Негізгі құралдарды жөндеу есебі

ҚАЗАСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
Дипломдық жұмыс
Меншікті негізгі құралдардың теориясы
Дайындаған:
Жетекшісі:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ----------------------------------------------------------------------------------------5
І БӨЛІМ. МЕНШІКТІ НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ-----------------------------------------------------------------------------------11
1.1 Меншікті негізгі құралдардың экономикалық мәні, жіктемесі----------------11
1.2 Меншікті құралдар есебінің мәні----------------------------------------------------15
1.3 Меншікті негізгі құралдардың есебін реттеудің жалпы сипаттамасы: жөндеу,
1.4 «КазАгроТрейд» ЖШС-і мен тәуелді компаниясы
Тимирязево» ЖШС-нің қаржылық-экономикалық сипаттамасы----------33
ІІ. МЕНШІКТІ НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ ЕСЕБІ----------------------------45
2.1Меншікті незігі құралдар қозғалысының есебі-----------------------------------45
2.2Меншікті негізгі құралдың тозуының және амортизациясының есебі------50
2.3Меншікті негізгі құралдарды жөндеу есебінің ерекшіліктері----------------59
2.4 Бухгалтерлік есеппен халықаралық стандартқа бейімделу жолдары-------64
ІІІ. МЕНШІКТІ НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ ТАЛДАУЫ------------------------------------------------------------------------66
3.1 Меншікті негізгі құралдардың техникалық жағдайын және қозғалысын
талдаудағы ақппарат-----------------------------------------------------------------------66
3.2 Негізгі құралдардың пайдалану тиімділігін арттыру жолдары--------------94
ҚОРЫТЫНДЫ---------------------------------------------------------------------------102
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ----------------------------------------105
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының өзектілігі. Бухгалтерлік есеп көптеген жылдар бойы басқа
Бухгалтерлік есеп (есеп
1) есепті барынша ақпаратты, әрі дәл жасау;
2) оның қарапайым және арзан болуына қол жеткізу;
3) шаруашылық өміріндегі деректер жөнінде дер кезінде ақпарат алу.
Алайда бұл міндеттер едәуір шамада бірін-бірі өзара жоққа шығарып,
Зерттеу жұмысының мақсаты. Бухгалтерлік есепте негізгі құралдар деп өндіріс
Барлық «негізгі құралдар» өздерінің өндіріске қатысуына қарай өндірістік және
«Негізгі құралдарды» халық шаруашылығының салаларына қарай топтастырған кезде олардың
Егер кәсіпорындар мен ұйымдардағы негізгі құралдардың бәрі тек қана
Негізгі құралдар алдына қойған мақсатына және атқаратын қызметіне қарай
Негізгі құралдар есебі Қазақстан Республикасының бухгалтер есеп жөніндегі 1996
Мақсаттық белгілеуіне және орындалатын іс-қызмет аясына байланысты, сонымен қатар
Негізгі құралдарды бастапқы құнына келтіру мақсатымен шаруашылық жургізуші субъект
Зерттеу жұмысының міндеттері. Жоғарыда көрсетілген жұмыс мақсаттарына байланысты мынадай
негізгі құралдардың теориялық және практикалық негіздерін зерттеу;
- негізгі құралдардың техникалық жағдайын
- негізгі құралдың тозуының және амортизациясының
- негізгі құралдар есебін жетілдіру жолдарын
негізгі құралдардың түрлерін, атқаратын қызметтерін бағалау.
Зерттеу жұмысының құрылымы. «Негізгі құралдар есебі» дипомдық жұмысы
I БӨЛІМ. МЕНШІКТІ НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1Меншікті негізгі құралдардың экономикалық мәні, жіктемесі
Негізгі құралдар - материалдық активтер олар:
а) компания немесе тауарлы-материалдық қорларды жабдықтау және қызмет атқару
ә) әрбір кезеңнен астам уақыт ішінде қолданылуды болжайды.
Негізгі қаражаттың объектілері үшін пайдалы қолдану мерзімі белгіленеді, бұл:
а) компания активтік пайдалану болжанып, күтілетін (есептік)
ә) компания активті пайдаланып, жасауды көздейтін бұйымның саны. Басқаша
Материалдық активтерді негізгі құралдар деп танитын тұста бағалауға бірыңғай
• бастапқы күн немесе өзіндік құнмен - активті
• ағымдағы құнмен белгілі бір күнде
• өткізу құнымен (әділ бағаның) – мәмілеге дайын
• жойылу құны - шыққан шығынды тастап пайдаланылған мерзім
• амортизациялық құнмен - жойылу құнын алып тастағандағы
• баланстың құнмен - жинақталған тозу және баға
Есеп мәліметтерінде табыс бөлігінің көп болуын көздейді. Сондықтан да
Салық ұйымдары кәсіпорынның тиімді жұмыс істеуіне мүдделі, өйткені бұл
1.2 Меншікті негізгі құралдар есебінің мәні
Негізгі құралдардың есебі кәсіпорынның бухгалтериясында жүргізіледі. Олардың талдамалық есебі
Кәсіпорындарда негізгі құралдың есебін дұрыс жүргізу үшін және олардың
Негізгі құралдар тозуына, бұзылуына, басқа ұйымдар мен адамдарға берілуіне,
Кәсіпорындардың бухгалтериясында негізгі қүралдардың әрбір объектісіне типтік ведомостволық түгендеу
Негізгі құралдары көп емес шағын ұйымдар мен бірлестіктер өздерінің
Кәсіпорындарда түгендеу карточкалар немесе түгендеу кітапшалар қабылдау-тапсыру, ауыстыру актілері,
Түгендеу карточкалар мен кітапшалар талдамалық есептің негізгі түрі болып
Негізгі құралдардың сақталып және жұмыс істеп тұрған жері бойынша
Кәсіпорындарда түгендеу карточкалар және түгендеу кітапшалармен қатар ірі машиналар
Негізгі құралдардың есебін реттеудің жалпы сипаттамасы:
түгендеу, жөндеу және тозуын есептеу
Негізгі құрал өндіріс процесіне қатысуымен, жылдар мерзімінің эсерімен, табиғат
Негізгі қорлардың табиғи тозуы олардың өндіріс процесіне қатысу нэтижесінен
Негізгі қүралдардың моральдық тозуы техникалық прогреске, өндіріс эдістерін жетілдіруге
Негізгі қүралдардың моральдық тозуын мынадай факторлар арқылы анықтайды: өндірісте
Моральдық тозудың эсері нэтижесінде табиғи тозу мерзімі келгенге дейін
Амортизация - тозудың қүндық көрінісін білдіреді.
№ 6 «Негізгі қүралдардың есебі» БЕС [5] сэйкес, амортизация
Амортизацияланған қүн бастапқы қүны мен жою қүнының арасындағы айырма.
Жаңадан пайдалануға берілген негізгі қүралдар бойынша амортизация есептеу келіп
шығып кеткен негізгі кұралдар бойынша - шыққан айдан кейінгі
Толығымен амортизацияланған негізгі құралдар бойынша амортизацияны есептеу қорлардың құны
Тоқтап тұрған негізгі құралдар бойынша техникалық тұрғыдан қайта жарақтандыру
Жалға алынған негізгі құралдар бойынша амортизация есептеуді жалға беру
Төмендегі негізгі құралдар бойынша амортизация есептелінбейді: жер, өнім беретін
Негізгі кұралдардың тозуын есептеу үшін 13 «Негізгі құралдардың тозуы»
Негізгі құралдардың амортизациясын есептеудің эртүрлі эдістері бар. Шаруашылық жүргізуші
Құнын бірқалыпты (түзу сызықты ) жолмен есептен шығару;
Құнын орындалғын жұмыстың көлеміне пропорционалды етіп есептен шығару (өндірістік
Жеделдетіп есептен шығару;
Қалдығын азайту жолымен есептен шығару;
Құнын сандардың жиынтығы бойынша ( кумулятивтік эдіс) есептен шығару.
Негізгі құралдардың түрлері бойынша амортизация есептеуддің эрқилы әдістері пайдаланылады.
Таңдап алынған амортизацияны есептеу әдісі субьектінің есеп саясатымен анықталуы
Түзу сызықты әдіс, яғни обьектінің құны, оның қызмет ету
Бұл тәсілде амортизациялық соманы аудару үшін:
- қызмет етудің пайдалы мерзімі. Бұл кезде пайдалануға берілген
обьектінің жағдайы ескеріледі жэне күтіп ұстау жағдайына да
байланысты болып келеді.
