Қазақстандағы саяси қуғын - сүргін тарихы мәселелерін зерттеу
Қазақстандағы қуғын-сүргін жылдарының зерттелуі
Мазмұны
Кіріспе
Тоталитарлық жүйенің қалыптасуы және саяси қуғын-сүргіннің орын алуы
I.1. Әкімшіл-әміршіл басқарудың республиканың қоғамдық-саяси өміріне ықпалы
I.2. Ұлт зиялыларын айыптаудың және жазалаудың басталуы
Қазақстандағы саяси қуғын-сүргін тарихы мәселелерін зерттеу
II.1. Кеңестік тарихнамада қуғын-сүргіннің зерттелу мәселелері
II.2. Тәуелсіз Қазақстанда қуғын-сүргіннің тарихи зерттеулерден көрініс табуы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер мен сілтемелер тізімі
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. XX ғасырдың 20-50 жылдары қазақ халқының
Алайда, өңін айналдырған большевиктік отаршылдардың саясатына ұлт зиялыларының ұстанған
Қазақстан тарихынының “ақтаңдақ” мәселелерінің бірі жаппай саяси қуғын-сүргін тарихы
Ұлттық тарихтың ақиқаты айтылмады, тарих коммунистік идеологияға сай жазылып
Қазіргі тәуелсіз Қазақстан Республикасы тарих ғылымының негізгі міндеті –
Тәуелсіз Қазақстан тарихнамасында саяси қуғын-сүргін тарихы маңызды орын алады.
Зерттеу жұмысының алға қойған мақсаттары мен міндеттері. Жұмыстың негізгі
Әкімшіл-әміршіл басқарудың республиканың қоғамдық-саяси өміріне ықпалын анықтау;
Ұлт зиялыларын айыптаудың және жазалаудың басталуын көрсету;
Кеңестік жүйе кезеңіндегі саяси қуғын-сүргіннің зерттелу дәрежесін анықтау;
Тәуелсіз Қазақстанда саяси қуғын-сүргін жылдарының зерттелу барысын ашып көрсету.
Зерттеу жұмысының теориялық-методологиялық негіздері. Ғылыми жұмысты жазуға тарих ғылымында
Жұмысты жазу барысында нақты-тарихи, талдау, жинақтау және қорыту әдістері,
Зерттеу жұмысының деректік негізі. Жұмыстың деректік негізі Кеңестік
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Еңбекте қарастырылып отырған мәселе кеңестік тарихнамада
1991 жылы қараша айында Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі арнайы
Сөйтіп 90-жылдардан бері жаңа негізде жазылған бірқатар зерттеулер жарық
Осы кезеңде ғалымдардың басты назарын аударған мәселелердің бірі -
Осы тұрғыдағы зерттеулер әлі де жалғасуда.
Сонымен қатар, осы кезеңде бұл тақырыпқа байланысты кандидаттық және
Олардың авторлары бұрын зерттеуге тыйым салған мәселелерді көтеру барысында
Қарастырылып отырған кезеңде, кеңес өкіметі жылдары саяси қуғын-сүргінге ұшыраған
Сонымен, зерттеліп отырған тақырып бойынша бұрынғы Кеңестер Одағының ыдырауы
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы Отан тарихын зерттеуде Қазақстандағы қуғын-сүргін
Кеңестік жүйе кезеңіндегі саяси қуғын-сүргіннің зерттелу деңгейі анықталады;
Тәуелсіз Қазақстанда қуғын-сүргіннің тарихи зерттеулерден көрініс табуына баға беріледі.
Зерттеу жұмысының ғылыми-қолданбалық құндылығы. Қуғын-сүргін жылдарының зерттелуі халқының қамын
Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспе, қорытынды бөлімдермен қатар
I. Тоталитарлық жүйенің қалыптасуы және саяси қуғын-сүргіннің орын алуы
I.1. Әкімшіл-әміршіл басқарудың республиканың қоғамдық-саяси өміріне ықпалы
XX ғасырдың 20-30 жылдары Қазақстанның саяси-экономикалық және әлеуметтік өмірі
“Ұлтшылдыққа айыптау науқанының жүргізілуі В. Лениннің тірі кезінен-ақ басталды.
