Сұхбат алдымен ақпараттық жанр
Кіріспе
1- тарау. Тележурналистиканың қоғамда алатын орын және ақпараттық жанр.
2 –тарау. Телевидениедегі сұхбат жанры және тікелей эфир.
3- тарау. Тікелей эфирдегі сұхбат жүргізудің өзіндік әдіс-тәсілдері және
Қорытынды
Сілтемелер
Пайдаланылған әдебиеттер
Қосымшалар
Кіріспе
Журналист қай кезеңде де қоғамды толғантып, көпшілікті ойландырып отырған
Тақырыбымның өзектілігі сол қазіргі кезде, тіпті бұрын да көгілдір
Бүгінгі ақпарат ғасырында көрермен талғамы зор. Көңіліне жақпаған, көкейіндегіні
Теледидарда көп жылдар істеп төселген, өзіне сенімді жүргізушілер көпшілігінде,
Мен осы жұмысымды жазу барысында эфирдің қатаң заңдылығын ескере
Тікелей эфирдегі сұхбат– шындықтың қазаны деймін. Тынымсыз әрі сан
Жүрек түкпірінен бұлқына шыққан шынайы ойлардың, табиғи, әсірелеусіз күйінде
Менің жұмысым сұхбат жанрының қыр-сырына талдау жасай отырып, тақырып
Сұхбат бұрынғыдай емес, қазір оның бет пердесі өзгерді. Жүргізуші
Өнердегі жаңалық– дәстүрдің пішіні мен мазмұны жағынан қалайда жетіле
Жұмыстың мақсаты: Бірінші, тікелей эфирде жүргізілетін сұхбаттың сырына
Тақырыптың зерттелу деңгейі: Осы күнге дейінгі телевизиялық жанрлар туралы
Деректік негізі: Жанрлар туралы жазылған еңбектер, «Хабар» арнасындағы «Бетпе–бет»
1- тарау. Тележурналистиканың қоғамда алатын орын және ақпараттық жанр.
Бүгінде қоғамдық маңызы зор тележурналистика ғылымы көп аспектілі салада
Ғаламның тыныс-тіршілігін бір сәтте үйдегі көгілдір экран арқылы тамашалап,
Қазақ телевизиясының алғашқы кезеңі жайлы С. Масғұтов: «1958 жылы
Телевизия арқылы адамдардың бір-бірімен қатынас саласында болған бетбұрыс, көпшілік
Тележурналистиканың пайда болу үрдісі баспасөз бен радио жанрларында, алдымен
Қазақ тележурналистикасының ізденістерін тілге тиек ету– өзекті мәселе. Өйткені,
Қазақ теледидары қай деңгейде? Көкірегі ояу, көзі ашық көрерменнің
Қазіргі заманғы тележурналистикада әлеуметке ықпал ететін, көрермендерге бағыт-бағдар
«Жалпы тележурналистикада жаңалық табу-оқиға. Ойға қызмет ететін форманың бәрі
Тележурналистика–ақпарат көзі. Ақпаратсыз ең мықты саясаткер, ең күшті мемлекет,
«Телевизиялық жұқпалы дерт жалпақ әлемді тегіс жайлап алды. Оның
БАҚ-тың басты парқы бұқара санасына ықпал ету, оларға кезең
Иә, біреулер теледидарды идеологиялық құрал дейді. Тележурналистиканы соған бағыттайды.
«Тележурналистика мемлекеттік идеологияның жалау насихатшысы ғана емес, оның елдің
Иә, тележурналистиканың қоғамда алатын орнына әркім әрқалай баға беруде.
