Негізгі өндірістің шығын есебі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 2
I БАСҚАРУШЫЛЫҚ ЕСЕП БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЖҮЙЕСІНІҢ ЭЛЕМЕНТІ РЕТІНДЕ
1.1 Басқарушылық есеп туралы жалпы ұғым 4
1.2 Басқарушылық есептің әдістері мен тәсілдері 7
II ШЫҒЫНДАРДЫҢ ЖІКТЕЛУІ 10
2.1 Шығындардың жіктелуі (классификация) және тәртібі 10
2.2 Өндірістік шығын есебінің әдістері және өнімнің өзіндік
2.3 Ақау, ысырап және тауарлы – материалдық қор
ҚОРЫТЫНДЫ 28
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 29
КІРІСПЕ
Қазіргі заманда мемлекеттің дамуы үшін бухалтерлік басқарушылық есепке
Қайта құру жылдарында көптеген фирмалар әр қилы меншік
Нарықтық және экономикалық факторларға қарсы тұра алатын бірқатар
Негізінде бұлар (компаниялар) мұндай мүмкіндігі жоқ аса үлкен
Бәсекелестіктермен нарық жағдайының өзгеруіне қарсы тұра алмаудан және
Осыған байланысты қаржы қызметі және қаржы менеджменті сияқты
Шаруашылық жүргізу жағдайында субъект басшысының басқарушылық шешімді қабылдауда
Сатуға жататын өнімді жоспарлау сомасындағы басқарушылық шешімді қабылдауға,
Басқарушылық есеп басқару процесін есептік процеспен байланыстырады. Сондықтан
Бұл есеп екі аспектіде – субъектінің ақпараттық жүйесінің
Басқарушылық есеп мына принциптерге сәйкес ұйымдастырылады: субъекті үздіксіз
I БАСҚАРУШЫЛЫҚ ЕСЕП БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЖҮЙЕСІНІҢ ЭЛЕМЕНТІ РЕТІНДЕ
1.1 Басқарушылық есеп туралы жалпы ұғым
Басқарушылық есеп – субъект ақпарат жүйесінің құрамдық бөлігі.
Басқарушылық есеп – бұл идентификация, өлшеу, жинау, талдау,
Өндірістік есептің мақсаты - өнімнің (жұмыс, қызмет) өзіндік
Кәсіпорынды басқаруға қажетті барлық ақпаратты бухгалтерлер дайындайды, осыған
Басқарушылық есептің объектісі – бұл шарушылық жүргізуші субъектінің
Басқарушылық есептің пәні – объектілерінің жиынтығы және өндірісті
Басқарушылық есептің негізгі тапсырмалары (міндеттері) – есеп, жоспарлау,
Басқарушылық есептің принциптері – субъектінің үздіксіз қызмет етуі;
Нарықтық қатынастар жағдайында Қазақстан Респуликасында шаруашылық жүргізуші субъектілер
Тәжірибе көрсеткендей, күрделі өндірістік құрылымға ие субъект өзінің
Оперативті басқаруға қажетті ақпарат бухгалтерлік есептің бірден бір
Қазақстан халықаралық есеп жүйесіне көшкеннен кейін жағдай жақсы
Бұл бухгалтерлік есеп жүйесінен басқарушылық есепті элемент ретінде
Амеркандық бухгалтер ассоциациясының берген анықтамасы бойынша, бухгалтерлік есеп
Есеп беруді жасау және оның сыртқы көрсеткіштерін ұсыну
Бухгалтерлік есеп қаржылық ақпараттың сипаты және көлеміне байланысты.
Әр түрлі экономикалық шешімдерді қабылдау кезінде олар әр
• іштей пайдаланушы;
•сырттай пайдаланушылар.
Өз кезегінде бұл топтар пайдаланушылардың екі категориясына бөлінеді.
• субъектіні басқарушы.
• субъектіден тыс болса да, оған тікелей қаржылық
• субъект қызметіне жанама қажылық мүддесі барлар.