“Уақытты өткізіп алмаңдар, ғасырлар бойы жерлеріңді жаулап алып келгендерді
Еркіндікті аңсаған түркістандықтар үшін бұл үндеу бостандық алғандай әсер
Қазан социалистік төңкерісін Түркістан жұрты теңдікке қолымыз жетті депр
Б.Р. Тагеев өзінің “Қан төгіліп, гүл өскен алқапта” деген
Ал, 1917 жылы 19 қарашада Түркістан Кеңестерінің III съезі:
Тәуелсіздік пен еркіндікке ұмтылған Түркістан автономиясы мен Алаш автономиясы
“ … Мұсылмандардың барын тартып алуда, алып қана қоймай
М. Шоқай большевиктердің бұл саясатына:
“Орыстар Түркістанды Мәскеуге тек экономикалық жағынан ғана байлауымен қоймай,
… Дүние жүзінде Түркістаннан басқа да көптеген отар елдер
Ал, Түркістан Компартиясы басшыларының бірі болған большевик Иван Тоболин
Міне, осындай бір халықты тұтас құртып жіберу үшін жасалған
Т. Рысқұловты Түркістан Атқару комитеті төрағасы қызметінен босатты, ал
Ресейдің В. Ленин басқарған КСРО деп аталатын жаңа коммунистік
1923 жылы 17-25 сәуір арлығында Москва қаласында өткен РК(б)П
РК(б)П XII съезінің делегаттары ұлт мәселесі бойынша: “…партияның орталық
Ұлт мәселесі жөнінде қабылданған мұндай қаралар сырттай қарағанда орыс
РК(б)П XII съезінен кейін, 1923 жылы 9-12 маусым аралығында
М.Х. Сұлтан-Ғалиев 1923 жылы РСФСР ұлттық халық комиссариатында (Наркомнац)
Қалыптасып келе жатқан әкімшіл-әміршіл жүйе алдыңғы қатарлы ой-пікірлердің бәріне
И. Сталиннің “жергілікті ұлтшылдыққа” қарсы ұстанған саясаты ұлт республикаларында
1925 жылы бұрын Түркістан республикасына қарап келген Жетісу, Сырдария
1925 жылы 1-7 желтоқсан аралығында Қазақстанның V Өлкелік партия
Ф. Голощекиннің алғашқы күндерден-ақ алға қойған мақсаты – ұлттық
Оның бұл ойын жүзеге асыруын қазақ зиялыларының бетке ұстарларын,
“Ақжол” газеті туралы хат “Алаш” қозғалысына белсене қатысқан қазақ
И. Сталиннің Қазақстандағы қолшоқпары Ф. Голощекин орталықтан берілген тапсырманы
1926 жылы наурыз айында Өлкелік партия комитетінің “Қазақстан Өлкелік
Голощекиннің авантюристік айлакер саясатының жаңа торына түскен партия және
Ал, Голощекин осылардың бәрін “ұлтшылдықты”, “жікшілдікті”, “оңшылдықты” тағы басқа
Нұсқау хатқа жауап ретінде “аса құпия” деген белгімен БК(б)П
1926 жылы 12 желтоқсанда “аса құпия” деген белгімен БК(б)П
Партиялық пленумдар, конференцияларды ұлт зиялыларының “жікшілдігі”, “ұлтшылдығы” туралы мәселе
Ә. Бөкейханов, А. Байтұрсынов және олардың серіктері большевиктер ұстанған
Қазақ елі мемлекет болған алғашқы жылдарда жеке бас қамын
Қазақстанның өзіне тән шаруа, мәдениет жағынан көрініп тұрған ерекшеліктерін
Иә, айтылып отырғандар ешқандайда ұлтшылдық ауруы емес, озбырлық саясатты
1923 жылы IV кеңестен кейінгі жылдарда ел ішінде елеулі
1925 жылы желтоқсанда өткен БК(б)П-нің XIV съезінде Л.
Кеңестің бүкіл жұмысына басынан аяғына дейін РСФСР Халкомкеңесі Төрағасының
Кеңесте ұлт саясатында жіберіліп отырған кемшіліктер қатты сынға алынды.
Калинин жолдас басшылық ететін “РСФСР-дың, ұлттық республикалар мен облыстардың
Партияның Орталық Комитеті IV Ұлттық кеңес сипатындағы ұлттық кеңес
БОАК-тың Ұлттар бөлімінің жұмысы, оның құқықтары туралы.
Ұлт өкілдерін РСФСР-дың Халық Комиссариатының аппаратына тарту туралы.
