Сүлейменовтің жеке архиві
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ
«Қазақстан тарихы» кафедрасы
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: Б.С. Сүлейменовтің өмірі мен ғылыми мұрасы.
Мазмұны
Кіріспе .....................................................................................................................-3
I. Б.С. Сүлейменовтің
1.1. Б.С. Сүлейменов өмір жолына сипаттама.....................................................-7
1.2. Б.С. Сүлейменовтің тарихшы ретінде қалыптасуы.....................................-8
II. Б.С. Сүлейменов – аграрлық
2.1. XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басындағы Қазақстандағы
2.2. 1916 жылғы Қазақстандағы ұлт-азаттық қозғалыстың Б. Сүлейменовтің
III. Ғалымның баға жетпес мұрасы........................................................................-28
3.1. Б.С. Сүлейменовтің еңбектеріндегі Алтынсаринтану мәселесі................-28
Қорытынды.............................................................................................................-45
Пайдаланған әдебиеттер тізімі және сілтемелер..................................................-48
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Кеңестік дәуірде тарих ғылымының Қазақстанда
Репрессия құрбандары болған зиялы қауымның
Белгілі қазақ тарихшысы профессор Б.С. Сүлейменовтің
Көрнекті ғалым Қазақ КСР Ғылым академиясының
Бұл міндеттің қиыншылығы мен жауапкершілігі
Себебі әрбір адамның жеке өмірі мен қызметін
Тарихтағы жеке адамның рөлін зерттеу
Б. Сүлейменовтің артында қалған бай ғылыми
Біздің міндетіміз – Б.С. Сүлейменовтің ғылыми
Тақырыптың зерттеу деңгейі. Бекежан Сүлейменұлының өмір жолы,
ғылыми шығармашылық қызметі туралы зерттеулер көп
Б. Сүлейменұлын қызықтырған өзекті мәселелер Қазан төңкерісіне
Бекежан Сүлейменұлы оның Қазақстан тарих ғылымына қосқан үлесі туралы
атты еңбектері 2001 ж., жарыққа шықты. Мұнда
Зерттеудің мақсаты мен міндеті. Біз ғалымның ғылыми
Бұл мақсаттан мынадай міндеттер туындайды.
1. Б.С. Сүлейменовтің өмір жолы мен ғылыми- ұйымдастырушылық
2. Оның тарихи оқиғаларын тарихын зерттеуші маман болып қалыптасуы
3. Тарихшы ғалымның қызметіне тоқталып, сол арқылы Қазақстан тарих
Зерттеу жұмысының деректік негізі. Жұмыстың деректемелік негізін Қазақстан Республикасы
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған
Ф-ОБ-001/033
I. Б.С. Сүлейменовтің өмірі мен шығармашылығы.
1.1 Б.С. Сүлейменов өмір жолына сипаттама.
XX ғасыр Қазақстан тарихы ғылымының өркендеп өскен заманы,
Бекежан Сүлейменұлы 1912 жылы қараша
1943 жылдан Бекежан Сүлейменовтің өмірі
Бекежан Сүлейменов фашистерге қарсы шайқастарда асқан ерлік
Бекежан Сүлейменов 1952 жылға дейін
1.2 Б.С. Сүлейменовтің тарихшы ретінде қалыптасуы.
Бекежан Сүлейменов алғаш Тіл, әдебиет және
Бекежан Сүлейменовті қызықтырған өзекті мәселелер – Қазан төңкерісіне
Б. Сүлейменұлы Қазан төңкерісіне дейінгі Қазақстанның мәдени дамуы және
Қазақ КСР Ғылым акедемиясында Ы. Алтынсаринның өмірі және қызметін
дамудан өткендігін, XIX ғасырда Ш.Уәлиханов, Ы. Алтынсарин
Б. Сүлейменов алғашқылардың бірі болып Ы. Алтынсаринның көрнекті
Алғашқы кезде Кенесары Қасымұлы көтерілісі және қазақ әдебиетінің кейбір
1952 жылы 23-қазанда болған Қазақ КСР-інің Жоғарғы сотының алқасы
Тарих ғылымына жасалған идеологиялық қысым 1953 жылғы наурызында Сталин
Тек 1954 жылдың көктемінен кейін Қазақстан ғылымы мен мәдениеті
Ал, әйелі Ваганова Лидия Александрқызы консерваторияның оқытушылық қызметінен босатылады.
