Капиталдың орталықтануы
ЖОСПАРЫ
КІРІСПЕ 3
1. КАЛИТАЛДЫҢ МӘНІНЕ ТЕОРИЯЛЫҚ КӨЗҚАРАСТАР 4
2. ҚОСЫМША Қ¥Н ЖӘНЕ ОНЫ ӨНДІРУДІҢ ТӘСІЛДЕРІ 6
3. КАПИТАЛ МЕН ИНВЕСТИЦИЯНЫҢ КОРЛАНУЫ 12
4. КАПИТАЛДЫҢ ШЕҢБЕР АЙНАЛЫМЫ ЖӘНЕ АЙНАЛЫМЫ 17
ҚОРЫТЫНДЫ 21
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 22
КІРІСПЕ
Нарықтық қатынастарға көшкен кезде «капитал» сөзі жиі қолданылады,
1. КАПИТАЛДЫҢ МӘНІНЕ ТЕОРИЯЛЫҚ КӨЗҚАРАСТАР
Егсрде ақшаны құнды көбейту құралы ретінде қолданса, яғни
Ақша ақша ретінде және ақша капитал ретінде алғашқыда
Ақшанын капиталға айналуынын басты шарты — ақша иегерінін
Экономикалық теорияда капитал мәнінедеген көз-қарастар емес.
Экономикалық теория классикалык мектебінің негізін салушылар. Смит (1723-1790
Уақыт фактор ретінде табысты жасаушы. Әртүрлі уакыт кезеңіндегі
Бірақ капиталдыц мәнін толықкднды етіп К. Маркс ашқан.
Өзінін басты ецбегі «Капиталда» К. Маркс капиталдың біркатар
2. ҚОСЫМША Қ¥Н ЖӘНЕ ОНЫ ӨНДІРУДІҢ ТӘСІЛДЕРІ
Құнның өзін-өзі өсуі қалай болады? Алғашқы кезде былай
Айталық, қоғамда үш тауар өндіруші құны 300 мың
74
75100
-10
110 мың ақша бірліп
«А» тауар өндіруші өнімді өткеру процесінде «В» тауар
Әрине бұл жағдайда кәсіпкердін біреуі басканын
A -> О -> А', мұндағы А' -
Жүмыс күші нарық жағдайында тауар болып табылады. Кез
Жүмыс күшінің қүыы, онын отбасы мен жүмысшының өмір
Жұмысшы мен оның отбасы өмір сүру корының қүны
Жұмыс күші тауар күньшың төменгі шекарасы болып, жүмысшы
Айталық, жүмыс күшінін бір күндік құны — 4
Жүмыс куні кез келіен коғамда екі бөлшекке бөлінеді:
Акшанын өзі-өзінен всуі мен косымша құнның.пайда болу күпиясы
Тауарды еңдіру үшін машина, шикізат, материаддар керек, яғни
Жүмыс күшіне жумсалған және ендіріс процесінде өз қүнын
Өзгермелі капитал — косымша кұннын кайнар көзі. Өзгермелі
W = С + V + /;/
Қосымша кунның абсолютгік мөлшері «т» - бул косымша
/// = —
Пайыз түрінде көрсетілгеи осы қатынас косымша құннын нормасы
М = — -V
мұндағы: М — қосымша құн массасы,
V — өзгермелі капиталдың сомасы.
Жұмыс уакытын ұзарту есебінен жасалған косымша қунды абсолюттік
Қажетті жүмыс уақытын қыскарту аркылы және жүмыс күнінін
Экономистердің есебі бойынша, косымша қүн нормасы өсу тенденциясына
Салыстырмалы қосымша құннын бірден-бір түрі болып артык қосымша
(спорттық костюм), ал т = 100%
Жекеше қун Нарықтык қун Артык косымша қун
А.: Т = 14с + 2\> + 2т
В: T = l4c + 3v + 3m=-
С: T = l4c + 4v + 4m
«А» кәсіпорындағы тауардың жекелеген құны өндіріс құрал жабдығын
(V) - 2 ақша бірлігі және қосымша құннан
79«С» кәсіпорында Т = 14c + 4v +
Нарыкта қүн заңынын іс-әрекетіне карай спорт костюмыньщ коғамдык
3. КАПИТАЛ МЕН ИНВЕСТИЦИЯНЫҢ КОРЛАНУЫ
Материалдык және рухаки игіліктер коғамдык өндірісі токгамайды. Күн
Өндіріс аукымның өсуі косымша қүн есебіиен жүзеге асады.
Мысалы. Айталык.. кәсіпкер жыл басында өндіріске 800 С.
8()()с + 2()0v + 200»; = 1200 ақша
Келесі жылы кәсіпкер өндіріс ауқымын арттыруға бел буып,
8()f + 2()v —> 10«);» (ендірісті үлғайтуға кетеді)
\ 800с + 2()()v + 200/» = 1200
80
\100 теңге (тұтынуға кетеді)
Түракты және өзгермелі капиталдың арасында 100 тенге бірліпнің
880c + 220v + 220«; = 1320 тенге
Егер келесі жылдың басында косымша кұнды осылай бөлу
Капитал қорлануының факторлары:
— қосымша күнның нормасы;
— қызмет аткдратын капитал мөлшері;
— еңбек өнімділігінің артуы;
— қосымша күн бөлігінің корлану және түтыну
Осы аталған факторлардың барлығыда бір мезгілде жүзеге асады.
