Банк операциялары
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ, ҚАРЖЫ ЖӘНЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ
САУДА УНИВЕРСИТЕТІ
«Есеп және қаржы пәндері» кафедрасы
« 2 » курс студенті Маханова Э.Ж.
«Ақша.Несие.Банктер» пәнінен
Қазақстанның банк жүйесінің
қалыптасуы мен даму кезеңдері
тақырыбы бойынша
К У Р С Ж Ұ
Ғылыми жетекшісі: Көшенова.Б.А.
Экономика ғылымдарының
кандидаты, доцент
Алматы, 2005
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ...................................... ...................................... ...................................... 1-2
1. Тарау. Банк жүйесінің қалыптасуы және дамуы....................................... 3-10
Банк және банк жүйесіне сипаттама................................................. 3-5
Қазақстандағы банк жүйесінің қалыптасу
кезеңдері мен дамуы .................................... ....................................... 6-10
2. Тарау. Қазақстан Республикасында екі деңгейлі банк жүйесін
2.1. ҚР Ұлттық банкі – ҚР Орталық банкі
2.2. Екінші деңгейдегі банктер .................................... .............................15-17
3. Тарау. Банк қызметi және оны реттеу ......................
3.1. Банк операциялары .................................... ...........................................18-21
3.2. Банктердiң қызметiн реттеу .................................... ..............................22-23
Қорытынды ...................................... ...................................... .............................. 24
Қолданылған әдебиеттер ...................................... ..................................................25
Қосымша мәліметтер ................................... ......................................................... 26-27
«Екінші онжылдықтың басында еліміздегі банк
жүйесі Қазақстанды бүкіл Орталық Азия
аймағындағы қаржылық орталыққа
айналдыруды қамтамасыз етуге тиіс»
Н.Назарбаев.
КІРІСПЕ
Бүгінгі күні Қазақстанның банк жүйесі қаржы жүйесінің
Кейінгі жылдары Ұлттық банк, Қазақстандағы банктік қадағалауды жалпы
Қазіргі уақытта Қазақстанда 34 екінші деңгейдегі банк жұмыс
Банк жүйесінің жиынтық меншікті капиталы валюталық баламада 1,5
Банктердің ресурстық базасы жоғары қарқынмен өсуде, бұл көп
Несие қызметінің қарқын алуына байланысты банктер несиелеудің сан
Осы жетістіктердің бәрін көрсете келе, осы кезеңде Қазақстанның
Түйіндеп айтқанда, таяу жылдардағы экономикалық, әлеуметтік және саяси
Банктердің қызметі ашықтықтың айтулы өнегесі болуға тиіс. Ең
Курс жұмысының өзі мынадай бөлімдерден тұрады: кіріспе, негізгі
Осы курс жұмысы «Қазақстанның банк жүйесінің қалыптасуы мен
1.Банк жүйесінің қалыптасуы және дамуы
Банк және банк жүйесіне сипаттамма
Біздің дәуірімізге дейін ежелгі Грецияда, Египетте, Римде банктік
Банк жүйесі деген сөздің өзінен, оның басты элементі
Банктер туралы түрлі-түрлі пікірлер айтылып жүр. Кейбір мамандар
Банк - өзінің жарғысы бар, толық шаруашылық есеп
"Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы" Қазақстан
Алғашқы банктер капитализмнің мануфактура тұсында және ең бастысы,
«Банк» сөзі «banco» деген италиян тілінен аударғанда «айырбас
Ресей Федерациясының банк жүйесі батыс елдердің банк жүйесіне
Экономикалық қайта құру процесі банк жүйесін реформалаудан бастады.
1) тікелей банктік несие енгізу;
2) шаруашылық есепті енгізу;
3) қысқа мерзімді несиелеу процесін енгізу;
4) өндіріс мекемелерінің өзінің және қарызға алған қаражаттарының
5) шаруашылықты несиелеудің принциптерін бекіту;
6) банк жүйесін қайта құру, яғни мемлекеттік банк
Қазақстан кеңес дәуірінің кезеңінде одақтас республикалардың бірі болғандықтан,
1987 жылға дейін банк жүйесіне КСРО мемлекеттік банкі,
Кеңестер Одағы тарағаннан кейін, нарықтық экономика бағытын таңдаған
Қазақстандағы банк жүйесінің қалыптасу кезеңдері мен дамуы
Тәуелсіз Қазақстан Республикасының Банк жүйесінің қалыптасу мен даму
Бірінші кезең, 1917 мен 1930 жылдар аралығы –
Екінші кезең, 1930-1987 жылдардың аралығы – елде КСРО
Үшінші кезең, 1988-1991 жылдар аралығы – елде мемлекеттік
Төртінші кезең, 1991 жылдан бастап қазіргі уақытқа дейін
Төртінші кезең өзгеріп отырған қызмет жағдайына қарай банк
1995 жылы Қазақстандағы банк жүйесін қайта құрудың алғашқы
1 – кесте.