Ұлт аймақтарының өздерінің жұмысындағы кемшіліктер мен жетімсіздіктер туралы[18; 4-5
Кеңестің күн тәртібі негізінен ұлт аймақтарының егемендігін барынша кеңейтуге
Кеңестің стенограммасымен танысқан Ф. Голощекин 1926 жылы 12 желтоқсанда
Кеңесте сөз алған Ж. Мыңбаев 6 жыл ішінде Қазақстанда
Ф. Голощекин хатында: “Мыңбаев және Қожановтың Рысқұлов жолдаста өткен
Ф. Голощекиннің хаты И. Сталиннің ойының үстінен түсті. Т.
Ол 1926 жылы 18 желтоқсанда БК(б)П Қазақ өлкелік партия
Ф. Голощекин өткізген кеңес Мәскеуде Т. Рысқұлов өткізген жеке
И. Сталиннің қолдауына сүйенген Ф. Голощекин жеке кеңесте айтылған
Қазақстаннан кеңеске қатысқан Ж. Мыңбаев, Ж. Сұлтанбековтер өз сөздерінде
Ф. Голощекин 1930 жылы Алматыдағы партия белсенділерінің жиналысында баяндама
Ал демократиялық бағыт ұстанғандарды қолдайтын жастар, оқу орындарының студенттері
Ф. Голощекин ұлт зиялыларын жік–жікке бөліп қудалауға шебер болғанымен,
Сол жылдары Сталин бастаған “жергілікті ұлтшылдықты” айыптау науқанын Қазақстанда
Сонымен қатар қазақстандық басшы қызмет иелері О. Исаев, Ғ.
Ұлт мүддесі алдындағы азаматтық парызды, партиялық міндет пен қызметтен
I.2 Ұлт зиялыларын айыптаудың және жазалаудың басталуы
XX ғасырдың басындағы ұлттық сананың оянуы халықтың саяси әлеуметтік
Патшалық Ресей тұсында отарлау саясатына қарсы шығып, азаттық, дербестік
1937 жылғы жазықсыздарды жазалаудың ең бір сорақы да тұрпайы
Ашық жұмыс істейтін жеке партиялық саяси билікті күшейтуді көздеген
Осы процесте басталған саяси айыптау әдістері келесі “шахта процесінде”
Онда негізінен инженерлер мен техниктерден құралған 53 адам сотталды.
1928 жылы 13 сәуірде Орталық Комитет пен Орталық Бақылау
Онан соң, фактілердің көрсететіні – бұл мамандар құпия топ
Ақырында фактілердің көрсететіні – буржуазиялық мамандардың бұл тобы Батыстағы
И. Сталин осылай “шахта процесінің” мәнін “ашып” берді.
Ең қауіптісі бұл емес, осы “талдаудан” жасалған сталиндік жалпы
Шахта ісінің өзі халықаралық капиталдың және оның біздің елдегі
Бұл аттаныстар және бұл сияқты басқа да аттаныстар ішкі
Қоғам ішінен үздіксіз жаулар іздеуді мақсат еткен мұндай біржақты
Бұл газет науқан біртіндеп адамдарды қоғам ішінен ғана емес,
Мамандар мен ғалымдарға, яғни ресми сталиндік басшылыққа кейбір мәселелерде
БК(б)П-ның 1928 жылы 4-12 шілде аралығында болып өткен Пленумы
Көп кешікпей-ақ, “шахта процесінің” үлгісімен маман-кадрларды және ғалымдарды екі
Белгілі экономист-ғалымдар А. Чаянов пен В. Кондратьев басқарды делінетін
Ең сорақы нәрсе, жоғарыда аталған “контрреволюциялық” ұйымдарға байланысты процестер
Дегенмен де, әртүрлі себептермен атышулы сот процесін ұйымдастыру мүмкін
“Еңбекші шаруалар партиясының” жергілікті ұйымдарын іздестіруден Қазақстан да тыс
Мұнан ары осы партияның аудандық бөлімдерін басқаратын адамдарды іздестіру
Сталиндік басшылыққа ұнамайтындарды арнайы сот процестерінде айыптау тәжірибесі, әсіресе,
Бұлардың алғашқысы 1936 жылы 19-23 тамызда әскери судья Ульрихтың
Процесс басталар қарсаңында, 1936 жылдың 29 шілдесінде осы мәселеге
Прцестің алдында-ақ күштеу және қысым жасау жолымен сағы сындырылған
“Троцкистік және зиновьевтік контрреволюциялық ұйымдарды біріктіру туралы троцкистермен келісімдерді,
“Террорлық әрекетті дайындаудың барынша жеделдетілуі қажеттігін, - деді Н.