Елбасы Н.Назарбаев демократиялық қоғамға шынайы ақпараттың керек екенін айта
Телевизия–адамзаттың тарихи-қоғамдық тәжірибесін кеңінен тарататын аса пәрменді насихат құралы,
Тележурналистиканың міндеті оқиғаны тіркеу емес, ол жетістік пен кемшіліктің
Қазақ теледидарындағы демократиялық өзгерістердің басталуына Ресей телехабарларының әрі
Тележурналистиканың пайдасы мол. Ал қазіргі кезде оның зияны да
Шындығында қоғамның бүгінгі бет алған бағытын айқындап, оған нақтылы
Еліміздің ақпарат әлемі бүгінгі таңда өзінің көрермендерін бағдарламаларының тартымдылығы,
Жанр– тарихи категория. Ол әр дәуірде түрлі өзгерістерге ұшырап
Тележурналистика жанрлары үш топқа бөлінеді: 1) ақпараттық жанрлар; 2)
Телеақпарат– ең басты жанр, әрі ол экран кестесінің бөлігін
Есеп–қандай да бір аудитория қатысып, онда маңызды мәселе талқыланатын
Телерепортаж– тележурналистиканың елгезек, кең тараған, әрі үнемі әрекеттегі
Тараудың түйініне келсек тележурналистиканың қоғамда алатын орны орасан зор
2 –тарау. Телевидениедегі сұхбат жанры және тікелей эфир.
Сұхбат алдымен ақпараттық жанр. Ақпараттық жанрлар белгілі бір оқиға,
Алдымен сұхбаттың тарихына тоқтала кетсек, 60 жылдары сұхбат жанры
Телеэкранда сұхбат айрықша орынды иемденеді. Жаңалықтардың бірде-біреуінде журналист сұрақ
Сұхбат ағылшынның «беседа» деген сөзінен шыққан. Мағынасы баспасөзде жарияланып,
Сұхбат– журналистің саясаткер немесе қоғам қайраткерімен өзекті сұрақ төңірегінде
2) сұхбат берушінің қайтарар жауабы. Біріншісі– құралды иеленуші, екіншісі–
Сұхбат жанрын зерттеген В. Ворошилов, М.Барманқұлов, Т. Қожекеев сынды
1) сұхбат-көзқарас;
2) сұхбат-хабарлама;
3) сұхбат-эмоция;
4) сұхбат-әлеуметтік зерттеу.
1. Сұхбат-көзқараста көрнекті, танымал, атақты адамдар қатысады.
2. Сұхбат-хабарламада жоғары лауазымды, бірақ аты-жөні көпшілікке таныс емес
3. Сұхбат-эмоцияға кездейсоқ оқиғаның куәгері, көпшілікке танымал емес адамдар
4. Әлеуметтік зерттеу сұхбатында жауап беруші тұлға екінші жоспарға
1. хаттамалық
2. ақпараттық
3. сұхбат-портрет
4. сұхбат- дискуссия
5. сұхбат-сауалнама
Хаттамалық пен ақпараттық сұхбаттарды біріктіріп жіберуге болады. Сұхбат-портрет пен
Теледидарда «қосақталған» сұхбат қолданылады. Оған бір-біріне
Ақпараттық сұхбатты лауазымды адамдармен жүргізеді. Мәселен, Таза қазақша аты
Сұхбат эмоция сирек кездеседі. Теледидар пайда болғанға дейін жоқтың
Сұхбат алған кезде жауап берушінің типтерін ескеру керек.
Жасқаншақ адам өз ойын «жеткіліксіз айтам ба»,– деп қорқады;
Қорқақ жауап беруден сақтанып отырады, саяси сұрақтардан қашқақтайды;
Мылжың адамдар болады. әңгіме барысында мұндай адамдардан басқа проблема
Бәстескіш. Ол сұхбат алушымен диалогты өзі құрастырғысы келеді, оны
Ойынпаз. Өкінішке орай бұл тип жазбаша сауалнамада кездеседі, ал
Өзіне сенімді адам. Бұл сұхбат берушімен журналистің жұмысы
Сұхбат екеу аралық көзқарасты білдіреді. Т. Амандосов ағамыз :
Жанрлардың қыр-сырына терең үңілген ғалым К.Қамзин: эксклюзивті сұхбат, сұхбат-портрет,
Эксклюзивті сұхбат– тек сенген адамына ғана сұхбат береді.
Сұхбат-портрет. Мұнда сұхбат беруші өз бейнесін өз сөзімен жасайды.