- ҚР салық
Негізгі құралды пайдалану барысында бірқалыпты табыс алынатын болып топшыланса
Өндірістік тәсіл негізгі қүралдардың тозуы тек олардың пайдалану нэтижесі
Ол оның алғашқы жылдарында өндірілген өнімнің өзіндік қүнын негізсіз
Кумулятивтік эдіс-латын тілінен аударғанда- өсу, жиналу деген мағынаны білдіреді,
Азайып отыратын қалдық эдісінде де кумулятивтік әдістің принциптері-не негізделген.
Қалдық қүнды азайту үшін қажетті шамамен шектелетін соңғы жылды
Радостовец В.К. [15] зерттеуінше, халықаралық практикада баяу амортизация деп
Негізгі қүралдар обьектілері субьектінің бухгалтерлак балансынан:
физикалық және моральды тозғанда;
шаруашылық қызметте пайдаланылмаған обьектілер сатылғанда;
жарғылық капиталға салым ретінде басқа субьектілерге берілгенде;
басқа заңды жэне жеке тұлғаларға өтеусіз берілгенде;
қалдықтарды ұзақ мерзімді жалға бергенде;
кемшіліктерге, табиғи апаттарға жэне басқа себептерге байланысты есептен шығарылады.
Шаруашылық субьектісі заңға [1] сэйкес өзіне тиесілі үйлерді, ғимараттарды,
Тарату толық немесе ішінара болады. Ғимараттар, жабдықтар жэне басқа
Негізгі құралдар жарамсыздығынан, оларды қалпына келтірудің мүмкін еместігін немесе
бас инженер немесе субьект басшысының орынбасары;
бас бухгалтер немесе оның орынбасары;
негізгі қүралдар үшін жауапкершілік артылған материалды жауапты түлға;
меншік иесінің немесе өкілетті мемлекеттік органның өкілі болады.
- МАИ өкілі бар түрақты қызмет ететін комиссия құрылады.
Бүл комиссия:
есептен шығарылатын обьектіге тікелей байқау жүргізеді жэне оны қалпына
Обьектіні есептен шығарудың нақты себептерін анықтайды;
Негізгі қүралдар пайдаланудан ерте шығып қалуына кінэлі адамдарды анықтайды
Есептен шығарылатын обьектінің жекелеген тетіктерін, бөлшектерін, материалдарын пайдалану мүмкіндігін
Есептен шығарылғанның пайдалануға жарамды бөлшектерін алуға бақылау жасайды, олардың
Негізгі кұралдар обьектілерін есептен шығаруды НҚ №3 нысанындағы «Негізгі
НҚ №3 жэне НҚ №4 нысандарындағы актілерде жасалған немесе
Осы актілердің негізінде инвентарлық карточкаларда, инвентарлық карточкалардың тізімдемесінде жэне
¥йымдардағы негізгі қүралдардың пайдалану барысында табиғи жэне сапалық жағынан
Ағымдағы жөндеу дегеніміз негізгі қүралдардың тозып, істен шыққан бөлшегін
Негізгі қүралдарға жүргізілетін күрделі жөндеу дегеніміз алдын ала жоспарланып,
Ал ағымдағы жөндеуге жүмсалған шығындармен негізгі қүралдардың бастапқы қүнына
Егер негізгі қүралдарды үйым өз күшімен жөндейтін болса, бүл
Ал кэсіпорындар өзінің негізгі қүралдарын жөндеуге арнайы жабдықталған, яғни
Жөндеу жүргізілген негізгі қүралдарды кэсіпорындарды тағайындалған комиссия мүшелерінің шешімімен
Кэсіпорындарда негізгі қүралдардың төлқүжаттарына жэне олардың түгендеу карточкаларына негізгі
Негізгі қүралдарды жөндеу үшін құралдар
Кэсіпорындарда негізгі құралдарды қысқа мерзімді жалға алу немесе қысқа
Кэсіпорындарда негізгі құралдарды үш жылдан артық уақытқа жалға алу
¥йымдар негізгі құралдарды ұзақ мерзімге жалға алғанда «Негізгі құралдар»
құралдар үшін ұйым жал төлемін төлегенде «Жалдық міндеттеме» шоты
Негізгі құралдарды ұзақ мерзімге жалға бергенде «Негізгі құралдарды есептен
Үйымдардың ұзақ мерзімге жалға алған негізгі құралдарына жасалған келісімшарттағы
Кэсіпорындарда ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі құралдарды аналитикалық есебі
Негізгі кұралдардың нақты бар-жоғын анықтау жэне олардың сақталуына бақылау
Негізгі кұралдарды мүліктік түгендеу жылдық қаржылық есеп беру мен
Мүліктік түгендеу міндетіне негізгі құралдардың нақты барлығы, техникалық жағдайы
мәліметтер « Негізгі қүрал-жабдықтарды мүліктік түгендеу тізіміне» жазылып, мүліктік
Мүліктік түгендеу тізімдерін жасамастан бұрын мүліктік карточкалардың
мүліктік түгендеу бар-жоғын жэне олардың қандай күйде екенін, техникалық
паспорттары мен басқа техникалық қүжаттардың бар-жоғын жэне оларда
қандай күйде екендігін, жалға немесе сақтауға берілген немесе алынған
қүралдардың қүжаттарын тексеру қажет. Егерде қүжаттары жоқ болса, оларды
алдыртуды жэне дайындауды қолға алған жөн. Бухгалтерлік есепке алу
регистрлердің жэне техникалық қүжаттардың бір-бірімен сэйкестігін
тексереді. •
Негізгі қүралдарды мүліктік түгендеу кезінде комиссия міндетті түрде обьектілерді
Сондай-ақ, субьектінің пайдалануындағы жер телімдерін, су тоғандарьш жэне басқа
Есепке алынбаған обьектілер, сондай-ақ бухгалтерлік есептің регистрлеріне алынған мәліметтердің
Есепке алынбаған объектілерді мүліктік түгелдеу кезінде бағалау эрекет етіп
Есепке алынбаған объектілердің қашан салынғанын немесе алынғанын , жасалған
Негізгі қүралдар өзінің негізгі мақсатына сай мүліктік түгелдеу тізімдеріне
Егер де комиссия күрделі сипаттағы жүмыстар немесе ішінара қүрылыстар
Машиналар, қүрал-жабдықтар мен көлік қүралдары мүліктік түгелдеу тізімінде заводтардың,
Бір тектес шаруашылық заттарының , саймандардың, станоктардың қүндары бірдей
Негізгі күралдардың мүліктік объектілеріне берілген реттік сандары ешқашан өзгермеуі
Мүліктік түгендеу кезінде кәсіпорьгннан тыс жерде түрған немесе негізгі
Пайдалануға жарамайтын жэне жөндеуге келмейтін негізгі қүрал жабдықтар мүліктік
Өз меншігіндегі негізгі қүралдардарды мүліктік түгендеу кезінде жалған немесе
Мүліктік түгендеу кезінде есепке алынбаған обьектілердің бағасы сараптау жолымен
Мүліктік түгендеу нэтижелері сол мүліктік түгендеу аяқталған айдың есебіне
Кем немесе артық шыққандардың кінәлілері жэне себептер туралы мәліметтері
6 БЕС сэйкес, негізгі қүралдың бастапқы қүнын белгілі бір
Негізгі қүралды қайта бағалауды жүргізу үшін түгендеу комиссиясы сияқты
Шаруашылық жүргізуші субьекті қалауы бойынша өз меншігіне жататын негізгі
Осымен қатар, есептелген тозу сомасына да түзетулер жасалады.
Егер негізгі қүралдардың бастапқы қүны өсетін болса, онда сонымен
Инфляция жағдайында негізгі қүралдарды қайта бағалау, негізгі қүралдардың бағасын
Егер бүрындары қайта бағалауға қатыспаған негізгі қүралдардың қүны арзандаса,
Егер бүрындары қайта бағалауға қатысқан негізгі қүралдардың қүны арзандаса,
төленбеген капиталдың есебінен есептеп шығарылады, ал егер ол сома
Егер негізгі қүралды қайта бағалау нэтижесінде оның қүны азайса,
Орнына келтіруге жататын, яғни негізгі қүралдың қайта бағалаудан алынған
Обьектіні пайдалану барысында қайта бағалаған сомасына амортизация есептеу эдісімен
Түзетілген тозу сомасын ескере отырып, алынған қайта бағалаудың нэтижесі
Шаруашылық жүргізуші субьектінің қаржылық есеп беруінде келесі ақпараттардың мэні
Сондай-ақ, қаржылық есеп беруді пайдаланатындар үшін уақытша пайдаланбай түрған
1.3 «КазАгроТрейд+» ЖШС-і мен тәуелді
Агро Тимирязево» ЖШС-нің
сипаттамасы.