“Маған Сталин жолдасты Мәскеуде өлтіруді ұйымдастыруды Зиновьевтің арнайы тапсырғанын
Әрине, ашық процесте, шетел журналистерінің көз алдында өздерінің “қылмыстарын”
Барлық “басты айыпкелер” өлім жазасына кесілді және үкім бірнеше
Кейінірек, 1938 жылы шетелге қашып шыққан, кезінде осы істі
Қаныпезер де қатыгез И. Сталинді біле тұра, процестің қарсаңында
Келесі атышулы ашық Мәскеу процесі 1937 жылдың 23-30 қаңтарында
Ешқандай кінәлары болмаса да, оларды 1933 жылдан бастап, Троцкийдің
1937 жылы жазда “әскерилер ісі” деген атпен дүниежүзілік баспасөзді
Мұндай “ұйымның” әрекетін сол кезде Қазақстанда жұмыс жасаған Қарағанды-Балқаш
Елде кең қанат жайған әскерилерді соттау нәтижелері төмендегідей: БК(б)П
Ұйымдастыруға қатысушылар ретінде кінәланып айыпталды. Қорғаныс Халық Комиссары К.Е.
Әскери процесс нәтижесінде КСРО Жоғарғы Сотының әскери коллегиясы 408
Мәскеу процестерін 1938 жылдың 2-13 наурызында болып өткен “антисоветтік
Мәскеу процестері 1937 жылы Қазақстанда да “халық жауларына” арналған
Сондай-ақ, осы сот процесінде дәл осындай “тапсырмаларды” Қарағандылық басшылардың
Осындай “қаскүнем” мақсатты көздеген олар, Гатаулиннің соттағы “мойындауынша”, 1934
Дәл осындай жұмыстар Ұ.Ж. Құлымбетов пен О.Қ. Жандосовтан арнайы
“Жапон-герман фашизмі асырандылары” деген сипаттама алған бұл сот процестерінде
Осынау ішкі істер органдары ойдан шығарған “жантүршігерлік қылмыстар” сот
Ал Преснов ауданындағы процесс осындай қаскүнемдік нәтижесінде тек бір
Айыптыларды “әшкерелеуді” халық жауы болып кеткен Л.И. Мирзоянның орнына
Тағдыр тәлкегін қойсаңызшы, осының алдында ғана ҚК(б)П I съезінде
Бүгінгі қайраткерді ертеңгі күні-ақ халық жауына айналдырған сталиндік сот
Топтап жазалаудың нақты көрінісі – 1936 және 1938 жылдар
Бұларға қосымша тек 1937 жылдың 25 ақпаны мен 8
Қысқаша алғанда 30-шы жылдардың екінші жартысындағы жазалау көлемі осындай
Енді, Қазақстандағы интеллигенция өкілдеріне қарсы бағытталған қуғын-сүргіннің 1948-1953 жылдардағы
Сталиннің соғыстан кейінгі кезеңдегі негізгі соққысының интеллигенцияға қарсы бағытталғаны
Қазақстан да бұл науқаннан қалыс қала қойған жоқ. Өз
Соңғы жылдары бізде қазіргі тақырыпқа бірде-бір опера жазылған жоқ.
Осыдан соң қазіргі тақырыпқа пьеса жазбайтындар сынға алына бастады.
Ал, енді қазақ музыкасы туралы мәселеге келсек, Ж. Шаяхметов
Тағы бір айта кететін нәрсе, 1946 жылы 26 тамызда
Буржуазиялық-ұлтшылдыққа айыптау науқаны, әсіресе, Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің 1947
Осы ахуалды Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің 1948 жылы тамызда
Алғаш Алматыда болған идеология қызметкерлерінің қалалық жиналысы, онан соң
Осы бағыттағы Мәскеуден жасалған қысымға, тіптен, кезінде замандастары білімділігі,
Қазақстан Компартиясының осы съезінен кейін 1949 жылғы 17 наурызда
Осылайша өзара сынды өрістете тұрса да, Жазушылар одағының төрағасы
Жазушылардың біраз шығармаларының “халықтар достығын теріс баяндап, өрескел қателіктерге
Кейбір әдебиетшілер “қазақ халқына жат “батырлар”, Алтынорда хандары және
Кезінде 1940 жылы Л. Соболевтің редакциясымен “Дала әндері” деген
1948 жылы Қазақ ССР Ғылым академиясының Тіл және әдебиет
Бұл кезеңде, сондай-ақ, Кеңес Одағының Батыры М. Ғабдуллин де
Қазақ интеллигенциясын қуғындауда Кенесары Қасымұлының көтерілісі төңірегіндегі айтыстар үлкен
Ж. Шаяхметовты мұндай “қателікке” ұрындырған, біздің ойымызша, И. Сталиннің
1943 жылы маусым айында “Қазақ ССР тарихы” жарық көрді.
