеше айыптаушылардың біреуіне қатысты қорғануға
Анықтаушы, тергеуші немесе прокурор қылмыспен келтірілген залады өтеуді және
Егер судья істің өзі соттауына жатпайтыныын анықтаса, онда ол
Судья ҚІЖК 37-бабының 1-бөлігінің 1-12 тармақтарында және 38-бабының бірінші
Судья сот отырысын тағайындау туралы қаулыда сот істі алқабилердің
1.4 Алқабилердің қатысуымен соттың істі талқылау ерекшеліктері.
Қазақстан Республикасындағы алқабилердің қатысуыларымен сот өндірісін енгізудің тиімді әдістемелерін
Атап айтқанда, алқабилердің құқықтары, міндеттеррі және істі қарауға
Алқаби:
1) өзінің ішкі нанымы бойынша істің мән-жайын өз бетінше
2) процеске қатысушыларға төрағалық етуші арқылы сұрақтар қоюға; \
3) заттай дәлелдемелерді, құжаттарды тексеріп қарауға, жерді және үй-жайларды
4) төрағалық етушіге заңнама нормаларын, сондай-ақ сот отырысында ария
5) сот отырысы кезінде жазбалар жасауға құқылы;
6) сот отырысында тәртіп сақтауға және төрағалық етушінің заңды
7) алқабидің міндеттерін атқару үшін, сондай-ақ, егер сот отырыснда
8) сотқа келуге мүмкіндігі болмаған жағдайда, төрағалық етушіге келмеудің
9) істі тыңдау кезінде сот отырысының залынан кетуге;
10) істі тыңдау кезінде сот құрамына кірмейтін адамдармен төрағалық
11) істі қарау барысында мәліметтерді сот отырысынан тыс жинауға;
12) жабық сот отырысына қатысуына байланысты өзіне белгілі болған
Алқабидің өз міндеттерін атқармауы, сондай-ақ заңдарда көзделген шектеулерді сақтамауы
Алқабилердің қатысуымен соттың істі талқылауы кезінде ҚІЖК 371-бабы бірінші
1) жасалуына сотталушы айыпталып отырған әрекеттің орын алғаны дәлелденді
2) бұл әрекет қылмыс болып табыла ма және ол
3) сотталушының бұл әрекетті жасағаны дәлелденді ме;
4) сотталушы бұл қылмыстың жасалуына кінәлі ме;
5) оның жауаптылығы мен айыбын жеңілдететін немесе ауырлататын мән-жайлар
6) сотталушы жасаған қылмысы үшін жазаға тартылуға тиіс пе;
7) сотталушыға қандай жаза тағайындалуға тиіс пе;
8) жаза тағайындамай үкім шығару үшін немесе жазада босатуға
Сот сотталушының құрметті, әскери, арнайы немесе өзге атағынан, сыныптық
Айыпталушыға алдын ала тергеудің аяқталуын хабарлағанда және оған іс
ҚР ҚІЖК-нің 546-бабына қарай тергеуші айыпталушыны барлық іс материалдарымен
Айыпталушының қабылдаған шешімнің соңының неге апарытындығын ескере отырып, айыпталушының
Бұрын аталып өткендей, оның ісін сотта алқабилердің қатысуларымен қарау
Егер іс бойынша бірнеше адам айыпталса, онда он үшінші
Демек айыпталушылардың бәрі бірдей алқабилер сотына құқықты емес, тек
Алқабилердің қатысуларымен сот талқылауын тағайындау мүмкіндігімен байланысты барлық мәселелерді
Профессор К.Халиковтың айтуынша, алқабилердің алдына шешілуі үшін бір ғана
Алқабилердің қатысуларымен сотта шешілуге жататын мәселелер кеңесу бөлмесінде төрағалық
Кеңесу бөлмесінде төрағалық етуші, екі судья және тұтастандырылан алқабилерден
ҚІЖК 569-бабында былай делінген, төрағалық етуші судья қасындағы судьялар
Судьялар және алқабилермен өткізіліп отырған кеңесін төрағалық етушіге оларға
ҚІЖК 551-бабы 3-бөлігінің талабына сай сот алқабилердің қатысуымен өткізіліп
Осы секілді алқбиге кандидат істі қарауға қатысу үшін іріктеу
Қазақстан Республикасының ҚІЖК-нің 555-бабының 4-бөлімі бойынша егер іске бір
ҚР ҚІЖК-нің 559-бабына сәйкес төрағалық етуші іріктеуден кейін алқабилерге
ҚР ҚІЖК-нің 562-бабы алқабилер қатысатын сотта сот тергеуінің ерекшеліктерін
Алқабилер қатысатын соттағы тараптардың жарыссөздерін өткізудің өзіндік ерекшеліктері болады.
