ДЕБИТОРЛЫҚ БОРЫШТАР ЕСЕБІ
МАЗМҰНЫ
Кіріспе.......................................................................................................................3
I. ДЕБИТОРЛЫҚ БОРЫШТАР ЕСЕБІ
Дебиторлық борыш түсінігі, маңызы......................................................4
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер борышының есебі............5
Күмәнді дебиторлық борыш есебі...........................................................7
Еншілес (тәуелді) серіктестердің дебиторлық борыш есебі.................9
Басқадай дебиторлық борыш есебі........................................................12
II. ДЕБИТОРЛЫҚ БОРЫШТАР ЕСЕБІНІҢ АУДИТІ
2.1. Дебиторлық борыштар, оларды жіктеу және түгендеудің есебінің
2.2. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілермен есеп айырысудың
2.3. Күмәнді борыштар резервтерінің аудиті...................................................19
2.4. Еншілес (тәуелді) серіктестердің дебиторлық борышының есебінің
2.5. Басқадай дебиторлық борыштар мен берілген авнс бойынша
III. «ХАЛЛИБУРИТОН ИНТЕРНЭШНЛ ИНК» КОМПАНИЯСЫНЫҢ МЫСАЛЫНДА ДЕБИТОРЛЫҚ
3.1. Дебиторлық борыштың функционалдық аудиттің бағдарламасы.........29
3.2. «Халлибуртон Интернэшнл Инк» компаниясының жалпы сипаттамасы........................................................................................................31
Кәсіпорынның дебиторлық борышының жағдайын талдау...................32
3.4. «Халлибуртон Интернэшнл Инк» компаниясының дебиторлық
Қорытынды............................................................................................................36
Қолданылған әдебиеттер.....................................................................................38
Кіріспе
Осы курстық жұмыстың тақырыбы «Дебиторлық борыштар есебінің аудиті»
Осы курстық жұмыста келесідей мәселелер қарастырылады:
Екінші бөлімінде осылардың әрқайсысының аудит есебі қарастырылған, яғни
Үшінші бөлімінде дебиторлық борыштар аудитінің бағдарламасы, дебиторлық борыштар
Дебиторлық борыштар қорытындыларының аудиті толығымен зерттеліп қарастырылды.
Бұл тақырыптың негізгі масаты болып жоғарыда айтылған мәселеледі
I. ДЕБИТОРЛЫҚ БОРЫШТАР ЕСЕБІ
1.1. Дебиторлық борыштар түсінігі, маңызы
Дебиторлық берешек – сатып алушылардың немесе тапсырыс берушілердің
Саудалық дебиторлық берешек – негізгі іс-әрекет нәтижесінде
Саудалық емес дебиторлық берешек – іс-әрекеттің басқа түрлері
Дебиторлық берешек 3 топқа бөлінеді:
1) алынуға тиісті шоттар;
2) алынған вексельдер;
3) басқалар.
Алынуға тиісті шоттарға: ақшалай қаражатқа, тауарға, көрсеткен қызметке,
Қарыз капиталының қозғалысын несиелеу – ол пайыз түрінде
Кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды немесе жеке тұлағалардан
Есеп беретін уақыттан кейінгі бір жыл ішінде алынатын
Ағымдағы активтерді сатып алуға төленген аванстық (алдын ала
Тапсырылған (берілген) шоттар бойынша алынуға тиісті борыштар;
Вексельдер бойынша алынуға тиісті борыштар;
Негізгі ұйымдар мен еншілес серіктестігі арасындағы түрлі
Ұйымның лауазымды адамдарының (тұлғаларанының) дебиторлық борышы;
Басқадай дебиторлық борыштар.