Технологиялық-психологиялық сұхбат– полоиграф арқылы алынатын сұхбат. Яғни сұхбат беруші
Ретроспективалық сұхбат. Өмірден өтіп кеткен қайраткер, танымал адамдармен сұхбат
Міне сұхбаттың осылай түрлерге бөлінуі де сұхбаттың сан-салалы
Сұхбат жанры қалай дамыды дегенге тоқталсақ. Жалпы теледидар тарихына,
Қазіргі кезеңде көрермен дер сұхбат жоқ демейді, оның жауабының
Сұхбат туралы әртүрлі пікір айтуға болады. Газеттегі сұхбат пен
Әңгімелесуде оған қатысушылар бір-бірімен тең түрде пікір, ақпарат алмасады.
Біз жоғарыда айтып өткендей телесұхбат тек жанр ғана емес,
Сұхбат сырт көзге ең қарапайым жанр болып көрінгенімен, сұхбат
«Тікелей эфир– тележурналистикадағы уақыт дәлдігін сақтап, жедел хабар
Тікелей эфир– журналистикадағы соңғы жылдардағы жаңа түрлердің бірі. Мұны
Теледидардағы тікелей эфир жаңашылдық үлгісіндей көрінгенімен оның өзегінде де
Әлбетте эфирге дейін тақырып таңдалады., нысан анықталады, уақыт белгіленеді,
Тікелей эфирде хабар жүргізген журналистке де айрықша қатаң талаптар
«Тіл байлығы халықтың байрығы, байсалды, берекелі, тамырлы,нәрлі сөзін аршу
Шектеулі межесі бар эфир уақыты заңдылығын сақтай отыра. Бос
Тікелей эфирдегі сұхбатта, эфирдегі сұрақтар– осылардың барлығы журналистен сауатты
Тіл сөйлеген сайын жетіледі, жазған сайын қалыптасады.Ал бұл– эфир
Сұхбат жанр ретінде бір орында тоқтап қалмайды, ол заман
М.Ромм теледидарда болашақ сұхбаттың сценариі жазылады, жобалары дайындалады деп
Суырып салу және сұхбат телекөрермендердің назарын аударатын маңызды элемент.
Тарауымызды түйіндей келе мен мынаны айтар едім, сұхбат
3- тарау. Тікелей эфирдегі сұхбат жүргізудің өзіндік әдіс-тәсілдері және
Тікелей эфирде хабар жүргізу– күрделі процесс. Әсіресе, сұхбат
Иә, эфирді жүргізу талабы мықты. Алайда біздің телеарналардағы тікелей
Дәл қазір мемлекеттің дамып, көптеген келелі мәселелердің көтеріліп кейбірінің
Бағдарлама көкейкесті мәселелер төңірегінде әңгіме жүргізеді. Атап айтқанда: дін,
Қалам ұстаған халықты құтқаратын тақырып екенін ескере отырып «Тұжырымның
Тақырып аясына орай кейіпкерді әңгімеге тартып,олардан шын ықылас пейілді
Тікелей эфирдегі сұхбатты аптасына екі рет эфирге шығару –
Эфир– айқас алаңы деп жатамыз. Міне сол «мылтықсыз майдандағы»
С. Масғұтов ағамыз былай деген: «Экранға шыққан журналистің міндеті
Ғалым Т.Щумилина: «Тақырыпты зерттеу мен әңгіме кезінде журналист сұхбаттасушы
Иә, студияға келген қонақ та әр түрлі болады, біреулер
Ең алдымен журналистің сөйлеушіге эфирде қойған сұрағы анық, айқын,
Эфирде жұмыс істейтін журналистке әдетте сұрақты сылбыр, жадағай түрде
Сұрақ, оған берілетін жауаптың ұзақ сонар әңгімеге айналып кетпеуін
Сұрақты екінің бірі– не олай, не былай деген сияқты
«Иә» немесе «жоқ» деп жауабы келте қайрылатын сұрақтардан да
Өзіне-өзі жауап беріп тұратын сұрақтар да болады, сондайдан
Міне бұл талаптарды мен «Тұжырымды» зерттей жүріп жинадым. Бұған
«Бетпе–бет» те тікелей эфирдегі сұхбат. Бірақ оның ерекшелігі, тақырып
Тұжырымда студияға екі қонақ шақырылады. Көбінесе бір біріне қарама-қарсы
Бетпе-беттің ұтымды жері тікелей эфирдегі телефон қоңырауы шығар, өйткені
Бетпе-бет көбіне жалпылама сұрақтарға жүгінеді, ал «Тұжырымның» жүргізушілері
«Бетпе–бет» көбіне қай тақырыпты алса, міндетті түрде маманды шақырады,
Қаңтар айының 4-і күні өткен бағдарлама тақырыбы: «Жыл қорытындысы».