Көршілес Ресей елінің тәжірибесіне сүйенетін болсақ, қосымша 100-ге дейін
ҚР ҚІЖК-нің 571-бабы 1-бөлігінің талабына орай үкімге осы кодекстің
1) үкімнің кіріспе бөлімінде екінші судьяның және алқабилердің тегі
2) ақтау үкімінің сипаттамалы-дәлелді бөлігінде алқабилердің қатысуымен сот ақтау
3) айыптау үкімінің сипатталамалы-дәлелді бөлігінде сотталушы жасағаны үшін кінәлі
Судья басты сот талқылауын тағайындағаннан кейін сотта тұрған бірыңғай
Алқабилер кеңесу барысында құпия сақталып, кеңесу бөлемсінде судьялар мен
2 АЛҚАБИЛЕРДІҢ ҚАТЫСУЫМЕН АПЕЛЛЯЦИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ҚАДАҒАЛАУ САТЫСЫНДАҒЫ СОТТА ІС
2.1 Апелляциялық сатыдағы сотта іс жүргізу
Алқабилер қатысқан соттың заңды күшіне енбеген үкімдері мен қаулыларына
Шағымдар, наразылықтар үкім қабылдаған сот арқылы беріледі. Істі екінші
- үкімді, қаулыны өзгеріссіз, ал шағымды немесе наразылықты қанағаттандырусыз
- үкімнің күшін жойып, істі қысқартады;
- үкімді (қаулыны) өзгертеді;
- үкімнің (қаулының) күшін жойып, істі бірінші сатыдағы сотқа
- үкімнің (қаулының) күшін жойып, істі қылмыстық іс жүргізу
- қылмыстық іс жүргізу кодексінің 387-бабында көрсетілген мән-жайлар анықталғанда
Үкімің күшін жоюға немесе оны өзгертуге:
- сот тергеуінің біржақтылығы және толық еместігі;
- соттың үкімде (қаулыда) айтылған тұжырымдарының істің нақты мән-жайына
- қылмыстық іс жүргізу заңының едәуір бұзылуы;
- қылмыстық заңның дұрыс қолданылмауы;
- жазаның қылмыстық ауырлығына және сотталғанның жеке басына сәйкес
Апелляциялық қаулы кеңесу бөлмесінде шығарылады, оған судьялардың бүкіл құрамы
Бірінші сатыдағы соттың қаулысы шағымдану немесе наразылық білдіру мерзімі
Алқабилер қатысқан соттың үкімдеріне, төрағалық етушінің істі тоқтату туралы
Апелляциялық сатыда сот шешімдерінің күшін жоюға немесе оларды өзгертуге:
1) істі аяқтау үшін айтарлықтай маңызы болуы мүмкін жол
2) істі аяқтау үшін айтарлықтай маңызы болуы мүмкін дәлелдемелерді
3) істің аяқталуына әсер еткен дәледемелер ретінде пайдалануға жол
4) ҚІЖК 415-бабына сәйкес: ҚІЖК 37-бабында көзделген негіздер болғанда
Апелляциялық саты сотталған адамға онша ауыр емес қылмыс туралы
2.2 Қадағалау сатысындағы сотта іс жүргізу
Алқабилердің қатысуымен қылмыстық іс жүргізудің маңызды сатысы – қадағалау
Адамды және азаматты негізсіз айыптау мен соттаудан, олардың құқықтары
Бірін-бірі кезек алмастырып отыратын қылмыстық процесс сатылары жүйесінде қадағалау
Қадағалау өндірісі сот әділдігін қамтамасыз етудің, азаматтардың құқықтары мен