Қысқа мерзімді дебиторлық борыштар келесідей бөлімдерден тұрады:
1210 «Сатып-алушылар мен тапсырыс берушілердің борышы»
1220 «Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық борышы»
1230 «Еншілес ұйымдардың қысқа мерзімді дебиторлық борышы»
1240 «Филиалдар мен құрылымдық бөлімшелердің дебиторлық борышы»
1250 «Қызметкерлердің дебиторлық борышы»
1260 «Жалдау бойынша дебиторлық борыш»
1270 «Алуға арналған сыйақылар»
1290 «Күдікті қарыздар бойынша резервтер»
1280 «Басқадай дебиторлық борыштар»
1620 «Алдағы кезең шығындары»
1630 «Берілген аванстар»
Яғни осы жоғарыда аталған баптар бойынша кәсіпорындар мен
1.2. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер борышының есебі
Кәсіпорындар мен ұйымдардың 1210 «Сатып алушылар мен тапсырыс
1210 «Алынуға тиісті шоттар»
1210«Алынған вексельдер»
1210«Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің өзге де борыштары»
Бұлар активті шот болып табылады. Сондықтан да
Сатылған материалдық емес активтер, негізгі құралдар, бағалы қағаздар
Шетелдік валютада сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің тиімді
Алынуға тиісті айыппұлдардың, өсімақылардың сомаларына 1210 «Алынуға тиісті
Сатып алушылардан оларға сатылған өнім, тауар және атқарылған
Сатылған тауарлар мен дайын өнімдер әр түрлі себептермен
Кейін қайтарылған тауарларға жасалған сату және баға шегерімдерінің
Сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысу операциялары
Тауралрды сату мен сатып алу кезіндегі барлық қатынастар,
Сатылған тауарлар мен дайын өнімдер үшін вексельдер алынғанда:
Дт: 1210 «Алынған
Кт: 1210 «Алынуға тиісті борыштар» шоты
Ал вексель бойынша сатып алушылардың борыштарының жабылуына, яғни
Дт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты»
Кт: 1210 «Алынған вексельдер» шоты түріндегі бухгалтерлік
1.3. Күмәнді дебиторлық борыштар есебі
Сатып алушылар мен тапсырыс беруші заңды және жеке
Тікелей еспетен шығару әдісі бухгалтерлік есеп тұрғысынан қолайлы
Қазақстан Республикасы заңына сәйкес талап ету мерзімі өтіп
Егер сатып алушының дебиторлық қарызы үмітсіз қарыз
Дт: 1290 Күмәнді қарыздар бойынша резевтер шоты
Кт: 1210 Алынуға тиісті борыштар шоты
Бұрын есептен шығарылған дебиторлық қарыз сомасы есеп берудің
Дт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты»
Кт: 6010 Негізгі емес қызметтен алынатын басқадай кірістер
Кәсіпорындар мен ұйымдардың бухгалтерлік балансындағы дебиторлық борыштары сомасынан
Кез келген кәсіпорындар мен ұйымдары алып қарасақ та
Несиеге сатудан алынатын таза табыстан есептелінген пайыз әдісі
Дебиторылқ қарыздарды өтелу мерзімі бойынша есептеу әдісі (бухгалтерлік
Бұндағы бірінші аталған әдістің мақсаты күмәнді дебиторлық борыштар
Күмәнді қарыздарда бағалу үшін қолданылатын дебиторлық қарыздарды
Негізгі дебиторлық борышқа жасалынған бірыңғай құрамдастырылған мөлшерлеме;
Алынуға тиісті шоттың мерзіміне сәйкес әрбір сомасына бөлек
1.4. Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық борыштарының есебі
Аудитор дебиторлық борыштардың есебін тексеруді, еншілес (тәуелді) серіктестердің
Еншілес (тәуелді) серіктестерімен бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың ағымдағы
Бақылау жүйесінің тетігін қолына ұстап, көп салалы өндірісті
Бас шаруашылық еншілес (тәуелді) серіктестерге толық басшылық жасап
Аудитор еншілес (тәуелді) серіктестердің және бірлесіп бақыланатын заңды
Еншілес (тәуелді) серіктестердің, бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың дебиторлық
Дт: 1220 «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын
Кт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты»
Сатылған өнім, тауар, негізгі құралдар мен материалдық емес
Дт: 1220 «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын
Кт: 6010 «Негізгі қызметтен алынатын кіріс» немесе «Негізгі
Сатылған өнім, тауар, негізгі құралдар мен материалдық емес
Дт: 1220, 1230 «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және
Кт: 3130 « Қосылған құн салығы шоты»
Шетелдік валютадағы борыштар бойынша тиімді бағамдық айырмашылыққа;
Дт: 1220 «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын
Кт: 6250 «Бағамдық айырмашылықтан алынатын кіріс» шоты түрінде
Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың дебиторлық
Дт: 1210 «Алынған вексельдер» немесе 1030 «Ағымдағы
Кт: 1220 «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын
Еншілес , тәуелді серіктестіктер мен бірлесіп бақыланатын заңды
Дт: 1210 «Алынған вексельдер» шоттарының тиістілері;
Кт: 1220 «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп
Еншілес, тәуелді серіктестіктер мен бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың
Дт: 3510 «Тауарлы-материалдық қорларды жеткізіп беру үшін
«Орындалатын жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер үшін алынған аванстар»
Кт: 1220 «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын
Осы жоғарыда айтылғандармен қатар шетелдік валютадағы борыштар
Дт: 7430 «Бағамдық айырмашылық бойынша шығындар» деп аталатын
Кт: 1220 «Еншілес, тәуелді серіктестіктердің және бірлесіп бақыланатын
1.5 Басқадай дебиторлық борыштардың есебі
Кәсіпорындар мен ұйымдарда басқадай операциялар бойынша тиісті дебиторлық
1280 «Алынуға тиісті қосылған құн салығы».