«КазАгроТрейд+» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі оның қүрылтайшыларының меншігі негізінде күрылған
«КазАгроТрейд+» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің жарғысы 2004 жылғы 11 тамызда
Жарғысына [6] сэйкес,«КазАгроТрейд+» ЖШС белгіленбеген мерзімге арналып күрылған. Серіктестіктің
«КазАгроТрейд+» ЖШС - не мемлекеттік қайта тіркеу жүргізілді. Қайта
Серіктестіктің қатысушылары мыналар болып табылады:
«Достық - 06» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі
«Талаға» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі
Серіктестіктің атауы:
Толық: «КазАгроТрейд+» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі
Кысқаша: «КазАгроТрейд+» ЖШС
Серіктестіктің заңды мекенжайы: 473000, Астана қаласы, Алматы ауданы, Гумилев
«КазАгроТрейд+» ЖШС-ның мөрі, дербес балансы, банктерде шоттары, өз атауы
Серіктестіктің қүрылу жэне қызметінің мақсаты өз өнімімен қоғам қажеттілігін
Серіктестіктің мәселелері - Солтүстік Қазақстан облысында астық дақылдарын өсіру
- тэуелді компаниялар астық дақылдарын өндіру үшін ауыл шаруашылық
жерлерін жэне егіс алқаптарын иелену
ауыл шаруашылық тэуелді компанияларының материалдық техникалық базасын құру (
штатты мамандандырылған персоналмен қамтамасыз ету.
2004 жылға дейін компания астықты сатып алу жэне өткізумен
«КазАгроТрейд+» ЖШС тобы «КазАгроТрейд+» бас компаниясынан жэне 7 еншілес
1-суреттен бақылағанымыздай, Басқарудың жоғарғы органы «КазАгроТрейд+» ЖШС қатысушыларының жалпы
«КазАгроТрейд+» ЖШС мен еншілес компанияларының арақатынасына тоқталу үшін «КазАгроТрейд+»
Жерді пайдалана отырып, ауыл шаруашылық өнімін өндіру, осы өнімді
-Ақпараттық, консультациялық қызметтер көрсетуді ұсыну;
-Сауда - сатып алу, коммерциялық, делдалдық қызмет;
-Дүкендер жэне қоғамдық тамақтандыру нүктелерін ашу;
-Тұрмыстық қызметтер көрсету;
-Құрылыс, жөндеу, монтаждау
-Экспорттық - импорттық қызмет;
-Маркетинг, инжиниринг жөніндегі қызмет, менеджмент;
-Жанар - жағар май станцияларын, техникалық қызмет көрсету станцияларын,
-Теміржол көлігі түйықтарында жүктерді түсіру, тиеу;
-Белгіленген заңнамалық тәртіптегі сыртқы экономикалық қызмет;
-Қазақстан Республикасының қолданыстағы
Серіктестік 2004 жылдан бастап астық дақылдарын өсірумен айналысады. 2004
Бұл кәсіпорында есеп жүргізу тэртібіне келетін болсақ, бухгалтерлік есеп
Бухгалтерлік есепті үйымдастыруда жауапкершілік жэне шаруашылық операцияларды орындауда заңнаманы
Кэсіпорын жылдық қаржылық есеп беруде қаржылық есеп формаларын жасауда
«АтамекенАгроТимирязево» ЖШС-нің соңғы жылдардағы қаржылық қызметінің
1 кесте - Табыстар мен шығындар жайында мәліметтер, мың
Көрсеткіштердің атауы
2004 жыл
2005 жыл
2006 жыл
2005-2006 ж. Ауытқу
мың тг %
1.Дайын өнімді (қызметті, жүмысты) өткізуден табыс 526115 736794 721763
2.Өткізілген дайын өнімнің (қызметтің, жүмыстың) өзіндік құны 184140 250620
З.Жалпы табыс (1-2) 341975 486174 394678 -91496 •19
4.Кезең шығындары, барлығы 79973 94120 619900 +525780 5,5есе
4.1.өткізу бойынша шығындар 18193 24512 35013 +10501 +42
4.2.жалпы жэне әкімшілік шығындар 50380 68369 388497 +320128 4,6есе
4.3.сыйақы төлеу шығындары 1400 1239 196390 +195151 15/есе
5.Негізгі қызметтен табыс(шығын) (3-4) 262002 392054 -225222 -617276 -1,6е«
б.Негізгі емес қызметтен табыс (шығын) 11320 18016 11919 -6097
7.Салық салынғанға дейінгі
273322 410070 -213303 -623373 -1,5е«
табыс (5+6)
8.КТС бойынша шығындар 10932 14440 3492 -10948 -76
9.Салық салынғаннан кейінгі табыс (7-8) 262390 395630 -216795 -612425
10. Күтілмеген жағдай табысы (шығын)
11 .Таза табыс (шығын) (9-1 (У 262390 395630 -216795
1-кесте мәліметтерінен кэсіпорынның соңғы жылдардағы шаруашылық қаржылық қызметінің нэтижесін
Нарық жағдайында кез келген кэсіпорынның қызметінің басты мотиві пайданы
өзіндік құны сияқты маңызды экономикалық көрсеткішті талдауда көптеген кедергілер
2-кестеден көріп отырғанымыздай, себу көлемінің 1 га кеткен шығындар
0,87 / 1,11=0,78 ( 2004-2005 жылдары) 0,82 / 1,08=0,75
2 кесте - Өнімділік деңгейі жэне астық ақылдарының себу
№ Шаруашылық
2005-2004 ж 2006-2005 ж
1 Егістік алқабы, га 24 820 27 901 34060
2 Астықты жалпы жинау, ц: А) бастапқы кірістелген салмақ
647 140 X X X X
3 Астық өндірісіне
кеткен жалпы
шығындар сомасы,
мың. тг
А) олардың ішінде
себілгендердің
жойылғаны 206 800
203 970
204 210
X X •
X
X
4 Себу көлемінің 1 га кеткен шығындар (жол.З :
5 Өнімділік: А) бастапқы кірістелген салмақта (жол.2а: жол.1), ц
Б) өңдеуден кейінгі
1,07
салмақ (жол.2б : жол.1), ц 15,8 17,6 19 1Д1
1ц өзіндік құны, тг:
А) бастапқы кірістелген салмақ 521 408 309 0,78 0,75
6 (жол.4 : жол.5а)
Б) өңдеуден кейінгі салмақ (жол. 4 : жол. 56)
Бұл көрсеткіш алғапйсы кірістелген салмақта 1 ц астықтың өзіндік
Талдаудың келесі сатысы өндіріске кеткен шығындарды баптар бойынша қарастыру
3 кесте - Астық дақылдарын өсіру шығындары
Шығын баптары
Іга жұмсалған шығындар 1ц астыққұны Ауытқу (+;-)
2005 ж 2006 ж 2005 ж, тг
2006 ж, тг
теңге
%
тг % тг %
Еңбекақы 350 4,51 279 4,5 18 14 -4 -0,96
Тұқым 4 152 53,8 3 289 53 237 173
Минералды жэне
органикалық тыңайтқыш 0 0 0 0 0 0 0
Негізгі құралдарға кеткен шығындар 1248 16,1 968 15,6 70
Басқа да шығындар 2011 25,9 1669 27 114 88
Шығындар барлығы 7 761 100 6 205 100 439
Оның ішінде жанама өнімге 451 5,8 210 3,4 24
3-кесте мэліметтерінен көріп отырғанымыздай, астықтың өзіндік құнына кеткен шығындардың
Өндірілетін жэне сатып алынатын бидай мемлекеттік стандарттың 2 жэне
Қорытындылай келе кәсіпорынның қаржылық жағдайы соңғы жылдары төмендегенін көреміз.