Кітаптың Кенесары қозғалысына байланысты тарауын Е. Бекмаханов жазды. Бұл
Біраз кейінірек республика бассшысы Ж. Шаяхметов Е. Ысмайыловты “Кенесары
Тарихшы Е. Бекмахановтың 1947 жылы жарық көрген “Қазақстан XIX
Жоғарыда аталған Қазақстан Компартиясының VIII пленумы, Қазақстан Жастар Одағы
Сондай-ақ, Орталық Комитетінің идеология жөніндегі хатшысы І. Омаров буржуазиялық
Маррдың теориясындағы Кавказ тілдерінің семит тілдерімен туыстастығы және тіл
Осы мәселеге байланысты Қазақ ССР Ғылым Академиясының Тіл және
Ғылыми интеллигенцияны қуғындауда, әсіресе, биология мен ауылшаруашылығы ғалымдары саласында
Лысенконың баяндамасы Сталиннің өзінен жеке қолдау тапты. Кейіннен,
Осылайша, Лысенко “ілімі” биологиядағы жаңа бағыт ретінде бағаланды. Яғни,
Мұндай құбылыстан, әрине, Қазақстан да тыс қала қойған жоқ.
Ол Қазақстан Компартиясының IV съезіндегі биік мінбеден былай деп
Х. Чуриннің мәліметіне қарағанда, 1948 жылдың қыркүйегінен 1949 жылдың
Мұндай жұмыстар, бір өкініштісі, қазақстандық-морганистерді сынау, әшкерелеу және қуғындау
Ауылшаруашылығы ғылымдарының докторы И.С. Сүлейменов өзінің “Қазақстандағы астық дақылы
Қ.И. Сәтпаев ғалымдарға бағытталған соққыны әлсіретуге тырысып бақты. Ал
Иә, соғыстан кейінгі интеллгенцияға қарсы сталиндік қуғын-сүргін қоғамда ауыр
Сталинизм осылайша ұлттық интеллигенцияны рухани тұрғыдан тоздырып жіберуге негіз
II. Қазақстандағы саяси қуғын-сүргін тарихы мәселелерін зерттеу.
II.1. Кеңестік жүйе кезеңіндегі қуғын-сүргіннің тарихи зерттеулерден көрініс табуы.
Кеңес өкіметі жылдарындағы тарихи-партиялық тарихнамада бұл мәселеге байланысты еңбектер
“Тоталитаризм ұлттық тарихтың қалың-қалың қабаттарына кереметтей бір зұлымдық әдісті
КСРО-да КОКП-ның XX съезіне дейін репрессия тарихы зерттелінбегендігі мәлім.
Әкімшіл-әміршіл жүйе кезеңіндегі саяси қуғын-сүргін тарихы 20-30 жылдардағы қазақ
1925 жылы тамыз айында Қазақ Өлкелік партия комитетінің хатшысы
1926 жылғы БК(б)П Қазақ Өлкелік комитетінің қараша пленумы ұлт
Қазақ зиялыларының қызметіне біржақты баға беруге қарсылық ретінде Н.
1926 жылғы қараша пленумы қарарларын орындауға белсене кіріскен Ғ.
Ғ. Тоғжанұлының “сынына” жауап ретінде С. Сәдуақасұлының /// мақаласы
1928 жылы мамыр айында Қызылорда партия белсенділерінің жиналысында Ф.
Осыған орай О. Исаұлының ///, С. Аспандиярұлының ///, Қ.