1280 «Есептелген пайыздар».
1250 «Жұмысшылар мен басқадай тұлғалардың борышы».
1280 «Өзге де дебиторлық борыштар».
Бұл шоттарда «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер» бөлімшесінде
«Алынуға тиісті қосылған құн салығы» шоты ұйымның сатып
Алынған тауарлар мен материалдық құндылықтар және орындалған жұмыстар
Дт: 1280 «Алынуға тиісті қосылған құн салығы» шоты
Кт: 3310 «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу» шоты
Дт: 1280 «Алынуға тиісті қосылған құн салығы» шоты
Кт: 1280 «Басқадай несиелік борыштар мен аударымдар» шоты
1280 «Есептелген пайыздар (проценттер)» шотында ұйымның шартта қаралған
Жылдағы негізгі құралдар, алынған вексельдер, берілген заемдар бойынша
Дт: 1280«Есептелген пайыздар» - деп аталатын шот,
Кт: 6120 «Акциялардың дивидендтері және пайыз түріндегі кірістер»
Есептелген пайыздар бойынша борыштардың жабылуына:
Дт: 1030 «Ақшалар» шоттарының тиістілері,
Кт: 1280 «Есептелген пайыздар» деп аталатын шоты түріндегі
1250 «Жұмысшылар мен басқа тұлғалардың борышы» деп аталатын
Жалпы әкімшілік-шаруашылық қажеттілігі (шығындары! Және қызметтегі іссапарлары үшін
Дт: 1250 «Жұмысшылар мен басқа тұлғалардың борышы» шоты
Кт: 4420 «Алдағы кезеңдердің кірістері» шоты түріндегі
Есеп беру тиісті тұлғалар өздерінің борыштарын өтеген уақытта
Есеп беруге тиісті тұлғалардың аванс ретінде алған сомаларының
Дт: 1250 «Жұмысшылар мен басқа да тұлғалардың борышы»
Кт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты»
Есеп беруге тиісті тұлғалардың кәсіпорынның есебінен шығарған
Дт: 7010 «Тауарларды сату бойынша шығындар»;
7210 «Жалпы және әкімшілік шығындары»;
8410 «Үстеме шығындар»;
деп таталатын шоттардың тиістілері.
Кт: 1250 «Жұмысшылар мен басқа да тұлғалардың борышы»
Жабдықтаушыларға олардан алынған ақау материалдарды қайтаруға байланысты дебиторлық
Дт: 1280 «Басқадай дебиторлық борыш» шоты;
Кт: 1310 «Материалдар» шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы
Банктегі шоттан қателесіп есептен шығарылған сомаға:
Дт: 1280 «Басқадай дебиторлық борыш» шоты;
Кт: 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты»
Құны акцептелген (төленген) тауарлы-материалдық қорлармен айналымнан тыс активтер
Дт: 1280 «Басқадай дебиторлық борыш» шоты;
Кт: 1210 «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу» шоты
Ағымдағы жал бойынша алынуға тиісті жал төлемдері мен
Дт: 1280 «Басқадай дебиторлық борыш» шоты,
Кт: 6010 «Өнімдерді сатудан және қызмет
Төтенше жағдайлардан болған залалдардың орнын толтыру бойынша дебиторлық
Дт: 1280«Басқадай дебиторлық борыштар» шоты,
Кт: 6310 «Тоқталынған операциялардан болатын кірістер (зияндар)»
Сонымен қатар «басқадай дебиторлық борыш» шотында төленуге тиісті
II. ДЕБИТОРЛЫҚ БОРЫШТАР ЕСЕБІНІҢ АУДИТІ
2.1. Дебиторлық борыштар, оларды жіктеу және түгендеудің есебінің
Аудитор дебиторлық борыштарды тексеруге кіріске кіріскен кезде тексеру
Баланстың көрсеткіштерін Бас кітаптағы, есеп регистларындағы және машинажазбалардағы
Аналитикалық және синтетикалық есептердің дұрыс жүргізілгендігін тексереді;
Субъектідегі дебиторлық борыштардың жағдайын олармен есеп айырысуларды түгендеу
Күдікті қарыздар резервтерінің құрылу тәртіптерін және олардың дұрыс
Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен және тапсырыс берушілермен
Шағым-талап ету тәртіптерінің уақтылы сақталып, олардың қозғалысын бақылаудың
Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің, бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың дебиторлық
Дебиторлық борыштар бойынша алынған маатериалдардыталдап, есеп айырысуды ретке
Дебиторлық борыштар бойынша есеп айырысуды тексере готырып, аудитор
«Ұзақ мерзімді активтер» бөліміне тексеру жүргізген кезінде де
Баланста «Ұзақ мерзімді активтерге» жатқызылған дебиторлық борыштар мынадай
Алынуға тиісті шоттар;
Алынған вексельдер;
Негізгі серіктестіктер мен еншілес серіктестіктердің арасындағы ішкі топтардың
Акционерлікқоғамның лауазымды тұлғалардың борыштары;
Басқа да дебиторлық борыштар.