Алқабилер қатысқан соттың заңды күшіне енген үкімдері мен қаулылары
Кінәсізді соттауға; жәбірленушіні сот арқылы қорғалу құқығынан айыруға; сот
Заңды күшіне енген сот актілері, егер:
1) сот актісі мемлекеттік немесе қоғамдық мүдделерді, мемлекет қауіпсіздігін
2) адам өлім жазасына сотталған үкім апелляциялық қарау нысанасы
Неғұрлым ауыр қылмыс туралы қылмыстық заңды қолдану қажеттігіне байланысты
3 АЛҚАБИЛЕРДІҢ ҚАТЫСУЫМЕН ӨТЕТІН СОТ ІСІНЕ ПРОКУРОРДЫҢ ҚАТЫСУЫ
3.1 Алқабилердің қатысуымен өтетін сот ісіне прокурордың қатысуының ерекшелігі
«Алқабилердің қатысуымен өтетін сот ісіне прокурордың қатысуы» туралы мәселеге
Мысалы, алдын ала тергеу жұмыстарының сауатсыз және шалағай жүргізілуіне
Прокурорлардың қадағалауы соттардың істерді жан-жақты, толық және объективті талқылау
Соттарда істер талқылауына қатысушы прокурорлардың алдына тек іс
Қазақстан Республикасынң процессуалдық заң, прокуратура туралы Заңы прокурорлардың сотта
1) істі басты сот талқылауына дайындау кезінде судья шешімнің
2) мемлекеттік айыптаушы ретінде шығады;
3) басты сот талқылауы барысында туындаған мәселелер бойынша қорытындылар
4) мемлекеттік және қоғамдық мүдделерін, азаматтардың құқықтары мен заңды
5) соттың заңсыз және негізсіз үкімдеріне, ұйғарымдар мен қаулыларына
6) наразылықтар және шағымдар бойынша қаралатын қылмыстық істерге апелляциялық
7) соттың үкімдерін, ұйғарымдары мен қаулыларының уақытылы орындаулары мен
8) соттың үкімдерін, ұйғарымдары мен қаулыларының уақытылы орындауларын қадағалауды
9) соттың үкімдерін, ұйғарымдарын, қаулыларын қайта қарау немесе жаңадан
Кез келген прокурор мемлекеттік айыптаушы ретінде шыға отырып, Қазақстан
ҚР Бас прокуроры прокурордың сотта қолдайтын мемлекеттік айыпты қылмыстылықпен
Прокурор қадағалауды іс бойынша сот үкім қабылдағанда ғана емес,
Қылмыстық іс жүргізу заңы прокурорларға сотқа басқа қатысушылардың алдында
Прокурор, заңның, мемлекеттің атынан шыға отырып, заң бұзушылықтарды кім
Прокурор тек мемлекеттік айыптаушы ғана емес, сондй-ақ соттарда қылмыстық
Қылмыстық істерді сотта қараудың заңдылығын прокурорлық қадағалау бірінші сатыдағы
Кейде соттар істердің мәнін тыңдап, олар бойынша заңды, негізді
Прокурордың сотқа қатысуы соттың заңды және негізді үкім қабылдауының
Қылмыстық іс жүргізу заңы прокурордан істің барлық мән-жайлары бойынша
Сот мәжілісінде прокурор тараптардың теңдігі мен жарыссөз қағидаттарын сақтауға
2009 жылдың 1 қаңтарында Қазақстан Республикасының «Алқа билер сот
Прокурор айыптау қорытындысына қатысты барлық жағдайда қылмысты тергеу ісіне