Тікелей қаржылық мүддесі барлардың категориясына жататындар:
• нақты және әулетті инвесторлар;
• нақты және әулетті кредиторлар;
• сатып алушылар;
Жанама қаржылық мүддесі барлардың қатарына кіретіндер:
• салық органдары;
• реттеуші органдар;
• статистикалық органдар;
• басқа топтар (аудитор, кеңес берушілер, тұтынушылар және
Қаржылық есеп беруді әзірлеу және ұсыныу жауапкершілігін субъект
Басқарушылық есеп – бұл есептік процесс пен субъектіні
Басқарушылық есептің объектілеріне кәсіпорын мен оның жекеленген құрлымдық
Орындалған есеп айырысу базасында бір тапсырманы шешудің әр
Басқарушылық есеп негізінде (базасында) мыналар шешімін табады:
1) оперативтік тапсырмалар:
залалсыздық (безубыточность) нүктесін анықтау;
өнім шығарылымын жоспарлау;
өнім құрылымын анықтау;
қосымша тапсырыстардан бас тарту немесе алу (тапсырыс беру);
бәсекелестік жағдайда баға белгілеу бойынша шешім қабылдау.
2) ұзақ мерзімді стратегиялық маңызы бар келешек сипатындағы
күрделі салымдар (капиталовложения);
бизнесті қайта құрылымдау (реструктуризация);
өнімнің жаңа түрлерін игерудің мақсатқа лайықтылығы;
Қазіргі заманның экономикалық әдебиеттерінде «өндірістік» және «басқарушылық» есеп
Шаруашылық жүргізудің қазіргі заман жағдайында өндірістік есепке үлкен
Өндірістік есептің негізгі бөлімдеріне жататындар:
түрлер бойынша шығын есебі - өнімді өндіру процесінде
пайда болу орны бойынша шығын есебі – шығын
шығын шегушілер бойынша шығын есебі – қандай да
Жоғарыда айтылғандардан мынадай қорытынды шығаруға болады: өндірістік есеп
1.2 Басқарушылық есептің әдістері мен тәсілдері
Басқарушылық есептің пәніне өндірістік басқару процесінің барлық кезеңіндегі
1. Өндірістік ресурстар. Ол объектінің шаруашылық қызметі процесінде
негізгі құрал – еңбектің құнын елемейтін, пайдалы қолдану
материалдық емес активтер – ұзақ мерзімді жұмсалым объектісі,
материалдық активтер – еңбек құралының көмегімен өндіріс процесінде
2. Шаруашылық процестері және олардың нәтижелері жиынтығында субъектінің
дайындау процесі – алу, сақтау, өндірістің шикізатпен, материалдармен,
өндіріс процесі - өнім (жұмыс, қызмет) өндірудің технологиясымен
қаржылық-өткізушілік қызмет – бұл өнімді өткізу, буып-түю, тасымалдау,
Ұйымдастырушылық топ – субъектіні заңды тұлға ретінде, оның
Басқарушылық есеп пәніне субъектінің ақпарат жүйесіндегі басқарушылық есеп
Басқарушылық есептің негізгі әдістері:
құжаттау – алғашқы құжаттар мен басқарушылық есепке субъектінің
түгендеу – объектінің нақты жағдайын, сондай-ақ есептік құндардан
бағалау, топтау және қорытындылау, бақылау шоттарын пайдалану –
― өндірістің өзіндік ерекшелігі;
― басқарудың технологиялық ұйымдастырушылық құрылымы, басқару жүйесінің мақсаты
Топтастырылған ақпарат оперативтік және стратегиялық шешім қабылдауға керекті
Бақылау шоты – бұл есептік кезең операцияларының қорытынды
жоспарлау – субъектінің мүмкіндігін нақық жағдайымен сәйксетендіруеге бағытталған
мөлшерлеу – барлық ресурс түрлерін тиімді пайдалануды қамтамасыз
лимиттеу (шектеу) – қор мен шығын мөлшерлік жүйесіне
талдау – барлық қалған элементтермен өзара әрекеттеседі, талдау