Ағымдағы активтерге аталған баптар сол күйінде қайталанып, оған
Аудитор баланстың сәйкес баптарындағы борыштардың қалдықтарының дұрыс көрсетілгендігін
Дебиторлық борыштардың жағдайын тексеруді дебиторлармен есеп айырысуды түгендеудің
Есеп айырысуларды түгендеудің нәтижесінде акт толтырылады. Актыда түгендеу
2.2. Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп
айырысудың аудиті
Дебиторлық борыштардың ішінде субъектінің шаруашылық қызметінде жиі кездесетіні
өнім сатуға сатып алушылармен жән,е тапсырыс берушілермен шарт
түгендеу (салыстыру) актілерімен есеп айырысу құжаттарымен расталған сатып
30 «Сатып алушылардың және тапсырыс берушілердің борыштарын»
Бөлімшесінің шоттары бойынша жүргізілген синтетикалық есептің дұрыстығын.
Бұндай жағдайда аналиталық есеп мынадай мәселелерді қамтамысыз етуге
вексельдермен қамтамасыз етілген ақша қаражаттарының түсу мерзімі әлі
1210 «Сатып алушылардың және тапсырыс берушілердің борыштары» бөлімшенің
1210 «Сатып алушылардың және тапсырыс берушілердің борыштары» бөлімінің
талап ету мерзімі өткен дебитордық борыштардың дұрыс шығысқа
Субъектінің басшысының қабылдаған шешіміне сәйкес талап ету мерзімі
Аудитор 1210 «Алынуға тиісті борыштар» шотының дебетінде көрсетілген
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілермен есеп айырысудың жедел
Сатып алушылардан және тапсырыс берушілерден есеп айырысу үшін
Қарапайым вексель бұл жасалған сауда-саттықтар немесе орындалған жұмыстарды
Аудармалы вексель (тратта) немесе беруші ( трассант) жазады
Бұл құжат борыштық міндеттемеге айналып, төлеуші (трассант) төлеуге
Вексельдерді дисконттау олардың банкідегі есебін және қаржының айналымын
Аудит кезінде вексельдердің есебінің түрлері төлеуші субъектінің төлеу
Кесте-1
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің
борыштары шоты бойынша жүргізілетін операциялар
№ Операциялар мазмұны Дебеттелетін шот Кредиттелетін шот
1 2 3 4
1 Тиеп жіберілген тауарға, өнімге, көрсетілген қызметке есептелінген
2 Тиеп жіберілген тауарға, өнімге, көрсетіліген қызметке есептеліген
3 Борыш сомасы бұрын алынған аванс сомасына шегерілді
4 Сатып алушы және тапсырыс берушілерден есеп айырысу
5 Сатып алушы және тапсырыс берушілердің борышы олардың
6 Сатылған (тиеп жіберліген) тауар, өнім, көрсетліге қызмет
7 Сатып алушы және тапсырыс берушілер берген вексельдері
2.3. Күмәні борыштар резервтерінің аудиті
Шаруашылықтың басшысының шешімімен талап ету мерзімі өткен дебиторлық
Күшіндегі салық жөніндегі заң актілерінде күдікті қарыздар –
Аудитор есепті жылдың аяғында тіркеліп, тізімделген дебиторлық борыштардың
Күдікті қарыздар бойынша резервтерді құру, оларды жұмсау және
Жасалған резервтің көлемі борышкерлердің қаржылық жағдайы (төлем қабілеттілігі)
Жасалған күдікті резервтер сомасына 7210 «Жалпы және әкімшілік
Жылдың соңында жасалған резерв бойынша қалдық тек
Кесте-2
Күмәнді қарыздар бойынша резервтер шоты арқылы жүргізілетін операциялар
№ Операциялар мазмұны Дебеттелетін шот Кредиттелетін шот
1 2 3 4
1 Күмәнді қарыздарға резерв жасалды 7440 1290
2 Күмәндіқарыздар бойынша құрылған резерв сомасының есебінен дебиторлық
3 Жыл соңында күмәнді қарыздар бойынша құрлған резерв
4 Сатып алушының дебиторлық қарызы үмітсіз қарыз ретінде
5 Сатып алушының дебиторлық қарызы үмітсіз қарыз ретінде
2.4. Еншілес (тәуелді) серіктестердің дебиторлық борыштарының есебінің аудиті