ІІ. МЕНШІКТІ НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ ЕСЕБІ
2.1 Меншікті негізгі құралдар қозғалысының есебі
Халық шаруашылығының қай саласында болмасын өндірістік өнімнің өсуі ондағы
Кәсіпорындарға негізгі құралдар сатып алу, салу, құрылтайшылардың үлес қосуы,
• объектінің аты және қабылдап алушы мен тапсырушы
• салынып біткен құрылыстың уақыты қабылданған кездегі жағдайы;
• амортизациялық аударым мөлшері;
• бастапқы құны;
• басқа да шартты белгілері.
Негізгі құралдардың салынып біткен аса ірі объектілеріне ұйымдағы бас
Негізгі құралдарға толтырылған қабылдау-тапсыру актісі кейіннен ұйымның бухгалтериясына тапсырылуы
Д-т: Негізгі құралдар — шоты
К-т: Ақшалар — шоты;
Еншілес (тәуелді) серіктестіктерге қарыз - шоты;
Қоюшы мердігерлермен есеп айырысу - шоты;
Төленбеген капитал — шоты;
Үкімет органдарының субъсидиялары - шоты
деп аталатын шоттардың тиістілері.
Егер кәсіпорынға келіп түскен, яғни кіріске алынған негізгі құралдар
Д-т: Негізгі құралдар - шоты
К-т: Негізгі құралдардың тозуы - шоты
Кәсіпорында өздерінің пайдалануынды, яғни меншігінегі негізгі құралдарын есептен басқа
Кәсіпорынның басшысы немесе
• бас бухгалтер немесе бухгалтерияның басқа қызметкері;
• негізгі құралдың сақталуына жауапты адам;
• негізгі қңэал қызмет ететін бөлім
• мемлекеттік көлік инспекциясы өкілі (егер көлік құралын есептен
• тағы да басқа жұмысшы-қызметкерлер болуы мүмкін.
Бұл жоғарыда аталған адамдардың құрамында құрылған комиссия ұйымда мынадай
• есептен шығарылатын негізгі құралдарды толық тексеріп, сонымен қатар
• объектіні есептен шығарудың нақтылы себебін анықтайды (сапалық тозғандығы,табиғи
• негізгі қүралдар белгіленген уақыттан бұрын, яғни тиісті
• есептен шығарылатын негізгі құралдардың іске жарайтын
• есептен шығарьшатын негізгі құралдардың іске жарайтын бөлшектерінің, материалдарының,
Кәсіпорындарда негізгі құралдарды есептен шығару үшін үлгілі түрі НҚ-3
Бұл жоғарыда айтылған актілерде негізгі құралдарды сипаттайтын мынадай деректер
• объектінің салынып біткен (өндірістен шығарылған) уақыты (күні,
• ұйымға келіп түскен, кіріске алынған уақыты (күні, айы,
• пайдалануға берілген уақыты (күні, айы, жылы);
• объектінің бастапқы құны (қалпына келтіру құны);
• бухгалтерлік есептің деректері бойынша есептелген тозу сомасы;
• жөндеулердің жүргізілген уақыты (күні, айы, жылы);
• көлік құралын есептен шығарарда, сонымен қатар көліктің
• негізгі құралдардың істен шығарылу себебі және оның материалдарының,
• аварияға байланысты есептен шығарылған негізгі құралдарға жасалған
• сондай-ақ осы негізгі құралдардың істен шығуына
Комиссия жұмысының нәтижесінде жасалған негізгі құралдарды есептен шығару актісін
Кәсіпорынның негізгі құралдарды сатқаннан немесе бұзғаннан алған материалдары мен
Есептен шығарылған негізгі құралдардан алынған іс-ке жарайтын материалдар мен
Кәсіпорындарда негізгі құралдарды сатқаннан алынатын табыс «Дебиторлық борыштар мен
Басқа заңды немесе жеке тұлғаларға тегін берілетін негізгі құралдарға
Негізгі құралдарды беруші ұйым оны тегін алушыға берілген негізгі
Сонымен басқа занды немесе жеке тұлғаларға тегін берілген негізгі
Кәсіпорындарда негізгі құралдарды басқаларға тегін беруге жазылатын бухгалтерлік жазу
2.2. Негізгі құралдың тозуының және амортизациясының есебі
Негізгі құралдар өндіріс үдерісінде бірте-бірте тоза бастайды, яғни өзінің
Негізгі құралдардың тозуын «табиғи» және «сапалық» тозу деп екіге
Негізгі құралдардың сапалық тозуы олардың толық табиғи тозуы жетпей-ақ
Осы жоғарыда айтылғандарды қорыта келе, негізгі құралдардың тозуы дегеніміз,
Негізгі құралдардың сапалық тозуының бірінші себебі - өндіріс салаларында
Негізгі құралдардың сапалық тозуының екінші себебі ғылыми-техниканың өркендеуіне байланысты
— жерге;
— кітапхана қорларына;
- фильм қорларына;
— архитектуралық және өнер ескерткіштеріне;
— өнімді малдарға;
— мұражайлық (заттарға).
Сонымен қатар амортизациялық аударым мынадай жағдайларда есептелмейді:
• қайта құру, жаңарту (реконструкция) жэне техникалық қайта қорландыру
• негізгі құралдарды уақытша тоқтатып қойған мерзімде. Негізгі
Амортизациялық аударым мөлшері дегеніміз негізгі құралдардың бастапқы құнынан белгіленген
Ұйымдарда негізгі құралдағы ай бойы есептелген амортизациялық аударым сомасы
Кәсіпорындарға жаңадан келіп түскен, кіріске алынған негізгі кұралдарға амортизациялық
Негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеу мына әдістер бойынша жүргізіледі:
1. Құнды бірқалыпты (тура жолды) есептен шығару әдісі.
2. Құнды орындалған жұмыстың, өндірілген өнімнің көлеміне тепе-тең мөлшерде
3. Жылдамдатып есептен шығару әдістері:
а) қалдық құнының кему (қалдықты азайту) әдісі;
э) сандардың жиынтығы бойынша құнын есептен шығару (коммулятивтік әдіс)
Амортизациялық аударым есептеудің таңдап алынған әдісі кәсіпорынның есеп саясатында
Құнды бірқалыпты (тура жолды) есептен шығару әдісі. Құнды бірқалыпты
Мысалы: станоктың бастапқы құны бір миллион (1000000) теңге, ал
1000000-100000=900000
900000x20% =180000
Бұл кестеден үш жағдайды көруге болады:
• негізгі құралдардың пайдалану мерзімі
• жинақталған тозу сомасы бірқалыпты өсіп
• негізгі құралдардың қалдық құны бірқалыпты азайып отырады.
Құнды орындалган жұмыстың көлеміне тепе-тең мөлшерде есептен шыгару әдісі
Бұл әдісті (өндірістік эдісті) қолдануда әр жылғы амортизациялық аударым
Жылдамдатып есептен шығару әдісі
Жеделдетілген амортизациялық аударым әдістері негізгі құралдарды өздерінің мөлшерленген пайдалану
Сандардың жиынтығы бойынша есептен шыгару әдісі (коммулятивтік әдіс)
Бұл эдістің коммулятивтіқ,
Мысалы: станоктың пайдалану мерзімі 5 (бес) жыл деп қарастыратын
Бірінші жылы 5/15
Екінші жылы 4/15
Үшінші жылы 3/15
төртінші жылы 2/15
бесінші жылы 1/15 –ге тең болады
Станоктың бастапқы құны 1000000 (бір миллион) теңге, қалдық құны
1-жыл АА = 5/15 х (1000000-100000) = 300000 тг
2-жыл АА = 4/15 х (1000000-100000) = 240000 тг
3-жыл АА = 3/15 х (1000000-100000) = 180000 тг
4-жыл АА = 2/15 х (1000000-100000) = 120000 тг.
Сандардың қосындысын, яғни коммулятивтік санын неғұрлым; жылдам анықтап табу
мұндағы,
8 — сандардың қосындысы,
N - негізгі құралдардың пайдалану мерзімі (жыл).
Жоғарыда айтылған мысалымыз бойынша сандардың жиынтығы бойынша құнын есептен
Қалдық құнының кему (қалдықты азайту) әдісі
Бұл әдіс бойынша негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеу алдымен
Осыған дейінгі әдістерде мысалға алынған станоктың амортизациялық аударымын осы
Кестеде көрсетілгендей есеп беретін жылы екі еселеніп алынған амортизациялық
Амортизациялық аударым негізгі құралдарды қайта құру мен техникалық қайта
Негізгі құралдар амортизациясын есептеу есебі.