Қазақстанда банк жүйесінің қалыптасу және даму кезеңдері
1930 жылға дейінгі банк жүйесі 1930-1987 жж.
(Одақтық бір деңгейлі банк жүйесі) 1988-1990 жж.
(Одақтық бір деңгейлі маманданған банктер жүйесі) 1991 жылдан
Ресей Мемлекеттік Банкі және көптеген несие-банк мекемелері 1.
2. КСРО Мемлекеттік Құрылыс банкі.
3. КСРО Сыртқы- сауда банкі. 1. Банк жүйесін
2. Жаңадан кооперативтік және коммерциялық банктердің құрыла бастау.
2) экономикалық көтермелеу шараларын және нормативтік жетілдіру құралдарын
Осылайша, Бағдарламаның біржақты болуына қарамастан, нақты алғанда
1995 жылдың тамыз айында Қазақстан Республикасының «Банктер және
1998 жылдың соңына қарай Қазақстанның екінші дәрежелі банк
Сонымен қатар, 2003 жылы 6 наурызда «Микрокредиттік ұйым»
Еліміздің банк жүйесінің дамуының қазіргі кезеңіндегі барлық проблемалар
Банк жүйесінің объективті түрде дамуының негізін қалаушы қағидаларының
Сенімді банк жүйесі ұлттық валютаның тұрақтылығының және Қазақстанда
2. Қазақстан Республикасында екі деңгейлі банк жүйесін құру
Қазақстан Республикасының екі деңгейлі банк жүйесі бар.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасының орталық банкі
2.1. Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі –
Қазақстан Республикасының Орталық банкі
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі басқа елдердің орталық банктерімен,
Ұлттық банк – заңды тұлға, дербес балансы бар,
Ұлттық Банк өз қызметін Қазақстан Республикасының Үкіметімен үйлестіріп
Ұлттық Банк сатылы бағыну жүйесі бар бірыңғай орталықтандырылған
Ұлттық Банктің негізгі мақсаты Қазақстан Республикасында бағалардың тұрақтылығын
־ мемлекеттің ақша - несие саясатын әзірлеу және
־ төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
־ валюталық реттеуді және валюталық бақылауды жүзеге асыру;
־ қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге ықпал ету.
Сонымен бірге, Ұлттық Банк:
־ айналыстағы ақша массасының көлемін реттеу арқылы бағалы
Жуырда Қазақстан Ұлттық Банкі 2006 жылы жаңа сериядағы
־ Қазақстан Республикасының Үкіметімен келісе отырып, оның мемлекеттік
־ банктер үшін соңғы сатыдағы кредитор болып табылады;
־ банктің, қаржы кеңесшісінің, Үкімет агентінің функциясын жүзеге
־ төлем жүйесінің үздіксіз жұмыс істеуін ұйымдастырады;
־ Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өзге де функцияларды,
Ұлттық Банк Қазақстан Республикасының мемлекеттік ақша-несие саясатын айқындайтын
־ ресми қайта қаржыландыру ставкасын;
־ ақша-несие саясатының негізгі операциялары бойынша сыйақы ставкаларының
־ ең аз міндетті резервтердің нормативтерін;
־ ерекше жағдайларда операциялардың жекелеген түрлерінің деңгейіне және
Ұлттық Банктің құрылымына (1-сызбанұсқа) мынылар кіреді:
־ департаменттерден, басқармалардан (1 басқарма Астана қаласында) жеке
16 аумақтық филиал;
־ Кассалық операциялар және құндылықтарды сақтау орталығы;
־ Ұлттық Банктің Ресей Федерациясындағы өкілдігі;
6 есеп беретін ұйым (Республикалық мемлекеттік кәсіпорындар):
־ «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан банкаралық есеп
־ «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банктік сервис бюросы»;
־ «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан теңге сарайы»;
־ «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Автобазасы»;
־ «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Алматы ғимараттарды пайдалану
־ «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банкнот фабрикасы».