бақылау – белгіленген тапсырманы орындауға бағытталған жоспарлау мен
Өндірістің мына түрлері бар:
1. Негізгі – шығарылуы үшін кәсіпорын құрыған өнімді,
Қосалқы - өндірістік процеске аса қажетті шыныққан жұмысшылары,
Бұған қоса кәсіпорында (негізгі және қосалқы өндірісте) мыналар
а) қосалқы цехтар (побочные цехи) – қалдықтарды кәдеге
ә) қосалқы (подсобное) - өнімді негізгі материалдан, алайда
б) экперименттік тәжірбиелі цехтар – тәжірибелік үлгілерді дайндайды
3. Қосалқы өндіріс - өндірістік процеске аса қажетті
1. Жеке (жеке – дара) - өнім жеке
2. Сериялық өндіріс – біркелкі бұйымдарды әзірлеу және
а) ірі сериялық өндіріс ( өнім үзіліссіз жыл
ә) сериялық (мамандандырылуы тар болады, ал өндірістік желілер
б) ұсақ сериялы (ұсақ сериядағы өнімдерді шығару жеке-дара
Сериялық өндірісте шығын есебінің мөлшерлік немесе қайта бөлу
3. Жаппай өндіріс – уақыт кезеңінің ұзақтығында (ұзақты
Сипаттық белгілері:
аса көп ассортиментінде өнім шығарылымының көлемі айтарлықтай (значительно)
жабдықтардың жоғары деңгейде мамандандырылуы;
өндіріс ырғақтығының жоғары болуы.
Жаппай өндіру машина жасауда қолданылады (аспаптар, жабдықтар өндіреді);
Ірі сериялы және жаппай өндірісте талдамалы есеп ауысым
II ШЫҒЫНДАРДЫҢ ЖІКТЕЛУІ
2.1 Шығындардың жіктелуі (классификация) және тәртібі
Кез келген өнімді (жұмыс, қызмет) өндіру белгілі бір
Шығындар – активтердің келуі немесе пайда болған өндіріс
Ақшалай формадағы субъект шығынына өнімнің өзіндік құны жатады.
Өзіндік шығындарды дұрыс ұйымдастыру үшін оның ғылыми-негізделген жіктелімі
1) пайда болу орны бойынша - өндіріс, цех,
2) өнім (жұмыс, қызмет) түрлері бойынша – оның
3) шығын түрлері бойынша немесе өнімнің өзіндік құнына
Сонымен бірге:
а) экономикалық элемет бойынша - өнім өндіру үшін
― материалдық шығындар;
― еңбекақы шығындары;
― аударым;
― құралдың тозуы;
― басқадай шығындар;
ә) калкуляция баптары бойынша - өнімнің жекелеген түрлерінің
БЕС 7-ге сәйкес оған жататындар:
― материалдар;
― еңбекақы;
― аударым;
― үстеме шығындар.
Элементтер бойынша және калкуляция баптары бойынша шығындарды топтастыру
(мың, теңгемен)
Экономикалық элементтер Сома Калкуляция баптары Сома
1. Материалдық шығындар 78000 1.Материалдар 25200
2. Еңбекақыға кететін шығындар 17000 2. Сатып алынатын
3. Аударым 3980 3. Қайтарылатын қалдықтар (ұсталым) (2400)
4. Құралдың тозуы 6300 4. Технологиялық мақсатқа арналған
5. Басқадай шығындар 11720 5. Еңбекақы 10000
Барлығы: 117000 6. Аударым 2340
Өндірістік емес шотқа есептен шығарылады (-) (қайтарылған қалдықтар
Аяқталмаған өндірісқалдығының өзгеруі (+) 600 8. Үстеме шығындар
9. Басқадай шығындар 17500
7200
Барлығы: 114000 Барлығы: 114000
Экономикалық шығындар бойынша шығын (117000) және калькуляция баптары
Алайда, экономикалық және бап бойынша шығынды есепте топтастыру
Экономикалық элемент бойынша топтастыру оның құрылымын зерделеу, өндірістік
Өндіріске арналған шығындар басқада белгілердің қатары бойынша жіктелуі
Негізгі - өндірістің технологиялық процесімен тікелей байланысты: шикізат
қосалқы материалдар мен басқа шығындар.