Сот шешіміне прокурорлық наразылық әрқашан да қадағалау органының әділдігін
Бірінші кезектегі міндеттердің бірі – сот талқылауы кезінде прокурорлардың
Сот тергеуі – сот талқысының маңызды бөлігі, онда сот
Өкініш орай, прокурор мұндай тәртіпті әркез сақтай бермейді. Ақтау
Мемлекеттік айыптаушының сотқа қарым-қатынасына баса мән берген жөн. Прокуратура
Алқа билер сотын енгізуді – құқықтық мемлекет құрудың кезекті
Сот тергеуі - сот талқысының маңызды бөлігі, онда сот
Бұдан прокурор сотта тек мемлекет мүддесін ғана қорғайды деген
Мемлекеттік айыптаудың тиімділігін арттыру үшін прокурорлардың сотта сөйлеген сөздерінің
Сот талқылауы кезінде істің мән-жайын зерттеуге прокурордың кәсіби биік
Қорыта келгенде айтарым, прокуратураның соттарда алқабилердің қатысушылары істерді қарау
Сот билігінің қол сұғылмайтын құндылығы оның тәуелсіздігінің мен заңдылық,
Сондықтан, мемлекеттік айыптауды қолдау сапасы қаншалықты жоғары болса, сот
Сот процесіндегі прокурордың сөзі алқабилерді иландыратындай нанымды, дәлелді шығуы
Еліміздің біршама талқылаулар мен пікірталастардан кейін «Алқабилер туралы» алқабилердің
Алқабилер туралы арнайы заң қабылданды. Ол заң 2007 жылдың
Мұндағы басты мақсат – қылмыстық істерді қарағанда сот төрелігінің
Сот заседательдері деген кеңес заманында болған. Бірақ ол кездегі
Бүгінде халықтың сотқа деген сенімі артып келеді. Осыған орай,
Алқа билерінің жұмыс істеу тәртібі үлгісін таңдау мәселесі екі
Жалпы, алқабилер деп тиісті ценздік жағдайлардағы талаптар сақталған, қабылданға
Сот әділдігін жүзеге асыруды әртүрлі деңгейдегі халық өкілдері арасынан
«Алқабидің міндетін атқаруға кірісе отырып, өз міндеттерімді адал және
Алқаби – демократия қағидаларының жарық көрінісі, яғни мемлекет үшін
Көрнекті ағартушы ғалым Шоқан Уәлихановтың өзіміз талай оқыған әйгілі
Сол айтқандай, алқабилік те атына сай болып, ешкімге бұра
Алқаби кандидаттарына төмендегідей талаптар қойылады, олардың тізімдеріне:
1) алқабилердің тізімдерін жасау кезінде жиырма бес жасқа толмаған;
2) өтелмеген не алынбаған сотталғандығы бар;
3) сот әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеті шектеулі деп
4) судьялар, прокурорлар, тергеушілер, адвокаттар, мемлекеттік қызметшілер мен әскери
5) наркологиялық немесе психоневрологиялық диспансерде есепте тұрған адамдар енгізілмейді.
Алқабилікке кандидаттардың тізімдерінен:
1) қылмыстық іс бойынша сот ісі жүргізілетін тілді білмейтін
2) өздерінің дене кемістігі салдарынан алқабидің міндеттерін атқаруға қабілетсіз
3) діни қызметшілер өздерінің жазбаша өтініші бойынша алып тасталады.