Қазақ халқының тарихы мен салт-дәстүрінен мәлімет беріп, халықты ұлттың
С. Сәдуақасұлы: “Абай-Мабайыңды біз білмейміз. Бернияз-Мерниязыңды біз есіткеміз жоқ,
Үлкен таланттарды сол кезде-ақ бағалаған ол, М. Әуезов пен
Ал, әдебиетші, сыншы әрі ірі қоғам қайраткері Ы. Мұстамбаев:
Қазақ коммунистерінің партия жолына қалай келіп түскендігі қандай соқпақтардан
“Қазақстанда жікшілдік партия ұйымымен қатар туды деуге болады” ///.
1929 жыл жағдайында жүрегінде түгі бар біреу болмаса, партия
1929 жылғы орталықтағы Бухарин, Томский, Рыковтардың “оңшыл” тобына қарсы
Дамудың капиталистік сатысынан өтпеген аймақтар мен халықтардың социализмге жедел
Орталықта партияның ресми бағытына балама пікір ұсынған Н.И. Бухарин
Қазақстанда орныға бастаған саяси науқаншылдық пен сталиншілдіктің нақты көрінісі
1937-1938 жылдардағы зиялыларға қарсы жүргізілген жаппай жазалау саясатына және
1938 жылы 28-маусымда қазақ және орыс тілдеріндегі 97 кітап
80-жылдардың соңына дейін 20-30-жылдардағы ұлттық зиялылардың қоғамдық-саяси қызметіне арналған
II.2 Тәуелсіз Қазақстанда саяси қуғын-сүргіннің зерттелуі
Кеңестік тоталитарлық кезеңдегі Қазақстан тарихының өзекті мәселелерінің бірі –
Тәуелсіздік тізгінін қолға алған бетте тарихшыларымыз сталиндік қуғын-сүргіннің себептерін,
20-шы жылдардың соңында 30-шы жылдардың басындағы “оңшылдыққа” және “ұлтшылдыққа”
Қазақстанға басқа халықтарды жер аудару (депортация) мәселелері;
30-шы жылдар соңындағы – 50-ші жылдар басындағы Сталиндік террор.
Алғашқы мәселе төңірегінде Б. Қойшыбаев///, Т. Қожакеев (Көк сеңгірлер.
Бұл мәселе төңірегінде М. Қойгелдиев (Ұлтшылдықпен күрес науқаны //
Бұл тақырыптағы зерттеулердің қорытындысы Д. Махаттың арнайы жазылған кандидаттық
Осы кезеңдегі саяси қуғын-сүргінді ұйымдастырудағы кеңестік сот-тергеу, әкімшілік органдарының
Сталиндік қуғын-сүргіннің келесі мәселесі Қазақстанға басқа халықтарды жер аудару
Тәуелсіз Қазақстан тарихшыларының назарын аударып отырған тағы бір мәселе
Осы саяси репрессия туралы алғаш зерттеу мақала жазған қазақ
Саяси репрессия тарихына арналған келесі бір зерттеу – Т.
Қазақстандағы саяси құғын –сүргін туралы тек тарихшы ғалымдар ғана
1920-1930 жылдардағы саяси қуғын-сүргін тарихын зерттеуде, оның жеке адам
Демократиялық шарттарды былай қойғанда, социалистік құрылыстың өзін бұрмалаған жеке
Қазақстанда тек 1937 жылдың өзінде-ақ Үржарда, Пресновкада және Қарағандыда
В. Чундеровтың “Жарты ғасыр бұрын, 38-жылы…” атты мақаласы жоғарыда
Кезінде жариялылық пен демократиялықты бетке ұстай отырып орталық басылымдар
Осыған байланысты “Қазақ әдебиеті” газетінде Қазақстан Республикасы ұлттық ҒА
Осылайша тәуелсіздік алған жылдарда Қазақстан тарихшыларында, жалпы қазақ зиялыларында
Тәуелсіз Қазақстан тарихнамасында 40-шы жылдардың соңындағы 50-ші жылдар басындағы
Алайда тақырыптың күрделілігі бұл мәселені әлі де болса кеңінен,
Қорытынды
Сонымен, қазақ халқына тәуелсіздік жеңіл жолмен келген жоқ. XX
Большевиктер партиясының отаршылдық саясаты қолыңнан билігіңді, басыңнан еркіңді алып
20 жылдардың соңынан бастап партия мен Кеңес өкіметінің идеологиялық,
Бір халықтың маңдайына біткен жұлдыздарын, елім, жерім деген арыстарын
Ұлт мүддесі алдындағы азаматтық парызды, партиялық міндет пен қызметтен
Күндердің күнінде әділдік орнайтынын, жазықсыз қараланған ұлт зиялылары да
Соғыстан кейінгі интеллгенцияға қарсы сталиндік қуғын-сүргін қоғамда ауыр із
Сталинизм осылайша ұлттық интеллигенцияны рухани тұрғыдан тоздырып жіберуге негіз
1937-1938 жылдардағы зиялыларға қарсы жүргізілген жаппай жазалау саясатына және
1938 жылы 28-маусымда қазақ және орыс тілдеріндегі 97 кітап
80-жылдардың соңына дейін 20-30-жылдардағы ұлттық зиялылардың қоғамдық-саяси қызметіне арналған
Алайда тақырыптың күрделілігі бұл мәселені әлі де болса кеңінен,
Біз, кейінгі ұрпақ, абзал ағаларымыздың қиын-қыстау жағдайдағы айнымас асыл
Қазақстандағы қуғын-сүргін жылдарының зерттелуі Кеңестік тарихнамада әкімшіл-әміршіл жүйенің қыспағына
Тәуелсіз Қазақстан тарихнамасында бұл мәселе елеулі орынға ие болды.