Үстеме - өндірісті ұйымдастыру, оған қызмет ету және
Бір элементті – бір элементтен тұрады (еңбекақы, материалдар,
Кешенді – бірнеше элементтен тұрады (құамына қызметкердің еңбекақысы
Тікелей - өнімнің нақты бір түрін өндіретін өндіріспен
Жанама - өнімнің жеке түрлерінің өзіндік құнына тікелей
Шығындар бір бөлімшеде тікелей, екінші бір бөлімшеде жанама
Шығындардың тікелей және жанама болып бөлінуі салалық ерекшеліктерге,
Өзгермелі – оның көлемінің өзгеруі өндіріс көлемінің өзгеруіне
Өзгермелі шығын сомасы, теңгемен
1- сурет. Өндіріс көлемі мен өзгермелі шығын
1 – суретте көріп отырғанымыздай, жалпы өзгермелі шығын
Көлем, бірлікте. Бірлікке шыққандағы өзгермелі шығын Бірлікке шыққандағы
100 10 1000
200 10 2000
300 10 3000
400 10 4000
Тұрақты - өнім өндірісі көлемінің өзгеруіні тәуледі емес
Егер көлем 10% - ке артса немесе кемісе,
Тұрақты шығынның жалпы сомасы, теңгемен.
2-сурет. Тұрақты шығынның жалпы сомасы мен өндіріс көлемінің
2-ші суреттен көріп отырғанымыздай, өндіріс көлемі өзгерсе де
Көлем, бірлікте Бірлікке кіретін тұрақты шығын, теңгемен Бірлікке
1 300 300
2 150 300
5 60 300
15 20 300
20 15 300
25 12 300
30 10 300
Ағымдығы – жиі қайталанатын кезеңдік шығын (шикізат, материалдар
Бір жолғы – демалыс төлемі, жөндеу жүргізу және
Өндірістік – тауарлық өнімді дайындаумен және оның өндірістік
Әкімшілік жалпы басқарумен байланысты шығындар және жалпы шаруашылық,
Коммерциялық (өндірістен тыс) - өнімді сатып алушыға өткізумен
Өндірушілік – (жоспарланған) – ұтымды технология мен өндірісті
Өндірушілік емес (жоспарланбаған) – технологияның жетіспеушілігінен және өндірістің
Реттелетін – ақтаушы шығын деңгейін реттейтін немесе оған
Жалпы - өндірілетін өнімнің барлық көлеміне кететін шығынды
Орташа – есепте бір өнім бірлігіне кететін шығын.
Өнімге - өнімнің өзіндік құнына жұмсалатын шығын (тікелей
Кезеңге – кезең шығындары: жалпы және әкімшілік шығындары,
Калькуляциялау туралы жеткілікті ақпарат алу, өндірілген өнімді бағалау,
1. Өндірілген өнімді калькуляциялау және бағалау үшін шығындарды
негізгі - өндірістің технолгиялық процесімен тікелей байланысты;
үстеме - өндірісті ұйымдастыруда пайда болады;
тікелей - өнімнің нақты бір түрін өндірумен байланысты
жанама – жекелеген өнім түрлерінің өзіндік құнына тікелей
кірістік (болашақта табыс әкелетін ресурстарға ие болу және
біткен (шығынға кеткен материалдар).
2. Шешім қабылдау және жоспарлау үшін шығындарды топтастыру.
өзгермелі – оның көлемі өндіріс көлеміне қарай үйлесімді
тұрақты - өнім өндіру көлемінің өзгеруіне тәуелді емес;
қайтарылмайтын - өткен кезеңнің шығысы мен табысы;
міндеттік (вмененные) – ресурстар шектеулі болған жағдайда пайда
айыптық (өсетін) – қандай бір өнім партиясын дайындауда
маржиналдық (шектеулі) – қосымша шығындар, бірақ есепте өнім
релеванттық – тапсырыстардың (заказ) сақталуы мен орындалуына байланысты.