Алдын ала тыңдауды өткізудің заңға сәйкес сот алқабилердің қатысуымен
Алқабилердің қатысуымен сот өндірісі барысында алдын ала тыңдауға жәбірленушінің
Сотталушылардың бірі сот ісін алқабимен жүргізу туралы өтініш жасағаннан
Қазақстан Республикасындағы алқабилердің қатысуыларымен сот өндірісін енгізудің тиімді әдістемелерін
ҚР ҚІЖК 546-бабына қарай тергеуші айыпталушыны барлық іс материалдарымен
Алқабилер қатысатын соттағы тараптардың жарыссөздерін өткізудің өзіндік ерекшеліктері болады.
Алқа билерінің қатысуымен өтетін соттың құрылуына қатысты тариХи алғышарттарда
Қазақстандағы қылмыстық істер бойынша сот ісі жұмысына алқа билерінің
Тарихи дәстүрді тілге тиек еткенде, қазақ қоғамында сот билігі
Қазақ билерінің шешімдері ашық, жариялы түрде қабылданып, сот шешімі
Ресей империясының құрамында болған кезде Қазақстанда алқа билер соты
К.Скопибекованың пікірінше, белгілі алқа билер арасында ұлттық қозғалысқа қатысушылар
Алқа билер сот қазіргі заманғы Қазақстанның тек кейбір облыстары
А.А.Атишевтің пікірінше, Шоқан Уәлихановтың қазақтың туыстық қауымдастығын бастапқы орынға
А.Байтұрсынов ХХ ғасырдың басында халықтық сот төрелігінің пішіні ретінде
Ресейдегі 1864 жылдың 20 қарашасында Қылмыстық Сот жүргізу Жарғысының
1917 жылы Орынбор қаласында өткен Торғай облыстық қырғыз съезінде
«Алаш-Орда» партиясының бағдарламасында айтылғанындай, сотқа міндетті түрде алқа билер
М.Құл-Мұхаммед атап өткеніндей, «Алаш» партиясының бағдарламалық идеяларында билер сотының
Қазақстандағы қоғамдық ойдың түрлі бағыттарын көтерген өкілдердің алқа билер
Қоғамның сот төрелігіне қатысу пішіні социалистік Қазақстан заманында оның
1864 жылы сот реформасының көшірмесі нәтижесінде Қазақстанда 1909 жылы
№1 сот туралы Декрет жергілікті соттың құрамын бір судья
Тағы бір айта кетер жәйт, билер мен қазылар соты
Халық мәслихатшылары азаматтардың жиналысында тұратын мекен орны бойынша тағайындалды
Заңның мазмұнынан түсініксізі мынау:
1) халық мәслихатшыларын сайлаған жұмысшылар ұжымдары қандай дәйектер бойынша
2) халық мәслихатшыларын сот міндеттерін атқаруға шақыру жұмысы қандай.
Бұл мәселелер бойынша заңда айтылмауы, тек бар болғаны халық
Халық мәслихатшылары интистутының шеффендер институтымен сыртқы ұқсастығы бар –
Осы айтылғанның барлығы мынандай қорытынды жасауға мүмкіндік береді: халық
Құқықтық мемлекетте қылмыстық әділет үшін тартыстық процесс тән. Тартыстық
Айыптау, қорғау және істі шешу қызметтерінің бір тұлға бойында
Басқару өкілеттіліктеріне ие қылмыстық-процессуалдық қызмет субъектілерінің функцияларының шектеулілігі туралы
1) Қазақ ССР-інің ҚПК сәйкес, сот, прокуратура, анықтау және
2) Заңда аты аталған органдардың өз міндеттері, қызметтері және
3) Заңда «тараптар», «тартыстық», «процессуалды қызметтер» деген сияқты терминдердің
4) Қылмыстық әділет қызметінің тәжірибелік нәтижелері (сотқа түскен істерді
Советтік Қазақстанның қылмыстық процесінде субъектілер бойынша функциялардың нақтылылығының болмауы
Советтік Қазақстанның қылмыстық процессі қай типке жататындығын анықтаудағы маңызды
Айыптау, яғни қылмыстық істі қозғау өкілеттілігін, оны тергеу және