Ал, Б. Сүлейменовтің сағынан сынбауы оның кішкентайынан
Тергеу үстінде ең көп таралған айла – ұйқыдан айыру
Б. Сүлейменов те Қазақстан Компартиясы Орталық
Б. Сүлейменов бұл ауыр сынға төзіп, зорлық- зомбылықты да
Сібірде жүргенде Бекең Партия басшылығына, Кеңес құқық қорғау органдарына
Бұл хаттардың көпшілігі жауапсыз қалады. Б. Сүлейменовтің, Е. Бекмахановтың
Б. Сүлейменұлы айдаудан оралғаннан кейін оның ғылыми атақтары мен
2. Б. Сүлейменов – аграрлық мәселе мен ұлт-азаттық
2.1. XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басындағы Қазақстандағы
Б.С. Сүлейменовтің қаламынан 130 ғылыми және ғылыми-
Б. С. Сүлейменовтің тарихи көзқарастары аясындағы ғылыми мұраларының
Жалпы алғанда, Б. Сүлейменов, өзінің ғылыми зерттеуінде неғұрлым революцияға
Отарлық қанауды қатал бекіткен 1867-1868 жылдардағы реформаның шынайы мәні,
Жалпы алғанда Б. Сүлейменов, қоғамдық тарихи көзқарасын өзінің диссертациясында
Қазақ даласында енгізіліп жатқан жаңа әкімшілік құрылымның негізгі принципі,
Б. Сүлейменов 1867-1868 жылғы реформаны зерттей келе, жалпы жаңа
Әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан алғанда Қазақстандағы аграрлық тарих ең көкейтесті
Б. Сүлейменов монографиясының хронологиялық шеңбері 40 жылды (1867-1907 жылдар)
Монографияда өлкені казактардың отарлауына, Жетісу казак әскерлерінің тарихына
Б. Сүлейменов қоныстандыру мәселесін XIX-XX ғасырдың басындағы Ресей
Қазақ шаруаларының орыс революциясы кезіндегі аграрлық қозғалысы ұлт- азаттық
Бір кездерде «1905-1907 жылғы революция Қазақстанға соқпай кетті,
Бекеңнің тереңдеп жан-жақты зерттеген проблемаларының бірі- революцияға
Бекежан Сүлейменовке дейін революцияға дейінгі Қазақстандағы аграрлық
Қазақстандағы отарлау тарихының жалпы мәселелеріне арналған көптеген еңбектерде
Б. Сүлейменов революцияға дейінгі Қазақстан патшалық Ресейдің аграрлық-
Монографияда 1867-1868 және 1891 жылғы патша реформалары талданып,
Бекежан Сүлейменов өз еңбектерінде қазақ шаруаларының отырықшылыққа көшуіне егжей-тегжейлі
Аграрлық қатынастардың шиеленісуінің негізгі себебі ретінде Сүлейменов қазақ жерлерін
Бекежан Сүлейменов XIX ғасырдың аяғы мен XX
Б. Сүлейменовтің аграрлық тарих бойынша еңбегі Қазақстандағы қоныс аудару
2.2. 1916 жылғы Қазақстандағы ұлт-азаттық қозғалыстың Б. Сүлейменовтің