3. Шығындарды басқару мақсатында бақылау және процесін жүзеге
реттелетін;
реттелмейтін;
тиімді (өндірмелі, яғни (производительные));
тиімсіз (өндірілмейтін);
бақыланатын;
бақыланбайтын.
Өндірілген өнімнің өзіндік құнын бағалаудың және пайданы
Өндіріске кететін шығын есебіне 90 «Негізгі өндіріс», 920
№
р/с Шаруашылық операциялардың
мазмұны Дебет Кредит Сома
1 2 3 4 5
Негізгі өндірістің шығын есебі
1 Негізгі өндіріске материал босатылады 901 «материалдар» 201-206,
2 Негізгі өндіріс жұмысшыларына еңбекақы есептеледі 902 «Өндіріс
3 Өндірістік жұмысшылардың еңбекақысы қорынан аударым жүзеге асырылады
4 Негіщгі өндіріс шығынына үстеме өндіріс шығыны қосылады
Үстеме шығындар есебі
5 Материалдар бойынша 931 «Материалдар» 201-206, 208 «Материалдар»
6 Негізгі өндіріс жұмысшыларына еңбекақы есептеледі 932
7 Өндірістік жұмысшыларына еңбекақы қорынан аударым жүзеге асырылады
8 Негізгі құралдың есебінен жөндеу шығыны 934 «Негізгі
9 Материалдық емес активтердің амортизациясы мен негізгі құралдың
10 Комуналдық қызмет көрсету сомасына 936 «Комуналдық
11 Жалдың (аренда) төлемақысы есептеледі 937 «Жалдың төлемақысы»
12 Басқадай үстеме шығындар жүзеге асырылады 938 «Басқадай»
13 Үстеме шығындардың өзіндік құны есептеледі 930 «Үстеме
Қосалқы өндірістің шығын есебі
14 Материалдар босатылады 921 «Материалдар» 201-206, 208 «Материалдар»
15 Негізгі өндірістің жұмысшыларына еңбекақы есептелді 922 «Өндіріс
16 Өндіріс жұмысшыларының еңбекақы қорынан аударым жүзеге асырылады
17 Үстеме шығындардың сомасына 924 «Үстеме шығындар» 930
18 Қосалқы өндіріспен орындалған 920 «Қосалқы өндіріс» 921-924
19 Негізгі өндіріс шығындарына қосалқы өндірістің қызметі(қызмет көрсетуі)
20 Тараптарға қосалқы өндіріс орындаған қызмет көрсету босатылды
2.2 Өндірістік шығын есебінің әдістері және өнімнің өзіндік
Өнімнің өзіндік құны – бұл өндіріске және өткізуге
Калькуляцияда субъект шығындары ақшалай түрде қортындыланады.
Калькуляцияның мына түрлері болуы мүмкін:
жоспарлы – еңбек шығынының, озық техника мен өндірістің
есеп берушілік (нақты) калькуляция - өнімнің өзіндік құны
нормативті калькуляциялау – ағымдағы жоспарлы калькуляцияның әр түрлілігі
жобалық калькуляциялау – келешекке құрылған жоспарлы калькуляцияның әр
алдын ала жүргізілетін калькуляция – нақты шығын негізінде
Калькуляция барысында шағын есептердің объектісін және өнімінің өзіндік
Шағын есебінің объектісі – кәсіпорын өндіріс шығын есебінің
Калькуляциялау объектісі – кәсіпорын калкуляцияланатын өнім (жұмыс, қызмет)
Кешенді өндірістерде біртұтас технологиялық процесте шикізаттың бір түрінен
Шығынды шығарып тастау әдісі – мұнда өнім өндірудің
Құрамдастырылған (комбинированный) әдіс – негізгі және ілеспелі өнімнің
Кезеңдер:
кешенді шығынның жалпы сомасының ілеспе өнімінің өзіндік құны
шығынның қалған сомасынан нақты өнімге тікелей көшірілуі мүмкін
шығынның қалдығы белгіленген коэффициенттерге сәйкес өнімдерге бөлінеді;
тиісті өнімдердің өзіндік құнының жалпы шамасы анықталады.