Осылайша прокурор тұлғасында кінәлау билігінің айрықша құзыретті заңдылығымен
Алдын-ала тергеу органдары, прокуратура, сотқа қылмыстық істің нәтижесінде жеке
Советтік Қазақстанның заңы айыпталушыны келесі құқықтармен белгіледі: қандай себептермен
Айыпталушыға ұсынылған процессуалдық құқықтардың келтірілген тізімі оны қорғауға мүмкіндік
1) Советтік Қазақстанның қылмыстық процесінде тергеу ісі кезінде мәжбүрлік
2) Заңда айыпталушының өзіне тағылған айыптардан қорғануды жүзеге асыратын
Айыпталушының қорғану құқығының бұзылуына тағы бір себеп болған нәрсе,
Жоғарыда аталған жәйттер мынандай қорытынды жасауға мүмкіндік береді, яғни
Аталмыш қорытындының әділдігін тағы бір жәйттер күшейте түседі. Мәселен,
Жәбірленуші қылмыстық озбырлықтан қорғану құқығын пайдалана алмады, ол қылмыстық
Советтік Қазақстанның қылмыстық процесінде бұқаралық принциптің бастамашы болуы оның
Советтік Қазақстанның қылмыстық әділетінің бөлек элементтерінің жоғарыда көрсетілген сипаттамасы
1) Советтік Қазақстанның заңында сот атқарушы органдар жүйесінен
2) Атқарушы органдар, прокуратура тек қана сотқа жүктелуі тиіс
3) Судья атқарушы құрылымдарға тәуелді болды, ол оның лауазымының
4) Қылмыстық процесте тартыстық элементтері болған жоқ, себебі, қылмыстық-процессуалдық
5) Тұлғаның құқықтары және бәрінен бұрын айыпталушының (күдіктінің, сотты
6) Айыпталушының (күдіктінің, сотты болушының) құқықтарын қамтамасыз ететін бірп
Бәрінен бұрын барлық жерлерде халық мәслихатшылары институтының қызмет етуі,
3.2 Алқабилердің қатысуымен сот ісін жүргізудің жетістіктері мен кемшіліктері
Алқа билердің қатысуымен істерді қарау – демократия қағидаларының жарқын
Алқа билердің қатысуымен сот ісін жүргізуді енгізудің қажеттілігі Елбасымыздың
Ата Заңымызға сәйкес соттардың қоғамдағы орны нақтыланып, беделі мен
Өмір бір орнында тұрмайтынындай өзгерістер сот саласына да тән
Кез келген адамның құқын әділ қорғай алу – мемлекеттің
Одан бері алқабилердің қатысуымен елімізде бірнеше істер қаралды. Жалпы,
Бұл жөнінде біз әңгімелескен Жоғарғы Соттың судьясы Әділ Құрықбаев
Қазақстанда алқаби соты енгізілгеннен бері бірнеше жыл өтті, осы
Аймақтар арасынан облыстық және оған теңестірілген соттарға баруға жататын
2007-2008 жылдары Павлодар, Қарағанды облыстық соттары алқабилердің қатысуымен қылмыстық
Әрине, біздің елімізде әлі де алқабилер соты алғашқы қадамдарын
Бұл пікірлермен бірқатар мамандар нақты келіспесе де алқабилердің қатысуымен
Жалпы, жергілікті халық өкілдері болып табылатын алқабилердің сот шешімдеріне
Ата Заңымызда белгіленген сот тәуелсіздігі, кінәсіздік презумпциясы, тараптардың теңдігі
Ал өз тарихымызға үңілсек, ІV ғасырда қазақ мемлекеті пайда
Әрине, алқабилерді қатыстырып сот ісін қарау жүйесін әңгіме еткенде,
Қай жүйеде болмасын бұлар, негізінен, төрт сұраққа жауап беруге
Алқабилер қатарына мүше болатын адамдарды түрлі деңгейдегі сайлауға түсетін
«Алқабилер туралы» Заңға сәйкес елімізде алқабилер 2007 жылдың 1
Қазақстан 2007 жылы қаңтардың 1-інде алқабилер сотының аралас моделін
Алқабилердің қатысуымен қылмыстық іс қаралған тұңғыш сот 2007 жылдың