Мысал. Объектінің бастапқы құны 180000 теңге құраған, амортизациясы бір
Түзетілген тозу сомасын ескере отырып, алынған қайта бағалаудың нөтижесі
Қайта бағалау сомасы объектіні пайдалану барысында қалған 4 жылына,
Шаруашылық жүргізуші субъектінің бухгалтерлік есебінде жыл сайын 10 500
Бірақ екі жылдан кейін осы объектіні сату жөнінде шешім
21 000 [42 000 -(10 500 + 10 500)].
Негізгі құралдарды жөндеу есебі
Ұйымдардағы негізгі құралдардың пайдалану барысында табиғи және сапалық жағынан
Жай жөндеу дегеніміз негізгі құралдардың тозып, істен шыққан бөлшегін
Ал негізгі құралдарға жүргізілетін күрделі жөндеу дегеніміз алдын ала
Ал ағымдағы жөндеуге жұмсалған шығындар мен негізгі құралдардың бастапқы
Егер негізгі құралдарды ұйым өз күшімен жөндейтін болса, бұл
Ал кәсіпорындар өзінің негізгі құралдарын жөндеуге арнайы жабдықталған, яғни
Жөндеу жұргізілген негізгі құралдарды кәсіпорындағы тағайындалған комиссия мүшелерінің шешімімен
Кәсіпорындарда негізгі құралдардың төлқұжаттарына және олардың түгендеу карточкаларына негізгі
• «Аяқталмаған құрылыс»;
• «Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сату жөніндегі шығындар»;
• «Жалпы және әкімшілік шығындар»;
• «Негізгі кздралдарды жөндеу» үстеме шығындары деп аталатын шоттардың
• «Материалдар»;
• «Бюджетпен есеп айырысу»;
• «Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің несиелік борышы»;
• «Бюджеттен тыс төлемдер бойынша есеп айырысу»;
• «Жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу»;
• «Басқадай несиелік борышпен есептеулер» деп аталатын шоттың тиістілерінің
Егер жөндеу жұмысын мердігерлер жүргізген жағдайда жөндеу құнының сомасына
Негізгі құралдарды жөндеу үшін жұмсалатын, шығарылатын шығындарды өнімнің (жұмыстың,
• «Аяқталмаған құрылыс»;
• «Тауарларды (жұмысты, қызметті) сату жөніндегі шығындар»;
• «Жалпы және әкімшілік шығындар»;
• «Негізгі құралдарды жөндеу» үстеме шығыны
• «Басқадай кредиторлық борыштар мен есептелген төлемдер» деп аталатын
Ал негізгі құралдарға жөндеу жүргізілген уақытында бұл резервтегі қордың
2.4 Бухгалтерлік есеппен халықаралық стандарттың салыстыру негіздері
Есеп және барлық есептілік жүйесі, жалпы және арнайы білім
Есептіліктің дамуы сонымен қатар есептілік жүйесінің мәліметтерін талкылануын жақсарту
Есептілік жүйесі теориялық жағымен қоса іс тәжірибелік жағына да
Мысалы: Үкімет, есептілік жүйесінің мынадай мақсаттарға жету үшін ықпал
Субъектілердің бастықтары бухгалтерлік есеп мәліметтерінде табыс бөлігінің көп болуын
Салық ұйымдары кәсіпорынның тиімді жұ-мыс істеуіне мүдделі, өйткені бұл
Егер субъектінің әкімшілігі, менеджерлері және қызметкерлері туралы айтсақ, олар
Әрине, кәсіпорын қызметіне байланысты негізінен кәсіпорынның төлем қабілеттілігі, ал
Жоғарыда аталған мүдделі талаптардың барлығы да есептілік әдіснамасын (методологиясын)
Есептілік жүйесінің экономикалық интерпретициясын атап кеткен жөн, мүнда бухгалтерлік
Есептілікті жетілдірудің тағы да бір орталық проблемасы - шығушы
Аталған жағдайлар жалпы бухгалтерлік есеп шектеулерін кеңейтеді және білім
Есептілік пен оның жүйесінің базалық тұжырымдары мен принциптерін дамыту,
Есептілік жүйесі теориялық жағымен қоса іс тәжірибелік жағына да
Мысалы: Үкімет, есептілік жүйесінің мынадай мақсаттарға жету үшін ықпал
Әрине, кәсіпорын қызметіне байланысты не-гізінен кәсіпорынның төлем кабілеттілігі, ал
Жоғарыда аталған мүдделі талаптардың барлығы да есептілік әдіснамасын (методологиясын)
Есептілік жүйесінің экономикалық интерпретициясын атап кеткен жөн, мүнда бухгалтерлік
Есептілікті жетілдірудің тағы да бір орталық проблемасы - шығушы
Аталған жағдайлар жалпы бухгалтерлік есеп шектеулерін кеңейтеді және білім
Есептілік пен оның жүйесінің базалық тұжырымдары мен принциптерін дамыту,
ІІІ. МЕНШІКТІ НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ ТАЛДАУЫ
3,1Меншікті негізгі құралдардың техникалық жағдайын және қозғалысын талдаудағы ақппарат
Негізгі құралдардың сапалық (моральдық) тозуы техникалық прогреске, өндіріс әдістерін
Негізгі құралдардың сапалық (моральдық) тозуын мынадай факторлар арқылы анықтайды:
Моральдық тозудың әсері нәтижесінде табиғи тозу мерзімі келгенге дейін
Негізгі құралдар бойынша есептеу қайтадан пайдалануға берілгендеріне байланысты, ал
Қайта құру мен техникалық қайта жарақтану уақытында олар мүлдем
Жалға алынған негізгі құрал-жабдықтар бойынша амортизацияны есептеуді жал шарты
6 БЕС пен 16 ҚЕБХС «Негізгі құралдар» сәйкес амортизацияны
Құнды біркелкі (тура сызықты) тәсілмен есептен шығару тәсілі -
Мысалы. 95760 компьютері алынды, қызмет мерзімі 5 жыл, болжанатын
Өндіріске ғылыми-техникалық жетістіктер енгізу түзету мен негізгі құрал -
Сандар сомасы бойынша (кумулятивиті тәсіл) құнды есептен шығару тәсілі
Амортизация сомасы кейінгі жылдарға қарағанда пайдалануға берілген алғашқы жылдары
95760 компьютері алынды, қызмет ету мерзімі 5 жыл, болжанатын
Жинақталған тозу тізімдемесі:
Бұл тәсілде амортизация сомасы объектіні бірінші жыл қолданғанда бірден
Кемігіш қалдық тәсілінде амортизацияны есептеу бастапқы емес, баланстық құннан
Түзу сызықты тәсілде амортизация мөлшері екі есе өсіріледі. Амортизацияны
Компьютер - 95760 алынды, қызмет ету мерзімі 5 жыл,
болжанатын жойылу құны 1850,
тура сызықты тәсілде амортизация мөлшері 20%, кемігіш қалдық
Жинақталған тозу тізімдемесі:
Теңдеулер корытындысын шығару үшін кестеге үш тәсілмен есептелген компьютердің
Әр түрлі тәсілмен есептелген амортизация қорытындыларын салыстыру:
Өндірістік тәсіл (амортизацияны орындалған жұмыс көлеміне пропорциональды есептеу) амортизация
Бұл тәсілді пайдалану мерзімі техникалық көрсеткіштермен не болмаса ұйымның
Мысалы.