Шағын есебінің объектілері бойынша тапсырыстық калкуляцияның проценттік әдісі
Табсырыстық әдіс – технологиялық мақсаттарға арналған материалдар шығынын,
Өндірістік шығынның табсырыстық есебін ұйымдастыру мына жағдайларда жүзеге
Барлық тікелей шығындар жекеленген тапасырыстар бойынша шығын номенклатурасында
Жеке тапсырыс шығын есебі мен колкуляциялаудың объектісі болып
Есептің тапсырыстық әдісіне мена ерекшелітер тән:
тапсырыстар бойынша шығындарды қорытындылау (жалпылау);
тапсырысты орындау барысында оны есептеп шығару ;
тапсырыстар еседінің краточкасын жүргізу, сондай-ақ жанама шығынды жекелеген
900 «негізгі өндіріс» талдамалық шеттар саны кәсіпорынға
Қайта бөлу әдісі беркелкі өнім өндірістің барлық кезеңінде
Әдістің мәні мынада – тіпті бір қайта жасаудан
Шығын есебінің қайта бөлістік әдісінің ерекшеліктеріне мыналар жатады:
Жаппай өндіріс жағдайында біртекті өнімдер жай калькуляцияларда пайдаланылуы
Бұл әдіс екі элементтен тұратын шартты түрде дайын
Шығындарды калькуляциялауды әдістер мен жүзеге асыруға болады: ФИФО
Шығынның жиынтық есебі шығын есебінің нұсқаларының біреуімен және
жартылай өңделген өнімсіз (бесполуфабрикатный) – оны бір құралымдық
жартылай өңделген өнімдік – бухгалтерлік жүйесінде келесі қайта
Жартылай дайындалған өнімдік нұсқада есетік жазбалар былайша жүргізіледі;
Шаруашылық операцияларының мазмұны Дебет Кредит Сома
1. Жартылай өнім бірінші цехта дайындалады(айдың басындағы аяқталмаған
2. Жартылай дайындалған өнім одан әрі өңделуге №2
3. Жартылай өнім №2 цехында дайындалды (айдың басындағы
4. Жартылай дайындалған өнім №3 цехына одан әрә
5. Дайын өнім қоймаға кіріске алынады (сатып алушыларға
Өзіндік құнды калькуляциялаудың процестік әдісі бір текті немесе
Бұйымның бір бірлігінің өзіндік құны белгілі бір кезеңдегі
Мұндай өндіріске кен өндіруші өнеркәсіппен энегетика салалары жатады.
Шығындардың толық қосылуына қарай толық шығын және өзгермелі
пайда болу орындары бойынша барлық шығындарды шоғырландыру және
шығынды негізгі өнімді шығармайтын бөлімшелерге бөлу, негізгі өнімді
Үстеме шығынды негізгі өнімді шығыраушы бөлімшелерге (өзіндік және
Бөлудің бірнеше базаларын пайдалануда бұл әдістің мынадай кімшіліктері
Пайда жанама салығы жоқ түсім мен өндірілген өнімнің
«Директ-костинг» жүйесі бойынша шығын есебінің әдісі.
Жүйенің мәні: тікелей шығындар дайын өнім түрлері бойынша
«Директ костинг» жүйесі бойынша өзіндік құнды калкуляциялау кез
«Директ костинг» жүйесін айрықшалап көрсететін бірнеше ерекшеліктері бар:
Өндірістік шығындарды өзгермеліге және тұрақтыға бөледі.
Шектеулі шығындар бойынша өнімнің өзіндік құнын калкуляциялайды.
Есеп беруді жасау көп сатылы болады.
Есеп процесі екі кезеңде болады:
Өзіндік құнының 1-ші есеп айырысуы:
сатудан түскен табыс -Х Х Х ;
өзгермелі шығын -Х Х Х ;
маржиналданған табыс -Х Х Х .