«Бірақ алқабилер сотының бес жылдық тәжірибесі оның артықшылықтарымен бірге
Адвокат Абзал Құспановтың айтуынша, «алқабилердің тәуелсіздігі, бейтараптығы заңда толық
- Іс жүзінде сотқа қатысатын алқабилер психологиялық тұрғыдан сот
Оның ойынша, алқабилер сотын енгізудің басты мақсаты - тәуелсіз
Қазақстан Жоғарғы сотының судьясы, алқабилер сотын құру жөніндегі концепцияны
- Қазірге дейін қаралған істердің ішінен 91 кісіге ақтау
Себебі, судьяның айтуынша, «алқабилер кеңесі бөлмесінде сотқа төрағалық етуші
– Төрағалық етуші судьяның ықпал еткені туралы дерек көп
Абзал Құспановтың ойынша, алқабилер соты «ұзаққа созылатын, өте күрделі,
- Үш жарым айға созылған бір сотта алқабилердің кейбірі
Оның айтуынша, «алқабилер туралы заңда олардың жауапкершілігі қарастырылмаған. Мәселен,
Қазақстан жоғарғы соты қылмыстық істер алқасының бұрынғы төрағасы Өтеген
«Алқабилер қатысқан соттардың барлығын да әділ болады деп айта
Парламент мәжілісінің заң және сот-құқық саласындағы реформа бойынша комитетінің
- Өткен бес жылдың ішінде, алғашқы кезде сотталушылардың 30
Ал адвокат Абзал Құспанов «алқабилер сотын былай қойып, Қазақстанның
Адвокат елдің сот жүйесіне қазақтың ежелгі билер сотының элементтерін
- Билер соты кезінде екі дауласушы жақ өзі тұратын
Ескідегі билер сотының бірінші артықшылығы – дауласушының би мен
Оның ойынша, «нашар биге халық тарапынан, қазіргі тілмен айтқанда,
- Билер сотының қазіргі соттан басты айырмашылы – билер
Сот өңдірісіне алқабилердің халық өкілі ретінде тікелей араласуы Қазақстан
Алқабилер соты институты елімізде 2007 жылдың 1-қаңтарынан бастап қызмет
Алқабилер сотын енгізгеннен бергі жетістіктермен қатар, судьялар мен сот
Ал атқарушы билік өкілдері болса, алқабилер тізімін дайындау барысындағы
Өмір бір орында тұрған жоқ –тізімдегі тұлғалар да қозғалыста.
Мұның бәрі аса ұқыптылық пен өз жұмысына деген жоғары
ҚОРЫТЫНДЫ
Алқабилердің қызметіне қатысты көптеген сұрақтар мен мәселер туындауы заңды.
Жалпы алқабилердің сот ісін жүргізуге қатысыуы туралы мәселе
Алқабилер институты Қазақстан Республикасында құқықтық негізде құрылған оның құрамына
Алқаби өзінің ішкі сенімі бойынша қылмыстық істің мән-жайын бағалауға
Қорыта айтатын болсақ, Қазастанның сот жүйесіне алқабилердің қатысуымен қылмыстық
Мемлекетімізде құрылған алқабилер институты моделі халқымыздың ұлттық, тарихи, әлеуметтік
Дипломның зерттеу жұмысының жаңалығы келесі ұсыныстар мен қорытындыларды қамтиды:
- сот әділдігін қамтамасыз етуге халық қатысуының негізгі идеясы
- сот әділдігін қаматамасыз етуге халық қатысуының модельдерінің алғышарттарына
- халық қатысуы арқылы сот әділдігін жүзеге асыру модельдерінде
- алқабилер институтын енгізу туралы сот шешімдерінің қабылдауда сот
Сот процесіне халық қатысуының социалистік нысанының басты кемшілігі, біріншіден,
Зерттеудің теориялық құндылығы республикамызда алқабилердің қатысуымен сот қызметін жүзеге
Алқабилердің қатысуымен өтетін сот жүйесін енгізу қылмыстық істерді тергеу
Алқабилер сотының енгізілуінің жалпы, қазақстандық сот ісіндегі прогрессивті және
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы: Жеті Жарғы, 2013.