Капиталдың корлану процесі екі түрде жүзеге асады:
1. Капиталдың шоғырлануы;
2. Капиталдың орталықтануы.
Капиталдың орталыктануы - бұл косымша қүіімыц
Капиталдың орталықтануы дегеніміз бір^:еше капиталдың бірігуі жолымен ірілену
Капитал орталыктануының бірден-бір гүрі болған акционерлік. коі-амның күрылуы
Практикада корлану күрделі кЯржыны (инвестиция) тартумен жү sere
«Инвестииия > немістін «invesition» деген сөзі және бұл
Батыс елдері экономикалыктеория мектептері инвестициялау процесін былай түсінген:
Инвестиция қайнар кезіне өнеркәсіп кәсіпорынының көптеген і іайдасы.
Инвесгиция теориясын ағылиіын экономисі Дж. Кейнс өзіііін «Екбекпеіі
Инвестицияның өсуі үлттықтабыстыц үлғаюына, өндіріскс косымша жүмыскерлерді тартуға
Иивестиция тиімділігініц артуы дегенмһ ец аз ипвестииия мелшерімен
Инвестиция тиімділігін арттыруға былай кол жеткізіледі:
— инвестицияның техникалық к.үрылымын жаксарту,
— жүмыс жасап түрған кәсіпорында техникіиіык.
— жана объектілерін салу мерзімін қысқарту.
прогрес болып табылады. Жаңа техниканы ендіру оны экономикалықтиілщиііпн
Осындай кезде экоғюмикалыктиімділікті есепгеу үшш мынаидай көрсеткіиггі қолданады:
— жағіатехника үшіы күрделі каржыны (инвестиция) кайтарым
мерзімі
т — mi
мұндағы: Т— күрлелі қаржыныц қайтарым мерзімі;
к,,„ — өндірілген техниканың (аппарат, прибор,
Эт — жаца техниканы ендіру бойынша
Егер цайтарым мерзімі біркелкі болса, онда бұл кезде
С + Еп Квн —> min .
мұндағы С - өнімнің жылдық шығарымдылығының өзіндік
Ен - тиімділіктің нормативті коэффициенті (жаңа техникаға
Бүрынғы КСРО-да жаңа техникаға нормативті коэффициент сала бойынша
Сондай-ак. күрделі қаржы тиімділігіне білімді, ғылыми зерттеуді, окулы
Накты. корланған капиталдың өсуі соңғы 10 жылда индустриалды
4. КАПИТАЛДЫҢ ШЕҢБЕР АЙНАЛЫМЫ ЖӘНЕ АЙНАЛЫМЫ
Капитал үнемі қозғалыста болады. Ол мынадай екі түрде
Капитал өзінің қозғалысында үш сатыдан өтеді.
Ақшалай түрі.
Демек, «...капиталды козғалыс ретінде түсіну керек, оны тыныштыктағы
Капитал өз козғалысында өндіріс сатысына және екі айналыс
Капитал шенбер айналымының жеке акті ретінде емес, кезевдік
Егер жылды (жыл-жалпы өлшем) уакыт айналымының бірлігі ретіндегі
Егер капиталдың айналым уакыты 3 аиды күраса, онда
Өндіріске қатысатын әртүрлі кұрал-жабдык пен айналымды біркелкі жасалмайды,
Негізгі каиита і өнімді капиталдыц бір бөлігі болып
1. бүрынғы конструкииядағыдай машинаныц пайда болуы, бірак
2. бүрынғы конструкииядағыдай машинаның иайда болуы, бірак
Техникалык. прогресс негізгі капиталдың табиғи тозуынадейін оның моралдык
Лмортизациялык толемдер өнімнің өидірістік шығындарына енеді және онын
Казіргі жағдайда нсгізп капиталды жедел амортизациялауды жүзеге асыру
Herarf капиталды түрлері бойынша (станок, жабдыктар, көлік кұралдары.
Негізгі каііиталдап баска айналмалы каііитал бар. Ол шикізат,
КАТЕГОРИЯЛАР МЕН ТЕРМИНДЕР
капитал қосымша қүн, қажеіті уак.ыт, қосымша уақыт, түракты
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Маркс К... Энгельс Ф. Шыгармалар. 23 т.. 157
әдеті, энергиясы. Капитал — бұл уакыт.
1 Маркс К., Эигельс Ф. Шығармалар. 23 т..
3
Капитал ұғымы және оның құрылымы
Капиталдың мәні
Капиталдың қорлануы және инвестиция
КАПИТАЛДЫҢ ШЕҢБЕР АЙНАЛЫМЫ ЖӘНЕ АЙНАЛЫМЫ
Негізгі және айнымалы капитал. Амортизация
САТЫП АЛУШЫЛАР МЕН ТАСЫРЫС БЕРУШІЛЕР БОРЫШЫНЫҢ ЕСЕБІ
Капиталды басқару негіздері
Өндіріс процесін үзіліссіз алға қозғалту үшін өнеркәсіп капиталы тұрақты еркін ақша қорларына мұқтаж
Ақша және тауар формалары
Кәсіпорынның меншік капиталы