Нәтижедегі 2-ші есеп айырысу:
тұрақты шығын –Х;
өндірістің рентабельдігі, яғни пайдалылығы –Х.
«Директ костинг» жүйесінің артықшылығы – баға белгілеудің тиімді
Бұл жүйе өндірісті өткізуге бағдарланған. Өткізу мөлшері неғұрлым
Нормативті әдіс.
өнім өндіруге кететін материялды айдың басында цех шығын
Ауытқу есебі (+ -) жабдықтың, шикізаттың, материялдың
Нормадан (мөлшерден) ауытқуға мыналар себепші болады: материялдың ауыстырылуы,
Материял шығыны бойынша нормадан ауытқу мына әдістермен анықталады:
құжаттау әдісі – материялды ауыстыру салдарынан болатын ауытқуларды
топтамалық пішу (партионного растроя) әдісі - өндіріске
Түгендеу әдісі – осы әдіспен ауысым, бес күндік,
Бухгалтерия кезең сайын ауытқулар туралы, оның себептері мен
Ауытқуларды анықтау тауарлық өнімнің өзіндік құнына және аяқталмаған
Өнімнің бір бірлігінің нақты құны шығын баптары бойынша
Өнімнің нақты өзіндік құны нормативті өзіндік құнға үстемелеу
«Стандарт-кост» жүйесі бойынша шығын есебінің әдісі.
(Стандарт) - өндіріске аса қажетті машина және және
(Кост) – бұл өнімнің бір бірлігін әзірлеуге кететін
Америкалық әдебиеттерде (стандарт - кост) ұғымы өндірістің тікелей
«стандарт – кост» жүйесінің артықшылығы - өндіріс пен
Ауытқу – нақты және нормативті (жоспарлы) шығындардың арасындағы
Жоспарлау және есеп объектісіне өндірістің заттай негізін құрайтын
Барлық стандарттар жиынтығы үш топқа бөлінеді:
баға деңгеінің есебіне қабылданғанға байланысты:
1) идеалды - әдеқайда қолайлы (жайлы) баға ме
2) қалыпты – экономикалық кезең ішінде орташа бойынша
3) ағындық – нақты есептік кезеңдегі болжалды әрі
4) базистік – жылдың басында белгіленеді жәнежыл бойы
қуаттылықты пайдалану деңгейіне қарай:
1) теориялық – кәсіпорын оны жақсы немесе идеалды
2) өткендегі орташа орындау – статистикалық деректермен есептеледі
3) қалыпты орындау – алдағы кезеңдегі норма кернеуінің
өнім шығару көлеміне қарай:
1) теориялық – кәсіпорынның теориялық қуаттылығы алдын ала
2) практикалық – кәсіпорын жақсы орындаумен қол жеткізеді,
3) қалыпты – кезең ішінде өндірістің жоғары және
4) болжалды - өнім шығарылымының болжалды көлеміндегі өндірістің
Бұл сипаттамалар мынаны көрсетеді: Америкалық фирмаларда шығын баптары
«Стандарт-кост» жүйесі – тікелей шығындарды басқару құралы. Бұл
1-ші нұсқа. Шығындар 900 «Негізгі өндіріс» шотының дебетінен
2-ші нұсқа. 900 «Негізгі өндіріс шот бебетінде қорытыланған
Америкалық фирмалар әдетте стандарттықтан болатын нақты шығын ауытқуының
2.3 Ақау, ысырап және тауарлы – материалдық қор
Ақау көптеген аспектілер тұрғысынан қарағанда маңызды мәселелердің бірі
Шоттардың типтік жоспарын енгізумен бірге және 52 «Өндірістегі
Ақау әдетте өнім өндірісі аяқталғаннан кейін көзге түседі
Ақауға стандартпен берілген сапаға, техникалық жағдайға немесе жобалық
Әлдеқайда экономикалық өндірістік процестің өнімділігін тудырған соң ұйым
Ақау – кондициялық емес, яғни ақау деп табылатын
Ақау – бұл өндірісте пайда болатын өндірілмейтін шығындар.