Құны 240000 теңгелік станок тсхникалық төлқұжатқа сай 6000 бұйым
Амортизация мөлшері 1 бұйымға:
240000 - 18000 _ 37 теңге
6000
Егер 2003 жылы майда 45 бұйым жасалса, онда амортизация
Техникалық төлқұжат бойынша жұмыс істелген сағат саны мысалы, 10000
240000 -18000 = 22 теңге
10000
Егер стоноктың 2003 ж. май айындағы жұмыс уақыты 224
224 с* 22 = 4928 теңге
Амортизацияны әр түрлі тәсілмен есептеген сомаларды салыстырғанда, қаралған
Жалға алынған негізгі құралдар бойынша амортизация есептеуді жалға беру
Одан басқа, мына төмендегі негізгі құралдар бойынша амортизация есептелінбейді:
Негізгі құралдардың тозуын есептеу үшін
2420 "Негізгі құралдардың тозуы" бөлімшесінің мынандай синтетикалық шоттары:
131 "Үйлер мен ғимараттардың тозуы",
132 "Машиналар мен жабдықтардың, өткізгіш тетіктердің тозуы",
133 "Көлік құралдарының тозуы",
134 "Басқа негізгі құралдардың тозуы" пайдаланылады. Жоғарыда керсетілген шоттардың
12-ші бөлімшенің шоттарында (122-125 шоттар) есептелген негізгі құралдар ай
Ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі құралдар бойынша амортизациялық аударымдарды
Сатып алу құнын төлегеннен кейін ұзақ мерзімге жалға алынған
Негізгі құралдардың амортизациясын есептеудің әртүрлі әдістері бар. Шаруашылық жүргізуші
- құнын бірқалыпты (түзу сызықты) жолмен есептен шығару;
- құнын орындалған жұмыстың көлеміне пропорционалды (немесе пара-пар) етіп
- жеделдетіп есептен шығару;
- қалдығын азайту жолымен есептен шығару;
- құнын сандардың жиынтығы бойынша (кумулятивтік әдіс) есептен шығару.
Тандап алған амортизацияны есептеу әдісі субъектінің есептік саясатымен анықталуы
Ал бюджеттік мекемелер бойынша тозудың есептеу әдісін таңдау құқығы
Негізгі құралдардың құны бойынша амортизацияны бірқалыпты (түзу сызықты) есептеу
Бұл тәсілде амортизациялық соманы аудару үшін:
- қызмет етудің пайдалы мерзімі. Бұл кезде пайдалануға
- Қазақстан Республикасының салық заңдылықтарының белгіленген амортизациялық нормасының
Негізгі құралдардың амортизациясының бірқалыпты әдісі мына формула бойынша есептелінеді.
Бастапқы кұн - жойылу кұны =
Пайдалану мерзімі
Осыған сәйкес ай сайынғы амортизация сомасы 150 мың теңгеге
Төменде негізгі құралдардың амортизациясын (тозуын) бірқалыпты (түзу сызықты) әдіс
Негізгі құралды пайдалану барысында бірқалыпты табыс алынатын болып
Амортизацияны (тозуды) орындалған жұмыстардың көлеміне пропорционалды түрде есептеу әдісі
Бастапқы құн - жойылу құны = (100 000
Орындалатын жұмыстың болжамды мөлшері
Егер пайдаланудың бірінші жылында автокөлік 200 000 шақырым (км)
Негізгі құралдардың амортизациясын (тозуын) өндірістік тәсіл бойынша есептеу кезінде
Өндірістік әдіс бойынша амортизацияны есептеу тау-кен еөеркәсібінде ең қолайлы
Бұл әдіс өндірістік мақсатта пайдаланылатын негізгі құралдардың көптеген түрлері
а) Кумулятивтік әдісі
ә) Азайып отыратын қалдық әдісі.
Кумулятивтік әдіс — өсу, жиналу деген мағынаны білдіреді, яғни
Жыл сайынғы амортизациялау нормасы: бөлімінде жылдар санының қосындысы, ал
бірінші жыл үшін — 5,
екінші жыл үшін — 4,
үшінші жыл үшін —3,
төртінші жыл үшін — 2,
бесінші жыл үшін — 1 болатын бөлшек саны болып
Төменде негізгі құралдардың тозуын (амортизациясын) кумулятивтік әдісі бойынша есептеу
Кестенің мәліметтерінен кумулятивтік әдіс бойынша есептелген амортизация сомасы септеу
Амортизацияны есептеу үшін кумулятивтік саны мынадай формула бойынша есептелінеді:
15х(15+1)/2=120.
Екі әдісті пайдаланудың салдарынан 173830 теңгеге айырма пайда болған,
Шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық есеп беруінде келесі ақпараттардың мәні
негізгі құралдардың әрбір түрі бойынша бастапқы құны;
пайдалануға берілген және есептен шыққан кезі;
бастапқы құнының өзгеру себептері;
амортизацияны есептеу үшін пайдаланылатын тәсілі;
есептік кезеңнің басына және соңына жинақталған амортизация сомасы;
Егер де қайта бағалау жүргізілсе:
әрбір негізгі құралдардың ағымдағы құны;
бағалауды жүргізудің кезеңі және күні, әдісі, сондай – ақ
Сондай – ақ, қаржылық есеп беруді пайдаланатындар үшін уақытша
3.2 Негізгі құралдар есебін жетілдіруі
Бухгалтерлік есепте негізгі цуралдар деп өндіріс үдерісінде ұзақ уақыт
Көлеміне немесе бағасына (арзанды-қымбаттылығына) қарамастан пайдалану мерзімі бір жылдан
Барлық «негізгі құралдар» өздерінің өндіріске қатысуына қарай өндірістік және
«Негізгі құралдарды» халық шаруашылығының салаларына қарай топтастырған кезде олардың
Егер кәсіпорындар мен ұйымдардағы негізгі құралдардың бәрі тек қана
Мысалы: өнеркәсіптік ұйымындағы өнеркәсіп өнімдерін өндіру үдерісіне тікелей байланысты
Егер кәсіпорынның балансында осы ұйымның негізгі қызметінен басқа салаларында
Кәсіпорынның балансындағы тұрғын үй шаруашылығының негізгі құралдары халық шаруашылығының
Негізгі құралдар алдына қойған мақсатына және атқаратын қызметіне қарай
а)
э) ғимараттар (көпірлер, аспалы жолдар, жасанды су қоймалары, эстокадалар,
б) өткізгіш тетіктер (жұмыс машиналары, энергия бөлетін тетіктер,
в) машиналар (бумен жұмыс істейтін двигательдер, іштен жанатын
г) тасымалдау құралдары (жолаушылар жэне жүк таситын
ғ) құрал-саймандар мен жабдықтар (шкафтар, бактар, контейнерлер және тағы
д) шаруашылық құрал-жабдықтары (жиһаздар, креслолар, кілемдер, сейфтер және тағы
е) жұмыс және өнім
ж) көп жылдық өсімдіктер мен
з) жер (ұйымның
и) жерді жақсартуға (өндеуге) жұмсалған күрделі шығын;
к) басқа да негізгі құралдар (кітапхана қорлары және тағы
Негізгі құралдар кімнің меншігінде, иелігінде екендігіне қарай меншіктік, яғни
Сонымен қатар пайдалану барысына қарай негізгі құралдар жұмыс істейтін,
Жұмыс істейтіндерге өндіріс үдерісіндегі, яғни қолданыстағы негізгі құралдар жатады.
Жұмыс істемейтін негізгі құралдардың қатарына тоқтатылып қойылған, белгілі себептермен
Сақтауда тұрған негізгі құралдардың қатарына келешекте, яғни алдыңғы уақытта
Материалдық активтер сатып алыну мақсатына қарай былай бөлініп есептеледі:
а) негізгі құралдар;
э) тауарлық-материалдық қорлар;
б) қаржылық инвестициялар.