2 Н.Ә.Назарбаев. «Сот төрелігі – бұл әділдік» // Заң
3 У.С.Жекебаев, Т.К.Айтмұхамбетов. // «Қазақстан Республикасында алқа билер сотын
4 Шурыгин А. «Алқа билер соты бүкіл Ресейде қызмет
5 Қазақстан Республикасының «Алқабилер туралы» Заңы. – Алматы: Жеті
6 Алқа билерінің қатысуымен сот ісін жүргізу бойынша анықтама
7 Ш.Уәлиханов. «Сот реформасы туралы жазбалар». - Алматы, 1999
8 Мақұлбеков, Б. Алқа билер - әділдіктің кепілі //
9 Әжіғалиева Г.С. Алқаби – құрметті міндет.
10 Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу Кодексі. – Алматы:
11 «Қазақстан Республикасы соттарындағы алқа билері туралы» және «Алқа
12 В.Мельник. «Алқа билер сотының әлеуметтік құндылығы, рухани және
13 Мельник В.В. «Айыпты туралы мәселелерді ұжымды түрде шешуші
14 Петрухин И.Л. «Алқа билер соты: проблемалар мен жетістіктер»
15 Ресейдегі сот бөлімін өзгертудің негізгі ережелері // Ресей
16 К.А.Мами. «Алқа билер соты – бұл аңыз емес»
17 Алматы қалалық адвокаттар алқасының Қазақстанда классикалық үлгідегі сот
18 Рогов И.И. «Алқа билер соты: дәйектері анықталуда» //
19 Тюхтенев С.С. Суд присяжных заседателей в Российской Федерации.
20 Нәрікбаев, М. С. Қазақстан Республикасындағы прокурорлық қадағалау. -
21 Алқабилерді қатыстырып қылмыстық істерді қарауды реттейтін заңдарды соттардың
22 Қалкөз Ж. Алқабилер соты – халық билігінің бір
23 Насаналиева Г. Судьи из народа. // Надежда. –
24 Журсимбаев С. Плюсы и минусы суда присяжных. //
25 Күзенбаевв Р. Құқыңды біл, алқаби. // Ақтөбе –
26 Мами К.А. «Алқа билер соты туралы аңыздар мен
27 Тасболатов А. Алқабилер алған асу. // http:thenews.kz.
28 Сұлтан Хан Аққұлы «Алқабилер сотының артықшылығы да, кемшіліктері
29 «Алқабилердің қатысуымен өтетін сот процесстерін ұйымдастырудың күрделі мәселелері»
3

Ұқсас жұмыстар

Алқабилер соты

ІС ЖҮРГІЗУ ҚҰЖАТТАРЫ, МЕРЗІМДЕРІ МЕН СОТ ШЫҒЫНДАРЫ

Алқа билердің қатысумен сот процесін дамытудың негізгі кезендері және жалпы сипаттамасы

Алқа билердің сотқа қатысуы

Қылмыстық процесс қатысушылары ұғымы

Ерекше талап қоюмен істерді қараудың ерекшеліктері

Қылмыстық процеске қатысушылар туралы ұғым және олардың классификациясы

Сот отырысын соттың істі алқабилердің қатысуымен қарау

Қазіргі кездегі алқабилер институтының қалыптасуы