Сорланған топырақтар
МАЗМҰНЫ:
Кіріспе:..........................2
1 тарау. Сор топырақтар.
1.1 Сор топырақтар және олардың типтері ......4
1.2. Сор топырақтарды игеру жұмыстары .........................11
2-тарау Сорланған топырақтар.
2.1.Сорланған топырақтар және оларды жіктеу ................15
2.2.Сорланған жерлерді игеру..........................21
2.3. Сорланған жерлерге тыңайту енгізу мәселелері.......24
ҚОРЫТЫНДЫ.............................28
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...................29
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі: Сорланған топырақ- орманды дала, дала, шөлейт және
Сорланған топырақтар деп кұрамында суға тез ерігіш тұздардың біршама
Тақырыптың мақсаты: Топырақты түрлерін жіктеу, сорланған топырақтардың түрін анықтау.
Тақырыптың мақсаты мен міндеті:
Сорланған топырақты жіктеу
Сорланған жерлерді игеру
Сорланған жерлерге зерттеу жұмыстарын жүргізу
Теориялық және практикалық маңыздылығы:
Сорланған жерлерді игеру жыл сайын шөп өнімін 8 млн
Курс жұмысының құрылымы: Курстық 30 жұмыс беттен тұрады,
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі: Сорланған топырақ- орманды дала, дала, шөлейт және
Сорланған топырақтар деп кұрамында суға тез ерігіш тұздардың біршама
1-ТАРАУ
1.1. Сор топырақтар және олардың типтері
Сор топырақ- орманды дала, дала, шөлейт және шөлді аймақтардағы
Сор топырақ, қоңыржай орманды дала, дала, құрғақ дала және
Қазақстанда сор топырақ өте кең тараған, негізінен терістік және
Қазақстанның жазық алқаптарында климаттың, топырақтың терістіктен оңтүстікке қарай өзгеруі
Республиканың қиыр терістігінде біраз территорияны жеткілікті ылғалданған орманды-далалы зонаша
Осы зонашадан оңтүстікке қарай байтақ қара топырақты далалы зона
Егістікке жарамды жерлердің бәрі жыртылған. Бұл аймақта негізінен суарылмайтын
Кәдімгі топырақты зонаша республиканың 11,7 млн гектарын, яғни барлық
Қара топырақты далалы зонаның оңтүстігінде Қазақстан батысынан шығысына қарай-Шығыс
Оның көлемі 90,4 млн гектардай, яғни бұрынғы КСРО-дағы мұндай
Шөлді-далалы зонаша солтүстіктегі далалы аймақ пен оңтүстіктегі шөлді аймақтың
Жартылай шөлді зонашаның оңтүстігін кең алқапты шөл зонасы алып
Бұл алқапта ауадан түсетін ылғал мөлшері өте аз. Ылғалдану
Аймақ негізінен мал жайылымына қолайлы. Мұнда тек суармалы егістіктен
Таулы алқаптың топырақтары. Қазақстан территориясында жазық жерлердің көлемі таулы
Таулы алқаптарда ені әр жерде әр түрлі батыстан шығысқа
Тау етегіндегі шөлді-далалы аймақтағы ылғал мөлшері жазық территориядағы шөлді
Тау етегі шөлді-далалы белдеуінен биігірек алқапта аласа таулы-дала белдеуі
Орташа-таулы , шалғынды-орманды белдеуі аласа таулы –далалы белдеуінен жоғары
Биік таулы-шалғынды және шалғынды далалы белдеу-биік таулы аймақтарда орын
1.2. Сор топырақты игеру жұмыстары
Қазақстанда түсінікті себептермен сор топырақты игеру жұмыстары, тек
1954-1960 жылдары бұрынғы Кеңес Одағының шығыс бөлігінде, біршама жерлері
Қазақстандағы егістік жерлерді бағалау жұмыстары осы тың игерумен тікелей
1.Жыртуға жарамды сапасы жақсы жерлер;
2.Жыртуға жарамды сапасы орта жерлер;
3.Жыртуға жарамды сапасы ортадан төмен жерлер;
4.Жыртуға жарамсыз сапасы нашар жерлер.
Нұсқаудың келесі баптарында қай топырақ топтарына қандай топырақ контурлары
1.Жыртуға жарамды сапасы жақсы жерлер;
2.Жыртуға жарамды сапасы орташа жерлер;
3. Жыртуға жарамдьі сапасы ортадан төмен жерлср;
4. Механикалық құрамы жеңіл жерлер;
5.Игеруге қиын жерлер;
6.Игеруге, жыртуға тіпті жарамсыз жерлер.
Келтірілген тізімнен көрініп тұрғандай, бұрынғы бағалау нұсқасына қосымша тағы
А - жыртуға сөзсіз жарамды басым түрде егіншілікке пайдаланатын
Б - басым түрде шабындыққа жарамды жерлер;
В - басым түрде жайылымдық жерлер;
Г - басым түрде ормандық жерлер;
Д - ауылшаруашылығына да және орман шаруашылығына да пайдаланбайтын
Бұл жалпы ірі категориялар, әрі қарай жартылай категорияларға, зоналық
1990 жылдары Одақтың тарауымен бұл бастамалар тоқтап қалды. Соңғы
1-сурет. Қазақстан топырағының аймақтары мен аймақшаларының нұсқа картасы.