Мысалы: кәсіпорынның шаруашылық қызметін атқару барысында қажет болып табылатын
Негізгі құралдардың бағалануы
Негізгі құралдардың есебін ұйымдастыруда оларды бағалаудың маңызы зор болып
Негізгі құралдардың бастапқы құны — ол активті салуға, сатып
а) жер учаскесінің бастапқы құнына:
Жерді сатып алу бағасы, қозғалмайтын мүлік жөніндегі агенттікке төленген
э) құрал-жабдықтардың бастапқы құнына:
Құрал-жабдықты сатып алу бағасы, оны тасымалдауға, әкелуге, тиеп-түсіруге кеткен
Алайда құрал-жабдықтарды монтаждау, тасымалдау кезінде болған бүліну нәтижесін жөңдеу
Ескерту: салынатын немесе салынып жатқан құрылыс үшін алынған несиеге
Кәсіпорынның өзі салған үйлер мен ғимараттардың бастапқы құнына осы
Кәсіпорындар мен ұйымдар жерді және сол жерге салынған үйлер
Мысалы: кәсіпорын жер учаскесін және сол жерде орналасқан үй
• үлес қосушылар мен құрылтайшылар негізгі құралды
• ұйымдар негізгі құралдарды өзі дайындап, яғни жасап
• ұйымдар негізгі құралдарды басқа заңды тұлғалардан
Негізгі құралдардың ағымдағы құны - бұл кәсіпорынның белгілі бір
Негізгі құралдардың баланстық құны - бұл кәсіпорынның бухгалтерлік есебінде
Негізгі құралдардың қалдық (жойылу) құны - негізгі құралдың пайдалану
Негізгі құралдардың келісілген құны - бұл кез келген екі
Бухгалтерлік шоттарда есептелген негізгі құралдардың бастапқы құндары тек мына
а) негізгі құралдардың пайдалы қызмет атқаратын мерзімін ұзартатындай немесе
э) Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімдері бойынша негізгі құ-ралдарды қайта
Негізгі құралдардың есебі әрбір бөлек объекті бойынша бүтін сомада
Негізгі құралдарды қайтадан бағалау (индексациялау) кезінде оның осы кездегі,
Негізгі құралдардың бастапқы бағасын белгілі бір күндегі қолданылып жүрген
Д-т: Негізгі құрал - шоты
К-т: Негізгі құралдарды қайта бағалаудан түскен қосымша төленбеген капитал
Қайта бағалау жүргізілген күні ұйымда негізгі құралдарға есептелінген тозу
3.3 «Атамекен Агро Тимирязево» ЖШС-нің негізгі құралдарының қүрамын,
Негізгі құралдарды пайдалануды талдау негізгі құралдардың құрамы мен қү-рылымын
Кестедегі мәліметтерге сүйене отырып, негізгі қүралдардың үш жыл ішіндегі
Негізгі қорларды пайдалануды жақсарту - өнімнің өзіндік құнындағы пайдалану
- қүрал-жабдықтардың эсерінен қор қайтарымының өзгерісін байқауға болады.
16 - кесте мэліметтері бойынша қор қайтарымына факторлардың эсері:
- қүрал-жабдықтардың үлес салмағының өзгеруі:
2004/2005 жылдары - (0,149-0,138)* 13,8=+0,152 тг (22)
2005/2006 жылдары - (0,671-0,149)* 13,9= +7,256 тг
- негізгі өндірістік қорлардың белсенді бөлігінің машиналар мен құрал-
жабдықтардың қор қайтарымының өзгеруі:
(13,9-13,8)*0,149= +0,015 тг (23)
(1,3-13,9)*0,671=-8,455 тг
Ауытқу балансы: +0,152+0,015=+0,2 (24)
+7,256+(-8,455)=-1,3
Қор қайтарымының деңгейіне факторлар эсеріне есептеу жүргізу мынадай қорытынды
16 кесте - Қор қайтарымын факторлық талдау
Көрсеткіштер
2004
2005
2006
Ауытқу (+; -)
04/05 05/06 % %
1 2 3 4 5 6 7 8
1. Өнім көлемі, мың тг 504731 606247 632249 +101516
2. Н.ө.қ. орташа жылдық қүны, мың тг 264736 296611
3. Белсенді бөлігінің орташа жылдық қүны, мың тг 36535
4. Белсенді бөлігінің үлес салмағы(3:2) 0,138 0,149 0,671 +0,011
5. Н.ө.қ. құнының бір теңгесіне қор қайтарымы(1:2) 1,9 2,1
6. Белсенді бөлігінің құнының бір теңгесіне қор қайтарымы(1:3) 13,8
7. Технологиялық құрал жабдықтың орташа жылдық саны, бірлік 2551
8. Технологиялық құрал жабдықтың жасаған жұмысы, мың машина/сағат
9. Құрал жабдықтың бір бірлігімен жасалған жұмыс, машина/сағат(8:7 5235
10. Бір машина/сағатта өңделген өнім, мың тг(1:8) 38 43
П.Н.ө.қ. қор сыйымдылығы(2:1) 0,53 0,49 1,2 -0,04 +0,71 -7,6
Ал 2006 жылы 1,3 тг немесе 62% азаюы ол
Ю.Г. Чернышева ойынша, қүрал-жабдықтар мен машиналардың қор қайтарымы көрсеткішінің
а) өткен жылғы қүрал-жабдықтар мен машиналардың қор қайтарымының деңгейі
б)есепті жылғы технологиялық қүрал-жабдықтар мен машиналардың бірлігінің санын алғандағы
2004/2005 жылдар (2784*5235*38)/ 36535=15159 тг
2005/2006 жылдар (3915*5113*43)/ 44070 =19531 тг
в) есепті жылдағы жабдықтың бір бірлігінің жүмыс істеген уақытын
2004/2005 жылдар (2784*5113*38)/36535= 14805 тг
2005/2006 жылдар (3915*5437*43)/44070= 20769 тг
г) есепті жылдағы қүрал-жабдықтар мен машиналардың қор қайтарымының
Қү-рал-жабдықтар мен машиналардың қор қайтарымына факторлар эсері:
жүмыс істеп түрған жабдықтың бір бірлігінің санының өзгеруі: 2004/2005
жабдықтың бір бірлігінің жүмыс уақытының өзгеруі: 2004/2005 жылдар
жабдықтың өнімділігінің өзгеруі:
2004/2005 жылдар 13,9 тг- 14805 тг
2005/2006 жылдар 1,3 тг-20769 тг =
Ауытқулар балансы:
2004/2005 жылдар +15145,2 тг + (
2005/2006 жылдар +19517,1 тг + 1238
Сонымен 2004 жыл мен 2005 жылды слыстырғанда қүрал-жабдықтар мен
Қор сыйымдылығы өнімнің бір бірлігіне жүмсалған негізгі қүралдар көлемін
Негізгі қүралдарды пайдалану тиімділігін сипаттайтын негізгі көрсеткіш -қорлардың рентабельділігі
Р„= П / НӨҚ = ЖӨК / НӨҚ *
Мүндағы
Рн- негізгі қорлардың рентабельділігі, %
П - өнім сатудан пайда, мың тг
НӨҚ - негізгі өндірістік қорлардың орташа жылдық құны, мың
ЖӨК - жалпы өнім көлемі, мың тг
Ққ- қор қайтарымы, тг
Рө - өнімнің рентабельділігі, %
Бұл байланысты келесі кесте көмегімен бейнелеуге болады.
17 кесте - Қорлардың рентабельділігіне факторлардың эсері
Көрсеткіштер
2004
2005
2006
Өзгеріс
сома % сома %
1.ЖӨК,мыңтг 504731 606247 632249 -Н01516 +20 +26002 +4,3
2. Пайда, мың тг 277366 395630 216795 +118264 +43
3. НӨҚ орташа жыл дық құны, мың тг 264736
4.Қор қайтарымы,тг 1,9 2Д 0,8 +0,2 +10,5 -1,3 -62
5. Өнімнің рент, % 54 65 -34
+11
-99
6. Қор рент, % 104 133 -28
+29
-161
7.Қор рент-ң өзгері сіне факторлар әсері
-қор қайтарымы
+10,8
-84,5
-өнім рентабельділігі
+23,1
-79
Қор қайтарымының эсері: 2004-2005 ж - (2,1-1,9)*54%=+10,8% 2005-2006 ж
2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда қор рентабельділігі 29 пунктке
жоғарылаған, оның ішінде
қор қайтарымының 10,8%-ға көбеюінен
өнім рентабельділігінің 23,1 тг-ге өсуінен
2006 жылы 2005 жылмен салыстырғанда қор рентабельділігі 161 пунктке
төмендеген, оның ішінде
қор қайтарымының 84,5%-ға кемуінен
өнім рентабельділігінің 79 тг-ге кемуінен болып отыр.