Бекежан Сүлейменұлының қалам тартып, терең зерттеу жүргізген мәселелерінің бірі
1952 жылы Алматыда өткен революцияға дейінгі ұлттық қозғалыстар тарихын
Өзінің баяндамасында көптеген деректерге сүйене отыра Б. Сүлейменов бірінші
Сондай-ақ бір кездерде тарихи әдебиеттерде 1916 жылғы қазақтар
Кезінде кеңес тарихнамасында 1916 жылғы қозғалыстың мақсаттары, сипаты және
1916 жылғы ұлттық қозғалысты ұзақ жылдар бойы зерттеушілер
Бекежан Сүлейменов 1916 жылғы көтерілісте патриархалды-рулық тұрмыстың қалдықтары салдарынан
Б. Сүлейменов қозғалыстың тарихи мәнін және сипатын азаттық әрі
Бекежан Сүлейменов 1916 жылғы көтерілісте патриархалды-рулық тұрмыстың қалдықтары салдарынан
Б. Сүлейменов 1916 жылғы көтеріліс ауқымы мен халықты
1916 жылғы көтерістің ерекшеліктерінің бірі, Б. Сүлейменов атап көрсеткендей,
1916 жылы ұлт-азаттық көтерілісте демократиялық қазақ интеллегенцияның
Б. Сүлейменов 1916 жылғы қозғалыста қарапайым халықтан шыққан
Әлеуметтік езгі ұлттық езгіні қабат келді деп, халықтың аса
Б. Сүлейменов XX ғасырдың басындағы
Қазақстан тарихы тарихнамасында 1916 жылғы оқиғаларға қатысты көзқарастармен пайымдауларды
Өзінің еңбегінде Б. Сүлейменов
Әрине Б. Сүлейменов еңбегінде орын алған
III. Ғалымның баға жетпес мұрасы.
3.1. Б. Сүлейменовтің еңбектеріндегі Алтынсаринтану мәселесі.
Бекежан Сүлейменұлы «XIX ғасырдың аяғы мен
Сүлейменовтің тарих–ғылымының дамуына қосқан үлесі ұшан-теңіз. Соның бір
Ғалымның қаламынан шыққан ғылыми мұраларының бәрі бірдей өміршең еді,
Көрнекті қазақ ағартушысы Ыбырай Алтынсаринның өмірін, мұраларын, педагогикалық идеяларын
Қазақ халқының белгілі ағартушысы Ибраһим Алтынсаринның таңдамалы шағармалар жинағы
Ибраһим Алтынсаринның толық шығармалар жинағын құрастырып, баспаға дайындау үшін
Ибраһим Алтынсаринның осы шығармалар жинағына өзінің тірі кезінде жарыққа
Ибраһим Алтынсаринның осы шығармалар жинағы VI тарауға бөлінеді.
Бірінші тарауға «Қазақ хрестоматиясында», «Мактубатта» басылып, бұрынғы жарыққа шыққан
Екінші тарауға ұсақ әңгімелері енді. Бұл бөлімді құрастыруда
Үшінші тарауға Ибраһим Алтынсариннің: «Қазақтарға орыс тілін үйретудің бастауыш
Төртінші тарауға Ибраһим Алтынсаринның халық ағарту мәселелері жөніндегі ескертпелері
Бесінші тарауға Ибраһим Алтынсаринның этнография жөніндегі екі еңбегі енді.