1 - орманның сұр топырағы, сілтісізденген және шалғынды қара
2-ТАРАУ
2.1. Сорланған топырақтар және оларды жіктеу
Сорланған топырақтар деп кұрамында суға тез ерігіш тұздардың біршама
Жалпы сорланған топырақтарды көп зоналарда кездесетін зонааралық топырақ дегенімізбен,
1) Бұл топырақ астындағы тұзданған ыза суларының жер бетіне
Төмендегі кестеде бұрынғы КСРО елдерінде қабылданған сулардың тұздану деңгейі
Жер асты суларының тұздану деңгейі
Судағы тұздар мөлшері, л/г
Тұщы сулар
50
Жер асты суы топырақ бетіне неғұрлым жақын әрі оның
2)Қалдықты сорланған топырақтар, топырақ түзуші тау жыныстарының мол тұздануынан
3) Ойпатты жерлерде кездесетін кейбір көл суларының ыстық
4 ) Сорланған топырақтардың пайда болуының тағы бір жолы
астындағы ыза сулар суару кезінде жер бетіне тез көтеріліп,
Сор топырақтардың беткі қабатындағы тұздар мөлшері 0,6-2% және одан
Сортаң топырақтар деп топырақтың коллоидты сіңіру кешені негізінен натрий
А - сортаң қабаттың үстіңгі гумусты-шайынды қабаты, қалыңдығы бірнеше
В1 - жиынтықты-сортаң қабат, түсі қоңыр құба, күнгірт қоңыр,
1-кесте
Топырақтың құрамындағы суға ерігіш тұздардың мөлшері, сапасы және тұзданған
Тұзды қабаттың орналасу тереңдігі
Тұздардың мөлшері
Тұздардың құрамы (аниондар бойынша)
Тұзданған қабатының тереңдігі, см
Топырақ аты (тұздану деңгейі)
Тұздар мөлшері, %
Топырақ аты (тұздану деңгейі)
Cl:SO4
SO4:Cl
аты
150 см-ден төмен
Сорланбаған
0,25-0,5
Нашар сорланған
2
0,5
Хлорлы
100-150
Терең сорланған
0,5-0,7
Орташа сорланған
1-2
0,5-1
Сульфатты-хлорлы
70-100
Терең сорланған
0,71,0
Мол сорланған
0,2-1,0
1,5
Хлорлы-сульфатты
30-70
Мол сорланған
1-2
Мол сорланған
0,2
5
сульфатты
0-30
Сор топырақ
>2
Сор топырақ
0,2
5
сульфатты
1-кесте Сорланған топырақ құрамындағы тез ерігіш тұздардың мөлшері
Сортаң топырақтардың негізгі белгісі - натрий катионына қаныққан қатты
(Топырақтың
сіңіру кешені))
Сортаң түрлері әрқалай болғандықтан, олардың мелиорациялау жолдары да әр
ТМД елдері мен Қазақстан, Батыс Сібір жазығы мен Солтүстік
Топырақтын жоғарғы қабатына сілтіге, қышқылға ерімейтін кварц жиналып, оның
Жалпы орманды ағаштар астында түзілген солодты топырақтар пішіні төмендегідей:
А0- орман қалдықтарының қабаты 0-5 см;
А1- қарашірінді-шайынды қабат, қалындығы небары 5-10 см, түсі ақшыл
А2 - шайылған солодты ақшыл қабат, қалындығы 10-15 см,
В1- жиынтықты-балшықты-темірлі қабат, көбінде сортаңданған, бұл қабаттық қалыңдығы 30-40
Солодтардың жоғарғы қабатында қарашірінді мөлшері 3-4%, бірақ төмендеген сайын
2.2. Сорланған жерлерді игеру
Елуінші жылдары басталған тың игеру эпопеясынан кейін Қазақстанда бос
Сорланған жерлер - тұзданған жерлердің бір түрі. Бұл жерлердің
Қазақстанның сортаңданған жерлерін зерттеу жұмыстары 1956 жылы басталған еді.