Аудитор дебиторлық борыштардың есебін тексеруді, еншілес (тәуелді) серіктестердің
Еншілес (тәуелді) серіктестерімен бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың ағымдағы
Бақылау жүйесінің тетігін қолына ұстап, көп салалы өндірісті
Бас шаруашылық еншілес (тәуелді) серіктестерге толық басшылық жасап
Еншілес (тәуелді) серіктестердің дебиторлық борыштарын тексерген кезде, оларға
Аудитор еншілес (тәуелді) серіктестердің және бірлесіп бақыланатын заңды
Айдың басындағы және аяғындағы қалдықтарының және айлық айналымының
Еншілес (тәуелді) серіктестердің, бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың дебиторлық
Кесте-3
Еншілес (тәуелді) серіктестердің дебиторлық борыштары бойынша жүргізілетін операциялары
№ Операциялар мазмұны
1 2 3 4
1 Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаларға
Өз бағасына;
Қосылған құнға салынған салық сомасына
2120-2130
2120-2130
3010-
Шоттардың тиістілері
3130
2 Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың
3 Ай соңында (аяғында) еншілес, тәуелді және бірлесіп
4 Келісілген бағасы бойынша ұзақ мерзімге жалға берілген
5 Келісілген бағасы бойынша ұзақ мерзімге жалға берілген
6 Алынған қарызға, кредитке есептелген пайыз сомасы 1270
7 Акция дивидендіне есептелген пайыз сомасы 1270 6120
8 Есептелген дивиденд және пайыз ретіндегі борыш сомасы
2.5. Басқадай дебиторлық борыштар мен берілген аванс бойынша
Дебиторлық борыштарға аудиторлық тексеру жүргізген кезде аудитордан баланстың
Бұл аталған дебиторлық борыштарды аудитор жеке-жеке тексеруге тиісті.
баланста көрсетілген мәліметтері мен Бас кітаптағы және есеп
жабдықтаушылар мен мердігерлерден сатып алынған тауарлы-материалдық құндылықтарды, атқарылған
қоймаларға құндылықтардың нақты түсуіне қарац (атқарылған жұмысты, көрсетілген
қоймаға түспеген және кіріске алынбаған материалды құндылықтарды қабылдау
Аудитор Қазақстан Республикасының Салық Кодексіне сәйкес бухгалтерлік есепте
Есептелген сыйақының аудиті. Аудитор 1270 «Есептелген сыйақы» шотында
1270 «Есептелген сыйақы» шотының аналитикалық есебінің, займ алушылар,
Аудитор басқадай дебиторлық борыштардың елеулі үлесін құрайтын 1250
Аудитор берілген авансы бойынша есепті, оған тіркелген құжаттарымен,
Кейбір шаруашылықтардың бухгалтериясында жұмысшылар мен қызметкерлерді шаруашылық және
Аудитор аванстық есепке тіркелген құжаттарының дұрыстығын, оларға төленген
субъектінің төрағасының есеп беруге тиісті сомаларды алуға құқық
есеп беруге тиісті тұлғаларға берілетін аванстың бекітілген көлемінен
бұрынғы алынған аванс сомалары бойынша есеп бермеген тұлғаларға
аванстық есепке жасалған шығындарының мақсаттылығы туралы көрсетілген соманы
есеп беруге тиісті сомалары шығындарының кіріске алынып, есепте
Кейбір жағдайларда ақша-қаражаттарды есеп айырысу кезінде субъектінің
Шағын ұйымдардың бухгалтері, әдетте, есепті барлық операциялар бойынша
Жұмыскер аванстың қорытынды есебін тапсырғаннан кейін, бухгалтер оның
Бухгалтер іссапар немесе шаруашылық шығындары ретінде есеп беруге
Аудитор материалды шеккен зиянды өндіру бойынша есеп айырысуды
Күшіндегі заң актілеріне сәйкес табиғи кему нормасынан жоғарғысын,
Табиғи кему нормасының көлеміндегі кем шұыққандағы оларды түгендеу
Тәжірибеде (әсіресе сауда-саттықпен айналысатын шаруашылықтарда) табиғи кему нормасының
Аудитор кем шыққан, талан-таражға салынған және ұрланған құндылықтар