Ұлттық Банк:
־ «Қазақстанның жеке тұлғалардың салымдарына кепілдік беру (сақтандыру)
־ «Қазақстан Ипотекалық Компаниясы»,
־ «Сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру қоры»,
־ «Қазақстан ипотекалық кредиттерге кепілдік беру қоры»,
־ «Қазақстан Актуарлық орталығы» жабық акционерлік қоғамдарының 100%-ті
1-cызбанұсқа
2.2. Екінші деңгейдегі банктер
Коммерциялық банктер банк жүйесінің екінші деңгейін білдіреді. Олар
Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктер өз қызметінде 1995 жылы
Қазіргі коммерциялық банктер жүйесі 1990 жылдың аяғынан бастап
1990 жылдың басында банктердің саны 200-ден асты,
2-кесте.
Қазақстан Республикасындағы
коммерциялық банктердің сандық құрамы
Банк түрлері 01.1996 01.1997 01.1998 01.1999 01.2000 01.2001
Екінші деңгейдегі банктер
барлығы: 130 101 82 71 55 47 44
оның ішінде:
Мемлекеттік 4 4 6 1 1 1 2
Мемлекетаралық 1 1 1 1 1 1
Шетел капиталының қатысуымен 8 9 22 23 22
Еншілес банктер 5 5 7 11 12 12
Екінші дейгейдегі банктер ҚР Ұлттық банктің берген лицензиясы
Лицензияның өзіндік стандартты формасы бар және онда коммерциялық
Коммерциялық банктер – кәсіпорындар мен ұйымдарға, сондай-ақ халыққа
Қазіргі Қазақстанның нарықтық банк жүйесінде әр түрлі меншік
Мемлекеттік банк – үкімет қаулысымен құрылған екінші деңгейлі
Инвестициялық банк – негізінен тікелей және портфельдік инвестиция
Шетелдің қатысуымен құрылған банк – акциясының 50 проценттен
Мемлекетаралық банк – халықаралық келісім негізінде құрылған банк,
Банк емес несие - қаржы мекемелері – Ұлттық
Банк жүйесін ұйымдастыру белгілеріне қарай филиалсыз банктерге, бөлімшелері
Ұлттық банктің рұқсатымен банктер Қазақстан Республикасы аумағында және
Банк филиалы – бұл бас банктің берген құқықтары
Заңға сәйкес, банктер өздерінің филиалын ашу үшін Ұлттық
Шетелдік банктердің ҚР аумағында филиалдарын ашуға заңмен тыйым
Банк өкілдігі – депозит тартудан басқа белгілі бір
Банк өкілдігі Ұлттық банктің келісімімен ашылады. Шетелдік банктер
Еншілес банк – жарғылық қордың 50%-нен астамы бас
Есеп-айырысу кассалық бөлімі (жинақ кассасы) – ҚР аумағында
3. Банк қызметi және оны реттеу
Банк операцияларын жүзеге асыру, сондай-ақ банктердiң және банк
3.1. Банк операциялары
Банк операцияларына мыналар жатады:
а) заңды тұлғалардың депозиттерiн, банк шоттарын ашуды және
б) жеке тұлғалардың депозиттерiн, банк шоттарын ашуды және
в) банкiлер мен банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге
в-1) осы адамның иелігiндегi тазартылған бағалы металдардың нақты
г) кассалық операциялар: банкноталар мен монеталарды қабылдау, беру,
д) аудару операциялары:
заңды тұлғалар мен жеке тұлғалардың ақшасын аудару жөнiндегi
е) есептеу операциялары:
заңды тұлғалар мен жеке тұлғалардың вексельдерi мен өзге
ж) заем операциялары төлем, мерзім, қайтарым талаптарына сәйкес:
ақшалай түрде несие беру;
з) жеке тұлғалар мен заңды тұлғалардың, оның iшiнде
и) сенiм операциялары: сенiм бiлдiрiлген адамның мүддесi үшiн
сенiм бiлдiрiлген адамның мүддесi үшiн және соның тапсыруымен
к) банкаралық клиринг: төлемдердi жинау, салыстырып тексеру, сұрыптау
л) сейфтiк операциялар:
сейф жәшiктерiн, шкафтар мен үй-жайларды жалға берудi қоса
м) ломбард операциялары:
сақтауға алынып оңай өтетiн бағалы қағаздарды және өзге
н) төлем карточкаларын шығару;
о) банкноттарды, мәнеттер мен қазыналарды инкассациялау және басқа
п) шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыру;
р) төлем құжаттарын инкассоға қабылдау (вексельдердi қоспағанда);
с) чек кiтапшаларын шығару;
т) алынып тасталды
у) аккредитивті ашу (ұсыну) мен растау және ол
ф) ақша түрінде орындалуды көздейтін банк кепілдіктерін беру;
х) үшінші тұлғалар үшін ақша түрінде орындауды көздейтін
уәкiлеттi орган бередi.