Алтыншы тарауға Ибраһим Алтынсариннің негізінде халық ағарту жұмысы
Ибраһим Алтынсарин прогрессивтік халық мәдениетінің мұрасына айрықша мән беріп,
Осы шығармалар жинағын құрастыруда біз ССРО Ғылым академиясы бекіткен
Ғұлама ғалым, белсенді ағартушы, қоғам қайраткері Ыбырай Алтынсариннің артына
Ұлы Отан соғысының аяқталуы, Қазақ Ғылым Академиясының ашылуы республикада
1943 жылы Б.Кенжебаевтың редакциясымен қазақ тілінде Ыбырай Алтынсариннің 4
Соғысқа дейінгі кезеңде Ыбырай Алтынсарин шығармашығылын зерттеген ғалымның
Қазақстан ғылым ордасының басшысы Қ.И. Сәтпаевтың нұсқауымен Қазақ Ғылым
Б.Сүлейменов негізінен Алтынсариннің қоғамдық – саяси көзқарастарының қалыптасуы, оның
Зерттеуші осы тақырып бойынша Мәскеу және Ленинградтың белгілі ғалымдарымен,
ұлы «Ұлы педагог Ибраһим Алтынсарин» деген атпен қазақ тілінде
1950 жылдарға дейін Ы.Алтынсариннің қоғамдық
Б. Сүлейменов өзінің «К характеристике социально-политических взглядов» деген еңбегінде
1950 жылдарға дейін тарихшылар және әдебиетшілер негізінен XIX ғасырдағы
Бірақ, А.Сыдықовтың кітапта Ы.Алтынсариннің көзқарастарын Ильминскийдің көзқарастарына қарама-қарсы қоюға
«Некоторые педагоги и историки упрощают деятельность И.Алтынсарина, они преврашают
Сонымен бірге Б. Сүлейменов Ы. Алтынсарин қазақ жазбасының даму
Ғалым Ы. Алтынсариннің және басқа да ұлы ағартушылардың қоғамдық-саяси
Ы. Алтынсариннің қазақ халқының мәдениет және қоғамдық ой тарихына
Ы. Алтынсариннің артына қалдырған әдеби мұрасы сан алуан болса
Б. Сүлейменов жинақты құрастырып баспаға дайындау барысында алғашқы басылымдарды
малар жинағында ескере отырып дайындау барысында күрделі еңбек етуіне
Жалпы, бұл жинақтың құндылығы жайлы әдебиетші Ы. Дүйсенбаев: «Бұл
Арада он жыл өткеннен кейін Ыбырайдың әдеби мұрасын байыппен
Б. Сүлейменов айтқандай бұл таңдамалы шығармалар жинағы Ы.Алтынсариннің
Бұл жұмыстың күрделілігі Ы.Алтынсариннің әдеби және ғылыми мұрасы
Келесі кезеңде, 1967 жылдан бастап Б.Сүлейменов тақырыптың жетекшісі
1966 жылы Ы. Алтынсариннің туғаннына 125 жыл толуына орай
Сөйтіп, Б. Сүлейменов және оның көмекші әріптестерінің қажырлы және
Ыбырай Алтынсарин шығармаларының үш томдық жинағының тұңғыш жарыққа шығуы
Ендігі міндет осы 70-жылдардағы Б. Сүлейменовтің басшылығымен құрастыруымен, алғы
Қорытынды
Отандық тарих саласында өнімді де нәтижелі зерттеулерімен мол мұра
Бекежан сүлейменов үздіксіз іздену барысында архив қорларындағы құжаттар мен
1938 жылы оны ойдағыдай бітіріп Қазақ КСР Оқу министрлігінің
Тарихи таным өте күрделі процес. Оны қалыптастыру мен
Ұлағатты ұстаз алдын көрген Б.С.Сүлейменовтің өзі де ұстаз деген
Ы. Алтынсаринның еңбектерін Ленинград, Мәскеу, Орынбор және Алматы,
Ы.Алтынсаринның табылған қолжазбалары бес бөлікке топтастырылып жүйеленеді. Біріншісі,
Қорыта келе, Бекежан Сүлейменұлын өзінің көптеген зерттеулерімен Ы.Алтынсариннің ғылыми-педагогикалық
Сүлейменовтің тарих–ғылымының дамуына қосқан үлесі ұшан-теңіз. Соның бір
Ғалымның қаламынан шыққан ғылыми мұраларының бәрі бірдей өміршең еді,
Әсіресе, XX ғасырдың басындағы өлкедегі халық қозғалыстарында большевиктердің
Әдебиеттер тізімі мен сілтемелер
Қазақстан тарихы. Бес томдық. 3-т. «Атамұра» Алматы,
Қазақ Совет энциклопедиясы. 8-т. Алматы, 1978 ж.
Қазақ тарихы 1997 ж. № 5, 7-11 б.
Қазақ тарихы 1997 ж. № 6, 53-57 б.
Қазақ Совет энциклопедиясы. 8-т. Алматы, 1978 ж.
Б. Сүлейменов. Қазақ халқының қаһарман қызы. «Социалистік Қазақстан». 1944
Сонікі. 1867-1868 жж. Қазақстандағы реформаның мәні. Алматы, 1945 ж.