Аудитор, сондай-ақ шаруашылықтың жұмыскерлеріне несиеге сатылған тауар және
Аудитор алынуға тиісті жалгерлік міндеттеме, бюджетке және бюджеттен
құжаттардың ерекшеліктерін, уақтылы және дұрыс толтырылғандығын. Шағым-талап ету
тексерудегі шаруашылықтың шағым-талаптарының негізділігін. Шағым-талап қанағаттандырылған жағдайда субъектінің
1280 шоттың «Шағым-талап бойынша есеп айырысу» аралық шоттары
аналитикалық есеп жүргізудің дұрыстығын, ол аналитикалық есеп жазуларының
Аудитор кем шыққандағы және ұрланғандығы туралы шағым-талап материалдарының
Шаруашылықтың қоймасынан басқа сақтау орындарынан кем шыққан және
Басқадай дебиторлық борыштарды талдаған кезде, кәсіпорынның жұмыскерлерінің құрал
Аудитор есеп айырысу жағдайын зерттегенде, қарыздардың уақтылы қайтарылмауы,
Дебиторлық борыштардың қатарына «берілген аванстар» бабы да жатады.
1610 және 2910 «Берілген аванстар» бөлімшесінің шоттары бойынша
Аудитор шаруашылықтың балансында көрсетілген дебиторлық борыштардың нақтылығын анықтап,
Кесте-4
Басқадай дебиторлық борыш шоты бойынша жүргізілетін операциялар
№ Операциялар мазмұны Дебеттелетін шот Кредиттелетін шот
1 2 3 4
1 Жұмысшылар мен қызметкерлерге қызметтегі іссапары және басқа
2 Жұмысшылар мен қызметкерлерге берілген банк несиелері 2150
3 Жұмысшылар мен қызметкерлердің ұйымның кассасына бұрын аванс
4 Жұмысшылар мен қызметкерлерге аванс ретінде берліген соманың
III. «ХАЛЛИБУРИТОН ИНТЕРНЭШНЛ ИНК» КОМПАНИЯСЫНЫҢ МЫСАЛЫНДА ДЕБИТОРЛЫҚ БОРЫШ
3.1. Дебиторлық борыштың функционалдық аудиттің бағдарламасы
Есеп айырысуды бақылаудың ықпалды тәсілі дебиторлық және кредиторлық
Дебиторлық берешектің функционалды аудитінің негізгі прцедураларының бағдарламасы ұсынған
Кесте-5
Аудит процедуралары Ақпарат көздері, бағалау тәсілдері мен критерийлері
1 2
1. Келісім-шарттың міндеттемелерін орындау мен дебиторлық берешектің шынайлығын
2. Дебиторлық борыш есебі, жабдықтауды және оларға төлеуді
3. Мәліметтерді жинау мен дебиторлық борыш түрлері, көлем
4. Дебиторлық борыштың жағдайын дебиторлармен есп айырысуды түгендеу,
5. Дебиторлық борыштың жаратылысы мен көлемін талдау және
6. Күмәнді талаптар бойынша резервті жасаудың негізділігі мен
7. Дебиторлық борышты уақтылы өтеудің заңдылығы мен шынайлығын
8. Сатып алушылырмен, тапсырыс берушілепмен, есеп айырысуды атқарудың,
9. Дебиторларға тілек-талапты ресімдеу мен ұсынудың уақтылығы мен
10. Баланс көрсеткіштерінің дебиторлық борыш есебі шоттары бойынша
11. Дебиторлық борыштың синтетикалық есебін жүргізудің дұрыстығын тексеру
12. Еншілес және басқадай тәуелді серіктестермен есептесу жөніндегі
13. Басқадай дебиторлық борышты тексеру 8 журнал-ордер, Бас
14. Ішкі шаруашылық бақылаудың тиімділігі мен дебиторлық борыштың
15. Есептесулерді реттеу мен дебиторлық борышты азайту жөніндегі
Дебиторлық және кредиторлық берешекте, әсіресе, көбінесе теріс пайдаланулар
Кәсіпорындар арасындағы есптесулер әдетте қолма-қол ақшасыз аударым тәртібімен
Тексеру мен соттық-бухгалтерлік сараптау материалдары бойынша мұндай теріс
1. Банктен алынған қолма-қол ақшаны иемдену (сіңіріп кету)
2. Түскен ақшаны жасыру мен иемдену үшін ағымдағы
3. Есеп регистрлерінде жиынтықты дұрыс есептемеу
4. Анық емес мәтіндегі шоттар негізінде жабдықтаушыларға ақша
5. Жасанды заңды немесе жеке тұлғаларға ақша аудару
3.2. «Халлибуртон Интернэшнл Инк» компаниясының жалпы сипаттамасы.