Осы баптың 2-тармағының к), л), н), о), п)
Банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдарға Ұлттық
3. Осы баптың 1-тармағында аталғаннан басқа банктер және
а) қымбат тазартылған бағалы металдарды (алтын, күмiс, платина,
б) құрамында бағалы металдар мен асыл тастар бар
в) вексельдермен жасалатын операциялар: вексельдердi инкассоға қабылдау, төлемшiлердiң
г) алынып тасталды
г-1) алынып тасталды
д) лизинг қызметін жүзеге асыру;
е) өз меншiгiндегi бағалы қағаздарды (акцияларды қоспағанда) эмиссиялау;
ж) факторингтiк (сауда-саттық) операциялар:
тауарларды (жұмыстарды, қызметтердi) сатып алушыдан төлемсiз тәуекел етiп
з) форфейтингтiк операциялар (форфетингтеу):
тауарларды (жұмыстарды, қызметтердi) сатып алушының қарыз мiндеттемесiн сатушыға
4. Банктер бағалы қағаздар рыногында кәсiби қызметтiң мынадай:
а) Қазақстан Республикасының және рейтингтік агенттіктердің бірінің талап
б) Қазақстан Республикасының және рейтингтік агенттіктердің бірінің талап
б-1) бағалы қағаздарды басқару;
в) кастодиалдық;
г) алынып тасталды
Банктердiң бағалы қағаздар нарығында кәсiби қызметтiң жоғарыда аталған
Рейтингтік агенттіктердің тізбесін және талап етілетін ең төменгі
5. Уәкiлеттi органның немесе Ұлттық Банктiң нормативтiк құқықтық
6. Осы баптың 2-тармағының б) тармақшасында көзделген банк
3.2. Банктердiң қызметiн реттеу
Республикамызда банктерді бақылау мен қадағалау Қазақстан Республикасының банктік
Банктер үстінен жасалатын бақылау мен қадағалауды: халықаралық, мемлекеттік,
Республикада банктер үстінен халықаралық бақылауды Дүниежүзілік банк, Халықаралық
Мемлекеттік бақылау ведомствадан тыс және ішкі ведомствадан болады.
Банктер үстінен ведомствадан тыс бақылауды Президент жанындағы Қаржылық
Банктер қызметіне қадағалау және ішкі ведомствалық бақылауды банк
Аудиторлық бақылауды арнайы және тәуелсіз аудиторлық мекемелер, бақылау
Банк қызметіне құрылтайшылық бақылау бірнеше формада жүргізіледі:
Басқарма қызметіне бақылау Кеңесінің жүргізетін; Ревизиялық комиссия; Акционерлерінің
Банктердiң қаржы тұрақтылығын қамтамасыз ету, олардың депозиторларының мүдделерiн
резервтiк талаптар нормаларын, күдiктi және сенiмсiз активтерге қарсы
банктер орындауға мiндеттi нормативтiк құқықтық құжаттарды басып шығару;
банктердiң қызметiн инспекциялау (тексеру);
банктің қаржы жағдайын сауықтыру жөнiнде ұсыныстар беру;
банктерге немесе олардың лауазымды адамдарына ықпал етудiң шектеулi
банктерге санкциялар салу арқылы реттеудi жүзеге асырады.