Қор қайтарымы 2004 жылы 1,9 тг, 2005 жылы 2,1
Кэсіпорынның негізгі құралдармен қамтамасыз етілуін сипаттау үшін еңбектің қормен
18 кесте - Кэсіпорынның негізгі қорлармен қамтамасыз етілу деңгейі
Көрсеткіштер
2004
2005
2006
Ауытқу (+;-)
мың тг % мың тг %
1. Негізгі қорлардың орташа жылдық құны мың тг 287976
• 324431 828220 +36455 +13 +503789 +155
2.Ауыл шаруашылық жерлері, оның ішінде егістік жер, га 24
+77 +6159 +7098 +22 +36
З.Ауыл шаруашылық өнд.жұмыскерлерінің орташа жылдық саны 107 168 211
4.Қормен қамтамасыз етілу, мыңтг(1:2)
- а.ш. жері 100 га-ға
- егістік 100 га-ға 1160
2578 1162 1638 2432 3078 +2 -940 0,2 -35
5. Бір жұмыскердің қормен қарулануы, мыңтг(1:3) 2691 1931 3925
Кестеде келтіріліген мәліметтерден кәсіпорында материалдық жэне еңбек ресурстарының абсолютті
Кэсіпорынның негізгі құралдармен қамтамасыз етілуін сипаттау үшін еңбектің қормен
18 кесте - Кэсіпорынның негізгі қорлармен қамтамасыз етілу деңгейі
Көрсеткіштер
2004
2005
2006
Ауытқу (+;-)
мың тг % мың тг %
1. Негізгі қорлардың орташа жылдық құны мың тг 287976
• 324431 828220 +36455 +13 +503789 +155
2.Ауыл шаруашылық жерлері, оның ішінде егістік жер, га 24
+77 +6159 +7098 +22 +36
З.Ауыл шаруашылық өнд.жұмыскерлерінің орташа жылдық саны 107 168 211
4.Қормен қамтамасыз етілу, мыңтг(1:2)
- а.ш. жері 100 га-ға
- егістік 100 га-ға 1160
2578 1162 1638 2432 3078 +2 -940 0,2 -35
5. Бір жұмыскердің қормен қарулануы, мыңтг(1:3) 2691 1931 3925
Кестеде келтіріліген мәліметтерден кәсіпорында материалдық жэне еңбек ресурстарының абсолютті
Қормен қарулану коэффициенті жүмыскерлер санының қысқару, яғни жүмыс күшіне
Қормен қарулану жэне қормен қамтамасыз етілу көрсеткіштерін сандық жағынан
Кэсіпорынның негізгі қорларының жағдайына ағымдық талдау арнайы баланстар негізінде
Негізгі қүралдардың жағдайын жыл сайын негізгі қүарладрдың шығу, жаңару,
19 - кестеден көріп отырғанымыздай, кэсіпорында негізгі күралдардың шығу
19 кесте - Негізгі қорлар балансы - қозғалысы мен
Көрсеткіштер
2004
2005
2006
2004/2005 2005/2006
мың тг % мың тг %
1. Жыл басына негізгі қорлар 254845 317107 331755 +62262
2. Негізгі қорлардың кірістелуі 48806 19848 899451 -28958 -59
3. Негізгі қорлардың шығысы 13456 5200 93479 -8256 -61
4. Жыл аяғына негізгі қорлар (бастапқы) 317107 331755 1324685
5. Н.қ. орташа жылдық құны 287976 324431 828220 +36455
6. Негізгі қорлардың тозуы 2287 15258 78775 +12971 5,7есе
7. Негізгі құралдардың қалдық қүны 314820 31649 1245910 +63660
8. Қозғалыс көрсеткіштері,%
-жаңару коэф. (2:4) 15 6 60
-9
+54
-жаңару мерзімі,жыл (1:2) 5 16 41
+11
+25
- шығу коэффициенті (3:1) 5 1,6 28
-3,4
+26,4
- арту қарқыны ((4:1)* 100%-100%) +24 +5 З есе
- орнын толтыру коэф.(3:2) 28 26 10,5
-2
-15,5
- тозу коэффициенті (6:4) 2 5 6
+4
+1
- жарамдылық коэф.(7:4 98 95 94
+1
-5
Егер мерзімінен бүрын негізгі күралдарды есептен шығарудағы жоғалтулар жаңа
Негізгі қорлардың жаңару коэффициенті жыл аяғындағы негізгі күралдардың күрамындағы
Біздің мысалымызда бұл көрсеткіш 2004 жылы - 15%, 2005
Жарамдылық коэффициенті үш жылда 98%, 95%, 94%) тең, сэйкесінше
Жоғарыда қарастырылған коэффициенттер ең нэтижесінде негізгі қорлардың физикалық жэне
3.3 Негізгі құралдардың пайдалану тиімділігін арттыру жолдары
Кэсіпорынның пайдасын максималдау үшін шығарылатын өнім көлемін шығындарды аз
Қор қайтарымы қарастырып кеткеніміздей, жалпы өнім көлемінің негізгі құралдардың
1. Машиналар, механизмдер, құрал-жабдықтар жұмыс уақытының өсімі:
орнатылмаған құрал-жабдықтарды жұмысқа енгізу
сменалық коэффициентті жогарылату
ішкі сменалық тұрып қалган жарамсыз құрал-жабдықтарды жою
жөндеуде тұратын уақытын қысқарту
2. Техника, өндіріс алаңдарын оптималды
2006 жылғы мәліметтермен салыстыра отырып, қор қайтарымын мейлінше жоғарылату
Жалпы кез келген кәсіпорын өнімі нарықта сұранысқа ие, тұтынушылар
«АтамекенАгроТимирязево» ЖШС - нің шаруашылық қызметіне талдау жасау нэтижесінде
2006 жылғы мәліметтермен салыстыра отырып, қор қайтарымын мейлінше жоғарылату
Жалпы кез келген кәсіпорын өнімі нарықта сұранысқа ие, тұтынушылар
«АтамекенАгроТимирязево» ЖШС - нің шаруашылық қызметіне талдау жасау нэтижесінде
Кэсіпорынның соңғы жылы кредиторлық берешегі көбейген, ол кэсіпорынның жаңадан
Осы жағдайда кэсіпорын жаңа техника мен құрал-жабдықтарды өндірісте тиімді
Негізгі құралдардың жаңару коэффициентіне талдау жасағанда мына жағдайларға көңіл
Кэсіпорынның басты қызметі өнім өндіру болғандықтан, өндірісте қолданылатын негізгі
Жалпы кэсіпорындардың қазіргі экономикамыздың даму бағытына сай өндірістік негізгі
Негізгі қүралдар кез келген кэсіпорынның маңызды активтерінің бірі, өндіріс
Ең алдымен негізгі қорлар есебін теориялық тұрғыдан қарастырамыз, онда
Қысқаша тоқтала кетер болсақ, бүл компания 2004 жылы «КазАгроТрейд+»
Үшінші бөлімде кэсіпорын иелігіндегі негізгі құралдардың пайдалану тиімділігіне талдау
Кэсіпорын активтерінің 2006 жылы 50% астамын негізгі қорлар алады..
Соңғы бөлім халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары бойынша негізгі қорлар
іске қосу:
жобалық өндірістік техника жетістіктерінің мерзімін жылдамдату
«тар орындарды» жою, жеке учаскелер қуаттылығының сэйкестігін қамтамасыз ету
жұмыстың жылдамдатылған эдістері,
өндірістік алаңдарды тиімді пайдалану
3. Өндірістік негізгі қорлардың техникалық жетістіктері
базада жаңа техниканың реконструкциясы
рационализаторлық қызметті дамыту
прогрессивті технологиялық процестерді пайдалану
құрал-жабдықтар модернизациясы.
Негізгі өндірістік қорлардың құнына тоқталғаннан кейін жалпы өнім көлемін
3-ші бөлімде кэсіпорынның негізгі кұралдарының қор қайтарымына эсер етуші
Осы теорияға сүйене отырып, негізгі құрал-жабдықтарды пайдаланудың тиімділігін арттыру
20 кесте - Қор қайтарымын жоғарылату жолы
Көрсеткіштер 2006 жыл жоспар Ауытқу
1. Белсенді құрал-жабдықтардың орташа жылдық құны, мың тг 514632
2. Құрал-жабдықтардың орташа жылдық саны, бірлік 3915 3750 -165
3. Құрал жабдықтардың жасаған жұмысы, мың машина-сағат 21287 21287
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазақстан Республикасының "Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру" туралы
Мемлекеттік мекемелердегі бухгалтерлік есеп жөніндегі нұсқаулық бекіту туралы

Ұқсас жұмыстар

Мұхтар Әуезов атындағы педагогикалық колледж-нің негізгі құралдар есебі

Негізгі құралдардың субъектіден шығуының есебі

Қазақстан Республикасының ұлттық банкі және оның операциялары

Негізгі құралдар есебін инвентаризациялау

НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР ЕСЕБІНЕ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК ТУРАЛЫ

Негізгі құралдардың шығысының есебі

Негізгі құралдар бухгалтерлік есебі

Негізгі құралдардың есебі жайлы

Бухгалтерлік есептегі негізгі куралдар