«Тұжырым» көп мәселеге ұлттық тұрғыдан келеді. Мемлекеттік тіл, ұлттық
Тікелей эфирдегі сұхбат жүргізудің тағы бір әдісі, сұхбатты сұрақпен
Мемлекет саясаты мен ұлттық идеология екеуі– егіз ұғым. Жүргізуші
Тікелей эфирдегі «Тұжырым» өзінің тағы бір хабарын осы мәселеге
Сол Ассамблея деп жүрген ассамблеямыздың өзі әлі атауы да
Иә, Тұжырым елімізде болып жатқан қай мәселені болсын қалыс
Мемлекеттік тіл мәселесі, Тұжырым тақырыбының күн тәртібінен түскен емес.
Осы жылдың 29 қыркүйегінде мен Парламент Мәжілісі қабырғасынан ҚР
«Тұжырым» тақырыпты батыл таңдайды,әсіресе, ұлттық мүдде, тіл дегенге келгенде
Негізінде қай бағдарлама болмасын- мемлекеттік мүдде мен ұлттық идеологияны
Тұжырым саяси бағдарлама деймін. Саяси публицистиканың да көтерер жүгінің
Ата заңымызға өзгерістер енгізіледі деген сыбыс шыққан кезде-ақ бұл
«Тұжырым» сұрақтары сауатты қойылады. Көрермен мүддесімен де санасады. Мен
Иә, бұл тарауымызды аяқтай келе мен мынадай пікірлер ұсынар
2) Сұхбаттың табиғилығы сөйлеушінің ана тіліміздің заңдылықтары мен ережелерін
3) Сұхбаттасушының қарапайымдылығы, оны аудиторияға етене жақындастьрады. Өйткені көрерменге
4) Кейіпкердің ой өрісін, адамшылық ізгі қасиетін, қуанышын, күлкісін,
Сұхбат кезінде өмір құбылыстарын терең пайымдай отырып, сұлу сөзбен
Көбіне тәжірибеге сүйене отырып талдаған бұл тарауымды мен былай
Қорытынды
«Көгілдір экран өмірімізге еніп, әр шаңырақтың төрінен ақ, қара
Қазір эфирде еркіндік, қатып қалған қағида жоқ. Әр жүргізуші
Кәкімжан Қазыбаев ағамызша айтсақ алдымен сұхбаттың «тақырыбын тауып қойғанымыз
Тікелей эфирдегі сұхбатта, қойылатын сұрақтар, кейіпкердің жауабы– осының бәрі
Сұхбаттың сәтті шығуы– жүргізуші еңбегінің жемісі дер едім. Жүргізушінің
Эфирдегі бақыт–төккен теріңнің қайтарымы. Өзгелер жылдар бойы бере алмаған,
Сілтемелер
/1/. Масғұтов С. Көгілдір экран- өмір айнасы. Алматы: Мектеп
/2/ Назарбаев Н.Ә. Жаһандану мен жалпы адамзаттық міндет //
/3/ Масғұтов С. Көгілдір экран- өмір айнасы. Алматы: Мектеп,1976.–63б.
/4/ Масғұтов С. Көгілдір экран–өмір айнасы. Алматы: Мектеп, 1976.–44б.
/5/ Прохоров Е.П. Введение в теорию журналистики.–М.: МГУ, 1995.-с
/6/ Қараева Р. Экран тамыршысы // Жас Алаш.–2002ж.16 мамыр.
/7/, /8/ Тұрсын Қ. Қазақ тележурналистикасы: қалыптасу, даму проблемалары–Алматы:
/9/ Назарбаев Н.Ә. Түсіну, үн қатысу жолын табайық //
/10/ Масғұтов С. Көгілдір экран- өмір айнасы. Алматы: Мектеп,1976–17б.
/11/. Ворошилов В.В. Журналистика. Учебник 4-е издание. Михайлова В.А.
/12/ Барманқұлов М. К. Жанры, печати, радиовещания и телевидения.–Алматы:
/13/ Богданов Н.Г., Вяземский Б.А. Справочник журналиста.–.: Лениздат,1971. с.