Банктердің қызметін реттеу жекелеген банктерге қатысты да, шоғырландырылған
Қазақстан Республикасы екінші деңгейдегі банктердің қызметін реттеу механизмінің
Қорытынды
Бұл курс жұмысында Қазақстан Республикасы банк жүйесінің жүргізген
Қазақстанның экономикасы соңғы жылдар ішінде жылдам қарқынмен өсіп
Қазақстан Республикасының екі деңгейлі банк жүйесі бар. Қазақстан
Қаржы жүйесінің негізі бірнеше рет реформалау нәтижесінде оның
1993-1994 жылдары Ұлттық банк халықаралық принциптер мен стандарттарға
1995 жылы банк жүйесін реформалаудың алғашқы бағдарламасымен экономиканы
1996 жылы банк жүйесін реформалау бағдарламасымен банктердің халықаралық
2000 жылдың басында жеке тұлғалардың салымдарына кепілдік беру
2000 жылғы наурызда салымшылардың мүддесін қорғау мақсатында банктік
Банк операцияларын жүзеге асыру, сондай-ақ банктердің және банк
Сонымен, сенімді банк жүйесі ұлттық валютаның тұрақтылығының және
Қолданылған әдебиеттер
«Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы» ҚР Президентінің Заң
«Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы» ҚР
Н.Назарбаев Қазақстан – 2030: Барлық Қазақстандықтардың өсіп өркендеуі,
Назарбаев Н.Ә. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАЛЫҚ, ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘНЕ САЯСИ ЖЕДЕЛ
ҚР Ұлттық банкінің 2004 жылғы Жылдық есебі. Алматы:
ҚР Ұлттық банкі. № 032 Баспасөз Релизі 2005
Көшенова Б.А. Ақша. Несие. Банктер. Валюта қатынастары. Оқу
Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие. Оқу құралы./
Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары. Оқу құралы. /-
Саниев М.С. Ақша, несие, банктер. Оқу құралы –
Ақша, несие, банктер: Оқулық / Жалпы редакциясын басқарған
Банки и банковские операции: Учебник. / Под ред.Проф.
Основы банковского менеджмента Учебное пособие/ Под ред. О.И.
Банковское дело/ Под ред. О.М.Лаврушина. – М.: Финансы
Усоскин В.М. Современные коммерческие банки. – М., 1994.
«Банк саласы дамудың жаңа сатысына көтерілді». Дала мен
Қазақстанда қаржы-банк жүйесі қалай қалыптасты? Қазақ тарихы 2005
Теңізбаева А.С. «Қазақстанда банк жүйесі мен банк заңдарының
Жеке тұлғалардың салымдарына (депозиттеріне) міндетті ұжымдық кепілдік беру
2005 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша
ТІЗІЛІМІ
1.«ТұранӘлемБанкі» АҚ
2.«БанкЦентрКредит» АҚ
3.«Қазақстан Халық Жинақ Банкі» АҚ
4.«АТФБанкі» АҚ
5.«AБН АМРО Банк Қазақстан»ЕАБ» ЖАҚ
6.«Темірбанк» АҚ
7.«Демир Қазақстан Банк» ААҚ
8.«Казкоммерцбанк» АҚ
9.«Нұрбанк» АҚ
10.«Каспий Банкі» АҚ
11.«Ситибанк Қазақстан» АҚ
12.«Нефтебанк» АҚ
13.«HSBC Банк Қазақстан» АҚ ЕБ
14.«Еуразиялық банк» АҚ
15.«Цеснабанк» АҚ
16.«Альянс Банк» АҚ
17.«Альфа-Банк» ЕБ АҚ
18.«Валют-Транзит Банк» АҚ
19.«TEXAKABANK» АҚ
20.«Наурыз Банк Қазақстан» АҚ
21.«ТАИБ Қазақ Банкі» ЕБ ЖАҚ
22.«Бірлескен банк «ЛАРИБА-БАНК» АҚ
23.«Сенім-Банк» АҚ
24.«Қазақстанның Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ
25.«Заман-Банк» АҚ
26.«Қазақстанның Индустриалды Банкі» АҚ
27.«Қазақстан-Зираат Халықаралық Банкі» ЖАҚ
28.«Еншілік банк «Қазақстандағы Қытай Банкі» ЖАҚ
29.«Данабанк» АҚ
30.«Алаш-Банк» ЖАҚ
31.«Алматы қаласындағы Қытай сауда-өнеркәсіптік банкі» ЖАҚ
32.«Казинвестбанк» АҚ
33.«Алматы» Халықаралық Банкі» АҚ
34.«Пакістан Ұлттық банкісінің» Қазақстандағы еншілес банкі ЖАҚ
1
Банк операциялары
Коммерциялық банктер операциялары-қоғамдық экономикалық дамуында негізгі факторы
Қазақстан Республикасының банк жүйесі жайлы
Қазақстан Республикасының коммерциялық банктері туралы
Банктің вексельді операциялары
Коммерциялық банктер. Коммерциялық банк туралы ұғым және оның типтері
Коммерциялық банктердің жіктелуі
Коммерциялық банктердің экономикалық мәні
Активті және пассивті операциялардың ерекшеліктерін анықтау
Коммерциялық банк - экономикалық өсудiң негiзi