1. Сорланған жерлерді картаға түсіріп агромелиоративтік қасиеттерін анықтау үшін
2. Сор жерлерді игерудің әдісі мен технологиясын жетілдіруде тұрақты
Фитоагротехникалық мелиорация әдісі негізінен шалғынды-далалы және далалық қалдық сортаңдар
Агрохимиялық мелиорация. Бұл әдіс бойынша сортаңның химиялық қасиетін жақсарту
Фитохимиялық мелиорация. Бұл әдіспен топырақтың жоғары және сортанданған қабатын
Енді республикамыздың солтүстік облыстарында "Казгипрозем" және облыстық агрохимиялық лабораториялары
Сор жерлерді игеру жыл сайын шөп өнімін 8 млн
Сонымен Қазақстанда көлемі мол сортаң жерлерді игеру жұмыстары кезінде
3. Осы жоғарыда айтылған сортаң жерлерді игерудің практикалық-өндірістік бағыттарымен
Жалпы сор жерлерді игеру ісі ғылыми негізделген әдісті мұқият
2.3. Сорланған жерлерге тыңайту енгізу мәселелері
Егілген егіннен мол өнім алу үшін топырақта өсімдіктерге қажетті
Егістіктердің топырақ құрамынан қаншалықты мөлшерде қоректік заттар алатынын мына
Бұл жөнінде республикамыздың барлық облыстарында жұмыс істейтін агрохимиялық лабораториялардың
Республикамыздың Білім министрлігі - Ғылым академиясының Ө.О.Оспанов атындағы Топырақтану
1. Қазақстанның барлық топырақтары табиғи жағдайдың өзінде калиймен жақсы
2. Қазақстанның барлық топырақтары фосфорлы тынайтқыштарды керек
3. Қазақстанның топырақтары азотты тыңайтқыштарды да көр қажет сіңеді.
4. Қазақстан топырақтары микроэлементтермен - ылжымалы бормен және марганецпен
Минералды тыңайтқыштар, әсіресе фосфор тыңайтқыштарын өндіруде республика ТМД-да алдағы
Минералды тыңайтқыштарды сөз еткенде, негізгі үш макроэлементтерден (азот, фосфор,
Органикалық тыңайтқыштарды күрделі немесе кешенді тыңайтқыштар деп те атауға
Сонымен егістік жсрлерге тынайтқыштар енгізу мәселесі оңай шаруа емес.
Сорланған топырақ құрамындағы тез ерігіш тұздардың мөлшері мен
Сорланған топырақтар-ға егілген өсімдіктер жағдайлары
Сорлану деңгейі
Топырақтағы тұз құрамының типі
содалы
Содалы-хлорлы
Содалы –сульфат-ты
Хлор-лы
Сульфатты-хлорлы
сульфатты
0,60см тұздар қосындысы
0-100см тұздар
өсімдіктер жақсы өсіп дамиды.
Сорлан-
баған
0,10
0,15
0,15
0,15
0,20
0,30
өсімдіктерге аздап зиян келтірілген, өнім 10-20% төмен.
Аздап сорлан-ған
0,10-0,20
0,15-0,25
0,15-0,30
0,15-0,30
0,20-0,30
0,30-0,60
өсімдіктерге орташа зиян келтірілген, өнім 20-50% төмен.
Орташа сорланған
0,20-0,30
0,25-0,40
0,30-0,50
0,30-0,60
0,30-0,60
0,60-1,0
өсімдіктерге қатты зиян келтірілген, өнім 50-80% төмен.
Мол сорлан-ған
0,30-0,50
0,40-0,60
0,50-0,70
0,50-0,80
0,60-1,0
1,0-2, 0
өсімдіктер өспейді, өнім жоқ
Сор топырақ
0,50
0,60
0,70
0,80
1>
2>
Қорытынды:
Сорланған топырақтар деп кұрамында суға тез ерігіш тұздардың біршама
Жалпы сорланған топырақтарды көп зоналарда кездесетін зонааралық топырақ дегенімізбен,
Сорланған топырақтардың пайда болуының тағы бір жолы - адамның
астындағы ыза сулар суару кезінде жер бетіне тез көтеріліп,
Сор топырақтардың беткі қабатындағы тұздар мөлшері 0,6-2% және одан
Сортаң топырақтар деп топырақтың коллоидты сіңіру кешені негізінен натрий
Пайдаланылған әдебиеттер:
1.Е.Жамалбеков,Р.Білдебаева «Топырақтанужәне топырақ географиясы мен экологиясы»
2. А.М.Лыков, А. А. Коротко, Т. Г. Громокова
«Земледение с почвоведеним»
3. А. М. Дурасов, Т. Т. Тазабеков «Почвы Казахстана»
4. В. В. Добролький География почвы»
5. Х. П. Миримонян «Почведение»
6. «Общее земледения с почвоведеним»
7. М. Құспанов «Топырақ, өсімдік, тыңайтқыш»
8. Н. А. Димо «Шөлейт облыстарда»
9. Н. А. Каинский «Топырақ, оның қасиеттері және тіршілік»
4
Сорланған топырақты жіктеу
Зоналық топырақтар
Қазақстанның топырақ-географиялық аймақтары
Ақтау қаласы аумағының топырағын экологиялық-мелиоративтік бағалау және көгалдандыру мәселелері
Қазақстанның топырақтары мен табиғи зоналары және олардың сипаттамалары
Құрғақ және шөл зоналарының топырақтары
Тау топырақтары
Жыртуға жарамды сапасы орта жерлер
Жыртуға жарамды сапасы орташа жерлер
Топырақтану және топырақ географиясы