Б. Сүлейменов. Подготовка реформы 1867-1868 гг. Известия; №2, 1946
Қарағанды кені. (Тарихи очерк) ред. Б. Сүлейменов. Алматы, 1946
Восстание 1916 года в Казахстане. Сборник документов и материалов.
Б. Сулейменов. К вопросу о революции 1905-1907
Б. Сүлейменов. Ы. Алтынсарин и передовая общественная мысль
Сонікі. За искорение космополитизма и буржуазного нациолизма в науке.
ҚР ҒА архиві. 74 қор, 1-тізбе, 6-іс, 108-109, 127-129
ҚР ҒА архиві. 2-қор, 1-тізбе, 448-іс 5-6 б.
ҚР ҒА архиві. 23-қор, 1-тізбе, 447-іс, 5-7 б.
Манаш Қабашұлы Қозыбаев «Жауды шаптым ту байлап» Алматы, «Қазақстан»
Рапопорт Я. Воспоминания о «деле врачей». «Дружба народов», 1998
Л. А. Гордон. Э. В. Клопов. Что это
ҚР ҒА архиві. 2- қор, 1-тізбе, 1778-іс, 664-665 б.
Бұлда сонда. 647-648 бб.
Сонда 658- 661 б.
Бұлда сонда. 665-661 бб.
Сулейменов Б. Аграрный вопрос в Казахстане в последней
начала XX века. Алматы, 1963 , изд. АН Каз
Б. Сүлейменовтің жеке архиві. Письмо Сулейменова секретарю ЦК КП
26 Казахстана П.К. Пономаренко. Алматы,
Б. С. Сулейменов, В.Я. Басин. Казакстан в составе России.
Казахской ССР, 1981 г.
27. Б. С. Сулейменов, В.Я. Басин. Казакстан в составе
Сулейменов Б. Аграрный вопрос в Казахстане в последней
начала XX века. Алматы, 1963 , изд. АН Каз
Манаш Қабашұлы Қозыбаев «Жауды шаптым ту байлап» Алматы, «Қазақстан»
Асылбеков М. Х. , Есқалиев С.А. «Бекежан Сүлейменов –тарихшы-ғалым».
Алтынсарин Ы. Таңдамалы шығармалар (Құрастырып баспаға дайындаған Б.Сүлейменов) Каз
Собрание сочинении в трех томах. Том 1. Алтынсарин И.
«Қазақстан мектебі» 2001 № 3 173-183 бб.
Ламашев Ә. Ыбырай мұраларын зерттеу тарихынан. Қазақстан мұғалімі.
Мұқанов С. Жұмалиев Қ. Қазақ әдебиеті 9 класқа
Сулейменов Б. Ибрагим Алтынсарин – тюрколог. «Проблемы современной тюркологии»
Сулейменов Б. Проблема изучения научно-педагогического и литературного наследия //
Сулейменов Б. К характеристике социально-политлческих взглядов И. Алтынсарина. Труды
Б.Сүлейменов құрастырып, баспаға дайындаған. «Таңдамалы
Шығармалар» Алматы, 1955 ж.
Сыдықов А.С. Алтынсариннің педагогикалық идеялары мен ағартушылық қызметі. Алматы,
Дербисалин Ә. Ыбырай Алтынсарин өмірі мен қызметі туралы. Алматы,
3
Б.С. Сүлейменовтің өмірі мен ғылыми мұрасы
Қазақ КСР
Б.Сүлейменов тарихшы ғалым және оның ғылыми мұралары
Олжас Сүлейменов Қазақстанның заманауи тарихы хақында
Асқар Сүлейменовтің драматургиясы
Қазақ театрының қалыптасуы мен дамуындағы актерлік өнердің маңызы
Олжас Сүлейменов өмірі мен шығармашылығы
Олжас Сүлейменовтың өмірі
ОЛЖАС СҮЛЕЙМЕНОВ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ
Орынбор ғылыми архив комиссиясы құрылу тарихы