Алайда, тақырыптың күрделілігі бұл мәселені әлі де болса кеңінен,
Қазіргі тәуелсіз Қазақстанның еркін, демократиялық ел болып, басқа мемлекеттермен
Пайдаланылған әдебиеттер мен сілтемелер тізімі:
Шоқай М. Таңдамалы. – Алматы: Қайнар, 1999. Т. 1.
Нұрпейісов К. Алаш һәм Алашорда. – Алматы: Ататек, 1995.
Қозыбаеы М. Ақтаңдақтар ақиқаты. – Алматы: Қазақ университеті, 1992.
Қойгелдиев М. Алаш қозғалысы. – Алматы: Санат, 1995. –
Омарбеков Т. XX ғасырдағы Қазақстан тарихының өзекті мәселелері: Көмекші
Шоқай М. Түркістанның қилы тағдыры. – Алматы: Жалын, 1992.
Сейфуллин С. Көкшетау. – Алматы: Жазушы, 1994. – 175
Рысқұлов Т.Р. Собрание сочинений. – Алма-Ата, 1982. Т. 1.
Қоңыратбаев О. Тұрар Рысқұловтың қоғамдық-саяси және мемлекеттік қызметі. –
КПСС съезінің, конференцияларының және Орталық Комитет пленумдарының қарарлары мен
Известия ЦК КПСС. – 1990. - №10. – 88
КР ПМ – 141-қ, 1-т, 28-іс, 29-п.
“Ақжол” туралы үш құжат. // Ақиқат. – 1993. -№1.
ҚР ПМ –3-қ, 1-т, 124-іс, 100-п.
Тоғжанұлы Ғ. Екі жастың әңгімесі. / Ұлтшыл мен коммунист
Нақымжанұлы Ә. Қыңырлатқан партия жолына. // Еңбекші қазақ. –
Нұрмақов Н. Жікшіл туралы // Еңбекші қазақ. – 1926.
Қойгелдиев М. “Рыскуловское” совещание: участие Т. Рыскулова в совещании
Ф. Голощекиннің Алматыдағы партия белсенділерінің жиылысында жасаған баяндамасы. //
Қазбек М., Маймақов Ғ. Құпия кеңестер. – Алматы: Санат,
Голощекин Ф. Казахстан на путях социалистического переустройства. Сб. статей
Махат Д. Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірінде “оңшылдық” және ұлтшылдыққа айыптау:
11
Қазақстандағы саяси қуғын-сүргін тарихы мәселелерін зерттеу
1937-1938 жж. Қазақстандағы жаппай террор мен саяси репрессия зардаптары
Саяси қуғын-сүргін құрбандары болған қазақ зиялыларының педагогикалық көзқарастары
Зайсан ауданында қуғын - сүргін әрекеттерінің көрініс ала бастауы
Қозыбаев қызмет жылдарында
Қазақстанда жер аударылған халықтар
Қазақстандағы 1937-1938 жж. жаппай саяси репрессия шаралары мен салдарлары
Отан тарихы
Оңтүстік Қазақстанда 1920-30-шы жылдары жүргізілген саяси қуғын-сүргін
Қазақстанды 60-80 жылдардағы ғылымның дамуы мен жаңғыртудың кеңестік үлгісі