«Халлибуртон Интернэшнл Инк» компаниясы 1919 жылы құрылған. Оның
Компанияның орталық офисі Хьюстонда (Техас штаты) орналасқан.
Жұмысшылар саны 85 мың адамды құрайды.
Кәсіпорынның әлемнің 120 мемлекетінде бөлімшелері бар, солардың қатарында
Компанияның айналымы 2006 жылы 30,5 млрд. АҚШ долларды
Соңғы 12 жылда «Халлибуртон Интернэшнл Инк» компаниясы Нарьян-Марда,
Компанияның Energy Services Group бөлімшесі мұнай және газ
Компанияның екінші білімшесі Halliburton Engineering and Construction Group
Әлемнің 30 халықаралық тәуелсіз компанияларымен бірлесіп қызмет ету
«Халлибуртон Интернэшнл Инк» компаниясы Қазақстанда Қашағанды игеріп
«Халлибуртон Интернэшнл Инк» компаниясының басқарушылық құрылымы төмендегі 1-
Сурет-1. «Халлибуртон Интернэшнл Инк.» компаниясының басқарушылық құрылымы.
3.3. Кәсіпорынның дебиторлық борышының жағдайын талдау.
Баланс активтерінін құрамы мен құрылымының динамикасын талдау –
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді, талдау
Активтердің өсуі (артуы) кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін болғандықтан,
Отандық есептік-аналитикалық тәжірибеде өндірістік қорлар, дайын өнім және
Баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы мен олардың таратылуына
Кесте-6
«Халлибуртон Интернэшнл Инк» компаниясының баланс активтерінің құрамы мен
Активтер Сомасы, мың тг. Құрылымы, % Өзгеріс (+
Жыл басында Жыл соңында Жыл басында Жыл соңында
Ұзақ мерзімді активтер
Негізгі құралдар 147 795 210 260 40,03 58.44
Аяқталмаған өндіріс 45 300 17 280 12,27 4,80
Ұзақ мерзімді қаржылық салымдар 18 590 18 590
Алдағы кезең шығындары 395 655 0,11 0,18
Жиыны 212 080 246 785 57.44 68,60 +34
Қысқа мерзімді активтер
0,00 0,00 0 0,00
Тауарлы-материалдық қорлар 57 780 53 600 15,65 14,90
Дебиторлық борыш 91 595 47 525 24,81 13,21
Қысқа мерзімді қаржылық салымдар 0 670 0,00 0,19
Ақша қаражаттары 1 505 5 470 0,41 1,52
Басқа да қысқа мерзімді активтер 6 290 5
Жиыны 157 170 112 980 42,56 31,40 -44
Барлығы 369 250 359 765 100,00 100,00 -9
Ал енді дебиторлық борыштарды талдайық. Есепті жылы дебиторлық
Айта қеткен жөн, кәсіпорынның қаржы жағдайына дебиторлық борыштың
Дебиторлық борыштың айналымдылық коэффициенті. Ол өнімді сатудан түскен
К = Д / Д
Мұнда: К - дебиторлық борыштың айналымдылық коэффициенті;
Д - өнім сатудан (жұмыс, қызмет көрсету) түскен
Д - дебиторлық борыш.
Дебиторлық борыштың айналымдылық коэффициенті дебиторлық борыш-тың сапасы мен
Біздің кәсіпорынымызда дебиторлық борыштың айналымдылық коэффи-циенті жыл басында
3.4. «Халлибуртон Интернэшнл Инк» компаниясының дебиторлық борыштарына жүргізілген
Қаржы Министрлігімен бекітілген
17.09.2003 № 128
БУХГАЛТЕРЛІК (ҚАРЖЫЛЫҚ) ЕСЕП БОЙЫНША ДЕБИТОРЛЫҚ БОРЫШТАРҒА АУДИТОРЛЫҚ ҚОРЫТЫНДЫ
Алматы қаласы
"03" наурыз 2010 жыл.