Ақаудан басқа өндірісте ысырап та болуы мүмкін. Мысалы,
Қалдық – бұл өнімнің бір бөлігі болып табылмаса
Ақау, әдетте оның сапасын тексеру кезінде өнім өндірісі
Бұл мәселемен шұғылданатын көптеген авторлар ақау, ысырапқа арналған
Ақауды кемістік (дефект) сипаттарына қарай мына белгілермен жіктеуге
қалыпты – ол тиімді өндіріс процесінде пайда болмайды
қалыпты емес (сапасыз өнім) – шығындар белгілі болған
технологиялық бақылау бөлімі белгіленген кемістіктердің сипатына қарай –
Түзелмейтін ақау (түпкілікті) – бұл түзелуі мүмкін емес
ақау көзге түскен, яғни табылған орны бойынша дайындау
Өнімді техникалық қабылдау процесінде анықталған кемістік тізімдемеде немесе
Жабдықтаушыдан келіп түсетін сапасыз материалдар, дайындау кезіндегі немесе
Актіде, сондай-ақ, шағын баптары бойынша ақаудың өзіндік құнын
Акт техникалық бақылау қызметкерімен, мастермен немесе цех бастығымен
Ақаудың себептері мен оған кінәлілер анықталып, кінәліден түсініктеме
Түзетілетін ішкі ақаудың өзіндік құны шикізат пен ақаудың
Сыртқы ақаудың өзіндік құны ақау деп танылған өнімнің
Ақаудың болатын ысыраптың синтетикалық есебі 93 «Үстеме шығындар»
Өнім ақауының түрлері бойынша мына шоттардың корреспонденттерінің ұсынуға
ҚОРЫТЫНДЫ
Басқарушылық есепетің негізгі мақсаттарының әлдеқайда маңыздысы – жоспарлау,
Жоспарлауға субъект қызметінің негізгі мақсаттары бойынша шешім қабылдау,
Бақылау талдаушы - бухгалтердің тікелей қатысуымен болады. Есептік
Бүгінгі таңдағы басқарушылық шешім түйсіктік (интуициялық) сипатта қабылданады.
Шешім қабылдау процесі субъектінің алдында тұрған мақсаттар мен
Шешім қабылдау баламалы нұсқалардың салыстырмалы бағасын және субъект
Басқарушылық ақпараттар базасында оперативтік міндеттер (тапсырмалар)( залалсыздық нүктесінің
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есепті реформалау ұдайы жүргізіледі. Есептің
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1.“Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы” 2002жылғы
2. Бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары.
3. Еңбекақының формалары мен жүйелері Еңбек және
4. Еңбекті нормалау ҚР-ның Еңбек және халықты әлеуметтік
5.“Еңбек туралы” “Қазақстан Республикасының заңы Алматы
6. Әбдіманапов. Ә.Ә. Бухгалтерлік есеп теориясыжәне принциптері.
7. “Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі ” Алматы 2001жыл.
8. Назарова В.Л. “Шаруашылықты жүргізуші субьектілердегі- Бухгалтерлік есеп”
9. Салық кодексі. Алматы 2005 жыл.
10. Қ.К. Кеулімжанов, З.Әжібаева, Құдайбергенов.Н. “Бухгалтерлік есеп
11. Қ.К. Кеулімжанов, З. Әжібаева Қаржылық есеп.
12. Бухгалтерлік есеп стандарты. Қазақстан Республикасының Ұлттық
13. Тоқсанбай С.Р. Толық экономикалық орысшы –қазақша сөздік.
Тікелей шығындар есебі
Басқару есебі туралы жалпы ұғым
Шығын есебімен калькуляциялау тәсілдерінің түрлері
Директ-костинг әдісі туралы
Көмекші өндіріс есебі
Дайын өнімнің есебі
Өндіріс шығындарын жіктеу
Нарықтық экономика жағдайындағы өндірістегі тікелей және жанама шығындардың есебі
Негізгі өндіріс шығындарының есебі
Өндіріс шығындарын есепке алудың негізгі әдістері