/14/ Антонов В.И. Информационные жанры газетной публицистики.Саранск,1996.–с. 156.
/15/ Барманқұлов М.К Телевизия: бизнес әлде билік:– Алматы: Қазақ
/16/ Барманқұлов М.К Телевизия: бизнес әлде билік?– Алматы: Қазақ
/17/ Әбдіжәділқызы Ж. Тікелей эфир табиғаты–Алматы: Қазақ университеті, 2003.–70-71
/18/ Тұрсынов Қ. Көгілдір экран құпиясы.– Алматы: Қазақ университеті,1998.–241б.
/19/ Серғалиев М. Ой мен сөз жарасымы // егемен
/20/ Амандосов Т.С. Қазақ совет баспасөзінің жанрлары.– Алматы, Мектеп,
/21/ Щумилина Т. Методы сбора информации в журналистике В
/22/ Тұрсын.Қ. Қазақ тележурналистикасы: қалыптасу, даму проблемалары.– Алматы: Білім,
/23/ Балақаев М. Қазақ тілі мәдениетінің мәселелері.–Алматы: Қазақстан, 1965.–187б.
/24/ Андроников И. Слово написанное и сказанное// Соч.: В
/25/ Шыңғысова Н. Қазақ теледидарының жастар бағдарламасы тарихынан тағылым,
/26/ С. Шүкірұлы. Біз қалай сөйлейміз? // Ана
/27/ Омашев Н. Ақпарат әлемі.–Алматы: Қазығұрт, 2006. 1т.–137б.
Пайдаланылған әдебиеттер
Антонов В.И. Информационные жанры газетной публицистики.Саранск,1996г.
Амандосов Т.С. Қазақ совет баспасөзінің жанрлары.– Алматы, Мектеп,
Андроников И. Слово написанное и сказанное// Соч.: В 2т.
5. Әбдіжәділқызы Ж. Тікелей эфир табиғаты. –Алматы:
Барманқұлов М.К Телевизия: бизнес әлде билік?– Алматы: Қазақ университеті,
Балақаев М. Қазақ тілі мәдениетінің мәселелері.–Алматы: Қазақстан, 1965ж.
Богданов Н.Г., Вяземский Б.А. Справочник журналиста.–.: Лениздат,1971.
Ворошилов В.В. Журналистика. Учебник 4-е издание. Михайлова В.А. Санкт-Петербург
Қараева Р. Экран тамыршысы // Жас Алаш–2002– 16 мамыр.
Масғұтов С. Көгілдір экран- өмір айнасы. Алматы: Мектеп,1976ж.
Назарбаев Н.Ә. Жаһандану мен жалпы адамзаттық міндет // Егемен
Назарбаев Н.Ә. Түсіну, үн қатысу жолын табайық // Егемен
Омашев Н. О. Ақпарат әлемі.–Алматы: Қазығұрт, 2006. 1т.
ОмашевН.О. Радиожурналистика.–Алматы: Экономика, 2005ж.
Прохоров Е.П. Введение в теорию журналистики.–М. МГУ, 1995.
Серғалиев М. Ой мен сөз жарасымы // егемен Қазақстан.
Тұрсын Қ. Қазақ тележурналистикасы: қалыптасу, даму проблемалары–Алматы: Білім, 2006ж.
Тұрсын Қ. Көгілдір экран құпиясы.– Алматы: Қазақ университеті, 1998ж.
Шыңғысова Н. Қазақ теледидарының жастар бағдарламасы тарихынан тағылым, болашаққа
Шүкірұлы С. Біз қалай сөйлейміз? // Ана тілі.–2003ж.
Щумилина Т. Методы сбора информации в журналистике В сб.
Тележурналистика жүйесіндегі сұхбат жанры
Жанрлар
Көркем деректі жанр түрлері
Журналистикадағы сұхбаттың орны
Сұхбат түрлері
Журналистикадағы сұхбат жанры
Сұхбат жанрының енуі
Телевидениедегі сұхбат жанры және тікелей эфир
Сұхбат негізінде ақпараттық жанр
Бұрынғы қазақ теледидары қазіргі бірегей телеарна қай деңгейде