Аудиттелетін тұлға: «Халлибуртон Интернэшнл Инк» компаниясы
Тіркелім нөмірі: 5646236563232
Аудиторлық ұйым: Ержанова және К» ЖШС
Алматы қ. 980448, 980252 (факс) Бекенов Жанбота Темиргалиевич
Біз 28 ақпаннан 3 наурызға дейін берілген компанияның
Бухгалтерлік балан
Табыстар мен шағыстар есебі
Нормативтік-құқықтық актілер
Түсіндірме хат
Біз аудитті мыналарды басшылыққа алып жүргіздік:
ҚР «Аудиторлық қызметі туралы заңы»
Аудиторлық қызметтің республикалық ережелері
Аудиторлар және аудиторлық ұйымдар қызметінің ережесі
Басқа да нормативтік-құқықтық актілер
Аудитті жоспарлап жүргізудің мақсаты – дебиторлық борыштар бойынша
Біздің ойымызша берілген комапнияның дебиторлық борыштары бойынша ешқандай
Аудиторлық ұйымның жетекшісі - Бекенов Жанбота Темиргалиевич
Қолы_____________
Қорытынды
Осы курстық жұмысты қорыта келе, төмендегідей мәселелерге
Дебиторлық берешек – сатып алушылардың немесе тапсырыс берушілердің
Саудалық дебиторлық борыш – негізгі іс-әрекет нәтижесінде
Саудалық емес дебиторлық борыш – іс-әрекеттің басқа түрлері
Дебиторлық берешек 3 топқа бөлінеді:
1) алынуға тиісті шоттар;
2) алынған вексельдер;
3) басқалар
Екінші бөлімде дебиторлық борыштар аудитінің теориялық негізіне тоқталдым.
Кәсіпорындардың бухгалтериясы дебиторлық борыштар есебін жүргізу барысында мына
Нөмірі 7 Журнал-ордер – 1250 «Жұмысшылар мен басқа
Нөмірі 9 Журнал-ордерге қосымша тізімдеме – 1610 «Берілген
Нөмірі 10 Журнал-ордер – 1290 «Күдікті қарыздар бойынша
Нөмірі 11 Журнал-ордер – 1210 «Сатып алушылар мен
Дебиторлық борыштар есебінің аудитінің негізгі мақсаты - олардың
Материалды құндылықтарға талдау жасау үшін, қоймалық есеп карточкаларын,
Курстық жұмыстың үшінші бөлімінде практикалық мысалға тоқталдым. Мұнда
Қорыта келгенде, дебиторлық борыштарды аудиттеу кезінде аудитор материалдарды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы, 20 қараша
Қазақстан Республикасының «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» Кодексі –
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі (Жалпы бөлімі) 27 желтоқсан
Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
Қазақстан Республикасының «Салық және бюджетке төленетін басқа да
Қазақстан Республикасының «Еңбек туралы» Заңы, 10 желтоқсан 1999ж.
Қ.К.Кеулімжаев, Н.А.Құдайбергенов «Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері»: Оқулық
З.Н.Әжібаева, Н.Ә.Байболтаева, Ж.Ғ.Жұмағалиева «Аудит»: Оқулық. - Алматы:
М.Б. Байдаулетов, «Аудит» : Оқулық. - Алматы:
А.К. Абленов, «Аудит теориясы» : Оқулық. -
Бухгалтерлік есеп шоттарының типтік жоспары. ҚР Қаржы министрлігінің
«Бюллетень бухгалтера» № 48, 2006жыл қараша.
«Халлибуртон Интернэшнл Инк.» компаниясының ресми сайты http://www.halliburton.com
37
Сбыт
Бухгалтерия
Бас инженер
Цех бастығы
Сауда төрағасы
Жабдықтау
Бас бухгалтер
Бас директор
Дебиторлық борыштар есебi
Басқадай дебиторлық борыштар
Дебиторлық борыштарының есебі
Дебиторлық борыштар есебіне жалпы сипаттамасы
ЖҰМЫСКЕРЛЕРДІҢ ДЕБИТОРЛЫҚ БОРЫШТАРЫНЫҢ ЕСЕБІ
Күмәнді дебиторлық борыштар
Сатып алушылармен тапсырыс берушілер борышының есебі
Күмәнді дебиторлық борыштар есебі
Дебиторлық борыштар есебін ұйымдастыру
Дебиторлық борыштар есебінің аудиті